• در این مرحله از محیط کشت MS حاوی ۵/. میلی­گرم بر لیتر BAP استفاده گردید. استفاده از هورمون BAP به منظور ایجاد تحریک اولیه جهت جوانه­زنی و افزایش در سرعت شاخه­زایی انجام گرفت.

• • قطع ساقه­های سیب­زمینی و انتقال آن به آزمایشگاه: ساقه­های غده­های سیب­زمینی رشد کرده با قیچی قطع گردیده و به آزمایشگاه منتقل شده و پس از جداسازی برگ­ها به قطعات ۱۰ سانتی­متری حاوی چند گره تقسیم شدند. نکته مهم این که هنگام جداسازی برگ­ها برای جلوگیری از انتقال آلودگی­های احتمالی مقداری از دمبرگ باقی گذاشته شد.

• ضدعفونی مواد گیاهی: به منظور تعیین بهترین پروتکل ضدعفونی در این مرحله از سه ترکیب تیماری مختلف استفاده گردید.

• ساقه­های استریل شده را به قطعات یک سانتی­متری حاوی یک گره تقسیم و کشت گردیدند. یاد آور می­گردد مراحل ۳ و ۴ در شرایط کاملا استریل و زیر هود لامینار انجام گرفته است.

• انتقال به اتاق رشد به مدت یک ماه: تمام کشت ها در اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه­ سانتی ­گراد و دوره­ نوری ۸ / ۱۶ (شب/روز) و شدت نور ۴۵۰۰ لوکس، تامین شده با لامپ­های مهتابی نور سفید، قرار گرفتند.

۳-۶- زیر­کشت و تکثیر گیاهچه:
پس از انتقال ریز­نمونه­ها به محیط کشت و اطمینان از عدم آلودگی آن­ها، نوبت به تکثیر گیاهچه­ها به مقدار مورد نیاز بود، به همین جهت گیاهچه­های درون شیشه ­ای در شرایط کاملا استریل و در لامینار ایر فلو از لوله­های آزمایش خارج شده و به قطعات ۵-۳ سانتی­متری حاوی چند گره قطعه قطعه می­شدند.
محیط کشت مورد استفاده در این مرحله محیط کشت مایع انتخاب شد چرا که محیط کشت مایع باعث سرعت رشد بالاتر و افزایش قطر ساقه­ها گردید که شرایط گیاهچه را برای ورود به مرحله ریزغده­زایی و تحمل شرایط تاریکی کامل و وزن ریز­غده­ها بهبود بخشید.
محیط کشت استفاده شده در این مرحله محیط MS پایه بدون استفاده از هورمون بود. این امر به دلیل یکسان ساختن شرایط گیاهچه­ها برای ورود به مراحل انجام آزمایش­ها و هم­چنین جلوگیری از وجود تاثیر هورمون­ها در مرحله بعد و کاهش خطای آزمایش انجام گرفت.
انتقال به اتاق رشد به مدت یک ماه: تمام کشت ها در اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ و دوره­ نوری ۸ / ۱۶ (شب/روز) و شدت نور ۴۵۰۰ لوکس، تامین شده با لامپ­های مهتابی نور سفید، قرار گرفتند. این عمل تا حصول تعداد گیاهچه مورد نیاز برای ورود به مراحل انجام آزمایش جهت بهینه­سازی محیط کشت گیاهچه و هم­چنین محیط کشت بهینه برای ریز­غده­زایی ادامه یافت.
۳-۷- آزمایش­های انجام شده:
آزمایش­های انجام شده به دو گروه آزمایش­های مرحله گیاهچه و مرحله ریزغده­زایی تقسیم می­گردند. آزمایش­های مرحله گیاهچه که برای بهینه­سازی غلظت هورمون­ها در محیط کشت برای حصول به رشد حداکتری جوانه­های تک­گره و ایجاد گیاهچه کامل انجام گرفتند که خود به دو دسته آزمایش­های تاثیر هورمون­ها به صورت تک تک (یک آزمایش در یک زمان) جهت انتخاب هورمون­ها و غلظت­های مناسب برای تولید گیاهچه و در مرحله بعد بررسی تاثیر متقابل آن­ها جهت دست­یابی به رشد حداکثری تقسیم گردیدند.
دوم آزمایش­های مرحله ریز­غده­زایی بودند که آن­ها نیز به دو دسته تقسیم گردیدند. ابتدا آزمایش­هایی که تاثیر هورمون­ها را به صورت تک تک بر روی گیاهچه­های سیب­زمینی بررسی می­نمود و سپس آزمایش­های تاثیر متقابل هورمون­ها بر روی یکدیگر انجام گرفتند.
۳-۷-۱- آزمایش ۱: تعیین پروتکل ضدعفونی سطحی مواد گیاهی:
ضدعفونی قبل از کشت ریزنمونه گره­ای یکی از نکات مهم می­باشد که از چهار تیمار مختلف جهت تعیین بهترین پروتکل ضدعفونی که کمترین آلودگی و بیشترین زنده ماندن گیاهچه­ها را داشته باشد، استفاده گردید. برای این کار ابتدا با بهره گرفتن از آب لوله­کشی به مدت ۳۰ دقیقه ریزنمونه­ها آبشویی شدند، سپس از الکل ۷۰% به مدت ۶۰ ثانیه، و چهار تیمار هیپوکلریت سدیم ۵/۲ درصد همراه با دو قطره توین ۸۰ به مدت ۷٫۵، ۱۰، ۱۲ و ۱۵ دقیقه استفاده گردید و سپس سه مرتبه شستشو با آب مقطر استریل انجام شد. صفاتی که در این آزمایش مورد بررسی قرار گرفت، میزان زنده­مانی و میزان آلودگی ریزنمونه­های گره­ای پس از کشت آن­ها بود.
۳-۷-۲- آزمایش ۲: بررسی اثر ۲iP بر روی رشد و نمو گیاهچه:
در این آزمایش از پنج غلظت مختلف ۲iP (5/0، ۰/۱، ۵/۱، ۰/۲ و ۵/۲ میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف ۲iP و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار حاوی یک ظرف کشت محتوی ۳۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط ۸ ساعت تاریکی و ۱۶ ساعت روشنایی (۴۵۰۰ لوکس) منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت ، عبارتند از ارتفاع گیاهچه، تعداد شاخساره، تعداد گره، تعداد برگ و سطح برگ (اندازه برگ در هر گیاهچه). این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه ­گیری شدند.
۳-۷-۳- آزمایش ۳: بررسی اثر BAP بر روی رشد و نمو گیاهچه­:
در این آزمایش از پنج غلظت مختلف BAP (5/0، ۰/۱، ۵/۱، ۰/۲ و ۵/۲ میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف BAP و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار حاوی یک ظرف کشت محتوی ۳۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط ۸ ساعت تاریکی و ۱۶ ساعت روشنایی (۴۵۰۰ لوکس) منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت، عبارتند از ارتفاع گیاهچه، تعداد شاخساره، تعداد گره، تعداد برگ و سطح برگ (اندازه برگ در هر گیاهچه). این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۷-۴- آزمایش ۴: بررسی اثر CCC بر روی رشد و نمو گیاهچه­:
در این آزمایش از پنج غلظت مختلف CCC (25، ۵۰، ۷۵، ۱۰۰ و ۱۲۵ میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف CCC و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار حاوی یک ظرف کشت محتوی ۳۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط ۸ ساعت تاریکی و ۱۶ ساعت روشنایی (۴۵۰۰ لوکس) منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت، عبارتند از ارتفاع گیاهچه، تعداد شاخساره، تعداد گره، تعداد برگ و سطح برگ (اندازه برگ در هر گیاهچه). این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۷-۵- آزمایش ۵: بررسی اثر GA₃ بر روی رشد و نمو گیاهچه­:
در این آزمایش از پنج غلظت مختلف GA₃ (۳/۰، ۶/۰، ۹/۰، ۲/۱ و ۵/۱ میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف GA₃ و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار حاوی یک ظرف کشت محتوی ۳۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط ۸ ساعت تاریکی و ۱۶ ساعت روشنایی (۴۵۰۰ لوکس) منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت ، عبارتند از ارتفاع گیاهچه، تعداد شاخساره، تعداد گره، تعداد برگ، سطح برگ (اندازه برگ در هر گیاهچه)، تعداد ریشه و طول ریشه. این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۷-۲-۵- آزمایش ۶: بررسی اثر Picholoram بر روی رشد و نمو گیاهچه:
در این آزمایش از شش غلظت مختلف Picholoram (0/1، ۰/۲، ۰/۳، ۰/۴، ۰/۵ و ۰/۶ میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف Picholoram و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار حاوی یک ظرف کشت محتوی ۳۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط ۸ ساعت تاریکی و ۱۶ ساعت روشنایی (۴۵۰۰ لوکس) منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت، عبارتند از ارتفاع گیاهچه، تعداد شاخساره، تعداد گره، تعداد برگ، تعداد ریشه و طول ریشه. این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۷-۲-۶- آزمایش ۷: بررسی اثر NAA بر روی رشد و نمو گیاهچه­:
در این آزمایش از پنج غلظت مختلف NAA (03/0، ۰۶/۰، ۰۹/۰، ۱۲/۰ و ۱۵/۰ میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف NAA و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار حاوی یک ظرف کشت محتوی ۳۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط ۸ ساعت تاریکی و ۱۶ ساعت روشنایی (۴۵۰۰ لوکس) منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت، عبارتند از ارتفاع گیاهچه، تعداد شاخساره، تعداد گره، تعداد برگ، تعداد ریشه و طول ریشه. این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۷-۲-۷- آزمایش ۸: بررسی اثر متقابل هورمون­های برتر بر روی رشد و نمو گیاهچه­:
این آزمایش به منظور بررسی تاثیر متقابل هورمون­هایی که در آزمایش­های قبلی استفاده از آن­ها نسبت به محیط کشت شاهد (فاقد هورمون) اثرهای مثبت نشان داده بودند، انجام گرفت. هم­چنین غلظت­های مختلف این هورمون­ها با هم مقایسه و در نهایت هورمون­های برتر با غلظت­های مطلوب­تر انتخاب گردیدند. در این آزمایش هورمون BAP با غلظت­های (۰/۰، ۵/۰ و ۱)، هورمون GA₃ با سه غلظت (۰/۰، ۶/۰ و ۲/۱) و هورمون NAA با غلظت­های (۰/۰، ۰۳/۰ و ۰۶/۰) حضور داشتند که به صورت تاثیرات تکی، دوگانه و سه گانه مورد آزمایش قرار گرفتند. علت انتخاب غلظت صفر برای تمامی هورمون­ها به جهت امکان بررسی تاثیرات متقابل دوگانه و تاثیرات تک هورمون بود. این مرحله از آزمایش توسط روش رویه پاسخ^[۱۴۶] طرح Box-Behnken طراحی گردید و انجام گرفت.
بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط ۸ ساعت تاریکی و ۱۶ ساعت روشنایی (۴۵۰۰ لوکس) منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت، عبارتند از ارتفاع گیاهچه، تعداد شاخساره، تعداد گره، طول میان­گره، تعداد برگ، سطح برگ (اندازه برگ در هر گیاهچه)، تعداد ریشه و طول ریشه. این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۷-۳- آزمایش­های مرحله تولید ریز­غده:
این سری از آزمایش­ها به منظور بهینه­سازی نوع هورمون و غلظت­های مناسب آن­ها در محیط کشت برای حصول بیشترین میزان ریز­غده­زایی که از نظر وزن ریزغده و سلامت غده نیز دارای کیفیت مناسب باشند انجام گرفت در این مرحله نیز در ابتدا برای یافتن هورمون­هایی که دارای تاثیر مطلوب بر ریزغده­زایی هستند ابتدا تاثیر تک تک هورمون­ها مورد بررسی قرار گرفت و سپس هورمون­های مطلوب همراه با غلظت­های برتر برای آزمایش­های تاثیر متقابل استفاده گردیدند که نتیجه حاصل منجر به انتخاب محیط کشت بهینه از نظر نوع و غلظت هورمون مورد استفاده گردید.
۳-۷-۳-۱- آزمایش ۹: بررسی اثر ۲iP بر روی تولید ریز­غده­:
در این آزمایش از پنج غلظت مختلف ۲iP (0/1، ۰/۲، ۰/۳، ۰/۴ و ۰/۵ میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف ۲iP و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار دارای یک ظرف کشت محتوی ۴۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط تاریکی دایم منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت، عبارتند از تعداد ریزغده در هر گیاهچه، اندازه ریز­غده، وزن تر ریز­غده، وزن خشک ریز­غده و تعداد چشم در هر ریزغده. این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۷-۳-۲- آزمایش ۱۰: بررسی اثر BAP بر روی تولید ریز­غده­:
در این آزمایش از پنج غلظت مختلف BAP (5/2، ۰/۵، ۵/۷، ۰/۱۰ و ۵/۱۲ میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف BAP و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار دارای یک ظرف کشت محتوی ۴۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط تاریکی دایم منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت، عبارتند از تعداد ریزغده در هر گیاهچه، اندازه ریز­غده، وزن تر ریز­غده، وزن خشک ریز­غده و تعداد چشم در هر ریزغده. این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۷-۳-۳- آزمایش ۱۱: بررسی اثر CCC بر روی تولید ریز­غده­:
در این آزمایش از پنج غلظت مختلف CCC (250، ۵۰۰، ۷۵۰، ۱۰۰۰، ۱۲۵۰میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف CCC و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار دارای یک ظرف کشت محتوی ۴۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط تاریکی دایم منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت، عبارتند از تعداد ریزغده در هر گیاهچه، اندازه ریز­غده، وزن تر ریز­غده، وزن خشک ریز­غده و تعداد چشم در هر ریزغده. این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۷-۳-۴- آزمایش ۱۲: بررسی اثر GA₃ بر روی تولید ریز­غده­:
در این آزمایش از پنج غلظت مختلف GA₃ (۰/۱، ۰/۲، ۰/۳، ۰/۴ و ۰/۵ میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف GA₃ و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار دارای یک ظرف کشت محتوی ۴۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط تاریکی دایم منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت، عبارتند از تعداد ریزغده در هر گیاهچه، اندازه ریز­غده، وزن تر ریز­غده، وزن خشک ریز­غده و تعداد چشم در هر ریزغده. این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۷-۳-۵- آزمایش ۱۳: بررسی اثر NAA بر روی تولید ریز­غده:
در این آزمایش از پنج غلظت مختلف NAA ( 5/0، ۰/۱، ۵/۱، ۰/۲ و ۵/۲ میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف NAA و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار دارای یک ظرف کشت محتوی ۴۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط تاریکی دایم منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت، عبارتند از تعداد ریزغده در هر گیاهچه، اندازه ریز­غده، وزن تر ریز­غده، وزن خشک ریز­غده و تعداد چشم در هر ریزغده. این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۷-۳-۶- آزمایش ۱۴: بررسی اثر متقابل هورمون­های برتر بر روی تولید ریزغده:
این آزمایش به منظور بررسی تاثیر متقابل هورمون­هایی که در آزمایش­های قبلی استفاده از آن­ها نسبت به محیط کشت شاهد (فاقد هورمون) اثرهای مثبت نشان داده بودند، انجام گرفت. در این آزمایش سه هورمون BAP با غلظت­های (۰/۰، ۰/۵، ۰/۱۰)، هورمون CCC با سه غلظت (۰/۰، ۵۰۰ و ۱۰۰۰) و هورمون NAA با غلظت­های (۰/۰، ۵/۰ و ۰/۱) حضور داشتند که به صورت تاثیرات تکی، دوگانه و سه گانه مورد آزمایش قرار گرفتند. علت انتخاب غلظت صفر برای تمامی هورمون­ها به جهت امکان بررسی تاثیرات متقابل دوگانه و تاثیرات تک هورمون بود. این مرحله از آزمایش توسط روش رویه پاسخ طرح Box-Behnken طراحی گردید و انجام گرفت.
بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۱±۲۴ درجه سانتی ­گراد و در شرایط تاریکی دایم منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت ، عبارتند از تعداد ریزغده در هر گیاهچه، اندازه ریز­غده، وزن تر ریز­غده، وزن خشک ریز­غده و تعداد چشم در هر ریزغده. این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۸- تجزیه و تحلیل داده ­ها:
در مورد آزمایش­های مرحله تک تک، آنالیز داده ­ها با بهره گرفتن از نرم­افزار SPSS 16.0 انجام گرفت. طراحی، آنالیز داده ­ها و هم­چنین بهینه­سازی آزمایش­های مرحله تاثیر متقابل با بهره گرفتن از نرم­افزار Design Expert 8.0.7.1 trial انجام گرفت.

