کاربرد دانش
نواوری سازمانی
نواوری در فرایند
نواوری در بازار
نوآوری استراتژیک
یادگیری سازمانی
تعهد مدیریت
دیدگاه سیستمی
فضای باز و مناسب برای آزمایش

انتقال و یکپارچگی دانش
نمودارشماره(۲-۶) رابطه بین مدیریت دانش، یادگیری و نوآوری سازمانی(لیائو و وو، ۲۰۱۰)
گردآوری دانش: گردآوری دانش، همان فرایند خلق دانش در درون سازمان و کسب دانش بیرون از سازمان می باشد.خلق دانش فرآیندی است که طی آن، دانش مورد نیاز، خلق می شود و اکتساب دانش فرآیندی است که طی آن دانش مورد نظر، در اختیار سازمان قرار می گیرد (گلد و همکاران^[۴۸]، ۲۰۰۱؛ لین و لی، ۲۰۰۵).
ذخیره سازی: فرآیندی است شامل این که چه دانشی در کجا و تا کی باقی بماند و این نگهداری چگونه باشد که قابلیت بازیابی حداکثری فراهم شود (گلد و همکاران، ۲۰۰۱؛ لین و لی، ۲۰۰۵).
توزیع و تسهیم دانش: انتشار، تبادل و به اشتراک گذاری دانشهای خلق شده و کسب شده در سازمان از طریق جلسات بحث گروهی، سوال و جواب با نخبگان و یا حتی ارسال یک ایمیل به اعضای سازمان تعریف می شود. (گلد و همکاران، ۲۰۰۱؛ لین و لی، ۲۰۰۵).
بکارگیری دانش: فرایند بکارگیری دانش در حوزه های مختلف کاری به منظور افزایش اثربخشی و بهره وری در سازمان است (گلد و همکاران، ۲۰۰۱؛ لین و لی، ۲۰۰۵).
۲-۲-۲۳ نوآوری سازمانی
امروزه نوآوری، از مهمترین عوامل رشد اقتصادی به شمار می رود. نوآوری به عنوان یک ابزار حیاتی توانمندسازی برای خلق ارزش و پایداری مزیت رقابتی سازمانها در محیط بسیار متغیر با پیچیدگی های روز افزون شناخته می شود. سازمان های دارای قدرت نوآوری بیشتر، در پاسخ به محیط های متغیر و ایجاد قابلیت های جدیدی که به آن ها اجازه نیل به نواوری بهتر را می دهد، موفق هستند (مرادی، ۱۳۹۱، ص۱)
برای نوآوری از دیدگاه های مختلف، تعاریف متفاوتی ارائه شده است که در این جا به برخی از آنها اشاره می شود (گلابچیان، ۱۳۹۱، ص۶-۷) :
کانتر^[۴۹] (۱۹۸۹) در تعریف نوآوری، بر فرایند آن تاکید دارد و نوآوری را فرایند گردآوری هر نوع ایده جدید و مقید برای حل مساله می خواند و معتقد است که نواوری شامل شکل گرفتن ایده، پذیرش و اجرای آن است.
کوئین^[۵۰] (۱۹۸۵) نواوری را اولین تحویل و تبدیل یک ایده به عمل در یک فرهنگ تعریف می کند.
شومپیتر^[۵۱] (۱۹۴۷) در آثارش نقش پر تحرک و حائز قدرت نوآوری را در صحنه تولید برجسته ساخته و نوآوری را به منطله استقرار کارکردهای نو در تولید می داند. او نواوری را ترکیب جدید عوامل تولیدی می داند و نواوری را محدود به توسعه فناوری نکرده و حتی تغییر چیدمان ماشین آلات در کارگاه را نیز نوآوری تلقی می نماید.
نوآوری عبارت است از به کار بردن ایده سودآور جدید در بازار کسب و کار، به منظور تولید ثروت و خلق ارزش ( خمسه و علیمردان، ۱۳۸۷، ص ۱۱)
دراکر (۱۳۸۱) معتقد است نوآوری همانند هر فعالیت عینی در کنار نبوغ و استعداد، نیازمند دانش، توجه و سختکوشی همه دست اندرکاران است. آنچه در میان کارآفرینان مشترک است نه گونه خاصی از شخصیت بلکه تعهد سیستماتیک به نوآوری است.
