«روایت، حدیث، خبر، اثر، سنت و گاه حدیث، مجموعه واژه‌‌هایی هستند که در اصطلاح علمای حدیث، به یک معنی بکار می‌‌روند.»^[۷۹] امّا گاه تفاوتی بین روایت و خبر و حدیث گذاشته‌‌اند و آن است که حدیث، فقط اقوال و افعال و احوال رسول اکرم (ص) است امّا خبر و روایت عام هستند و رفتار و گفتار هر کسی را شامل می‌‌شوند.^[۸۰]
حدیث یا سنت، بعد از قرآن حجت و دومین ادله‌‌ی فقهی و شرعی مورد اتفاق همه‌‌ی علمای اسلام است؛ به عبارت دیگر «گونه‌‌ای از وحی یا پرتوی از انوار قرآن کریم است.»^[۸۱]
در این پژوهش، روایات مجعول به مجموعه‌‌ی اخبار و روایت‌‌هایی اطلاق می‌‌گردد که در قرآن و فرهنگ اسلامی اصالت ندارند و از طریق قصّاصان و جاعلان حدیث و خبر، از همان قرون اولیه‌ی اسلامی وارد تفسیر و فرهنگ و ادبیات اسلامی شده و حقیقت‌‌های قرآنی به ویژه قصص و روایات اسلامی را با ابهام روبرو ساخته‌‌اند و خواسته و نا خواسته و به شیوه‌‌های گوناگون توسط بزرگان فرهنگ و ادبیات اسلامی و ایرانی پذیرفته و در آثارشان به فراوانی وجود دارد.
آن‌چه یادآوری آن در این پژوهش اهمّیت دارد، بازشناخت احادیث ضعیف و جعلی است که «باید دانست که کلیه احادیث منقوله، صحّت نپیوسته و روی دلایل و شواهد‌‌ی، ‌دست جعل در میراث نبوت و… برده شده است.»^[۸۲] مقصود از احادیث ضعیف، هر حدیثی است که شرایط حدیث حسن و صحیح را نداشته باشد. ابن‌الصلاح می‌‌گوید: کل حدیث لم تجتمع فیه صفات الصحیح و لا صفات الحسن فهو ضعیف.^[۸۳]
ابن‌الجوزی در مقدّمه کتاب «الموضوعات» می‌‌گوید: هر حدیثی را دیدید که مخالف با عقل و مغایر با نقل و متناقض با اصول بود، بدان که آن حدیث موضوع و جعلی است. این اصل ابن جوزی امروزه بیشر پذیرفتنی است و حقیقت آن است که بیشترین جعلیّات مربوط به مناقب پیامبران و صحابه است.
ـ مهم‌‌ترین اصل حدیث‌شناسی
هر خبری از سه حالت خارج نیست: قطعاً راست است مانند احادیث متواتر یا قطعاً دروغ است مانند احایث موضوع و ساختگی یا احتمال راست بودن در آن می‌‌رود (مفید ظن است) مانند احادیث احاد.
اساسی‌‌ترین و مهم‌‌ترین اصل حدیث‌‌شناسی عرضه‌‌ی حدیث به قرآن است» حضرت رسول(ص) فرموده: «هر گاه سخنی از من روایت شد آن را با قرآن تطبیق دهید اگر موافق آن بود بپذیرید والّا آن را رها نمایید.»^[۸۴] یا «هرچه مخالف قرآن باشد از ما نیست.»^[۸۵]
البته برای نقد وصحت و سقم حدیث شرایط دیگری هم برشمرده‌‌اند، از جمله: عدم مخالفت با عقل و منطق؛ که برای نسل امروز حائزاهمیت است.

ـ عطّار و احادیث موضوع
واقعیت آن است که حدیث با قرآن تفاوت اساسی دارد. هر چند که، محدّثان در انتخاب و گزینش احادیث، شرایط و ضوابط علمی و دقیق را رعایت کرده و در این راه تلاش بیوقفهای انجام داده‌اند، امّا باز برخی احادیث از نظر علم امروز قابل قبول نیستند و بر طبق اصول شریعت، «احادیث را همواره باید به علم و عقل عرضه کرد و در موارد لازم هر گونه اصالتی را از مطالب غیر واقع باز گرفت.»^[۸۶]
در فصل دوم اشاره شد که احادیث یکی از منابع و مراجع اصلی متون صوفیه در ادب فارسی است و می‌‌دانیم که تفسیرها و برداشت‌‌ها از احادیث و قرآن از طرف مفسّران متفاوت بوده و به تبع آن، شاعران بزرگ ـ که خود اغلب عالمان دینی هم بودند؛ به خصوص بزرگان عرفان و تصوّف تعبیرها و تفسیرهای دگرگونه‌ای از احادیث و قرآن داشته‌‌اند؛ که از یک طرف اغلب حدیث‌‌شناس نبوده و به صحت و سقم احادیث توجه نکرده و از طرف دیگر هر کسی به اندازه‌‌ی فهم خویش برداشت‌‌های متفاوت از قرآن و حدیث داشته و بیشتر آموزه‌‌های حکمی، اخلاقی و عرفانی خود را از روایات مختلف، انتقال داده‌‌اند. در این راستا، حتی متکلّمین بزرگی هم چون غزّالی از این آفت، در امان نبوده است. «بر اثر این نگرش تأویلی، آنان متناسب با مذاق و مشرب خویش به نقل پاره‌‌ای از احادیث، قطع نظر از صحّت و سقم و قوّت و ضعف آنها، اهتمام افرون‌‌تری نشان داده‌‌اند و یا به فهم تازه‌‌ای از معنا و مدلول احادیث نائل آمده‌‌اند. این که این فهم تازه تا چه حد می‌‌تواند با معنای واقعی حدیث و مقصود شارع منطبق باشد سخن دیگری است و جای بحث و گفتگوی دراز دامنی دارد، امّا آنچه هست صوفیه فهم خود را کاشف از معنای حقیقی احادیث تلقی می‌‌کردند و استنباط‌‌های دیگر را به دلیل توقف در ظاهر ناتوان از کشف حقیقت می‌‌دانستند.»^[۸۷]
در اینکه یکی از تأثیرگذارترین شخصیّت‌های علمی بر عطّار، غزّالی و آثارش است، تردیدی نیست و از طرف دیگر، امام محمّد غزّالی در آثار بزرگ خویش چون احیاء علوم‌الدّین و کیمیای سعادت، از احادیث زیادی بدون توجه به سند یا ضعف و صحت آن‌‌ها، استفاده کرده و خود گفته است:
«بضاعتی فی الحدیث مزجاه؛ و احادیث ضعیف، منکر و موضوع را به کثرت نقل می‌‌کند.»^[۸۸]
بنابراین آثار غزّالی به عنوان مرجع آثار عطّار، تأثیر فراوان بر آن‌‌ها داشته و احادیث موضوع و ضعیف یکی از آن تأثیرات بوده و در آثار عطّار تکرار آن مجعولات مشاهد می‌‌شود.
گفتیم احادیثی در متون صوفیه مقبولیت یافته و در آثارشان منعکس است که اغلب اصالت ندارند واز مجعولات هستند و عطّار هم از این قاعده مستثنی نیست. حال اگر بطلان حدیثی ثابت گردد، دیگر نیازی به تأویل آن نیست، تأویل و تفسیر جایگاهی آن ندارد.
عطّار به مانند عرفای سلف خویش به شیوه‌‌های گوناگون ادبی چون اقتباس، تضمین، تلمیح و… احادیث موضوع (جعلی) و ضعیف را در آثار خویش منعکس کرده است. در این‌جا به نمونه‌‌های از این‌گونه بازتاب‌‌ها اشاره می‌کنیم:
ـ احادیث موضوع(جعلی) و ضعیف و بازتاب آن‌‌ها در آثار عطّار نیشابوری
۱- کُنتُ کنزاً لا أعرفُ، فأحَببتُ أنْ أعرَفْ، فَخَلَقْتُ خَلْقَاً، فَعَرِفتَهُمْ بی فَعَرِفونی
عطّار در بسیاری از آثار خود متأثر از روایت مذکور است. در مصیبت‌نامه^[۸۹] از زبان سالک فکرت، خطاب به آدمی می‌‌گوید:

 

از تو شد ای، اهل گنج و مرد کار

گنج مخفی و حقیقت آشکار

به نظر بسیاری از حدیث‌پژوهان، حدیث مذکور، مجعول و از معروف‌‌ترین احادیثِ قدسیه موضوعه است: به لفظ دیگر، کنتُ کنزاً مَخفّیاً فَاَرَدتُ اَن اُعرَف بوده است،^[۹۰] ولی ابن تیمیّه گفته ضعیف است سند درستی ندارد. دیگر علمای حدیث نیز در اصالت آن تردید کرده‌‌اند.^[۹۱]
عجلونی می‌‌نویسد: «قال ابن تیمیه لیس من کلام النبی صلى الله علیه وسلم ولا یعرف له سند صحیح ولا ضعیف. و تبعه الزرکشی والحافظ ابن حجر فی اللآلئ والسیوطی وغیرهم. و قال القاری لکن معناه صحیح مستفاد من قوله تعالى (وما خلقت الجن والإنس إلا لیعبدون)… وهو واقع کثیرا فی کلام الصوفیه، واعتمدوه وبنوا علیه أصولا لهم.»^[۹۲]
۲ـ علیکم بدین العجایز
علیکم بدین العجایز خبر موضوعه است.^[۹۳]

 

بسی بشناس و چون من گرد عاجز

علی الحق این بود دین عجایز اسرارنامه، ص ۱۲۰

حدیث‌پژوهان آن را موضوع می‌‌دانند؛^[۹۴] عجلونی در کشف‌الخفاء(ج۲/ص۷۰) با اسناد معتبری ضعف و وضع و جعلی بودن آن را اثبات می‌‌کند: قال فی المقاصد لا أصل له بهذا اللفظ،… و فی سنده محمّد بن البیلمانی ضعیف جدا، قال ابن حبان حدث عن أبیه بنسخه منها مائتا حدیث موضوعه، وقال القاری حدیث موضوع،… انتهى و حکم الصغانی على حدیث إذا کان آخر الزمان واختلفت الأهواء بالوضع.
۳ـ ما وَسَعَنی اَرضی و لا سَمائی ولکن قَلب وَسَعنی عَبدی المومن
یکی از معروف‌‌ترین احادیث قدسی مرقوم در متون صوفیه است که در آثار عطّار هم منعکس شده است.
غزّالی در «احیاء‌العلوم» به عبارت: (قالَ اللهُ تعالی): (لم یسَعَنی سَمائِی وَلا اَرضی وَ وَسَعَنی قَلبُ عبدی المومنِ اللّینِ الوداعِ) بیان داشته است.
حافظ عراقی در مقام ارزیابی این حدیث می‌‌گوید: اصلی برای آن ندیده‌‌ام. سیوطی در «الدّر» به پیروی از زرکشی با این نظر موافقت نموده و نیز، ابن‌حجر همین سخن را گفته است.
ابن‌تیمیه می‌‌گوید: این حدیث از اسرائیلیات است، و سند شناخته شده‌‌ای متّصل به پیامبر(ص) ندارد. دیگر علمای حدیث نیز در اصالت آن تردید کرده‌‌اند. زرکشی این حدیث را از جمله احادیث جعلی شده از سوی ملحدان دانسته است.^[۹۵]

• سیدمحمدحسین طباطبایی،المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۶، ص ۶۲٫ ↑

 

• سیدمحمدحسین طباطبایی،المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۶، ص۴۳؛ جهت مشاهده نمونه های دیگر که علامه به علت ناسازگاری با سیاق و مضمون، رأی صحابی یا تابعی را غیرمعتبر می شمرد رجوع نمایید به: سیدمحمدحسین طباطبایی،المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۱، ص۶۱ و ص۳۴۹ و ص: ۳۶۴ / ج‏۱۲، ص۲۰۳و ص۳۰۳ و ص۳۶۲/ ج‏۱۴، ص۲۹۱/ج‏۱۵، ص ۸۰ و ص۱۷۲/ ج‏۱۹، ص۵۵٫ ↑

 

• «من می خواهم گناه من و گناه خود را برگیرى…». (مائده: ۲۹) ↑

 

• ر.ک فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۳، ص۲۸۴؛ علامه، فقط نام ابن عباس و ابن مسعود را ذکر می کند، اما مرحوم طبرسی این قول را علاوه بر آن دو، به ضحاک، قتاده، مجاهد و حسن نسبت می دهد. (ر.ک فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۳، ص۲۸۵) ↑

 

• • ر.ک سیدمحمدحسین طباطبایی،المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۵، ص۳۰۵؛ وجه ناسازگاری این قول با لفظ آیه به این صورت است که در حقیقت، ظهور لفظ CإِثْمِیB در «گناه من»، یعنی همه گناهان هابیل است؛ به عبارت دیگر تقدیر گرفتن مضاف الیه «قتل»برای «اثم» خلاف ظاهر است و نیاز به قرینه دارد. همچنین CإِثْمِکَB ظهور در «گناه تو» یعنی گناه قابیل دارد؛ بنابراین نظر علامه موافق ظاهر است که می گوید معنای آیه این است که قابیل، گناهان هابیل و گناهان خودش را بر دوش کشد. (ر.ک سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۵، ص: ۳۰۴) ↑

 