شکل ۳-۲: ضدعفونی سطحی مواد گیاهی

طرفداران نظریه تحکیم به دلایل زیر برای اثبات آن استناد کردهاند:

الف. در مسأله شقاق، خداوند این دو نفر را حکم قرار داده و خداوند حکام را به برانگیختن، مخاطب ساخته‌^[۴۱]، حال اینکه اگر داوران وکیل طرفین بودند، زوجین را مخاطب نمیساخت.
ب. اگر حکمها اصلاح بین زوجین را امر کردند، ‌احتیاج به اذن زوجین ندارد و این خلاف قواعد وکالت است. علامه حلی (ره) نیز در قواعد الاحکام همین نظر را پذیرفته اند.
قائلین به نظریه توکیل برای اثبات آن به دلایل زیر استناد می کنند:
الف. داور رأی خود را به استناد قراردادی که بین اشخاص ذینفع بسته شده صادر میکند نه به موجب اختیاری که دولت به او اعطا میکند.
ب. بنابر اصاله العدم، تصمیمات داوران برای طرفین قطعی نیست مگر آنکه امضاءکنندگان قرارداد تصمیمات مذکور را پذیرفته باشند (سلیمانی پور و الهی، ۱۳۹۰: ص۴۰۷).
اما در پاسخ به این دلایل میتوان گفت:
اولاً. وکیل مأمور حفظ منافع و رعایت غبطه و صلاح موکل خود است، در حالیکه داور مأمور دادرسی است.
ثانیاً. وکیل نایب موکل خود است ولی داور قاضی تحکیم، شخصیت مستقل در برابر اصحاب دعوی دارد.
ثالثاً. اکثریت فقهاء معتقدند که رأی داور برای طرفین لازم الاجراء است و دلیل نظر خود را نیز روایت عمر بن حنظله از امام صادق (علیه السلام) دانسته اند.
دکتر کاتوزیان معتقد است در حقیقت وظیفه داور از قانون ناشی میشود و قانون بنابر مصالحی به اشخاص اجازه داده که دادرس امور خویش را با توافق برگزینند و این وظیفه به طور موقت به داور محول شده است. لذا ظاهراً باید پذیرفت که ماهیت و مبنای قرارداد داوری اجازه شارع و قانونگذار است که بهشکل عقدی مستقل با شرایط خاص تعیین شده است (کاتوزیان، ۱۳۷۴: ص۱۳۷)،(سلیمانی پور و الهی، ۱۳۹۰ : ص۴۰۷).

مشروعیت قاضی تحکیم

این که قاضی تحکیم اساساً مشروعیت و شایستگی در امر قضاوت و یا داوری را دارا می باشد از موضوعاتی است که توسط علماء و دانشمندان اسلامی مورد مطالعه، تحقیق و بررسی قرار گرفته و در این خصوص چه در میان فقهاء امامیه و چه در میان فقهای اهل سنت اختلاف نظر جدی وجود دارد. برای بررسی موضوع ابتدا به مسأله مشروعیت قاضی تحکیم از دیدگاه فقه امامیه و در ادامه، موضوع را از دیدگاه فقهای اهل سنت مورد مطالعه قرار خواهیم داد.

مشروعیت قاضی تحکیم در فقه امامیه

دلیل مشروعیت قاضی تحکیم

مشروعیت قاضی تحکیم مورد پذیرش مشهور فقهاء قرار گرفته و دلایلی از کتاب، سنت و اجماع بر آن اقامه کردهاند و درباره آن ادعای اجماع و عدم خلاف شده است (محمدی گیلانی، ۱۳۶۲: ص۶۳). عمدهترین دلیل را میتوان روایات بر شمرد از جمله روایت ابی خدیجه که مرحوم خویی نیز به آن استناد کردهاند^[۴۲]. امام از تعبیر ((رضایت)) و ((جعل)) استفاده کردهاند نه ((مراجعه)) و این بدان معنا است که اگر شما به کسی ((راضی)) شدید من هم آن را قبول دارم و شما نزد چنین کسی تحاکم کنید.

قلمرو صلاحیت قاضی تحکیم

پرسش این است که صلاحیت قاضی تحکیم تا کجاست؟ آیا صرفاً در دعاوی حقوقی است یا در دعاوی کیفری نیز میتوان آن را بهکار گرفت؟ از سوی دیگر آیا قلمرو آن صرفاً در حق الناس یا حقوق خصوصی است و یا در حق الله یا حقوق عمومی نیز کاربرد دارد؟ (سلیمانی پور و محمد الهی، ۱۳۹۰: ص۴۰۷). از دیدگاه فقهی اطلاق دلیل مشروعیت قاضی تحکیم اقتضاء میکند که وی بتواند هم در دعاوی حقوقی و هم در دعاوی کیفری قضاوت کند. در این باره میتوان به روایت ((ابی خدیجه)) از امام صادق (علیه السلام) اشاره کرد.
مرحوم فاضل هندی در مورد بحث میفرماید: حکم قاضی تحکیم در همه احکام اعم از حقوق الناس و حقوق الله، ‌حتی در مجازاتها بهعلت عام بودن دلیل مشروعیت، نافذ و لازم است)) (فاضل هندی، ۱۴۱۶ه ق: ص۳۲). بهعقیده برخی دیگر قلمرو قضاوت قاضی تحکیم محدود به حقوق خصوصی یا حقالناس است و دامنه قضاوت وی حقوق عمومی یا حق الله را در بر نمیگیرد، زیرا قاضی تحکیم در فرض رضایت مشروعیت دارد و فلسفه تعیین آن در قانون ساده بودن و سرعت درامر رسیدگی است. از اینرو نمیتوان آن را به حقوق عمومی یا حق الله توسعه داد چون در چنین مواردی شاکی یا مدعی خصوصی وجود ندارد و حکومت مستقیماً وارد عمل شده و به مسأله رسیدگی مینماید لذا تراضی طرفین دعوی بی معناست و قاضی تحکیم مفهومی ندارد و بدین لحاظ مرحوم شهید ثانی میفرماید: ((قاضی تحکیم ویژه حق الناس است زیرا مشروعیت آن بر تراضی طرفین دعوی توقف دارد. بنابراین در حقوق الله نمیتواند قضاوت کند زیرا در این موارد شاکی خصوصی وجود ندارد.)) (نجفی، ۱۳۶۵: ص۲۵).البته چون مشروعیت قاضی تحکیم بر اساس تراضی طرفین دعوی است لذا یکی از مسائل مورد بحث این است که آیا علاوه بر تراضی قبل از حکم، نیازمند تراضی بعد از حکم نیز هستیم یا خیر؟ در میان فقهاء دو نظریه وجود دارد:
اکثریت آنها عقیده دارند که بعد از تراضی و صدور حکم، نیازی به قبول و رضایت به حکم نیست و رأی قاضی برای طرفین نافذ و لازم است. در این مورد مرحوم محقق حلی میفرماید: اگر طرفین دعوی شخصی را بهعنوان قاضی پذیرفتند و نزد وی طرح دعوی کردند و قاضی حکم صادر کرد، حکم وی بر طرفین دعوی لازم است و رضایت آنها شرط نیست)). در میان فقهای شیعه مرحوم علامه در تحریر الاحکام با نفوذ حکم قاضی تحکیم بعد از قضاوت مخالفت کرده و آن را نپذیرفته است (علامه، ۱۳۷۴: ص۱۸). بهنظر میرسد نظر مشهور فقهاء صحیح باشد، زیرا اساس تشریع قضاوت برای رفع اختلاف و فصل خصومت است، اگر قرار باشد رضایت طرفین بعد از حکم لازم باشد، غالباً اختلاف مرتفع نمیشود زیرا در بیشتر موارد محکوم علیه حکم را نخواهد پذیرفت. لذا علی القاعده باید حکم نافذ و لازم باشد مگر در مواردی که قاضی مرتکب خطا شده است.