از دیدگاه هولت^[۵۲] (۱۹۸۷) اصطلاح نوآوری در یک مفهوم وسیع به عنوان فرایند استفاده از دانس یا اطلاعات مربوط به منظور ایجاد یا معرفی چیزهای تازه و مفید بکار برده می شود. نواوری هر چیز تجدید نظر شده ای است که طراحی و به حقیقت درآمده باشد و موقعیت سازمان را در مقابل رقبا مستحکم کند و نیز یک برتری رقابتی بلند مدت را میسر سازد. به عبارتی دیگر نوآوری خلق چیز جدیدی است که یک هدف معین را دنبال و به اجرا رساند.
اوراب^[۵۳] ( ۱۹۸۸) عنوان می کند که نوآوری توسعه و کاربرد ایده جدید به صورت محصول، فرایند یا خدمت جدیدی است که منجر به رشد پویای اقتصاد ملی و افزایش استخدام برای تولید سود در شرکت نوآور می باشد. نوآوری پدیده ای نیست که فقط یک بار رخ دهد بلکه فرآیندی مستمر و متشکل از فرایند تصمیم گیری سازمانی در تمام مراحل، از توسعه ایده جدید تا کاربردی شدن آن می باشد. ایده جدید اشاره به درک نیاز جدید مشتری یا روش جدید تولید دارد و از طریق جمع اوری اطلاعات با دیدگاه کارآفرینانه توسعه می یابد. در فرایند کاربردی شدن ایده جدید، به صورت محصول، فرایند یا خدمت، به کاهش هزینه و افزایش بهره وری باید توجه شود.
۲-۲-۲۴ اهمیت نوآوری سازمانی
نوآوری به مفهوم توانمندی ایجاد تغییرات در محصولات، خدمات، فرآیندها و روش های موجود به عنوان یک الزام و ضرورت، باید در فرآیندهای سازمانی، برنامه ریزی، تجزیه و تحلیل، تولید و ارائه کالاها و خدمات، در همه سطوح مورد توجه قرار گیرد تا بقاء و ادامه حیات این سازمانها، در جوامع دانش محور تضمین گردد. افزایش خلاقیت و ظرفیت نوآوری در سازمانها می تواند، به ارتقاء کمیت و کیفیت خدمات، کاهش هزینه ها، جلوگیری از اتلاف منابع، ایجاد محصولات و خدمات جدید و مزیت رقابتی و در نتیجه افزایش کارایی و بهره وری و ایجاد انگیزش در کارکنان منجر گردد.
دانش و نوآوری در توسعه و پیشرفت کشورها، بخصوص کشورهای در حال توسعه نقش عمده ای دارد. دانش و نوآوری ابزارهای لازم برای مقابله با مشکلات خاص کشورهای درحال توسعه- منجمله مشکلاتی همچون نبود زیرساختهای لازم را در اختیار آنها قرار می دهد. علاوه بر این، دانش و فناوری به نوبه خود، اساسی ترین جزء جریان اقتصادی محسوب می شود، چرا که در جهان کنونی، کشورهای موفق آنهایی هستند که بتوانند نوآوری فنی را به تولید اقتصادی تبدیل کنند.
تجربه موفقیت آمیز کشورهایی همچون ژاپن، کره و تایوان، بیشتر از هر چیز متاثر از سیاستهای دراز مدت آنها در جذب و پراکنده کردن دانش خارجی و مهمتر از آن حمایت از ظرفیت های داخلی نوآوری می باشد. لذا توسعه اقتصادی موفق رابطه بسیار نزدیکی با ظرفیت یک کشور در بدست آوردن، جذب، پراکنده کردن، استفاده از فناوری های مدرن و مهمتر از آن در به وجود امدن ظرفیت بومی نوآوری دارد (تجویدی، ۹۰، ص۳).