• «و هر آینه شما را بیافریدیم، سپس شما را در [زهدان ها] صورتگرى کردیم…». (اعراف: ۱۱) ↑

 

• ابوجعفر محمد بن جریر طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۸، ص۹۴٫ ↑

 

• ر.ک سیدمحمدحسین طباطبایی،المیزان فی تفسیر القرآنج‏۸، ص۲۲؛ وجه نادرستی این تفسیر را می توان این گونه بیان نمود که ظاهر لفظ CخَلَقْناکُمْB ایجاد است و «ثُمَّ» دال بر تراخی و لفظ CصَوَّرْناکُمْB دلالت بر صورتگری به طور مطلق است و مقید به رحم های مادران نشده است. به عبارت دیگر، اطلاق این الفاظ اخذ شده؛ زیرا ظهور در اطلاق آن دارد و در تقیید آن نیاز به قرینه می باشد که در اینجا نه قرینه متصله و نه قرینه منفصله موجود است. ↑

 

• «…هنگامى که در میان شما پیامبرانى پدید کرد و شما را پادشاهان گردانید…». (مائده: ۲۰) ↑

 

• ر.ک ابوجعفر محمدبن جریر طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۶، ص ۱۰۹؛ جلال الدین سیوطی، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج‏۲، صص ۲۶۹-۲۷۰٫ ↑

 

• ر.ک سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۵، ص ۲۸۷٫ ↑

 

• «و اگر خود نمى‏دانید از اهل ذکر- یعنى دانشمندان اهل کتاب- بپرسید…». (نحل: ۴۳) ↑

 

• سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۲، ص۲۵۷٫ ↑

 

• ر.ک فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۶، ص ۵۵۷٫ ↑

 

• ر.ک سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۲، ص۲۵۶؛ توضیح اینکه اول آیه خطاب به پیامبرصلی الله علیه و آله است، ولی مقصود تنها آن حضرت نیست؛ زیرا می فرماید: Cوَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ إِلَّا رِجالًا نُوحِی إِلَیْهِمB و التفات از فرد، یعنی پیامبرصلی الله علیه و آله به جمع بلادلیل است، بلکه خطاب به جمعی است که یکی از آنها خود پیامبرصلی الله علیه وآله است و بقیه مخاطبان شامل مشرکین و غیره می باشد. ↑

 

• «همه را، این گروه را و آن گروه را از دهش پروردگارت مدد رسانیم و دهش پروردگارت [از کسى‏] باز داشته نیست‏». (اسراء: ۲۰) ↑

 

• جلال الدین سیوطی، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج‏۴، ص۱۷۰٫ ↑

 

• همان. ↑

 

• ر.ک سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۳، ص۶۸٫ ↑

 

• «و بگو پروردگارا، مرا در آر در آوردنى راست و نیکو، و بیرون آر بیرون آوردنى راست و نیکو…». (اسراء: ۸۰) ↑

 

• سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۳، ص۱۷۶٫ ↑

 

• ر.ک فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۶، ص۶۷۱٫ ↑

 

• ر.ک سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۳، ص۱۷۶٫ ↑

 

• «و پروردگارت را پیش از برآمدن آفتاب- نماز بامداد- و پیش از فروشدن آن- نماز عصر- همراه با ستایش و سپاس به پاکى یاد کن…». (طه: ۱۳۰) ↑

 

• ر.ک عبدالرحمان بن محمد[ابن ابی حاتم]، التفسیر القرآن العظیم، ج۷، ص۲۴۴۱؛ جلال الدین سیوطی، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج‏۴، ص ۳۱۲٫ ↑

 

• ر.ک همان. ↑

 

• ر.ک سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۴، ص۲۳۵٫ ↑

 

• مراد از این معیار، انصراف واژه از استعمال عرفی به استعمال قرآنی آن و در نتیجه ظهور در معنای قرآنی می باشد. ↑

 

• «[به یاد آر] روزى که هر گروه از مردم را به پیشوایشان بخوانیم…». (اسراء: ۷۱) ↑

 

• ر.ک ابوجعفر محمد بن جریر طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۵، ص۸۶؛ جلال الدین سیوطی، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج‏۴، ص۱۹۴٫ ↑

 

• ر.ک سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۳، ص ۱۶۷٫ ↑

 

• ر.ک همان. ↑

 

• همان؛ البته علامه در بیان تفسیر خود، تفسیر مشابه مجاهد و قتاده را «خلاف ظاهر آیه» می خواند. (ر.ک همان) ↑

 

• «و از آنچه دیوان در [روزگار] پادشاهى سلیمان مى‏خواندند پیروى کردند». (بقره: ۱۰۲) ↑

 

• ر.ک جلال الدین سیوطی، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ۱، صص ۹۷-۱۰۳٫ ↑

 

• «آن روندگان پنهان‏شونده- در روز». (تکویر: ۱۶) ↑

 

• ر.ک سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۳۹٫ ↑

 

• «[به آنان‏] گوید: به شمار سالها چه مدت در زمین- در دنیا- درنگ کردید؟». (مؤمنون:۱۱۲) ↑

 

• «و روزى که رستاخیز برپا شود بدکاران سوگند مى‏خورند که جز ساعتى درنگ نکردند- در دنیا یا در گور- اینچنین [از راستى به ناراستى‏] گردانیده مى‏شوند- کار و عادت ایشان در این جهان و آن جهان نادرستى و ناراستى است-* و کسانى که ایشان را دانش و ایمان داده ‏اند، گویند: هر آینه در نوشته خداى، [در گور] تا روز رستاخیز درنگ کرده‏اید، اینک این است روز رستاخیز، ولى شما نمى‏دانستید [که رستاخیز حق است‏]». (روم: ۵۵-۵۶) ↑

 

• «…چنان است که گویى جز ساعتى از یک روز- در دنیا- درنگ نکرده‏اند…». (احقاف: ۳۵) ↑

 

• ر.ک سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۵، ص۷۲٫ ↑

 

• ر.ک فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۷، ص۱۹۲٫ ↑

 

• ر.ک سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۵، ص۷۲٫ ↑

 

• «…داستان نور او چون چراغدانى- قندیلى- است…». (نور: ۳۵) ↑

 

• ر.ک فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۷، ص۲۲۴٫ ↑

 

• «مى‏خواهند که نور خدا را با دهانهاشان خاموش کنند، و حال آنکه خدا تمام‏کننده نور- یعنى دین- خویش است هر چند که کافران خوش ندارند». (صف: ۸) ↑

 

• «تا شما را از بخشایش خود دو بهره دهد، و براى شما نورى قرار دهد که بدان راه [راست‏] روید». (حدید: ۲۸) ↑

 

شکل۴-۳- گروه بندی ۱۵ جمعیت آویشن کوهی بر اساس صفات کیفی با بهره گرفتن از الگوریتم . UPGMA ۷ (زنجان۳)، ۱۰ (آذربایجان غربی۴)، ۱۱ (زنجان۲)، ۲۱ (کردستان۳)، ۲۲ (قزوین۲)، ۲۳ (کردستان۲)، ۲۷ (قزوین۱)، ۴۷ (لرستان)، ۵۰ (زنجان۱)، ۵۱ (تهران)، ۵۴ (آذربایجان غربی۱)، ۵۶ (کرمان)، ۵۸ (کردستان۱)، ۶۷ (آذربایجان غربی۲) و۷۰ (آذربایجان غربی۳).