مشروعیت قاضی تحکیم از دیدگاه فقهای اهل سنت

علمای اهل سنت عموماً قاضی تحکیم را مشروع دانستهاند و فقط از بین آنها امام فخرالدین رازی و امام ابوحامد غزالی منکر مشروعیت قاضی تحکیم و فقدان دلیل شرعی برای نفوذ حکم قاضی تحکیم شدهاند.
فقهای عامه در مشروعیت قاضی تحکیم به ادله زیر متوسل شدهاند:

1. 1. آیه شریفه ۳۵ سوره مبارکه نساء: ((و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکما من اهله و حکما من اهلها)).

1. 1. روایت نبوی (صلی الله علیه و آله و سلم):‌ ((من حکم بین اثنین فتراضیا به فلم یعدل فعلیه لعنه الله)) ((اگر کسی که بین دو نفر که او را برگزیدهاند حکم کند بدون رعایت عدالت بر او باد لعنت خداوند متعال)) دلالت روایت بر مشروعیت داوری، عبارت ((فتراضیا)) است که معنی تحکیم و انتخاب را در بر دارد، البته مطلب دیگری که از این روایت استنباط میشود نفوذ حکم قاضی تحکیم است، زیرا قاضی تحکیمی که به عدالت رفتار نکند مورد لعن قرار گرفته و لذا استنباط میشود در صورت اجرای عدالت حکم قاضی تحکیم نافذ و پذیرش آن بر طرفین واجب است و از همین جاست که قول کسانی که قائل بهشرط بودن رضایت طرفین برای تنفیذ حکم قاضی تحکیم هستند مردود شمرده میشود.

1. 1. داوری سعدبن معاذ در اختلاف مسلمانان با یهود بنی قریظه.

1. 1. داوری ابوموسی اشعری و عمروبن العاص (لعنه الله علیهم) در جنگ صفین.

1. 1. داوری عبدالرحمن بن عوف در شورای تعیین شده توسط عمر (لعنه الله علیه).

1. 1. اجماع صحابه (سلیمانی پور و الهی، ۱۳۹۰: ص۴۰۷).

اجرای احکام داوری در فقه

چنانچه قاضی تحکیم در دعاوی مدنی حکم صادر کند و محکوم علیه آن را بپذیرد اشکالی وجود ندارد. اما چنانچه محکوم علیه آن را نپذیرد و اجرای حکم نیازمند الزام باشد (مانند توقیف یا فروش اموال) و یا در دعاوی کیفری قاضی حکم به زدن شلاق یا حبس و یا قصاص بدهد، یا قاضی تحکیم حق اجرای حکم و الزام را دارد یا خیر؟
دو نظر میان فقهاء وجود دارد که فاضل هندی در شرح عبارت مرحوم علامه به آنها اشاره کرده است که میتوان خلاصه استدلال را چنین تقریر کرد: اینکه قاضی تحکیم حق حبس و اجرای مجازات را داشته باشد با اشکال روبرو است چون از یک نظر بهعلت عموم ادله امر به معروف و نهی از منکر و به علت ادله مشروعیت قاضی تحکیم که از نپذیرفتن حکم کسی که صلاحیت برای قضاوت دارد نهی نموده و بهعلت اینکه عدم اجرای احکام موجب تعطیل شدن احکام و باعث فساد میگردد و همچنین به علت روایت حفص بن غیاث از امام صادق (علیه السلام) که فرموده اقامه حدود به دست کسی است که حکم را صادر نموده لذا باید پذیرفت که اجرای حکم به دست قاضی تحکیم است این نظریه را سید مرتضی و شیخ طوسی (ره) در تفسیر تبیان برگزیدهاند. ولی از جهت دیگر بهعلت احتیاط و حفظ خون انسانها، باید پذیرفت که قاضی تحکیم حق اجرای حکم را ندارد. مرحوم شیخ طوسی در کتاب نهایه و کتاب اقتصاد خود این نظر را برگزیده است (سلیمانی پور و الهی، ۱۳۹۰: ص۴۱۵) با توجه به وجوهی که مرحوم فاضل هندی برای لزوم اجرای حکم بهدست قاضی تحکیم ذکر کرده بهخوبی روشن است که سخن ایشان ناظر بهزمانی است که حکومت عدل وجود ندارد در غیر این صورت در فرض وجود حکومت عدل اگر امر به معروف و نهی از منکر نیازمند به عملیات اجرایی باشد باید بهدست حکومت انجام پذیرد. همچنین چون فرض این است که قاضی تحکیم در حکومت پذیرفته شده است، در صورت صدور حکم طبق ضوابط دستگاه قضایی ملزم به اجرای آن است و مسأله تعطیل احکام و یا مخالفت با تحکیم به وجود نمیآید. بنابراین وجوه یاد شده نمیتواند دلیل بر اجرای حکم به دست قاضی تحکیم باشد. بهنظر میرسد چون فلسفه تعیین قاضی تحکیم در قانون، تسریع در امر رسیدگی است و از سوی دیگر اجرای احکام و استیفای حدود به تشکیلات اجرایی نیازمند است، اجرای احکام خارج از وظیفه قاضی تحکیم است و اجرای حکم باید به دست حکومت انجام پذیرد. از نظر ضوابط فقهی و قانونی نیز منعی در این باره وجود ندارد.

شرط اجتهاد در قاضی تحکیم

سؤالی دراین قسمت مطرح است که آیا قاضی تحکیم، نیاز به شرط اجتهاد دارد؟ بیشتر فقهاء شرط اجتهاد را برای قاضی خواه منصوب یا غیر منصوب تحکیم (لازم) میدانند. در میان فقهاء صاحب جواهر (ره) شرط اجتهاد را در مطلق قاضی اعم از منصوب و غیر مصوب نپذیرفته است. نیز شرط مزبور را در خصوص قاضی تحکیم مردود دانسته است (خویی، ۱۳۵۳: ص۹). اما در مورد قاضی تحکیم چون اساس مشروعیت آن بر تراضی طرفین دعوی است و مسأله اعمال ولایت یا قدرت با تراضی و پذیرفتن حکم وی از ناحیه اصحاب دعوی حل می شود و نیاز به شرط اجتهاد نیست چون شرط اجتهاد برای مشروعیت اعمال ولایت است. در مورد قاضی تحکیم همین قدر که شخص آگاه به ضوابط باشد و یا به تعبیر صاحب جواهر (ره) توانایی احقاق حق داشته باشد کفایت میکند و دلایلی بر لزوم شرط اجتهاد در قاضی تحکیم نداریم (سلیمانی پور و الهی، ۱۳۹۰: ص۴۰۷).

نتیجه

بنابراین با استناد به آیات صدر الاشاره و مباحث مطروحه در فقه امامیه و پذیرش اصل رجوع به داوری در حقوق اسلام و متعاقباً اجازه شارع مقدس به چنین توافقی مبنی بر ارجاع امر به داوری و وضع قوانین موضوعه در توسعه نهاد داوری چه در امور داخلی مانند قانون آیین دادرسی مدنی مصوب سال ۱۳۷۹ و چه در امور بین المللی مانند قانون داوری تجاری بین المللی مصوب سال ۱۳۷۶و پیشبینی حل و فصل اختلافات از طریق داوری که بر گرفته از حقوق اسلام است، همچنین بهدلیل ایجاد انضباط اجتماعی، رعایت مصالح حاکمیتی و منافع فردی و جمعی اشخاص که اجازه رجوع اشخاص (حقیقی و حقوقی) بر اساس تراضی به داوری را صادر نموده است میتوان نتیجه گرفت مبنای داوری اجازه شارع مقدس و متعاقباً قانون مبتنی بر حقوق اسلام است، موضوع اهلیّت دولت ها و مسأله ارجاع داوری در خصوص اختلافات دولتی نیز از نظر و مبانی فقهی شیعه و حقوق اسلام قابل قبول و صحیح میباشد. با توجه به عنوان پایان نامه و بررسی ای که در رابطه با اقسام داوری داشته ایم باید گفت منظور ما از داوری اعم از داوری داخلی و داوری بین المللی بوده و دولت ها، سازمان ها، شرکت ها و مؤسّسات دولتی نیز با توجه به تقسیم بندی ای که در خصوص اجباری و اختیاری بودن داوری قائل شدیم مستنداً به اصل ۱۳۹ق.ا. و ماده ۴۵۷ ق.آ.د.م. کاملاً داوری اختیار دارند به صورت آزادانه و در صورت رعایت تشریفات و الزامات قانونی به داوری یک یا چند شخص مراجعه نمایند.
فصل دوم
مفهوم و ماهیت حقوقی شرط داوری

فهوم و م حقوقی شرط داوری

مفهوم شرط

شرط بهعنوان یک نهاد وابسته به عقد از زمان های گذشته نقش مهمّی در روابط معاملاتی داشته است. بسیاری از روابط حقوقی که بهعلت عدم امکان اجتماع دقیق شرایط مقرر قانونی یا بهدلیل عدم انطباق الگوهای عقود معین نمیتوانسته است مستقلاٌ در عالم اعتبار تحقق پیدا کند، بهصورت شرط مندرج ضمن عقد با لحاظ رابطه وابستگی به عقد که آثار حقوقی خاصی را اقتضاء میکند محقق گردیده است.

تعریف شرط

قانون مدنی ایران تعریفی از شرط بهعمل نیاورده و صرفاٌ در ماده ۲۳۲ به بعد، به بیان تقسیمها و احکام شرط پرداخته است.

تعریف لغوی

در مورد واژه شرط معانی مختلفی ارائه شده است:
۱- شرط در لغت بهمعنای الزام به چیزی (افرام البستانی، ۱۳۷۸، صیغه شرط) آمده است.
۲- در اصطلاح ادبی، شرط عبارت است از جمله نخست از موضوع دو جمله شرطیه است که جمله دوم، جزا نامیده میشود
۳- در اصطلاح فلسفه شرط امری است که در ایجاد شی دیگر دخالت دارد بهطوریکه از عدم آن شی لازم آید ولی از وجود آن شی لازم نمیآید.

تعریف اصطلاحی و حقوقی

همانطورکه گفته شد واژه شرط معانی گوناگون دارد. از جمله وصف امری است که از عدم آن عدم لازم آید، بدون اینکه وجودش لازمه وجود باشد. برای مثال، نزدیکی به آتش شرط سوختن است، بدون آنکه سبب آن باشد. شرط در معنای تخصصی حقوقی از معنای لغوی آن دور نیفتاده و آن در معنای محصولی عبارت است از تعهد مستقیم یا غیر مستقیم مرتبط به عقد مشروط و در معنای مصدری عبارت است از مرتبط کردن تعهد مستقیم یا غیر مستقیم به عقد مشروط به اراده طرفهای آن (شهیدی، ۱۳۸۷: ص۱۸-۱۷). شرط امری است محتمل الوقوع در آینده که طرفین عقد یا ایقاع کننده، حدوث اثر حقوقی عقد یا ایقاع را متوقف بر حدوث آن امر محتمل الوقوع نماید. (جعفری لنگرودی، ۱۳۸۲: ص۳۸۰)
در حقوق مدنی وقتی سخن از شرطی به میان میآید، مقصود یکی از این دو معنی است:

اتیلن یک هیدروکربن ساده اشباع نشده است که رسیدگی میوه‌ها را تسریع کرده و باعث اثرات سه گانه در گیاهان می‌شود که شامل جلوگیری از طویل شدن، افزایش توسعه و رشد قطری و در نهایت رشد افقی ساقه در پاسخ به نیروی ثقل می‌باشد.اتیلن در همه گیاهان عالی تولید می‌شود، اما تولید آن در گیاهان پست مورد تردید است. این ماده در تمام قسمت های گیاهان عالی از ماده میتونین سنتز می‌شود و تولید آن تحت تأثیر نوع بافت و مرحله نمو گیاه می‌باشد.شکل مصنوعی اتیلن اتفون است که در محیط مایع با پ هاش پایین نمی تواند تولید اتیلن کند ولی اگر پ هاش بالا رود به اتیلن تبدیل می‌شود(احمدی و همکاران، ۲۰۰۸).
اثرات اتیلن در گیاه: رسیدگی میوه، پیری، ریزش، گل دهی، رکود، رشد شاخه و ریشه و غالبیت انتهایی(احمدی و همکاران، ۲۰۰۸).
اهمیت فیزیولوژی پس از برداشت گل‌های بریده در توجه و جلوگیری از فرایند پیری است که در گل‌ها خیلی سریع رخ می‌دهد.مقادیر کم انرژی و فقدان یک کوتیکول ممانعت کننده از تعرق نیز عمر گل‌های بریده را کاهش می‌دهد و پژمردگی گلبرگ‌ها با کاهش ارزش زینتی گل همراه است(احمدی و همکاران، ۲۰۰۸).
اتیلن در کنترل فرایند رشد و نمو از جوانه زنی تا پیری نقش عمده ای دارد و نقش اساسی در پیری گل‌ها بازی می‌کند، اما حساسیت به اتیلن در بین گونه های مختلف گل متفاوت است. کیفیت گل‌های بریده و ماندگاری پس از برداشت آنها به ترکیب اتمسفر محیط بستگی دارد. صدمات گوناگونی که به گیاهان زینتی و گل‌های بریده وارد می‌شود یک مسئله جهانی بوده که عمدتاً از آثار تخریبی اتیلن ناشی می‌شود.
اتیلن به عنوان یک هورمون پیری مطرح بوده و پژوهشگران با بهره گرفتن از برگ‌ها و گل‌ها نشان داده اند که استفاده از اتیلن خارجی فرایند پیری را سریع تر کرده و نیز تولید اتیلن در طی مراحل بیشتر می‌شود.
افزایش نفوذ پذیری غشا و کاهش فعالیت های بین سلولی، افزایش فعالیت آنزیم های محلول در آب، کاهش استفاده از مواد غذایی توسط گلبرگ ها، افزایش شدت تنفس، کاهش در میزان جذب ساکارز و شکسته شدن کلروفیل فرایندهای فیزیولوژی و بیوشیمیایی هستند که مرتبط با پیری می‌باشند و همگی با دخالت اتیلن صورت می گیرند(تیز و زیگر، ۲۰۰۶).
برخی از گل‌ها که حساسیت بالایی به اتیلن دارند به غلظت های پایین ۱-۳ پی پی ام در طی ۲۴ ساعت واکنش نشان می‌دهند.
پژوهش ها نشان می‌دهد که قرار دادن گل‌ها در یک اتمسفر غنی از اتیلن تولید خود ساخته اتیلن را توسط گل‌ها و در نتیجه پژمرده شدن گل‌ها و رشد تخمدان را سرعت می بخشد. تولید خود ساخته اتیلن به وسیله اثر آن روی نفوذ پذیری تونوپلاست و تفکیک غشای واکوئل از سیتوپلاسم مشخص می‌شود.
افزایش در نفوذ پذیری تونو پلاست باعث تحریک انتقال مواد سازنده اتیلن از واکوئل به محل سنتز توسط آنزیم ها (غشا های سیتوپلاسمی) می‌شود. تولید خود ساخته اتیلن با افزایش سن گیاه افزایش می یابد. حساسیت گیاهان به اتیلن به حضور گیرنده های ویژه ای در بافت وابسته است(تیز و زیگر، ۲۰۰۶).
۱۹-۱-تنظیم‌کننده‌های رشد
استفاده چندانی ندارند، مگر استفاده از سایتوکنین جهت بتعویق انداختن پیری در گل های رز، زنبق، لاله و….
۱-۱۹-۱-جیبرلین ها
یک کاربرد تجاری مهم جبیبرلین ها جلوگیری از زردی برگ ها پس از برداشت گل‌های بریده تک لپه ای مانند سوسن ها، آلسترومریا و برخی دیگر از گل ها که به مدت طولانی انبار می‌شوند می‌باشند(آنجوم و همکاران ،۲۰۰۱ ).جبیبرلین ها در افزایش طول ساقه گل دهنده در گل‌های شاخه بریده موثر بوده و در بیشتر گل‌های پیازی می تواند گل دهی را تسریع نموده و رشد طولانی ساقه را تحریک کرده واز سقط جوانه گل ممانعت بعمل می آورد. این اثر جیبرلین ها احتمالا به دلیل افزایش قدرت کشش مواد غذایی توسط گل‌ها در زمان رقابت پیاز های دختری حاصل از پیاز مادری و فتوسنتز می‌باشد(آنجوم و همکاران ،۲۰۰۱ ).
در گل مریم طول ساقه گل دهنده یک عامل کیفی مهم به شمار می‌آید که تیمار پیاز با جیبرلین ها باعث افزایش طول ساقه گل دهنده می‌شوند. البته اثر جیبرلین هابر اساس نوع رقم و مرحله نموی جوانه گل، طول دوره تیمار سرمایی و نیز تفاوت جیبرلین های مورد استفاده و روش و زمان کاربرد آنها متفاوت است(آنجوم و همکاران ،۲۰۰۱ ). نتایج آزمایشات ناگاراجا و گودا (۲۰۰۳) حاکی از آن است که غلظت ۱۰۰ پی پی ام اسید جیبرلیک به طور مشخصی ماندگار شامل بریده مریم را افزایش می‌دهد. همین نتایج از تحقیقات دیوندرا و ناگدا (۲۰۰۴ ( بدست آمد.
۲-۱۹-۱-سیتوکنین
سیتوکنین ها به عنوان تنظیم کننده رشد گیاهی به طور برجسته پیری و زرد شدن برگ‌ها را در گونه های متعدد گیاهی به تأخیر انداخته یا برگشت می‌دهد.
هم چنین پیری گل‌های بریده با بهره گرفتن از کاربرد خارجی سیتوکنین ها به تعویق می‌افتد به طوری که در مورد میخک، لاله، رز، آنتوریوم، هلی کونیا، زنبق و ژربرا به اثبات رسیده است(لیون و همکاران، ۲۰۰۰).کاربرداین ترکیبات بر روی گل‌ها خسارت تنش آبی را کاهش داده موجب بهبود جذب محلول و حفظ تورژسانس گلبرگ‌ها می‌شود هم چنین آنها موجب کاهش سرعت تنفس، کاهش حساسیت به اتیلن وجلوگیری از تولید اتیلن می‌شود(لیون و همکاران، ۲۰۰۰).
یکی از مهم ترین اثرات سایتوکنین های مصنوعی و طبیعی تاخیر در پیری و تسریع انتقال مواد غذایی و مواد آلی است. وقتی برگ های بالغ از گیاه جدا می‌شوند پروتئین سریعا آزاد می‌شود. کلروپلاست ها در اثر از دست دادن کلروفیل متلاشی شده و در نتیجه یک جریان رو به خارج ازت و چربی و اسیدهای هسته ای از طریق غشاهای منفذدار به وجود می‌آید. سیتوکنین ها موجب کاهش حساسیت بافت های گیاهی به اتیلن شده و موجب افزایش عمر انباری گل ها می‌شود(لیون و همکاران، ۲۰۰۰).
بنزیل آدنین موجب ماندگاری عطر گل رز می‌شود تری میلتوکس فرت^[۱] (نوعی قارچ کش) و آسکوربیک اسید موجب دوام عطر گل‌های مریم در دوره پس از برداشت می‌شود در حالی که نیترات نقره کاملا اثر منفی بر عطر گل مریم دارد(لیون و همکاران، ۲۰۰۰).
۳-۱۹-۱-آبسیزیک اسید
آبسیزیک اسید یک سسکوتیرونوئید پانزده کربنی می‌باشد که به طور نسبی در کلروپلاست ها و دیگر پلاسیدها از طریق مسیراسید مالونیک تولید می‌شود. این ماده معمولا به عنوان یک بازدارنده رشد و عامل محرک پیری شناخته می‌شود. تیمار با آبسیزیک اسید پژمرده شدن گل ها در معرض نور را از طریق بستن روزنه‌های آن ها و کاهش اتلاف آب به تأخیر می اندازد اما در تاریکی موجب تحریک پیری می‌شود(هالوی و مایک، ۱۹۷۹).بسیزیک اسید موجب افزایش تنفس شده بنابراین میزان کربوهیدرات گلبرگ ها را کاهش میدهد. در گل های بریده میخک تجمع آبسیزیک اسید هنگام پیری نقش حد واسط را در عمل اتیلن ایفا میکند که میتوان با تیمار دی اکسیدکربن این تجمع را به تأخیر انداخت.این ماده یک عامل اصلی در ایجاد و تداوم خواب در پیازهای گل مریم می‌باشد(ابراهیم زاده،۱۳۷۷).

۲۰-۱-سایر تنظیم کننده های رشد
جاسمونیک اسید و متیل جاسمونات تنظیم کننده های رشد طبیعی هستند که در واکنش های دفاعی گیاه شرکت دارند و دارای فعالیت ضد قارچی مستقیمی همانند افزایش ترکیبات ضد قارچی متعدد در بافتهای گیاهی هستند. جوسیس و همکاران گزارش کردند که جاسمونیک اسید می تواند موجب تحریک پیری شود درحالیکه پلی آمین ها پیری شاخ و برگ را به تأخیر می اندازند(ابراهیم زاده و ناظمیه، ۱۳۸۲)
در آزمایشی بر روی ۶ رقم گل بریده رز اثر^[۲] متیل جاسمونات با غلظت ۲۰۰ میلی مول بررسی و مشخص شد که در تمامی آنها هنگامی که به طور مصنوعی یا طبیعی آلوده به کپک خاکستری بودند متیل جاسمونات به شکل موثری خسارت را کاهش داد(اسفنانی و همکاران، ۱۳۸۶).
۲۱-۱-کند کننده‌های رشد
به منظور طولانی کردن عمر گل های بریده توصیه می شوند، این ترکیبات اغلب مانع سنتز جیبرلین و سایر محرک های رشد می‌ شوند، مانند سایکوسل که پیری گل های رز و میخک را به تعویق می‌اندازد(امامی و حاتم زاده، ۱۳۸۸).
کند کننده های رشد شامل یونیکو نازول وانسیمیدول و پاکلوبوترازول اغلب جهت افزایش دوام گل های بریده به کار میروند آن ها طویل شدن گیاه را به صورت طبیعی از طریق جلوگیری از سنتز و فعالیت درونی کاهش میدهند(امامی و حاتم زاده، ۱۳۸۸).
همچنین این ترکیبات موجب ممانعت از بیوسنتز سایر محرک های متابولیکی شده و در نتیجه مقاومت گیاهان را به تنش های محیطی افزایش می‌دهند غلظت مناسب برای هر تنظیم کننده رشد بسته به رقم و فصل متغیر است(امامی و حاتم زاده، ۱۳۸۸).
۲۲-۱-نحوه فعالیت کند کننده های رشد
نحوه فعالیت این ترکیبات در تاخیر پیری شناخته شده نیست. احتمالا اثر آنها بر افزایش دوام گل ها مربوط به افزایش مقاومت به تنش های محیطی از طریق تاثیر بر فرایندهای متابوتیکی حساس و واکنش با هورمون های گیاهی طبیعی است (ریزاردن، ۱۳۷۵).
۲۳-۱-سایر ترکیبات افزایش‌دهنده طول عمر
مانند اسید های آلی مختلف (سیتریک اسید ، اسید ایزو آسکوربیک، تارتاریک اسید و…) این ترکیبات سبب کاهش پ هاش ، تعادل آب و کاهش گرفتگی ساقه‌ها می‌شوند. استفاده از سیتریک اسید کیفیت گل های بریده رز را افزایش می‌دهد(بارت و همکاران، ۲۰۰۶).
نمک فلزاتی چون Al , B , Cu , Zn , Niو Ca نیز سبب افزایش طول عمر گل ها می‌شوند.
۲۴-۱-کیفیت آب
شوری آب فاکتور بسیار مهمی است که حساسیت گل ها به آن متفاوت است. حضور یون های مختلف نیز روی دوام گل ها موثر است، آب های سخت محتویCa وMg نسبت به آب های دیگر که محتوی مقدار زیادی یون سدیم هستند کمتر ضرر دارند. آب های فلوئوردار نیز برای برخی گل ها خطرناک است.
آب هائی با پ هاش حدود ۴ـ۳ مناسب‌تر از آب هائی با پ هاش بالاتر است، در آب های اسیدی رشد میکروب ها محدود شده، جذب آب هم بهتر صورت می‌گیرد. آب مقطر یا جوشیده که دارای مقدار کمتری هوا نسبت به آب شیر است، برای گل ها توصیه می‌شود. آب گرم نسبت به آب سرد براحتی از ساقه بالا می‌رود، به همین دلیل برای تیمار گل های پژمرده مفید است(بارت و همکاران، ۲۰۰۶).
۲۵-۱-رو ش های مختلف تیمار پس از برداشت گل های بریده
۱-۲۵-۱-مقاوم کردن یا سازگار کردن
به منظور به حالت اول برگرداندن تورژسانس در گل های پژمرده انجام می‌شود. تیمار معمولا بوسیله آب عاری از یون به همراه میکروب‌کش ها و سیتریک اسید ( ۵- ۵ /۴ ) انجام می‌شود(ران و همکاران،۱۳۸۲).
۲-۲۵-۱-اشباع‌کردن
جهت جلوگیری از مسدود شدن آوندها در ساقه انجام می‌شود. بسته شدن ممکن است بدلیل رشد میکروبی و پوسیده شدن ساقه‌ها ایجاد شود. تیمار بوسیله AgNo3 مفید است(ران و همکاران،۱۳۸۲).
۳-۲۵-۱-آغشته کردن یا فرو بردن
فرو بردن بخشی از ساقه‌گل در محلولهای حاوی قند و میکروب‌کشها بمدت یک دوره از چند ساعت تا بیش از دو روز، این عمل سبب طولانی کردن دوام گل ها در آب، بازشدن سریعترگل ها و رنگ گرفتن بهتر گلبرگ ها می‌شود(ران و همکاران،۱۳۸۲).
۴-۲۵-۱-شکوفا نمودن غنچه‌ها
از موادغذائی، ترکیبات هورمونی و میکروب‌‌کش ها استفاده می‌شود. جهت شکوفا‌سازی غنچه‌های بریده رز می‌توان از محلول ۵۰۰ میلی گرم سیتریک اسید در یک لیتر آب سرد( ۱-۰ درجه سانتی گراد ) استفاده کرد(ران و همکاران،۱۳۸۲).
۲۶-۱-اهداف از اجرای این طرح
با افزایش سطح زندگی و رفاه مردم، میزان استفاده از گل ها به صورت شاخه بریده و گلدانی و حتی در فضاهای آپارتمانی و نیز در امور روزمره اجتماعی روز به روز بیشتر می شود. گل های شاخه بریده در انواع مراسم های اجتماعی کاربرد فراوانی دارد و یکی از مشکلات این زمینه پژمرده شدن و از بین رفتن سریع گل های شاخه بریده از زمان برداشت آن ها می باشد که از وظایف محققین بخش علوم باغبانی پیدا کردن راه حل های مناسب برای افزایش طول عمر گل های شاخه بریده می باشد. همانطور که می دانیم گل رز یکی از گل های پرطرفدار و پر مصرف در جهان و ایران محسوب می شود. در این تحقیق می توان توان افزایش عمر پس از برداشت گل شاخه بریده رز را توسط کاربرد برخی مواد سنجید و مخصوصا این که کاربرد برخی مواد مانند ۱-mcp یکی از مواد شناخته شده جدید در علم پس از برداشت بوده و کاربرد های زیادی در نگهداری پس از برداشت میوه ها دارد ولی هنوز در مورد اثر آن در افزایش عمر گل های بریده تحقیقات چندانی صورت نگرفته است و از این جنبه یک نوآوری مهم می باشد. و نیز در خصوص کلرید کلسیم هم همینطور با وجود پژوهش زیاد در مورد اثر آن بر عمر انباری میوه ها، در پس از برداشت گل ها کار چندانی انجام نشده است و این پایان نامه راهگشایی برای این موضوع می باشد. در مجموع با بهره گرفتن از این مواد می توان از مزایای افزایش عمر پس از برداشت و کیفیت گل شاخه بریده رز بهره جست و این یک مزیت مهم محسوب می شود