۲-۲-۲۵ مدل یادگیری یکپارچه در خلق نوآوری
چهارباغی و نیومن (۱۹۹۶) بروز نواوری را در سازمان به منظور برآورده ساختن نیازها و تقاضاهای سازمانی که در نتیجه بروز فرصتها و مشکلات ظهور یافته اند و سازمان از طریق نوآوری در صدد مرتفع کردن آنهاست، می دانند. آنان با مدل یکپارچه یادگیری ضمن اشاره به چهار حلقه یادگیری که به عنوان چرخ دنده های نوآوری عمل می کنند، روابط را بین فرد خلاق، مجری و تثبیت کننده را شرح می دهند.
فرصت کاملا بهره برداری شده
خلاق
مشاهده فرصت
تثبیت کننده
نوآور- مجری
توسعه فرصت
فرصت آماده بهره برداری
تثبیت کننده - مجری
نمودار شماره (۲-۷) مدل یادگیری یکپارچه در خلق نوآوری (چهارباغی و نیومن، ۱۹۶۶).
طبق این مدل، حلقه های چهارگانه که موجب تحرک نوآوری می شوند، عبارتند از:
حلقه یادگیری تحولی: این حلقه به تولید افکار خلاق و جدید و نگاه متفاوت به جهان اشاره دارد.
حلقه توسعه: این حلقه به کار روی بکارگیری مدل های جدید در عمل و عینیت بخشیدن به آن می پردازد. خروجی این حلقه، ایجاد اطمینان برای تثبیت کننده و شناخت ابزارهای مورد نیاز برای اجرای نوآوری است.
حلقه یادگیری رفتاری و ساخت ابزار: در این حالت، تثبیت کنندگان همراه با مجریان از طریق فراهم ساختن ابزارها، مشکلات اجرایی را حل می کنند و روش های قدیمی اجرای کار را از طریق یادگیری رفتاری اصلاح می کنند.
حلقه یادگیری تصاعدی: این حلقه پیوند بین تجارب حرفه ای، ابزارها و مفاهیم جدید کار است. یادگیری در این حلقه ها تصاعدی است، زیرا تجارب جدید از طریق بکارگیری ابزارها و وظایف جدید حاصل می شود.

این سؤال که چرا خبر در جامعه شکل می‌گیرد یک پاسخ ابتدایی دارد و آن نیاز انسان است اما اینکه آیا این نیاز طبیعی است یا می‌تواند به شکل مصنوعی نیز خلق و ایجاد شود و اینکه چگونه به این نیاز پاسخ داده می‌شود، نیازمند تبیین توانایی‌های انسان برای تولید و توزیع اطلاعات و در حقیقت مدیریت اطلاعات و بسترهای شکل‌گیری این توانمندی‌هاست.

توانایی‌های انسان در طول تاریخ بر اساس موقعیت‌های زمانی و شرایط جوامع تغییر شکل یافته به گونه‌ای که انسان برای پاسخ به نیازهای خود از آغاز تاکنون توانایی‌های مختلفی را تجربه کرده است اما به کارگیری هر نوع توانایی نیازمند برقراری نوعی روابط ارتباطی بوده است که این روابط ارتباطی در به کارگیری تکنیک‌های گوناگون، روابط متقابل میان قدرت و اطلاعات و خاستگاه‌های فکری و ارتباطی آن تبیین می‌شود.
آنچه میان تمام جوامع با هر نظام فکری و هر نظام قدرتی، مشترک است، این است که در قرن اخیر که در اثر پیشرفت فناوری ارتباطی، دانایی و اطلاعات به عنوان منش قدرت قرار گرفت، شکل‌های گوناگون دانش و اطلاعات، توسعه و گسترش یافت به گونه‌ای که رشته‌های جدیدی در علوم انسانی به وجود آمد که تا پیش از آن سابقه نداشت. به عنوان مثال مدیریت دانش، سیستم‌های اطلاعات و مدیریت و تکنیک‌های مختلف برای تصمیم‌گیری از طریق به کارگیری سیستم‌های ارتباطی و اطلاعاتی به وجود آمد که در تمامی رشته و شاخه‌های مختلف علوم کارکرد خاص خود را یافت. تمام این توسعه و پیشرفت‌ها به دنبال دو هدف اساسی بوده است. کسب قدرت و کسب ثروت که در تعامل با یکدیگر رقم می‌خورند. اما آنچه تاریخ بشر در به کارگیری توانمندی‌های انسان شاهد آن بوده و هست این ا ست که توانمندی‌های انسان همواره به سه هدف اساسی یعنی پاسخ به نیاز انسان چه نیاز طبیعی چه نیازهای خلق شده و ثانوی، حل مشکلات فراوری جامعه و در نهایت حرکت به سوی کمال مطلوب و مورد نظر آن جامعه معطوف بوده است.