 

 

 

۴-۲-ارزیابی فیتوشیمیاییپ( اسانس و ترکیبات اسانس)

 

۴-۲-۱- تجزیه واریانس

نتایج نشان داد (جدول ۴-۶) که جمعیتهای مورد مطالعه از نظر میزان اسانس دارای تفاوت معنی داری در سطح یک درصد) ۰۱/۰(p≤ هستند. بر اساس نتایج آزمون مقایسه میانگین جمعیت ها (جدول ۴-۷)، درصد اسانس در جمعیت های آذربایجان غربی(۱)، تهران و آذربایجان غربی(۴) با ۸۵/۰ درصد بالاترین و در جمعیت های کردستان(۲)، آذربایجان غربی(۳) و قزوین(۲) با ۱۵/۰ درصد کمترین میزان بودند. نتایج نشان داد که جمعیت های مورد مطالعه به غیر از ترکیب کارواکرول، از نظر سایر ترکیبات شیمیایی اسانس تفاوت معنی داری با هم) ۰۱/۰(p≤ دارند. بالاترین ضریب تغییرات مربوط به ترکیب تیمول(۴/۳۲ درصد) و کمترین ضریب تغییرات مربوط به بورنیل استات (۸۷/۰ درصد) بود(جدول۴-۶).
نتایج مقایسه میانگین بین جمعیت های آویشن کوهی حاکی از آن بود که عملکرد ترکیبات جمعیت ها در شرایط مختلف، متفاوت است که تاثیر به سزایی در کمیت و کیفیت اسانس دارد به طوری که برخی محققین معتقدند که ژنوتیپ بر تنوع ترکیبات شیمیایی گیاهان دارویی اثر معنی داری دارد و تغییرات زیادی در جمعیت های مونه های شیمیایی با توجه به فاصله کم از یکدیگر اتفاق می افتد(Blandel and Aroson, 1995). بر اساس گزارشات موجود، شرایط اکولوژیکی، آب و هوایی و زمان برداشت(Cabo et al., 1982; Putievsky and Basker, 1977) ، ارتفاع (Gouyon, 1988) ، ساختار شیمیوتایپی جمعیت ها و سال به علت چندساله بودن آویشن (Ozguven and Tansi, 1988) و عوامل زراعی (Naghdi badi et al., 2004) بر عملکرد اسانس، کمیت و کیفیت مواد موثره آویشن تاثیر گذار هستند. از آنجا که اسانس ها، متابولیت های ثانویه ی گیاهی هستند و برخی از گیاهان در هنگام دریافت تنش های محیطی میزان متابولیت های ثانویه را در اندام های خود افزایش می دهند(Gout et al., 2000).
Bezic و همکاران )۲۰۰۵) گزارش دادند که با اینکه محیط رشد طبیعی جمعیت های Satureja montana وS. cuenifolia از نظر آب و هوایی یکسان است ولی تفاوت معنی داری در بازده و اسانس آن ها مشاهده شد که این تفاوت اساسا مشخصه تنوع ژنتیکی آن ها می باشد. تنوع در بازده اسانس می تواند به عوامل درونی گیاه یا عوامل بیرونی مربوط باشد. Kokkini و همکاران (۱۹۹۴) گزارش کردند که در شرایط اقلیم مدیترانه ای گیاه مرزنجوش دارای تعداد غدد ترشحی بیشتری از گیاهان منطقه کانتینتال بوده و در نتیجه بازده اسانس بیشتری نیز دارند. در مطالعه دیگر روی مرزه تابستانه نشان داده شد که تراکم، ساختار و اندازه غدد ترشحی اسانس عوامل موثر در میزان اسانس نیستند و تفاوت در سنتز اسانس از مسیرهای بیوسنتزی که منجر به تولید مونوترین ها می شوند ممکن است علت تنوع در بازده اسانس ارقام مختلف باشد Svoboda and Greenaway, 2003))، از طرفی تولید اسانس در گیاه مکانیزم سازگاری به شرایط محیطی استSangwan et al., 2001) Singh-). مطالعه روی گونه های گیاهی مختلف همانند مرزنجوش Azizi et al., 2009)) و مرزه تابستانه Baher et al., 2002)) نشان می دهد که میزان اسانس تحت شرایط استرس خشکی افزایش می یابد. Vokou و همکاران (۱۹۹۳) اسانس جمعیت های مختلف Origanum vulgare var hirtum از یونان را مطالعه کردند. نتایج نشان داد که ارتفاع از سطح دریا مهمترین عامل تعیین کننده میزان اسانس است چنانکه اسانس بیشتری در ارتفاعات پایین تر تولید می شود. به طور کلی افزایش دما در اغلب گونه های گیاهی باعث افزایش بیوسنتز اسانس ها می شود. در چنین شرایطی گیاه تحت تنش ملایم گرمایی و خشکی قرار می گیرد و برای مقابله با این تنش تولید ترکیبات محافظت کننده گیاه مانند مونوترین ها افزایش می یابدLusia et al., 2006)). افزایش بازده اسانس هنگامی که در محیط عامل خشکی و یا گرما وجود داشته باشد پیش از این برای گونه آویشن باغی گزارش شده است بر طبق نتایج خشکی و گرما می تواند میزان فتوسنتز را در گیاهان T.vulgaris محدود سازد و نیز با تغییر در میزان جذب مواد غذایی از خاک، تولید ماده الی، قند و اسید آمینه را دچار نوسان کند.