فصل دوم : بررسی منابع

اثر چند تیمار شیمیائی بر روی کیفیت و دوام گل بریده میخک رقم بلژیکی قرمز مورد بررسی قرار گرفت. تیمارها شامل ساکارز در ۵ غلظت مختلف در کنار ۳ ترکیب شیمیائی شامل نیترات نقره، سیتریک اسید و ۸HQC بودند. بیشترین اثر تیمارها بر روی دوام گل و میزان شکوفائی گل ها وکمترین اثر بر روی صفت میزان کاهش وزن بود. افزودن سیتریک اسید عمر گل ها را ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش داد. طولانی‌ترین عمر گل (۴۰/۶۷ روز) مربوط به ترکیب تیماری ساکارز ۵در صد همراه با نیترات نقره و سیتریک اسیدو حداقل عمر گلدانی بعد از شاهد مربوط به سیتریک اسید (۲۸ روز) گزارش شد(ابراهیم زاده، ۱۳۷۷).
در ازمایشی سنبله‌های گل مریم را با ترکیباتی مانند CaCl2.2H2O، SN، آسکوربیک اسید و Tri –Mitox Forte (قارچ‌کش) در غلظت های مختلف، تیمار کردند. نتایج نشان داد که ترکیب تیماری CaCl2.2H2O در غلظت های۱۲۵۰- ۷۵۰ پی پی ام و قارچ‌کش در غلظت ۱۵۰۰ پی پی ام کمترین میزان پژمردگی را نشان داد(آنجوم و همکاران، ۲۰۰۱).
سیتریک اسید، سالیسیک اسید، سولفات کلسیم، ساکارز و STS روی دوام غنچه بریده رز Rosa hybrida cv.Kiss مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این آزمایش بیان داشت که سولفات کلسیم، عمر گل ها را افزایش می دهد(نواک و رودنیکی،۱۹۹۰).

روابط عمومی: ایجاد مناسبات مطلوب با جوامع مختلفی است که با شرکت سروکار دارند از طریق کسب شهرت خوب، ایجاد تصویر ذهنی مطلوب و برخورد مناسب ، یا بر طرف کردن مسائل، شایعات و شکایات و وقایع نامطلوب (kotler, 1994:464).
بازاریابی مستقیم: یکی از عناصر آمیخته ترویج که رشد سریعی را داشته بازاریابی مستقیم است. بازاریابی مستقیم از راه های مختلفی نظیر رسانه های الکترونیکی، پست مستقیم و بازاریابی تلفنی انجام می شود(boone & Kurtz, 2002:468).
بانی گری یا حمایت مالی: بانی گری^[۳۷] به معنای تامین مالی رویدادهای فرهنگی و ورزشی به منظور معرفی سازمان و ایجاد تصویری مثبت از سازمان است (boone & Kurtz, 2002:463).
شهرت^[۳۸]: عبارت است از ایجاد خیرهای مثبت درباره عملکرد سازمان و ارائه آن توسط رسانه های خبری (دنیای اقتصاد، ۰۴/۰۲/۱۳۸۹).
۶-۴-۲-ایجاد آمیخته ترویج
آمیخته ترویج از عناصر مختلفی تشکیل شده که یکپارچگی این عناصر از اهمیت خاصی برخوردار است. فرایند ایجاد آمخیته ترویج از یک چهار چوب سیستماتیک پیروی می نماید. فرایند تصمیم گیری در خصوص ارتباطات بازاریابی از مراحل مختلفی تشکیل شده که به شرح زیر می باشد (ennev et.al,1995:177-122).
تجزیه و تحلیل موقعیت: برای تنظیم محتوای پیام، باید ویژگی های مشتریان، محیط و وضعیت رقابتی را بازاریابی نمود. در چنین تجزیه و تحلیلی باید موارد زیر را بررسی کرد:

مشتریان: شناسایی مخاطبین هدف از لحاظ وضعیت جمعیت شناختی و سبک زندگی، سطح استفاده از خدمات ، ادراک از خدمات و سازمان و فرایند خرید.
موقعیت رقابتی: شامل ارزیابی ساختار صنعت، گروه بندی رقابتی، تهدید جانشین ها، قوت رقبا و درک تمایز با رقبا.
محیط : شامل بررسی محیط داخلی شامل هدف ها شرکت، منابع و سایر اجزاء آمیخته بازاریابی و محیط خارجی شامل وضعیت سیاسی، اقتصادی ، اجتماعی و تکنولوژیک.
۲.هدف گذاری: بعد از شناسایی مخاطبین هدف، باید هدف های ترویجی مد نظر قرار گیرند. هدف های ترویجی با توجه به سلسله مراتب تاثیر گذاری بر روی مشتریان تعیین می شوند. به عنوان مثال در مرحله ی آگاهی، ترویج معرفی سازمان و خدمات آن به عنوان هدف، انتخاب می شود و یا در مرحله ی دانش، تشریح ویژگی های خدمات به عنوان هدف ترویجی تعیین می شود. ایجاد و تغییر تصویر ذهنی از سازمان و خدمات از دیگر هدف های ترویجی است. بدیهی است که در هر مرحله، هدف های ترویجی باید متناسب با هدف های سایر آمیخته های بازاریابی باشند. هدف های ترویجی، معیاری برای بازاریابی اثر بخشی فعالیت های ترویجی نیز می باشند.
افزایش فروش و یا ایجاد تصویر مثبتی از شرکت می توانند دو هدف اصلی فعالیت های ترویجی باشند.
۳.طراحی پیام: ماهیت پیام می تواند بر روی تحقق هدف های خاص ترویج، جذب، ارتباط و تشویق مخاطبین هدف و دریافت پاسخ مثبت از آن ها، تاثیر گذار باشد. محتوای پیام می تواند به صورت های زیر یا ترکیبی از آن ها باشد:
- عقلایی: تاکید بر فواید محصول.
- احساسی: تاکید بر احساسات خوب و مثبتی که از استفاده ی از محصول حاصل می شود و یا جنبه های منفی عدم استفاده محصول.
- اخلاقی: جذب مخاطبین با توجه به برداشت درست و غلط آن ها.
۴.انتخاب کانال:پیام می تواند از طریق کانال های شخصی و غیر شخصی به مخاطبین ارسال شود که تبلیغات در زمره ی کانال های غیر شخصی ارتباطات است. دوستان، همسایه ها، خویشاوندان و سایر گروه های مرجع از انواع کانال های اجتماعی پیام می باشند.
۵.تهیه بودجه: روش های مختلفی برای تهیه ی بودجه وجود دارد که عبارتند از: در حد توان شرکت، درصدی فروش واقعی یا پیش بینی شده، مشابه رقبا، بر مبنای هدف ها و وظایف. در روش آخر، بودجه فعالیت های ترویجی با توجه به ارزیابی هدف ها و وظایفی که موفقیت سازمان را تضمین می کنند، تنظیم می شود.

6. 6. آمیخته منتخب^[۳۹]: انتخاب عناصر مختلف آمیخته ی ترویج با توجه به هدف ها و منابع یک شرکت و ماهیت محصول و بازار آن انجام می شود. سلسله مراتب تاثیر گذاری بر مشتری، مرحله ی چرخه زندگی، ویژگی های بازار و محصول و تصمیمات مربوط به قیمت و توزیع از عوامل موثر بر ترکیب آمیخته های ترویج می باشند.

6. 6. ارزیابی: ارزیابی اجزاء مختلف آمیخته ترویج، آخرین مرحله از فرایند تصمیم گیری ارتباطات بازاریابی است. این قسمت به پیش آزمون ها و بازاریابی های بعدی هر یک از اجزاء منتخب تقسیم بندی می شود. ارزیابی آمیخته ترویج منتخب همیشه به راحتی انجام نمی شود، زیرا عوامل متعددی بر روی این مرحله تاثیر می گذارد، عوامل زیر از این جمله می باشند: دنبال کردن هدف های چندگانه، تاثیر متقابل اجزاء بر یکدیگر (خنثی سازی یا پشتیبانی از یکدیگر) ، رقابت بین اجزا مختلف و ایجاد سینرژی بین متغیرهای ارتباطات بازاریابی.