در این مسیر، اطلاعات با هویت‌های گوناگون به عنوان ابزاری در اختیار اعمال خشونت، خلق اطلاعات و دانش برای کسب ثروت و قدرت، استفاده از ثروت برای تولید دانش معطوف به قدرت، نقش ایفا کرده است.
به عبارت دیگر تولید و توزیع اطلاعات یا همواره در خدمت کسب ثروت بوده یا در خدمت کسب قدرت و امروزه نیز نه به عنوان ابزار کسب قدرت و ثروت بلکه خود اطلاعات به عنوان یک قدرت و ثروت، هویت یافته است. شکل‌گیری چرخه روابط قدرت، ثروت و اطلاعات که هم‌اکنون جریان دارد بیانگر هویت جدید اطلاعات به عنوان یک ثروت و قدرت جدید است.
در حقیقت باید گفت تولید و توزیع اطلاعات در یک نظام ارتباطی با مکانیسم‌های بسیار پیچیده و غیر آشکار برای کسب این هویت جدید صورت می‌پذیرد که خبر و جریان‌سازی خبری به عنوان یکی از این مکانیسم‌ها در این عرصه نقش‌آفرینی می‌کند.
۲-۳-۵ خبر و تکنولوژی‌های ارتباطی:
تأثیر تکنولوژی نوین ارتباطی و اطلاعاتی منجر به اهمیت یافتن خبر و خبررسانی در تعاملات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع در ابعاد ملی، منطقه‌ای و به ویژه بین‌المللی شده است. چرا که تکنولوژی‌های ارتباطی بر فرایند تولید و توزیع خبر در شبکه‌ای وسیع و با سرعت بسیار بالا نقش دارند، شبکه‌ای که «جامعه جهانی مخاطبان» را تحت پوشش قرار می‌دهد. همچنین تأثیر فناوری‌ها در گردش اطلاعات با پیچیده‌تر کردن کارکردهای آشکار و پنهان بنگاه‌های خبررسانی و نیز حضور بنگاه‌های غیر انتفاعی کوچک‌تر اما بسیار گسترده‌تر از بنگاه‌های بین‌المللی منجر به تحولاتی شده است که تمامی ابعاد خبر و خبررسانی را دربرمی‌گیرد، به گونه‌ای که این تحولات از لحاظ کمی و کیفی با هیچ یک از دوران‌های گذشته قابل مقایسه نیست.
این تحولات نه تنها در عرصه نقل و انتقال اخبار و اطلاعات بلکه در عرصه مفاهیم خبر، ارزش‌های خبری، ساخت پیام و محتوای اطلاعات نیز رسوخ کرده است. بر این اساس تعداد و گوناگونی شیوه‌های اطلاع‌رسانی با بهره گرفتن از فناوری‌های نوین تا جایی گسترش یافته که فرایند رابطه میان گیرنده و فرستنده را نیز دگرگون ساخته است.
تعریف خبر در وب:
خبر اطلاعات جدید دوباره رویدادهای خاص و زمان‌بند است.
خبر اطلاعات جدیدی درباره هر چیزی است که «برای من» خبر باشد.
خبر شامل ارزش‌های خبری است و کیفیتی است که موجب می‌شود خبر در بولتن‌های خبری آنلاین درج شود.
این تعاریف به دلیل حوزه گسترده انواع خبر و حوزه گسترش مخاطبان انبوه و بی‌شمار و حوزه و گستره رویدادها و نیز تنوع و گستردگی ارزش‌های خبری بر عناصر زمان، فردگرایی و کلی بودن، تکیه دارد.