کارواکرول یک مونوترین فنلی است که از طریق تبدیل گاما ترپینن به پاراسایمن و سپس هیدروکسیلاسیون بعدی آن تولید می شود. این ترکیب فنلی و پیش ماده های ان به عنوان ترکیبات اصلی اسانس گونه های مختلف نعناعیان از جمله آویشن, مرزه و مرزنجوش می باشد. این ترکیبات دامنه وسیعی از فعالیت بیولوژیکی شامل ضد میکروبی، انتی اکسیدانی، ضد التهاب و غیره را نشان می دهندDi pasqua, 2007; De vicenzi et al., 2004)).
در مورد دو گونه مرزه خوزستانی و رشینگری به نظر می رسد ترکیب فنلی کارواکرول نقش مهمی در سازگاری گیاهان به محیط گرم و خشک جنوب غرب ایران و صخره های آهکی رویشگاه ها در این مناطق ایفا نماید. تفاوت های قابل توجهی که در این ترکیبات مشاهده می شود وابسته به محل، فصل و مرحله رشد گیاه می باشد Milos et al..2001))، ترکیبات شیمیایی اسانس وابسته به آب و هوا، شرایط جغرافیایی، دوره برداشت و تکنیک تقطیر می باشدSkocibusic and Bezic, 2004)). تفاوت شیمیایی موجود در اسانس مرزه همبستگی قوی با منشا جغرافیایی جمعیت ها و شرایط اکولوزیکی که در آن رشد می کنند دارند Milos et al., 2001)).
موقعیت جغرافیایی نقش بسیار مهمی را بر رشد نمو و همچنین میزان و کیفیت مواد موثره گیاهان دارویی دارا می باشد. البته در شرایط یکسان زراعی و مناطق مختلف جغرافیایی، تفاوت های قابل توجهی در میزان متابولیت های ثانویه که ناشی از مناطق مختلف رویشی می باشد در گیاهان دارویی مشاهده شده است.Vokou و همکاران (۱۹۹۳) تحقیقاتی را روی کیفیت و کمیت اسانس مرزنجوش تحت شرایط جغرافیایی مختلف انجام دادند که طبق نتایج آن ها بین محتوای کارواکرول و تیمول موجود در نمونه ها یک رابطه معنی دار معکوس مشاهده شد. از نظر آن ها ارتفاع اصلی ترین فاکتور محیطی تاثیر گذار بر محتوای اسانس گیاه مورد نظر بوده و نمونه های گیاهی اقلیم های گرمتر دارای حجم اسانس بیشتری بودند. حبیبی و همکاران (۱۳۸۵) گزارش دادند رشد و تولید گیاهان در اکوسیستم و رویشگاه های طبیعی مختلف، تحت تاثیر عوامل مختلف از جمله ارتفاع از سطح دریا قرار دارد. نتایج بررسی آن ها که بر روی آویشن کوهی انجام شد نشان داد که بیشترین میزان اسانس در ارتفاع ۱۸۰۰متری و کمترین آن در ارتفاع ۲۸۰۰ متری اختصاص داشت و در عین حال بیشترین مقدار لینالول اسانس مربوط به ارتفاع ۲۸۰۰ متری و کمترین ان به ۱۸۰۰ متری تعلق داشت. بررسی های آماری نشان داد که بین درصد اسانس و اختلاف ارتفاع یک رابطه خطی منفی و معنی داری وجود دارد.

 

 

 

V%	خطا	تیمار(جمعیت)	بلوک	منابع تغییرات	جدول۴-۶ ادامه.
۲۳/۱۲	۵۴/۱	۸۵/۲۶۸**	۵۸/۰ns	Carvacrol methyl ether
۰۶/۱۲	۲۱/۱	۳۴/۱۳۹**	۱۲/۰ns	(Z)Caryophyllene
۷۱/۱۸	۶۶/۰	۵۶/۲۷**	۳۴/۰ns

• کولایی، الهه. سیاست و حکومت در آسیای مرکزی، )تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، چاپ اول، ۱۳۷۶(.

 

• کولایی، الهه. سیاست و حکومت در فدراسیون روسیه، )تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۶(.

 

• محمدی، منوچهر. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ اصول و مسائل، )تهران: نشر دادگستر، ۱۳۷۷(.

 

• مستقیمی، بهرام. حفظ محیط زیست دریای خزر؛ راهکارهای دیپلماتیک، )تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، چاپ اول، ۱۳۸۴(.

 

• مقتدر، هوشنگ. سیاست بینالملل و سیاست خارجی، )تهران: مؤسسۀ خدماتی- انتشاراتی مفهرس، چاپ اول، ۱۳۷۰(.

 

• میرطاهر، سید رضا و سپهریان، سهراب. ویژگیهای دریای خزر و نظام منطقهای آن، تهران: سازمان عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی؛ دفتر سیاسی، چاپ اول، ۱۳۸۱(.

 

مقالات فارسی

 

• ابوالحسن شیرازی، حبیب الله. «بررسی رویکرد سیاست خارجی روسیه در دریای خزر»، در: کتاب کشورهای مستقل مشترکالمنافع؛ CIS؛ (۲)، تدوین ابراهیم خاتمی خسروشاهی، (تهران: مؤسسۀ فرهنگی مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳)، صص ۱۱۵- ۹۱.

 

• استبدان، پ. «آسیای مرکزی، موضوعات و چالشها»، ترجمه فاطمه سلطانی یکتا، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال پنجم، دورۀ دوم، شمارۀ ۱۳، )بهار ۱۳۷۵(، صص ۱۳۶- ۱۲۱.

 

• اسکلیارف، لئونید. «روابط استراتژیک ایران و روسیه»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال چهارم، دورۀ دوم، شماره ۱۲، (زمستان۱۳۷۴)، صص ۵۰- ۴۳.

 

• اکبری، علیرضا. «ملاحظات امنیتی و همکاریهای مشترک ایران و روسیه»، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال نهم، دورۀ سوم، شمارۀ۳۲، )زمستان ۱۳۷۹(، صص ۲۲۲- ۲۱۳.

 

• آلیسون، روی. «امنیت منطقهای و همکاریهای دفاعی در آسیای مرکزی»، ترجمۀ کاوه عقدایی، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال دوازدهم، دورۀ سوم، شمارۀ ۴۴، )زمستان ۱۳۸۲(، صص ۸۸- ۷۵.

 

• آلیسون، روی. «اولویتهای امنیتی در روابط نظامی در کشورهای آسیای مرکزی»، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال پنجم، دورۀ دوم، شمارۀ ۱۳، )بهار ۱۳۷۵(، صص ۷۰- ۵۷.

 

آلیسون، روی. «گفتگو درباره سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی»، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال پنجم، دورۀ دوم، شمارۀ ۱۳، (بهار ۱۳۷۵)، صص ۳۱۳- ۳۰۵.

 

• امیری، مهدی. «تحولات محیط امنیتی آسیای مرکزی پس از ۱۱ سپتامبر؛ فرصتها و تهدیدهای فراروی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامۀ راهبرد دفاعی، سال دوم، شمارۀ ششم، )زمستان ۱۳۸۳(، صص ۱۴۴- ۱۱۵.

 

• ایوانف، ادوارد.م. «روابط اقتصادی روسیه و کشورهای آسیای مرکزی»، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، ترجمۀ سعید نقی زاده، سال هشتم، دورۀ سوم، شمارۀ ۲۶، )تابستان ۱۳۷۸(، صص ۷۴- ۶۷.