۷-۴-۲- مخاطبین هدف
برقرار کردن ارتباط با شناسایی و تعیین دقیق مخاطبین هدف^[۴۰] آغاز می شود. مخاطبین هدف ممکن است در هر یک از شش موقعیت آمادگی خرید قرار داشته باشند. این شش موقعیت عبارتند از (kotler,1994:467):
آگاهی^[۴۱]:یک برقرار کننده ارتباط^[۴۲] در نخستین گان باید بتواند میزان آگاهی مخاطبین هدف خود درباره کالا یا سازمان اندازه گیری کند. مخاطبین ممکن است در این باره کاملا ناآگاه باشند، یا اینکه فقط اسم کالا یا سازمان را بدانند و یا در این باره اطلاعات اندکی داشته باشند. اگر اکثر مخاطبین هدف درباره کالا یا سازمان ، ناآگاه باشند، وظیفه برقرار کننده ارتباطف ایجاد آگاهی است.
شناخت^[۴۳]:این امکان نیز وجود دارد که مخاطبین هدف از اسم شرکت یا محصول آن مطلع باشند ولی چیز اضافی دیگری درباره آن ندانند.
دوست داشتن^[۴۴]: اگر مخاطبین هدف با کالای شرکت کاملا آشنا باشند، سوال بعدی این خواهد بود که احساس آن ها درباره آن چیست؟ در این زمینه می توانیم درجات مختلف دوست داشتن را به وصورت مقیاسی در اوریم چون بی میلی شدید، بی تفاوتی نسبی و میل مفرط.
رجحان^[۴۵]: مخاطبی هدف، ممکن است کالا را دوست داشته باشند اما نه انقدر که آن را نسبت به انواع مشابه ترجیح دهند. در چنین مواقعی ، ارتباط گیرنده باید بکوشد در مصرف کننده رجحان انتخاب ایجاد کند. ارتباط گیرنده باید کیفیت، فایده، مزایای کاربردی و سایر ویژگی های کالا را بهبود بخشد. ارتباط گیرنده می تواند میزان موفقیت برنامه ارتباطی خود را با اندازه گیری رحجان انتخاب مخاطبین، قبل و بعد از برنامه مورد مقایسه قرار دهد.
مجاب شدن:مخاطبین هدف ممکن است کالا را به انواع مشابه آن ترجیح دهند، اما درباره ضرورت خرید آن یقین حاصل نکرده باشند.
خرید: و بالخره ممکن است بعضی از اعضای گروه مخاطبین هدف، کاملا متقاعد شده باشند، اما برای خرید کالا دست به کار نمی شوند. این افراد همچنان مترصد اطلاعات بیشتری هستند یا اقدام خود را به فرصت دیگری موکول می کنند. ارتباط گیرنده باید این مصرف کنندگان را به سوی اقدام نهائی ، هدایت کند. ارائه کالا با قیمتی پایین، تخفیف فوق العاده یا ایجاد فرصت استفاده از کالا در سطحی محدود از جمله اقداماتی هستند که می توان در چنین مواقعی به ان توسل جست.
۸-۴-۲- انتخاب یک پیام
پس از تعیین مورد انتظار از مخاطبین هدف، ارتباط گیرنده باید به تهیه یک پیام موثر بپردازد. مطلوب چنین است که پیام تهیه شده، توجه مخاطبین را جلب کند، در آن ها دلبستگی و علاقه ایجاد نماید، میل و تمایل آنان را تحریک کند و در نهایت، منجر به عمل گردد. چهار چوبی که به آن مدل AIDA نیز می گویند. در عمل ، فقط تعداد معدودی از پیام ها هستند که مصرف کنندگان را از مرحله آگاهی به مرحله خرید هدایت می کنند. اما چهار چوب AIDA ویژگی های مطلوب یک پیام خوب را بیان می کند.
هنگام تهیه پیام باید به محتوای پیام از لحاظ مطالبی که در پیام درج می شود ، ساختار پیام از لحاظ بیان منطقی پیام و چهارچوب پیام از لحاظ گرایش نمادین پیام، توجه کرد(kotler, 1994:468).
۹-۴-۳- انتخاب رسانه
در این مرحله برقرار کننده ارتباط باید کانال های ارتباطی مناسبی را انتخاب کند. کانال های ارتباطی کلا به دو گروه اصلی تقسیم می شوند: کانال های ارتباطات شخصی و کانال های ارتباطات غیر شخصی (kotler, 1994:469):
کانال های ارتباطات شخصی: در کانال های ارتباطات شخصی دو یا چند نفر مستقیما با همدیگر ارتباط دارند. این ارتباط می تواند به صورت رو در رو، سخنگویی با تعدادی مخاطبین، با تلفن یا حتی از طریق پست صورت گیرد. کانال های ارتباطات شخصی به واسطه برخورد شخصی و دریافت پس خور ، تاثیر بیشتری دارند.
کانال های ارتباطات غیر شخصی: کانال های ارتباطات غیر شخصی رسانه هایی هستند که بدون تماس شخص یا دریافت پس خور از طرف مقابل، پیام ها را منتقل می کنند. این مجاری شامل رسانه های جمعی، فضای پیرامون و وقایعاند. رسانه های جمعی اصلی، خود شامل رسانه های چاپی (روزنامه ها، مجلات و پست مستقیم) ، رسانه های سخن پراکنی (رادیو و تلویزیون) و رسانه های نمایشی (تابلوها، علائم و نشانه ها و پوستر) هستند. فضاهای پیرامون، محیط هایی هستند که تعمدا برای ایجاد یا تقویت تمایلات خریدار برای یک کالا ایجاد می شوند. وقایع رویدادهایی می باشند که طی آن ها پیام ارتباطی بین مخاطبین هدف می رسد، بر گذاری کنفرانس ها و تورهای عمومی از این نوع می باشند.
۱۰-۴-۲-تعیین بودجه آمیخته ترویج
یکی از دشوارترین تصمیمات بازاریابی که شرکت ها با آن مواجه هستند تعیین بودجه ای است که باید به ترویج و ترغیب اختصاص داده شود. برای این کار چهار روش وجود دارد (kotler, 1994:473): روش قابل تحمل^[۴۶]، روش درصدی از فروش، روش برابری با رقبا و روش هدف و انجام وظیفه.
۱.روش قابل تحمل:بسیاری از شرکت ها برای تعیین بودجه کل ترویج خود از روش قابل تحمل استفاده می کنند. این شرکت ها بودجه اختصاصی به امر تبلیغات را به اندازه ای تعیین می کنند که به تصور آن ها شرکت از لحاظ مالی استطاعت تحمل آن را دارد.
۲.روش درصدی از فروش: بسیاری از شرکت ها نیز از روش درصدی از فروش استفاده می کنند. یعنی بودجه ترویج ایشان درصد مشخصی از فروش جاری یا پیش بینی فروش آن ها است. گاه نیز بودجه به صورت درصدی از قیمت فروش کالا تعیین می شود.
۳.روش برابری با رقبا: شرکت هایی نیز هستند که بودجه ترویجی خود را براساس برابری با رقبا تعیین می کنند. این شرکت ها بودجه تبلیغاتی خود را برابر هزینه هایی قرار می دهند که رقبا به این امر اختصاص می دهند.
۴.روش هدف و انجام وظیفه: منطقی ترین روش تعیین بودجه، روش تعیین هدف و انجام وظیفه است. با بهره گرفتن از این روش، بازاریابان بودجه ترویج خود را مطابق فرایند زیر تعیین می کنند: ۱.تعیین اهداف خاص ۲.تعیین کارهایی که انجام آن برای نیل به این اهداف لازم است و ۳.برآورد هزینه های مورد نیاز برای انجام این کارها. جمع این هزینه های همان بودجه تبلیغات مورد نیاز را به دست می دهد.
روش های مختلفی برای تعیین بودجه ترویجی وجود دارد که عبارتند از (boone & Kurtz,2002:480): 1.روش درصدی فروش ۲. تعیین مبلغ ثابتی برای هر واحد تولیدی ۳. مشابه رقبا و ۴. با توجه به هدف ها و وظایف.
۱۱-۴-۲- فرایند تاثیر گذاری بر روی مشتریان
سلسله مراتب تاثیر گذاری بر روی مشتریان به شرح زیر است (mason & ezell, 1993:514) :
مرحل آگاهی: توانمند ساختن مشتری برای شناخت و به یاد آوری یک نام تجاری.
مرحله دانش: توانمند ساختن مشتری برای تشریح ویژگی های مهم کالا یا خدمت.
مرحله علاقه: ایجاد نگرش مطلوب در مشتری در خصوص کالا یا خدمت.
مرحله ترجیح: درجه ای از احساس تعلق نسبت به کالا یا خدمات در مقایسه با سایر عرضه کنندگان.
مرحله مجاب شدن:ایجاد تردید در مشتری برای خرید احتمالی کالا یا خدمات.
مرحله خرید:خرید کالا با خدمات.

نظریه کنش اجتماعی پارسونز شامل چهار مرحله است. از نظر پارسونز در نخستین مرحله، کنشگران برای اقدام به کنش به ویژه برای دستیابی به هدفی دلخواه برانگیخته می شوند (مثلا برای اخذ مدرک تحصیلی). منظور پارسونز از دستیابی به هدف، زمان پایان کنش کنشگر است که در آن نتیجه دلخواه به دست می آید. در مرحله دوم کنشگران باید راه های رسیدن به هدف دلخواهشان را پیدا کنند (نظیر امکانات تحصیلی که والدین فراهم می آورند). در سومین مرحله کنشگران باید از پس شرایطی که مانع از دستیابی آنان به هدف می شود برآیند. در مرحله چهارم کنشگران باید در سیستم اجتماعی فعالیت کنند(دیلینی،۱۳۸۷: ۳۵۶).