همچنین برخلاف تعاریف سنتی خبر که موضوعات خاص با ارزش‌های خبری خاص و محدود تعیین می‌شد، تازه بودن خبر دارای اهمیت ویژه است. این تازگی نیز با قید زمان که در اینترنت به دقیقه و ثانیه تقلیل یافته می‌تواند مفهوم جدیدی از تازگی خبر نسبت به تعاریف گذشته تلقی شود.
صفحات خبر در وب به عنوان رسانه‌های آنلاین با بهره گرفتن از فناوری‌های نوین قابلیت‌های فراوانی برای انواع اطلاع‌ رسانی از نوع مکتوب، دیداری و شنیداری به طور همزمان ارائه می‌کنند.
خبر و رسانه‌های آنلاین:
اینترنت به عنوان بستر اصلی رسانه‌های آنلاین امروزه مورد استفاده صاحبان رسانه‌ها در تمام دنیاست. با این فناوری هم صفحات روزنامه‌ها و مجلات را می‌توان بر روی وب دریافت کرد و هم به برنامه‌های رادیو و تلویزیونی دسترسی داشت.
صاحبان غول‌های رسانه‌ای در دنیا توجه ویژه و جدی نسبت به اینترنت دارند و تلاش می‌کنند با تنوع و نوآوری در عرصه محصولات تولیدی خود از انتشار پیام مورد نظر بهره ببرند.
اینترنت تمامی امکانات ارتباطی را که در اختیار تولید‌کنندگان اطلاعات قرار داده است به صورت همزمان در اختیار کاربران نیز قرار می‌دهد. به همین دلیل دنیای خبر و خبررسانی در اینترنت با ویژگی‌های بسیار متمایز نسبت به شرایط گذشته صورت می‌پذیرد.
مهمترین بسترهایی که اینترنت در اختیار تولید کنندگان اطلاعات برای ارائه محصولات خود قرار داده است، شامل امکانات ارائه متن، عکس، گرافیک، گالری، صدا، فیلم ویدوئی، ورود اطلاعات از سوی کاربران و امکان بحث و گفت و گوی متقابل می‌باشد.
مهمتر اینکه همه این امکانات می‌تواند به صورت یکجا و همزمان مورد استفاده قرار گیرد.
تفاوت شیوه های انتشار اخبار در رسانه های سنتی و آن لاین:
رسانه های آن لاین^[۵۵] با توجه به طبیعت شان از رسانه های سنتی مجزا هستند. در یک روزنامه الکترونیک این امکان وجود دارد که علاوه بر نوشته ها و تصاویر، از صدا و فیلم نیز استفاده شود و با بهره گرفتن از فن آوری چند رسانه ای^[۵۶] روزنامه می تواند از قابلیت های رسانه های دیگر همچون رادیو و تلویزیون نیز بهره گیرد و مانند رسانه ای جدید، ضمن حفظ قابلیت های سنتی خود، امکانات جدیدی نیز ارائه کند. به عنوان مثال هر یک از رسانه های قبلی مبتنی بر یک یا دو راه حسی برای برقراری ارتباط بودند: روزنامه با بینایی، رادیو با شنوایی و تلویزیون با بینایی و شنوایی سر و کار دارد، اما رسانه جدید دیجیتالی فرصتی برای تلفیق تصویر، متن و صدا در فرآیندهای ارتباطی یک سویه و دوسویه را فراهم می کند.
راجرز فیلدر در مورد فرآیندی که با ظهور هر رسانه ارتباطی جدید آغاز می شود از اصطلاح «دگرگونی رسانه» استفاده می کند و معتقد است که رسانه جدیدی بطور خودجوش و مستقل پدید نمی آید بلکه حاصل تدریجی «دگرگونی رسانه قدیمی» است و زمانی که اشکال جدیدتر رسانه های ارتباطی ظهور می یابند، شکل های قدیمی تر از میان نمی روند بلکه به جای نابودی، به رشد تدریجی و منطبق سازی خود ادامه می دهند.