 

• باقر نعمتی، علی. «جایگاه جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی روسیه»، در: کتاب روابط ایران و روسیه، به کوشش مهدی سنایی و جهانگیر کرمی، )تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز؛ ایراس، چاپ اول ، ۱۳۸۷(، صص ۳۱۰- ۲۸۸.

 

• • بلک ویل، رابرت د و برایت ویت، رودریک و آکی هی کو، تاناکا. «منافع ملی روسیه»، ترجمۀ علی رحمانی و لادن مختاری، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال هفتم، دورۀ سوم، شمارۀ ۲۳، (پائیز ۱۳۷۷)، صص ۶۴- ۴۷.

 

• برزگر، کیهان. «ده سال پس از فروپاشی شوروی؛ چارچوبی مفهومی برای تحلیل مسائل ایران، آسیای مرکزی و قفقاز»، فصلنامۀ فرهنگ اندیشه، سال سوم، شمارۀ نهم، (بهار ۱۳۸۳)، صص ۲۰۵- ۱۷۹.

 

• بهروزی فر، مرتضی. «ایران، تحریمهای آمریکا و بازار جهانی انرژی»، فصلنامۀ مطالعات خاورمیانه، سال یازدهم، شمارۀ ۳ و۴، (پائیز و زمستان ۱۳۸۳)، صص ۸۰- ۴۳.

 

• پکر، گوندن. «اسلام در آسیای مرکزی: اسطوره یا واقعیت» فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال هفتم، دورۀ سوم، شمارۀ ۲۳، (پائیز ۱۳۷۷)، صص ۹۴- ۷۹.

 

• تاروک، آدام. «تحلیل سیاست خارجی ایران در آسیای مرکزی»، ترجمۀ محمد تقی دلفروز، فصلنامۀ سیاست خارجی، سال دوازدهم، شمارۀ سوم، (پائیز ۱۳۷۷)، صص

 

• حجازی، سید حسین. «دکترین امنیت ملی روسیه؛ ریشه ها، عناصر و آرمانها»، در: کتاب کشورهای مستقل مشترکالمنافع؛ CIS؛ (۲)، تدوین ابراهیم خاتمی خسروشاهی، (تهران: مؤسسۀ فرهنگی مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳) ، صص ۳۶۴- ۳۳۳.

 

• حدادی، راحله. «همکاریهای منطقهای در روابط ایران و روسیه»، در: کتاب روابط ایران و روسیه، به کوشش مهدی سنایی و جهانگیر کرمی، (تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز؛ ایراس، چاپ اول، ۱۳۸۷) ،صص ۳۴۴- ۳۲۳.

 

• دبیری، محمد رضا. «نهاد سیاسی، حقوقی جامعۀ کشورهای مستقل مشترکالمنافع؛ عامل بازدارنده یا شتاب دهندۀ همکاری»، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال چهارم، دورۀ دوم، شمارۀ ۱۲، (زمستان ۱۳۷۴)، صص ۴۲- ۲۷.

 

• دهقانی، سید جلال الدین. «هویت و منفعت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، در کتاب: منافع ملی جمهوری اسلامی ایران، گردآورنده: داود کیانی، (تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی، ۱۳۸۶)، صص ۱۵۶- ۱۰۷.

 

• رحمانی، منصور. «استراتژی دفاعی و امنیتی روسیه در حوزۀ جنوبی»، در: کتاب کشورهای مستقل مشترکالمنافع؛ CIS؛ (۲)، تدوین ابراهیم خاتمی خسروشاهی، (تهران: مؤسسۀ فرهنگی مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳) ،صص ۲۲۰- ۱۷۱.

 

• روآ، اولیویه. «سیاست خارجی ایران در آسیای مرکزی»، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال دهم، دورۀ سوم، شماره ۳۶، (زمستان ۱۳۸۰)، صص ۱۹۸- ۱۷۳.

 

• سریک کاسنف، عمر. «آسیای مرکزی در آستانۀ قرن بیست و یکم»، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال ششم، دورۀ سوم، شماره ۱۹، (پائیز ۱۳۷۶)، صص ۷۰- ۵۹.

 

• سنایی، مهدی. «اسلام در آسیای مرکزی»، فصلنامۀ ایراس، سال اول، شمارۀ اول، (پائیز ۱۳۸۵)، صص ۷۰- ۵۷.

 

• سنایی، مهدی. «روابط ایران و روسیه: مشکلات و دورنمای پیش رو»، در: کتاب روابط ایران و روسیه، به کوشش مهدی سنایی و جهانگیر کرمی، (تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز؛ ایراس، چاپ اول ، ۱۳۸۷) ، صص ۲۵- ۹.

 

• سنایی، مهدی. «منابع انرژی؛ محور عمدۀ رقابت و همکاری در آسیای مرکزی، خزر و قفقاز»، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال سیزدهم، دورۀ چهارم، شمارۀ ۴۷، (پائیز ۱۳۸۳)، صص ۱۶۸- ۱۵۷.

 

• سنبلی، نبی. «ایران و محیط امنیتی آسیای مرکزی پس از ۱۱ سپتامبر»، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال دهم، دورۀ سوم، شماره ۳۷، (بهار ۱۳۸۱)، صص ۱۲۲- ۱۰۳.

 

• شرافت، سعید. «کنترل بین المللی تسلیحات؛ نگاه امنیتی روسیه»، در: کتاب کشورهای مستقل مشترکالمنافع؛ CIS؛ (۲)، تدوین ابراهیم خاتمی خسروشاهی، (تهران: مؤسسۀ فرهنگی مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳) ، صص ۱۷۰- ۱۲۱.

 

• شوری، محمود. «گفتمان کاوی در روابط ایران و روسیه»، در: کتاب روابط ایران و روسیه، به کوشش مهدی سنایی و جهانگیر کرمی، (تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز؛ ایراس، چاپ اول، ۱۳۸۷) ، صص ۲۸۷- ۲۶۰.

 

• صفری، مهدی. «روابط جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه»، در: کتاب روابط ایران و روسیه، به کوشش مهدی سنایی و جهانگیر کرمی، (تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز؛ ایراس، چاپ اول ۱۳۸۷) ،صص۳۲۲- ۳۱۱.

 

• عزّتی، عزّت الله.« ژئواکونومی قرن ۲۱؛ جایگاه و عملکرد روسیه در خاورمیانۀ بزرگ»، در: کتاب کشورهای مستقل مشترکالمنافع؛ CIS؛ (۲)، تدوین ابراهیم خاتمی خسروشاهی، (تهران: مؤسسۀ فرهنگی مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳) ، صص ۹۰- ۷۳.

 

• کاظمی، علی اصغر. «توسعه و مسألۀ ترانزیت کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز»، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال دوم، شمارۀ ۴، (بهار ۱۳۷۳)، صص ۱۰۸- ۹۱.

