جدول (۴-۱۰): فاصله از حل ایده­آل………………………………………………………………………. ۶۴
جدول (۴-۱۱): فاصله از حل ضد ایده­آل………………………………………………………………… ۶۵
جدول (۴-۱۲): فاصله از حل ایده­آل برای هر یک از معیارها………………………………………..۶۵

جدول (۴-۱۳): فاصله از حل ضد­ ایده­آل برای هر یک از معیارها………………………………….۶۵
جدول (۴-۱۴): شاخص شباهت برای هریک از گزینه­ ها………………………………………………۶۶
جدول (۴-۱۵): مشخصات گزینه­ های مورد بررسی……………………………………………………..۶۷
فهرست شکل­ها
شکل (۳-۱): تابع عضویت فازی برای متغیر های زبانی…………………………………….. ۳۳
شکل (۳-۲): درجه بزرگی نسبت به …………………………………………………….. ۳۶
فصل اول:
مقدمه و کلیات پژوهش
فصل اول: مقدمه و کلیات پژوهش
۱-۱ مقدمه
برای محیط همیشه در حال تغییر این دوران و تغییر در شیوه تعاملات شرکت‌ها با تامین کنندگان و مشتریان و پیچیدگی بازارها، کاهش دوره عمر محصولات و اهمیت یافتن زمان پاسخگویی به مشتریان و افزایش انعطاف‌پذیری، زنجیره تامین عاملی حیاتی برای رقابت‌پذیری سازمان‌ها هست. بنابراین شناخت زنجیره تامین و اجرای آن کمک به تعالی سازمان و عملکرد بهتر می‌کند[۱]
در دنیای رقابتی امروز ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های مدیریت زنجیره تامین، موردتوجه قرارگرفته است. همچنین تغییر مداوم خواسته‌های مشتریان، نیازمند استراتژی‌های انعطاف‌پذیرتر در زنجیره تامین و انتخاب و ارزیابی تامین کنندگان هست،در این پژوهش به لایه سوم زنجیره تامین پرداخته ‌شده و به‌عنوان یک توزیع‌کننده به مسئله انتخاب تامین کنندگان می­نگریم. به همین منظور، پژوهش حاضر پس از استخراج عوامل موثر بر انتخاب کالا و تامین کننده برای توزیع و پخش از طریق مصاحبه با خبرگان این صنعت، با بهره گرفتن از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی و نظرات خبرگان صنعت توزیع و پخش به مقایسه معیارها پرداخته و وزن هر یک را استخراج نموده است، در مرحله بعد گزینه‌های پیشنهادی برای توزیع توسط یک شرکت پخش که مطالعه موردی این پژوهش است با کمک روش شباهت به گزینه ایده آل فازی^[۱] با هر یک از این عوامل سنجیده شده و اولویت‌بندی می‌گردد. درنهایت با توجه به شرایط شرکت پخش مذکور مدلی برای بهینه‌سازی سبد توزیع و پخش آن شرکت ارائه می‌گردد.این مدل شامل توابع هدف و محدودیت‌های آن هست که در انتها برای نمونه برای شرکت مطالعه موردی اجرا می‌گردد.
۱-۲- ضرورت و اهمیت پژوهش
اصطلاح مدیریت زنجیره تامین اولین بار در اوایل دهه ۸۰ میلادی توسط مشاوران مدیریت مورداستفاده قرار گرفت. یکی از مهم‌ترین وظایف مدیریت زنجیره تامین، وظایف خرید، انتخاب و ارزیابی تامین کنندگان سازمان هست. به‌طوری‌که بیشتر پژوهش‌های صورت گرفته بر این بخش از مدیریت زنجیره تامین تاکید کرده است. البته بهینه­سازی سبد کالاها برای شرکت‌های پخش مسئله­ای ­است که کمتر به‌صورت پژوهشی به آن پرداخته ‌شده است، در صنعت هم انتخاب کالا برای سبد توزیع و پخش با در نظر گرفتن برخی عوامل و با تکیه‌بر قضاوت شخصی تصمیم‌گیرنده صورت می­گیرد، ارائه چارچوبی اصولی با تکیه‌بر نظرات صاحب‌نظران و حل مسئله با یک مثال موردی، این فضا را برای تصمیم‌گیرندگان صنعت پخش فراهم می‌کند که با نگاهی جامع‌تر تصمیمات بهتری اخذ کنند.
در این پایان‌نامه از روش‌های تحلیل سلسله مراتبی فازی و شباهت به گزینه ایده آل فازی به‌منظور وزن دهی معیارها و رتبه‌بندی گزینه‌ها استفاده‌شده است، انتخاب این دو روش پس از مطالعات بسیار بر روی مقالات انتخاب تامین کنندگان صورت گرفته و هردو روش به دلیل استفاده در محیط فازی به کمتر شدن خطای ناشی از عدم قطعیت کمک می­ کنند.
این پایان‌نامه می‌تواند به‌عنوان نمونه‌ای از انتخاب سبد محصول موردتوجه تصمیم گیران این بخش قرار گیرد، روش این پایان‌نامه قابلیت سفارشی شدن دارد و تصمیم گیران می‌توانند متناسب با محیط خود تغییرات لازم را اعمال کنند.
۱-۳- نوآوری­های پایان نامه
مسئله انتخاب تامین کننده برای شرکت‌های پخش و بهینه‌سازی سبد کالایی آن‌ ها به صورتی که در این پایان‌نامه به آن پرداخته ‌شده، تاکنون مشاهده نشده است و موضوعی نو برای پرداختن است.
نوآوری­های ارائه‌شده در این پژوهش را می‌توان به‌صورت زیر معرفی کرد:

• • در این پژوهش برای به‌دست آوردن معیارهای موثر بر انتخاب کالا جهت توزیع و پخش، علاوه بر جستجو و مطالعات کتابخانه­ای، مصاحبه های ساختار نیافته و عمیقی با چند تن از خبرگان صنعت انجام شد که درنهایت منجر به استخراج ۹ معیار به‌عنوان اصلی­ترین معیارهای موثر بر انتخاب کالا برای توزیع و پخش گردید.

• • برای وزن دهی و انتخاب تامین کنندگان از ترکیب روش­های تحلیل سلسله­مراتبی^[۲] و شباهت به گزینه ایده­آل^[۳] استفاده گردیده.

• • جهت کمتر شدن خطاهای ناشی از عدم قطعیت، هر دو روش در محیط فازی مورداستفاده قرار گرفته‌اند.

۱-۴- تعریف مساله و بیان موضوعات پژوهش
یکی از بخش­های مهم در زنجیره تامین، بخش توزیع‌کننده است. این بخش واسط بین تولیدکننده و مصرف‌کننده هست و بسیاری از اطلاعات نهایی از مصرف‌کننده توسط این واحد به دست می ­آید.
توزیع و پخش محصول در صنایع مختلف و با توجه به نوع کالا و عوامل بسیار دیگر متفاوت است، در این پژوهش می­خواهیم زنجیره تامین را برای محصولات تند مصرف^[۴] سوپرمارکتی موردبررسی قرار دهیم.
تولیدکنندگان محصولات مصرفی و سوپرمارکتی روش­های متفاوتی برای توزیع محصولات خود پیش رودارند، برخی از این شرکت‌ها واحد توزیع و پخش داشته و خود اقدام به توزیع و پخش مویرگی می­نمایند، نوع دیگری از روش توزیع و پخش، سپردن محصول به شرکت‌های توزیع و پخش و درواقع برون‌سپاری این بخش از زنجیره تامین هست. امروزه شرکت‌های بسیاری با عنوان شرکت‌های توزیع و پخش به وجود آمده­اند که وظیفه توزیع و پخش محصولات تولید­کنندگان متفاوت را بر عهده می­گیرند، در این پژوهش نگاه ما به این روش از پخش خواهد بود و می­خواهیم زنجیره تامین را از زاویه دید این شرکت‌های توزیع و پخش موردبررسی قرار دهیم.
یک شرکت پخش به‌عنوان واسطه بین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان، ابتدا سبدی از کالاهای متفاوت را انتخاب کرده و وظیفه توزیع و پخش آن‌ ها را بر عهده می­گیرد.
این نوع شرکت‌های پخش معمول مستقل از تولیدکنندگان فعالیت می­نمایند و نقش زیادی در فعالیت­های بازاریابی تولیدکنندگان ندارند، توزیع‌کنندگان برای توزیع و پخش محصولات تولیدکنندگان درصدی از میزان فروش را دریافت می­دارند که به آن حاشیه سود^[۵] گفته می‌شود.