باید توجه داشت که روزنامه نگاری الکترونیک هم چشم و هم گوش مخاطب را نشانه می گیرد و به همین دلیل صداها و جلوه های ویژه تصویری نیز نقش مهمی برعهده دارند، با وجود همه اینها روزنامه نگاری الکترونیک نیز برپایه متن و نوشتار بنا شده است. محتویات چنین روزنامه ای به چاپ بر روی کاغذ، فقط بصورت فایل های کامپیوتری در دوره های زمانی معینی در یک شبکه اطلاع رسانی متصل به اینترنت قرار می گیرد و مخاطبان چنین نشریاتی می توانند صفحات روزنامه را روی صفحه نمایش کامپیوتر خود ببینند و یا آن را روی کاغذ چاپ کرده و سپس مطالعه کنند. اتصال به شبکه اطلاع رسانی مورد نظر ممکن است از طریق اینترنت یا در یک شبکه داخلی (اینترانت) صورت پذیرد. یک روزنامه ممکن است فقط بصورت الکترونیک منتشر شود یعنی هیچ نسخه چاپی از آن موجود نباشد. در عین حال نشریات بسیاری هم هستند که علاوه بر چاپ و انتشار نسخه کاغذی، بصورت الکترونیک نیز منتشر می شوند. به چنین نشریات الکترونیکی می توان عنوان نسخه الکترونیک نشریات چاپی اطلاق کرد.
اکثر روزنامه ها بدان جهت به فضای سایبرنتیک توسل جسته اند که از رقیبان خود عقب نمانند. این نسخه های اینترنتی سبب شده اند روزنامه ها در سطح جهان به دست کسانی برسند که پیش از آن خواننده اشان نبوده اند. نسخه های الکترونیک همچنین روزنامه ها را قادر می سازد تا زیر ساختی برای پخش پیام های بازرگانی فراهم آورند. علل گرایش به روزنامه های سایبر دلایل شخصی دارد که به ویژگی های منحصر به فرد آنها باز می گردد از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد: ۱- عدم محدودیت زمانی و مکانی: زمان و مکان هر دو برای روزنامه های الکترونیک نابود شده اند، خواننده یک روزنامه الکترونیک هرگز منتظر یک ساعت خاص برای دسترسی به اطلاعات باقی نمی ماند و به محض تماس با رسانه خود در اینترنت، در جهان سایبر قرار می گیرد و این یعنی دسترسی سریع و آن لاین به اطلاعات. در ضمن حتی اختلاف ساعت با سایر کشورها برای دسترسی به اطلاعات موجود در رسانه های سایبر آنها و همچنین فاصله مکانی خواننده رسانه سایبر با این نوع رسانه ها نیز هیچ مفهومی ندارد. روزنامه های الکترونیکی لحظه به لحظه در معرض دید مخاطب قرار دارند و ساعت انتشار برای آنها هیچ معنا و مفهومی ندارد. در ضمن برای رسانه های سایبر هیچ مشکلی از نظر توزیع هم وجود ندارد، نه برف، نه باران، نه کمبود وسایل نقلیه زمینی و دریایی و نه مشکل تنظیم ساعت ارسال نشریه با خطوط هوایی، هیچ کدام مطرح نیست.
۲- امکان دسترسی به ادبیات جهانی واژه ها:
وجود فرامتن^[۵۷] در رسانه های سایبر از دیگر مزایای روزنامه نگاری الکترونیک است، فرامتن جذاب ترین مشخصه روزنامه های الکترونیک است. شاید دیده باشید که بسیاری از واژه ها در متون اینترنتی، نورانی تر از سایر واژه ها هستند و یا با رنگ دیگری که غالبا آبی هستند به نمایش درآمده اند. اگر با ماوس^[۵۸] بر روی هر یک از این واژه ها کلیک کنیم، آنچه در عمل رخ می دهد دستیابی به ادبیات جهانی آن واژه است. به عبارت بهتر مفهوم فرامتن این است که متون در جهان رسانه های سایبر به یکدیگر گره خورده اند و زمان و مکان در این گره خوردگی نابود شده است. استفاده از این امکان، به معنی دستیابی مخاطب به ادبیات جهانی یک واژه است. این امکان برای هیچ یک از روزنامه های نوشتاری حتی در آرشیو خودشان متصور نیست و به یک رویا می ماند.