 

• کرمی، جهانگیر. «ایران و آسیای مرکزی: آشفتگی نقش و عملکرد»، دوفصلنامۀ مطالعات اوراسیای مرکزی، سال اول، شمارۀ ۱، (زمستان و بهار ۱۳۸۷- ۱۳۸۶)، صص ۹۰- ۷۱.

 

• کرمی، جهانگیر. «تحول نظریهپردازی در سیاست خارجی»، فصلنامۀ ایراس، سال اول، شمارۀ دوم، (زمستان ۱۳۸۵)، صص ۱۶۷- ۱۳۴.

 

• کولایی، الهه. «پیوندهای امنیتی افغانستان و تاجیکستان»، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال یازدهم، دورۀ سوم، شمارۀ ۳۸، (تابستان ۱۳۸۱)، صص ۱۰۸- ۸۳.

 

• کولایی، الهه. «روابط ایران و روسیه؛ تداوم یا تغییر»، فصلنامۀ ایراس، سال اول، شمارۀ اول، (پائیز ۱۳۸۵)، صص ۸۶- ۷۱.

 

• کولایی، الهه. «فعال کردن شورای کشورهای ساحلی دریای خزر، گامی در مسیر تحکیم صلح و امنیت منطقهای»، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال پنجم، دورۀ دوم، شمارۀ ۱۴، (تابستان ۱۳۷۵)، صص ۲۹۳- ۲۸۳.

 

• کیانی، داود. «آسیب شناسی روابط ایران و روسیه»، در: کتاب روابط ایران و روسیه، به کوشش مهدی سنایی و جهانگیر کرمی، (تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز؛ ایراس، چاپ اول، ۱۳۸۷) ، صص ۳۶۶- ۳۴۵.

 

• مجتهدزاده، پیروز. «دیدگاه های ایران در رابطه با دریای خزر، آسیای مرکزی، خلیج فارس و خاورمیانه»، مجلۀ اطلاعات سیاسی- اقتصادی، سال نهم، شمارۀ یازدهم و دوازدهم، [شمارۀ ۹۶- ۹۵]، (مرداد و شهریور ۱۳۷۴)، صص ۱۵- ۸.

 

• مطهرنیا، مهدی. «ناتو، گسترش به شرق و رئالیسم روسی»، در: کتاب کشورهای مستقل مشترکالمنافع؛ CIS؛ (۲)، تدوین ابراهیم خاتمی خسروشاهی، (تهران: مؤسسۀ فرهنگی مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳) ، صص ۷۲- ۹.

 

• ملکی، قاسم. «ملاحظات استراتژیک در بهره برداری از منابع انرژی خزر»، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال دهم، دورۀ سوم، شمارۀ ۳۶، (زمستان ۱۳۸۰)، صص ۱۵۸- ۱۴۳.

 

• موسوی، سید رسول. «تحولات امنیتی، نظامی آسیای مرکزی و قفقاز و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامۀ راهبرد دفاعی، سال سوم، شمارۀ ۹، (پائیز ۱۳۸۴)، صص ۶۳- ۳۱.

 

• موسوی، سید رسول. «گزارش سمینار امنیت و سیاست خارجی در آسیای مرکزی و قفقاز [سخنرانی آقای عباس ملکی در سمینار امنیت و سیاست خارجی در آسیای مرکزی و قفقاز در تاریخ ۲۴/۱۰/۱۳۷۴]»، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال پنجم، دورۀ دوم، شمارۀ ۱۳، (بهار ۱۳۷۵)، صص ۵۶- ۱۹.

 

• «میزگرد مشترک ایران و تاجیکستان در دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال هفدهم، شماره ۶۳، (پائیز۱۳۸۷)، صص ۲۲۴- ۲۱۳.

۲۱

 

بازی خارج از خانه

 

لذّت و خوشی بازی کردن در خارج از خانه، یکی از زمان‌های محبوب و مورد علاقه روزانه هر کودک خردسالی محسوب می‌شود. دویدن، لی‌لی کردن، طناب بازی، بادبادک هوا کردن، تاب بازی، سرسره سواری، بالا رفتن، پریدن، جست‌وخیز کردن، قایم باشک، سه‌چرخه سواری، انواع بازی‌های توپی مثل فوتبال، حفر کردن در ماسه ( ایجاد تونل و گودال در ماسه) و ….

 

 

 

۲۲

 

بازی خانگی

 

در بازی خانگی کودکان از آن چه که می‎بینند والدین در خانه انجام می‌دهند تقلید می‌کنند، و این برای تقویت هم‌حسی و همدلی در کودکان بسیار مفید و باارزش است. اشکال بازی خانگی مثل انجام کارهای نظافت خانه، آب و جارو کردن، گردگیری، شستن و غذا درست کردن و بچه‌داری و سایر کارهای خانه. ظاهراً علاقۀ دخترها به این نوع بازی بیش از علاقۀ پسرهاست، اما فقط دخترها نیستند که از بازی خانگی لذّت می‌برند. اگر پسر شما خواست در کارهای مربوط به خانه کمک کند به او اجازه چنین کاری را بدهید. در حقیقت با تشویق پسرتان برای انجام این کارها، عروس آینده‌تان از شما بسیار ممنون و سپاسگزار خواهد بود. وقتی که او بزرگ می‌شود و در انجام امور خانه کمک می‌کند از او بسیار تشکر خواهید کرد و این کار آسان‌تر از آن است که از او خواهش کنید کارهای خانه را انجام دهد! در این بازی، کودکان در مورد زندگی خواهند آموخت، و ما الگوهای نقش آن‌ ها هستیم خواه دوست داشته باشیم و خواه دوست نداشته باشیم.

 

 

 

۲۳

 

بازی جسمانی

 

کودکان فعّال هستند، پیچ و تاب می‌خورند، می‌غلتند، می‌کوبند، پرتاب می‌کنند، چرخ می‌زنند و می‌دوند. آن‌ ها سخت تلاش می‌کنند، مسابقه می‌دهند و مبارزه می‌کنند. تیم‌هایی تشکیل می‌دهند و فوتبال بازی می‌کنند، از روی طناب می‌پرند، به صورت گروهی دوچرخه‌سواری یا قایم‌باشک بازی می‌کنند

 

 

 

۲۴

 

بازی فکری

 

بازی فکری، کاوش و اکتشاف است. دیدن، شنیدن، لمس کردن، اعداد و کلمه‌ها، اجزاء بازی فکری هستند. برای نوزاد تکان دادن جغجغه و کشف علت صدای آن بازی فکری است.کودکان بزرگ‌تر می‌خوانند و می‌شمارند و با جمع‌ آوری اسباب‌بازی‌های مختلف طبقه‌بندی کردن را می‌آموزند. کودکان بزرگ‌تر لطیفه و جوک تعریف می‌کنند و معما و چیستان طرح می‌کنند تا به خاطر آورند که در یک بازی کارتی، چه کارت‌هایی بازی شده و برنامه‌ریزی می‌کنند که چگونه برنده شوند.