انتخاب سبد کالا یکی از مهم‌ترین وظایف شرکت‌های پخش هست، شرکت‌های پخش بایستی با در نظر گرفتن عوامل مهم و موثر بر فروش و بازاریابی خود، کالاهایی که برای پخش به آن‌ ها معرفی می‌روند را موردبررسی قرار داده و آن‌ ها را برای توزیع در سبد خود قرار دهند، مجموعه ­ای از عوامل در انتخاب یک کالا باید موردبررسی قرار گیرد، بامطالعه منابع متفاوت ایرانی و خارجی متوجه شدیم که علی­رغم وجود مسائل انتخاب تامین کننده برای تولیدکنندگان، به انتخاب تامین کننده برای توزیع‌کنندگان توجه کمتری شده است و عوامل موثر در انتخاب کالا بسیار کم مورداشاره قرارگرفته­اند.
بدین‌جهت مرحله اول این پژوهش به مصاحبه با خبرگان صنعت پخش و یافتن عوامل مهم و موثر در انتخاب کالا برای توزیع و پخش اختصاص یافت، در این مرحله مصاحبه های طولانی با چند خبره صنعت پخش که فعالیت­های چندساله در رده­های بالای شرکت‌های پخش ایران داشته اند انجام شد و درنهایت تعداد ۹ عامل موثر بر انتخاب کالا برای توزیع و پخش استخراج گردید.
در مرحله بعدی این عوامل توسط خبرگان دیگر در رده­های مختلف توزیع و پخش مورد ارزیابی قرار گرفت، برای ارزیابی این پخش از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی استفاده شد و مقایسه­های زوجی با کمک عبارات کلامی برای هر چه‌بهتر و دقیق‌تر بودن مقایسه­ها مورداستفاده قرار گرفت.
پس‌ازآن با کمک مطالعه موردی و استفاده از روش شباهت به گزینه ایده آل – در محیط فازی – تعدادی تأمین‌کننده نسبت به معیارهای به‌دست‌آمده سنجیده شده ­اند، و در ادامه مدلی برای انتخاب و بهینه‌سازی سبدی از میان گزینه­ های موجود ارائه و حل گردید.
سوال­های پژوهش را می‌توان این‌گونه مطرح کرد:

• • چه عواملی در انتخاب یک کالا (تامین کننده) برای توزیع و پخش توسط یک شرکت پخش دارای اهمیت هستند؟

• • هر یک از این عوامل به چه میزان اهمیت دارند؟

• • چگونه می‌توان از بین محصولات متفاوت با توجه به معیارهای موردنظر،سبدی از کالا برای توزیع و پخش انتخاب کرد؟

۱-۵- اهداف پژوهش
در این پژوهش سعی بر این است که با بهره گرفتن از منابع کتابخانه‌ای، نظرات خبرگان صنعت و بهره‌گیری از روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره و برنامه‌ریزی خطی به اهداف زیردست یابیم :

• • استخراج عوامل موثر بر انتخاب کالا جهت توزیع و پخش.

• • وزن دهی به این عوامل با استفاده ازنظرات خبرگان صنعت و به‌کارگیری روش تحلیل سلسله مراتبی فازی.

• • سنجش گزینه‌های پیش رو نسبت به معیارهای به‌دست‌آمده با کمک روش شباهت به گزینه ایده آل فازی.

• • ارائه مدلی برای انتخاب و بهینه‌سازی سبد از بین گزینه­ های موجود.

۱-۶- روش پژوهش