۲-۲-۲-۵-۵-۷- نظریه زیمل^[۱۲۳]
در آرای زیمل به صورت مشخص به کیفیت زندگی توجه نشده است. اما مفاهیمی را در آثار خود به کار برده است که با بهره گرفتن از آنها می توان مفهوم کیفیت زندگی را تبیین کرد. زیمل در مقاله کلان شهر خود به بحث از شرایطی می پردازد که در آن روابط انسانی رو به افول می گذارند. او در تحلیل خود به از میان رفتن روابط عاطفی و صمیمانه و تسلط روابط حسابگرانه توجه دارد. به نظر زیمل کلان شهر جایگاه عقل است. انسان کلان شهری بیش از آن که به عاطفه و قلب خود مراجعه کند به عقل خود مراجعه می کند. این ویژگی با اقتصاد پولی کاملا عجین شده است. زیمل به ما می گوید که کلان شهر فرهنگ ذهن است نه قلب. از دیدگاه زیمل می توان در مورد کیفیت زندگی دو گونه قضاوت کرد، اولا از آنجاییکه زندگی شهری جایگاه عقلانیت است و به قول او کلان شهر جایگاه عقل است و احساس و روابط عاطفی جایگاهی در آن ندارد. لذا رفتار معقولانه و حسابگرانه می تواند به کیفیت زندگی فرد بها داده و از این منظر فرد کیفیت زندگی بالاتری را تجربه کند. ثانیأ از رویکرد دیگر و از آنجاییکه یکی از ابعاد مهم کیفیت زندگی توجه به احساسات و روابط عاطفی افراد در جامعه است بنابراین این ویژگی در کلان شهر ها طبق نظر زیمل گم شده است، پس در نتیجه این جنبه دارای آثار منفی بر روی کیفیت زندگی است(مختاری و نظری، ۱۳۸۹: ۱۱۶).
۲-۲-۲-۵-۶- دیدگاه بوم شناسی بر مفهوم کیفیت زندگی
جامعه شناسی در دانشگاه شیکاگو با تاکید بر بوم شناسی در اواخر قرن ۱۹ شکل گرفت. بوم شناسی به طور کلی بر نحوه توزیع فعالیت های اجتماعی (کیفیت زندگی) در فضا و زمان تاکید دارد. با بهره گرفتن از این دیدگاه بوم شناسان به دو موضوع اصلی توجه داشتند که در تحلیل کیفیت زندگی از اهمیت خاصی برخوردارند. اول اینکه توزیع فعالیتها در فضا و زمان و در محیط شهری چگونه باعث یا مانع دست یابی به اهداف جمعی می شود. دوم اینکه این نحوه توزیع چگونه بر تجربه اجتماعی افرادی که در معرض آن قرار دارند تاثیر می گذارد.
از جمله مفاهیم اصلی که بوم شناسان از آن استفاده می کنند، همزیستی، رقابت، هجوم و استقرار، تعادل طبیعی و انطباق با محیط زیست است. همزیستی به معنای زندگی مشترک اورگانیسم های غیر شبیه است و هجوم به معنی ورود یک نژاد یا یک گروه از افراد به یک منطقه و بیرون راندن اهالی قبلی است. تعادل طبیعی به معنی رابطه میان گیاه و جانور و محیط در صورتی است که تعادل محیط حفظ شود به طوری که موجودات مکمل یکدیگر باشند. در مطالعه این نوع روابط بوم شناسان تاکید می کنند که بقا و انطباق با محیط موجودات با یکدیگر از جمله مسایل مهم در بقای شبکه زندگی در محیط است. (مختاری، نظری،۱۳۸۹: ۱۰۵).
در واقع نظریه پردازان مکتب شیکاگو از مدل بوم شناسی به شکل نسبتأ آزادانه ای استفاده کرده اند تا این موضوع را مطرح سازند که انسانها بر خلاف موجودات دیگر توانایی فرهنگ سازی و ایجاد محدودیتها از طریق هنجارها و آداب و رسوم را دارند که این امر به خودی خود بر میزان احساس کیفیت زندگی و نظم اجتماعی افراد جامعه تاثیر می گذارد(مختاری، نظری،۱۳۸۹: ۱۰۵).
۲-۲-۲-۵-۷- دیدگاه مخاطب محور
این رویکرد بر پایه سطوح متفاوت ادراک محیطی مخاطبان قرار دارد. از مخاطبان در خصوص عواملی که بر روابط متقابلشان اثر می گذارد سوال می شود ومتغییر های کیفیت استخراج می گردد. به عبارت دیگر در این رویکرد معیار کیفیت بر پایه درک مخاطبان عام از چگونگی فهم و انتظارشان از حوزه تعمل اجتماعی متقابل مبتنی است.در اینجا هدف، گروه خاصی نمی باشد بلکه کلیت جامعه مهم است(ون پل^[۱۲۴]،۱۹۹۷: ۱۴).
۲-۲-۲-۵-۸- دیدگاه کارشناس محور
در این دیدگاه نظرات کارشناسان مبنای تمامی بررسی ها وتصمیمات مربوطه قرار می گیرد.این دیدگاه از ابعاد مختلفی مورد نقد قرار می گیرد.معمولا سه دلیل عمده جهت طرح ناکارآمدی این روش مطرح می شود.
۱-هیچکدام از این مطالعات منجر به شناسایی فهرست جامعی از عوامل تاثیر گذار در کیفیت محیط سکونت نشده است.
۲-عدم اتفاق نظر متخصصان در تعداد، ماهیت ابعاد اساسی محیط، گروهبندی این ابعاد وغیره تا حدی است که حتی گاه یک کارشناس در طول زمان نظرات مختلفی ارائه داده است.
۳- ثابت شده که شکل کلی کارشناسان ومردم بر روی عوامل تعیین کننده کیفیت محیط توافق لازم را ندارند.این عوامل به عنوان مهمترین عامل مطرح شده است(عظیمی،۱۳۸۹: ۵).
این در حالی است که نتایج به دست آمده حاکی از آن است که مولفه های سنجش کیفیت بر اساس رویکرد کارشناس محور با سنجه های حاصل از منظر غیر کارشناسان شباهت کمی با هم دارند (ون پل،۱۹۹۷: ۵).
رویکردهای مربوط به کیفیت زندگی از دیدگاه کارشناس محوری را می توان در یک تقسیم بندی کلی به دو دسته توصیفی وتبینی تقسیم کرد.
رویکرد های توصیفی: رابطه کیفیت زندگی را با متغییر هایی چون جنس، سن، سواد بررسی کرده و مسئله محوری آنها، سنجش کیفیت زندگی بر اساس متغییر های زمینه ای است.
رویکرد تبیینی: اما رویکردهای تبیینی معطوف به شناخت عوامل موثر بر کیفیت زندگی اعم از عوامل عینی و ذهنی هستند که رویکردهای تبیینی خود به دو دسته عاملیت گرا وساختار گرا تفکیک می شوند.
۲-۲-۲-۵-۹- رویکرد عاملیت گرا
این رویکردها غالبأ مبتنی بر فردگرایی روش شناختی هستند وجامعه را نه به عنوان یک کلیت بلکه به عنوان جمع جبری افراد مورد توجه قرار می دهند. این گونه تبیین هر چند می پذیرد که عوامل فرافردی برای تبیین مفید هستند اما این عوامل را همچنان به زمینه های فردی فرو می کاهد و بر نقش کنشگری در شکل دهی به فرایند ها تاکید دارد یعنی بیشتر ناظر بر ذهنیات، قابلیت ها وتوانمندی های افراد است تا شرایط ساختاری اجتماعی یا محیط پیرامون. به طور کلی چهار رویکرد عاملیتی را در مواجهه با کیفیت زندگی می توان شناسایی کرد که عبارتند از: مطلوبیت گرایی، ارزش های عام، رویکرد نیاز محور، رویکرد قابلیتی که مورد بررسی قرار می گیرند(غفاری وابراهیمی لویه،۱۳۸۴: ۳۱).
۲-۲-۲-۵-۹-۱- رویکرد مطلوبیت گرایی
نظریه مطلویت گرایی در طول قرن ۱۸ میلادی به عنوان یک نظریه اخلاقی مورد توجه قرار گرفت.مطلوبیت گرایی مجموع هایی از اندیشه هایی است که فلسفه اخلاقی وسیاسی،هر دو را در بر می گیرد. مطلوبیت گرایی یا خیر عمومی،به صورتی که از اثار جرمی بنتام^[۱۲۵] وجان استوارت میل^[۱۲۶] سرچشمه می گیرد،به چگونگی وبه حداکثر رساندن بهره وخیر عمومی معطوف است(فیتز پتریک^[۱۲۷]،۱۳۸۱:۶۳). این نظریه به طور خلاصه بر این اصل استوار است که از میان امکانات وگزینه های مختلفی که در هر زمینه ای در برابر ما وجود دارد باید آن امکاناتی را برگزینیم که بیشترین رفاه را برای بیشترین تعداد افراد ایجاد می کند.
در بحث از کیفیت زندگی دو بعد مطلوبیت گرایی دارای اهمیت اساسی است: بعد نظری که مفاهیم مربوط به ارزش ها وخواست ها را در بر می گیرد و بعد تجربی که به سنجش واندازه گیری مطلوبیت مربوط می شود. در بحث از سنجش، این دیدگاه قائل به اندازه گیری ومقایسه ذهنیت بین افراد نسبت به فایده مندی بوده اما در نتیجه انتقادات اثبات گرایان مبنی بر بی معنا بودن مقایسه ذهنیت افراد، تعدیل هایی در مطلوبیت گرایی به وجودآمد و مصرف حاصل از درآمد واقعی به عنوان عامل اصلی در ارزیابی کیفیت زندگی به کار گرفته شد، مصرفی که بر اساس انتخاب منطقی و لذت خواهانه فرد شکل می گیرد. به بیان دیگر شادکامی عبارت از دسترسی فرد به هر آنچه که می خواهد، از طریق حق انتخاب جهت خرید ومصرف خدمات وکالا های معین می باشد. اما استوارت استنباط می کند که انتخاب فرد در زمینه مصرف، بیشتر بوسیله انتظارات نسبی و هنجار های اجتماعی مقید می شود تا به وسیله منطق و لذت. از این روبه علت نارسایی شاخص درآمد یا سرانه تولید ناخالص ملی که مبتنی بر فرضیات مطلوبیت گرایی و حداکثر رساندن آن در اقتصاد نئوکلاسیک هستند،رویکرد های جایگزینی مطرح شدند که نه به درآمد بلکه به­ طور مستقیم با کالا ها وخدمات در ارتباطند و تحت عنوان رویکردهای نیاز محور مطرح شده اند(غفاری وامیدی،۱۳۸۸: ۱۷).
۲-۲-۲-۵-۹-۲- رویکرد ارزش‌های عام
منظور ارزش های منطقی و سنجیده ایی است که عموم مردم بر آن اجماع داشته باشند. ارزش های عام بر این امر توجه دارند که چه چیزی زندگی شخص را برای او ارزشمند می کند، اینها ارزش هایی هستند که موجب بهبود کیفیت زندگی هر انسانی می شوند و مبتنی بر مفهومی از کیفیت زندگی هستند که بر طبیعت بشر استوار است. این ارزش ها این امکان را فراهم می سازند که زندگی خوب چگونه است و چگونه می تواند بهتر شود وبه دو دسته هسته ای وغیر هسته ای دسته بندی می شوند.ارزش های هسته ای که اساس مطلوبیت گرایی را نیز تشکیل می دهند، عبارتند از: لذت جویی و اجتناب از درد که فقدان هر کدام زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد. سایر ارزش های عام وسنجیده غیر هسته ای هستند وارزش هایی که به زندگی انسان هدف وجهت می دهند وموفقیت ومهارت را شامل می شوند. تفاوت این دو دسته از ارزش ها هم مهم وهم مبهم است(غفاری و امیدی، ۱۸:۱۳۸۸).
قزلباش این ارزش ها را به طور روشن تری شناسایی می کند: ۱- حداقل سطح غذا، بهداشت، سرپناه و امنیت ۲- سواد ۳- سطح معینی از عزت نفس،خود مختاری وازادی اراده (ازادی مثبت)۴- اراده منفی ۵- شناخت ۶- روابط مناسب با دیگران ومشارکت در زندگی اجتماعی ۷- موفقیت ومهارت. این ارزش ها در بین افراد متفاوتند وبه تعبیری از دو جنبه متکثرند، یکی از جنبه برداشت های متنوعی که افراد مختلف از کیفیت بالای زندگی ویا زندگی خوب دارند و دیگران از جنبه اهمیت وزنی متفاوتی که هر کدام از این ارزش ها ممکن است برای فرد داشته باشد. مهمترین نقطه قوت این رویکرد، ارائه ارزش های مرتبط با کیفیت زندگی است؛ تصویری که در رویکرد مطلوبیت گرایی وجود ندارد به بیان دیگر فهرستی از ارزش های سنجیده، نمایی کلی از عوامل تشکیل دهنده کیفیت زندگی را به ما نشان می دهد اما آنگونه که فیلیپس^[۱۲۸] نشان می دهد این رویکرد دارای نوعی ناسازگاری وعدم انسجام درونی است که ناشی از متکثر بودن ارزش ها وفقدان معیاری روشن برای اولویت بندی آنها می باشد.از دیگر ایرادات وارد در این رویکرد ان است که هیچ معیاری از چگونگی ارزیابی کیفیت زندگی و یا چگونگی ارزیابی کیفیت زندگی ویا چگونگی انجام گزینش­های ممکن از میان این ارزش­ها ارائه نمی­دهد(غفاری و امیدی، ۱۳۸۸: ۲۵).
۲-۲-۲-۵-۹-۳- رویکردهای نیاز محور
این رویکرد در حوزه مطالعات توسعه وکیفیت بسیار رایج است و با بحث از نیازهای اساسی آغاز می شود. برخلاف رویکرد ارزش های عام و سنجیده که با ارزش های انتزاعی سروکار داشت، رویکرد های نیاز محور با امور واقعی در ارتباطند. این رویکرد خود به سه رویکرد متفاوت تقسیم می شود (فرجی ملایی،۱۳۸۹: ۱۱).