 

 

 

۲۵

 

بازی هوشی

 

بازی هوشی به وسیلۀ بازی با پازل، بازی‌های تخته‌ای مثل شطرنج، بازی‌های کارتی، خواندن کتاب‌ها، بازی یا اسباب‌بازی‌های عددی انجام می‌شود. هم‌چنین، بازی‌هایی که در آن شمارش اعداد وجود دارد و کتاب‌های مربوط به اعداد که کودک با اعداد آشنا می‌شود و آن‌ ها را می‌آموزد، از نوع بازی هوشی است. کتاب‌ها، بازی‌های تخته‌ای و پازل‌های نقشه‌ای، حروف را به کودک می‌آموزد. وزن‌ها، پیمانه‌ها و اندازه‌گیری را به وسیلۀ هنر پخت‌وپز کردن و بازی کردن با ترازو و اشیاء دارای وزن‌های مختلف، یاد می‌گیرد. در هنگام بازی با اشیاء و اسباب‌بازی‌های دارای اندازه‌های مختلف نیز با اندازۀ بزرگ، متوسط و کوچک آشنا می‌شود. هم‌چنین، رنگ‌ها را با بهره گرفتن از اشیای دارای رنگ‌های درخشان مختلف و کتاب‌های مربوط به نقاشی می‌شناسد. گوش دادن به موسیقی که مغز را تحریک می‌کند نیز از بازی‌های هوشی است.

 

 

 

۲۶

 

بازی خلاقانه

 

خلاقیت توانایی دیدن چیزها به شکل جدید، مشاهدۀ مسایل و مشکلاتی که هیچ کس دیگر ممکن است حتی وجود آن‌ ها را درک نکند، و آن گاه یافتن راه‌ حل ‌های جدید و منحصر به فرد و مؤثر برای این مسایل است. این نوع بازی، مهارت‌های حرکتی ظریف را به وسیلۀ جور کردن چیزها با همدیگر، رشد هوشی را به واسطۀ طرح‌ریزی و برنامه‎ ریزی و اسم گذاشتن روی ابداعات و اختراعات، رشد زبانی را با توصیف طرح‎ها، و رشد اجتماعی را به سبب بازی با سایر کودکان، تقویت می‎کند. این بازی نقاشی کردن، رنگ کردن، الگوسازی، برش دادن و ساختن چیزها، و هم‎چنین هنر پخت و پز را که تفریح خلاقانه محسوب می‎شود و برای تمام کودکان لذّت‌بخش است، شامل می‎شود.

 

 

 

۲۷

 

بازی باقاعده:

 

این بازی به توانایی شناختی بیشتری نیاز دارد. بنابراین، این‎گونه بازی‌ها تا بعدها بخشی از گنجینۀ بازی کودک نمی‌شود. از ویژگی‌های این بازی درک قواعد، پذیرش و قبول قواعد، هماهنگی با محدودیت‌های قواعد، و رقابت است. شرکت در بازی‎های سادۀ گروهی و بازی شطرنج معمولاً از چهار تا هفت سالگی دیده می‎شود، ولی شرکت در بازی‎های با قواعد انتزاعی‌تر و پیچیده‎تر در دوران بین هفت تا دوازده سالگی بیشتر معمول است .

 

 

 

۲۸

 

بازی سازنده

 

این بازی وقتی دیده می‎شود که کودکان محیط‌شان را دست‌کاری می‌کنند و چیزهایی می‌سازند. بازی سازنده به کودکان فرصت می‎دهد که با بهره گرفتن از اشیاء آزمایش و تجربه کنند و دانش اولیه را در مورد روی هم چیدن، ساختن، رسم کردن، ساختمان‌سازی و ساختن موسیقی را بیاموزند. بازی سازنده هم‌چنین به کودکان احساس دستیابی به هدف و موفقیت می‌دهد و آن‌ ها را با احساس کنترل داشتن روی محیط‌شان توانمند می‎سازد. برخی از اشکال بازی سازنده عبارتند از: ساختن برج و خانه با بهره گرفتن از بلوک‌ها و قطعات پلاستیکی، ساختن غار و تونل با بهره گرفتن از ماسۀ نرم، ساختن آدمک و مدل حیوانات با بهره گرفتن از خاک رس و گچ، ایجاد مسیر عبور آب و نهر و پل‌های روی آن.

 

 

 

۲۹

 

بازی جنگی

 

کودکان همیشه بازی‌های جنگی انجام می‌دهند. بیشتر کودکان در اوقاتی از روز بازی‌هایی انجام می‌دهند که لازمۀ آن استفاده از نوعی اسلحه است. چنین بازی‎هایی مخصوصاً برای پسرهای چهار ساله که دوست دارند پلیس، سوپرمن، مرد عنکبوتی یا دیگر قهرمانان و دلاوران جنگی بشوند، بسیار محبوب هستند. کمتر پسری پیدا می‌شود که در مقابل وسوسه داشتن یک تفنگ یا شمشیر مقاومت کند و بعد از تماشای یک فیلم جنگی، به این بازی نپردازد. در چنین مواقعی پسربچه‌ها دو دسته می‌شوند و به طرف همدیگر تیراندازی می‌کنند، یا در نقش یک پلیس ماهر در تیراندازی، و یا اسب‌سوار موفق در شمشیر زدن و تیراندازی با کمان ظاهر می‌شوند. در حالی که دیدگاه‌های موافق و مخالف این نوع بازی وجود دارد، اما کودکان بدون آگاهی از این نقطه نظرات و موج مخالفت‌ها، این نوع بازی‌ها را دوست دارند و از آن لذّت می‌برند. انجام بازی‌های قدرتی به کودکان احساس قدرت و کنترل بر اوضاع می‌دهد، به ویژه زمانی که مسائلی در زندگی کودکان رخ می‌دهد که احساس ضعف و ناتوانی می‌کنند.

 

 

 

۳۰

 

بازی خیالی

 

در بازی خیالی، کودک ممکن است هر چیزی بشود. یک انسان دیگر، یک حیوان عظیم‎الجثه، یک ماشین، یک پرنده و یا حتی میوه! در بازی خیالی کودکان هر موقعیتی را بدون ترس یا خطری تجربه و امتحان می‌کنند. از دیدگاه ایزنبرگ و جالونگو (۲۰۰۰)، بازی خیالی برای کودکان مثل یک تئاتر فی‌البداهه و بدون آمادگی است، که آن‌ ها می‌توانند هر موقعیتی را آزمایش کنند و هر کاری را به راحتی بدون هیچ مشکلی انجام دهند.