۱-رویکرد نیازهای اساسی
رویکرد نیازهای اساسی هم به لحاظ مفهومی و هم به لحاظ سنجش و اندازه گیری با رویکرد مطلوبیت گرایی تفاوت بنیادی دارد. تفاوت این دو رویکرد از بعد مفهومی به تمایز میان علایق و نیاز ها مربوط می شود و به لحاظ سنجش در حالی که مطلوبیت گرایی درآمد معیار عمل قرار می گیرد، در رویکرد نیازهای اساسی درآمد ضرورت مطلق کیفیت زندگی نیست چرا که در بسیاری از جوامع به دلیل وجود نابرابری بالا، ممکن است علی رغم بر خورداری جامعه از میانگین درآمد بالا، بسیاری از افراد توان تامین نیازهای خود را نداشته باشند. این رویکرد پایه مشخصی را برای حد معینی از استاندارد های قابل قبول زندگی ارائه می دهد؛ مشخصه ای که رویکردهای مطلوبت گرایی و ارزش های عام فاقد آن هستند. به باور گریفین^[۱۲۹] این رویکرد، رویکرد جامعی نیست در حالی که رویکرد ارزش های عام همه ابعاد وجودی انسان، از بقا تا ارزش های والا را پوشش می دهد، رویکرد نیازهای اساسی تنها بر بعد بقا تاکید دارد. از این رو می توان این رویکرد را زیر مجموعه ارزش های عام در نظر گرفت که بیشتر بر کالا و خدمات تمرکز دارد تا بر کیفیت زندگی انسانی، در این رویکرد همچنین تفاوت و تنوع در ویژگی های افراد نادیده گرفته می شود. این رویکرد برای سنجش کیفیت زندگی اولیه در کشور های با محرومیت بالا قابل استفاده است اما ابزار مناسبی برای کیفیت زندگی در کشور های در حال توسعه برخوردار از سطح حداقل زندگی نیست و در صورتی که کیفیت زندگی در سطحی فراتر از نیاز های اولیه مورد نظر باشد، اساسأ این رویکرد نمی تواند در این بحث به­کار گرفته شود (غفاری و امیدی،۱۳۸۸: ۲۰). بعلاوه جهت­گیری اصلی راهبرد نیازهای اساسی، نهایتاً توسعه روستایی بود.
۲-رویکرد توسعه انسانی
این رویکرد در ابتدا از سوی دفتر برنامه توسعه سازمان ملل به کار گرفته شد. ایده اصلی این رویکرد عبارت است از اینکه بهزیستی انسان هدف اصلی توسعه است و انسان ها فعل و منبع اصلی توسعه به شمار می آیند. از این منظر مردم ثروت واقعی یک کشور هستند وهدف عمده توسعه ایجاد محیطی مناسب برای مردم به منظور بر خورداری از یک زندگی طولانی خلاقانه توام با سلامتی است، از این رو توسعه انسانی غنا بخشیدن به گزینش های مردم است و اساسی ترین عوامل آن بهره مندی از زندگی طولانی وسالم برای آموزش، یادگیری وبرخورداری از استانداردهای مناسب زندگی می­باشد (غفاری و امیدی، ۱۳۸۸: ۲۱).
شواهد و مدارک جهانی نشان می دهد کشورهایی که به تشکیل سرمایه انسانی اولویت داده اند، از نظر رشد، اشتغال، کاهش بی عدالتی، توزیع درآمد وکاهش فقر عملکرد خوبی داشته اند. حوزه های مورد بررسی توسعه انسانی، بیشتر آموزش، بهداشت واشتغال است. اما به طور کل آموزش اساس توسعه محسوب می شود که بنیان بسیاری از موارد دیگر را تشکیل می­دهد. این نظریه مردم گرا بودن برنامه ها و اقداماتی است که توسط دولت­ها در کشورهای جهان سوم در جهت کاهش آسیب های اجتماعی مردم گرا بودن برنامه­ ها واقداماتی است که توسط دولت­ها در کشورهای جهان سوم در جهت کاهش آسیب­های اجتماعی و معضلات زیست محیطی انجام می گیرد. توسعه مردم گرا قالبی نمادین با زیر ساخت دموکراسی در جهت توسعه انسانی در کشورهای جهان سوم و مناطق عقب افتاده است. گریفین^[۱۳۰] و مک کنلی^[۱۳۱] مزیت هایی را برای رویکرد توسعه انسانی قائلند که عبارتند از: ایفای نقش در کیفیت زندگی مردم، مبتنی بودن بر پایه فرصت­های برابر برای افراد جامعه، توزیع متساوی­تر دستاوردهای توسعه، ایجاد ارتباط بین انواع مختلف سرمایه ­گذاری، سرمایه انسانی و طبیعی و میسر ساختن بهره­ گیری از مزایای برنامه ­های مکمل سرمایه مادی وانسانی (غفاری و امیدی،۱۳۸۸: ۲۱).
۳-نظریه نیازهای انسانی
به زبان ساده می­توان گفت که در واقع نیاز عبارت است از شکاف میان وضعیت موجود با وضعیت مطلوب. معنای دیگر نیاز عیب ونقصان است، یعنی نیاز به عنوان یک نوع کمبود محاسبه می شود. نیاز باعث ایجاد ناهماهنگی ها می شود و توسعه و رفع نیاز ها باعث ایجاد تعادل می شود، پس نیاز کوششی در جهت جبران ناهماهنگی­ها وعدم تعادل هاست. نیاز، انسان را وادار به کنش و حرکت می­ کند و حرکت موجب رفتارهای ویژه می­ شود که این رفتار ها انسان را وارد عمل می کنند که می تواند منجر به دستیابی یا عدم دستیابی به هدف شود (فتاحی،۱۳۸۷).
شاخص اصلی در رویکرد نیاز های اساسی وتوسعه انسانی، امید به زندگی است. به لحاظ ایدئولوژیک دویال وگوف^[۱۳۲] (۱۹۹۱) بر این باورند که اگر تامین نیازهای انسان، پیش نیاز مشارکت در زندگی اجتماعی است همه افراد دارای حق مسلم ارضای نیازهایشان هستند؛ زیرا اعضای گروه های اجتماعی وظایفی را بر عهده دارند که بدون برخورداری از سطح مناسبی از تأمین نیازها قادر به انجام وظایفشان نخواهد بود. به لحاظ تئوریک نیز این رویکرد چارچوبی را برای نیازهای عینی به دست می دهد که در دامنه وسیع تری نسبت به رویکرد ارزش های عام قرار دارد. دویال وگوف نیاز ها را به دو نوع اساسی و واسطه ای دسته بندی می کنند. نیاز های اساسی عبارتند از: سلامت فیزیکی و خود مختاری. در عمل سلامت فیزیکی حالتی از بهزیستی فیزیکی، روانی واجتماعی است. خود مختاری در عمل که در رویکرد ارزش های عام نیز وجود داشت به معنای توانایی گزینش آگاهانه در خصوص این امر است که چه کاری و چگونه باید انجام شود. خود مختاری نیازمند اعتماد به نفس است که این خود به سه عامل متکی است: سلامت روانی، مهارت شخصی و توانایی­های لازم جهت به کارگیری در حین مشارکت. سلامت فیزیکی و خود مختاری نیاز های مکمل یکدیگرند وبدون وجود استقلال، آزادی، انتخاب وتصمیم گیری، بشر به طور قابل توجهی از یک نیاز که مانند سلامت جسمی، نیازی اساسی به حساب می آید، محروم می­ شود. اگر فرد به مثابه یک انسان توانایی درک خواسته ها واهدافش را نداشته باشد استفاده از سلامت فیزیکی هیچ ثمری نخواهد داشت. دویال وگوف، فهرستی از یازده نیاز واسطه ای ارائه می دهند که هرکدام با تأمین یکی از دو نیاز سلامت فیزیکی و خود مختاری مرتبط است؛ این نیاز ها عبارتند از: ۱- مواد غذایی مغذی و آب سالم ۲- مسکن مطمئن ۳- محیط زیست بدون خطر ۴- کنترل زاد و ولد ۵- مراقبت بهداشتی ودرمانی مناسب ۶- امنیت در دوران کودکی ۷- داشتن روابط معنادار اولیه ۸- امنیت فیزیکی ۹- امنیت اقتصادی ۱۰- آموزش مناسب ۱۱- محیط کار بی خطر (غفاری، امیدی،۱۳۸۸: ۲۶).
۲-۲-۲-۵-۹-۴- رویکرد قابلیتی
رویکرد قابلیتی روشی است برای مفهوم سازی کیفیت زندگی و در نهایت ارزیابی توسعه انسانی. قابلیت به توانایی و استعداد شخص برای انجام فعالیت های مفید جهت به دست آوردن موقعیت ها و شرایط مناسب رفاهی به کارکردها مربوط می شود. محور اصلی این رویکرد مجموعه قابلیتی است که به ترکیباتی از آنچه که شخص توان انجام آن را دارد و یا باید داشته باشد، برمی گردد. به عبارتی مجموعه قابلیت نشانگر آزادی فرد در دستیابی به کارکردهای مورد نظراست. آزادی مثبت وکارکردهای اساسی موضوعات اصلی این رویکرد هستند که منابع ابزاری آزادی و بهزیستی بخشی از ایده کارکرد های اساسی است و کیفیت زندگی می بایست در چارچوب توانایی فرد در به دست آوردن بهزیستی مورد قضاوت قرار گیرد. در این دیدگاه گسترش آزادی هم به عنوان هدف اولیه و هم به عنوان ابزار اصلی توسعه مد نظر قرار دارد؛ یعنی آزادی علاوه بر نقش ابزاری به عنوان هدف از طریق تاثیر در غنی کردن زندگی انسان نقش نهادی و اساسی دارد. داده های اقتصادی در افزایش فرصت دسترسی به کارکردها تاثیر دارند اما این تاثیر مستمر و تضمین شده نیست چرا که برخی نارسایی ها مانند ناتوانی های حاصل از بیماری با بالا بودن سن، رابطه بین درآمد وقابلیت را مختل می کند. به عبارت دیگر رابطه درآمد و قابلیت به شدت تحت تاثیر متغیرهایی چون جنس، سن، مکان جغرافیایی و… قرار دارد. این رویکرد انتظار دارد که مجموعه قابلیت با محوریت آزادی مثبت منجر به ارتقای کیفیت زندگی در ابعاد عینی و ذهنی گردد اما این موضوع را می پذیرد که آزادی ها یک موقعیت الزامی مستقل هستند که چه بسا در هنگام ایجاد داده های اقتصادی و با شروع به کار سیستم اقتصادی از طریق شکل­ گیری و اولویت ها محدود شوند. به طور کلی قابیتی اذعان می دارد که در ارزیابی سیاست گذاری ها به جای تمرکز صرف بر وضعیت ذهنی و یا میزان کالایی که جهت مصرف در اختیار فرد قرار می گیرد، می بایست بر آنچه می­توانند انجام دهند، تمرکز نمود و در این راستا اگر توجه سیاست­گذاران از تمرکز محدود بر دستیابی به درآمد به تمرکز جامع قابلیت ها تغییر کند می­توان به درک بهتری از کیفیت زندگی دست یافت. این رویکرد، رویکردی بلند پروازانه است(غفاری و امیدی ،۱۳۸۸: ۳۰).
۲-۲-۲-۶- مفهوم کیفیت زندگی از نگاه سایر نظریه پردازان
کالمن^[۱۳۳]
از نظر کالمن وقتی می توان گفت که یک کیفیت عالی برای زندگی وجود دارد که امیدهای افراد با تجارب آنها تطابق داشته باشد. حالت عکس هم صدق میکند؛ به بیان دیگر ادعای کالمن این است که شیوه زندگی با این مفهوم که فرد به خواسته های خود می رسد بهبود می یابد. کالمن اشاره دارد که اهدافی که توسط عوامل ایجاد می شوند باید واقع گرا تر باشند. وقتی آرزوها را واقعی تر کرده و فرد را به توسعه و رشد در راه های دیگر تشویق کنیم فاصله میان امیدها و دستیابی به آنها به خوبی کم می شود (مختاری و نظری ،۱۳۸۹: ۱۲۱).
گودمن^[۱۳۴]
گودمن در تحقیقات خود به این نتیجه رسید که دو عامل بر کیفیت زندگی موثر هستند. عامل اول را ابزاری و عامل دوم را ارتباطی ذکر کرده است که انعکاس کننده کیفیت ارتباط بین فردی است. این دو عامل مشابه نیازهای دوم و سوم مازلو^[۱۳۵] یعنی نیاز به امنیت و نیاز به تعلق داشتن می باشد (مختاری و نظری،۱۳۸۹، ۱۲۲).
ریف و سینگر^[۱۳۶]
ریف و سینگر کیفیت زندگی را شامل شش مولفه میدانند که عبارتند از:

1. 1. پذیرش خود: به معنای احترام به نفس بر اساس آگاهی از نقاط قوت و ضعف

1. 1. هدف داشتن در زندگی: با بهره گرفتن از هدف در زندگی،افراد می توانند در مقابل سختی­ها مقاومت کنند

1. 1. رشد شخصیتی: به صورت شکوفا ساختن کلیه نیروها و استعدادهای خود

1. 1. تسلط بر محیط: یکی دیگر از مولفه های کیفیت زندگی تحت کنترل داشتن محیط پیرامون است.

1. 1. خود مختاری: به این معنی که فرد بتواند بر اساس معیارها و عقاید خویش عمل و زندگی کند.

1. روابط مثبت با دیگران: عبارتست از توانایی برقراری روابط نزدیک و صمیمی با دیگران(مختاری، نظری، ۱۳۸۹، ۱۱۹).