۳- امکان استفاده از گرافیک متحرک، موسیقی، صدا و تصویر:
از بین موارد فوق، تنها تصویر است که در رسانه های چاپی وجود دارد که آن هم البته بدون تغییر می‌ماند و برای هر نسخه روزنامه، ثابت است. اما در روزنامه های الکترونیک، گرافیک های متعدد و متحرک، تصاویر تغییر یابنده، صدا و موزیک به کمک خبرها، مقاله ها، گزارش ها و… می آیند تا تأثیرگذاری مطلب به اوج خود برسد و کاربران رسانه های الکترونیک به هیچ وجه احساس خستگی نکنند.
۴- امکان ارتباط بی واسطه:
یکی دیگر از ویژگی ها و مزایای روزنامه نگاری الکترونیک این است که بین تولیدکننده و مصرف کننده یا همان رسانه و مخاطب، هیچ واسطه ای وجود ندارد و این چیزی شبیه به ارتباط چهره به چهره است. به عبارت دیگر، هر دو طرف، همیشه به هم دسترسی دارند و امکان پس فرست هم بطور لحظه به لحظه برای طرفین موجود است.
۵- امکان کنش و واکنش دوسویه:
یکی از هیجان انگیزترین ویژگی های روزنامه نگاری الکترونیک، دوسویه بودن آن است. همانطور که سیر اطلاعات از سوی روزنامه الکترونیک امتداد می یابد، مسیر دیگری هم برای مخاطب هست تا اطلاعات خود را برای رسانه ارسال کند. به دیگر زبان روزنامه نگاری الکترونیک یک خیابان دو طرفه است. امکان ارسال فایل و یا ارسال نامه الکترونیک^[۵۹] از ابزارهای تعادل در این نوع از رسانه هاست. به این ترتیب علاوه بر ارتباط دوسویه روزنامه با مخاطبانش، ارتباط خوانندگان با یکدیگر نیز برقرار می‌شود.
۶- امکان شخصی شدن:
روزنامه های الکترونیک حتی می توانند برای یک نفر انتشار یابند. به این معنی که شما می توانید به روزنامه خود دستور بدهید که چه نوع اطلاعاتی را در اختیارتان قرار دهد و چه نوع اطلاعاتی را در اختیارتان قرار ندهد. این کار البته به برنامه نویسی دقیق و دینامیک نیاز دارد. در این حالت، کاربر روزنامه الکترونیک به جای دریافت کل مطلب، فقط مطلب سفارشی خودش را دریافت می کند.
۷- رفتارهای افقی و بدون سلسله مراتب:
با نگاهی به ادبیات و همچنین مرور نظریه های ارتباطی متوجه خواهیم شد که ارتباطات جمعی از آغاز حالتی یک طرفه و عمودی داشته است. از مدل های ارتباطی شانون و ویور^[۶۰] تا نظریه گلوله های جادویی^[۶۱] همه و همه جریانهایی یک طرفه بوده اند. حال آنکه در رسانه های الکترونیک، گیرنده یک مشارکت گر فعال است که مانند فرستنده در توزیع اطلاعات شرکت دارد. به نظر می رسد که این ویژگی های منحصر به فرد به خوبی معرف چالش های موجود در برابر رسانه های نوشتاری سنتی باشد.
از دیگر ویژگیهای یک روزنامه الکترونیک آنکه تعداد خوانندگان یک روزنامه الکترونیک قابل اندازه گیری است. به کمک ابزارهای مدیریت شبکه های کامپیوتری، هر شبکه اطلاع رسانی این توانایی را دارد که تعداد افراد مراجعه کننده به یک پایگاه وب را در طول شبانه روز مشخص کند.
به این نکته نیز باید توجه کرد که روزنامه های الکترونیک همانند روزنامه های چاپی دارای تحریریه، خبرنگار، عکاس، حروفچین، صفحه آرا، ویراستار، دبیر سرویس، سردبیر و غیره است، اما دانش و مهارت انفورماتیکی بسیاری از این افراد، از هم سطحان خود در روزنامه های چاپی بالاتر است. به عنوان مثال، صفحه آرای یک روزنامه الکترونیک باید علاوه بر آشنایی با اصول طراحی صفحات روزنامه، به خصوصیات و نحوه طراحی وب نیز تسلط کامل داشته باشد تا بتواند اصول و روش های صفحه آرایی خود را در قالب این صفحات بگنجاند. در واقع، افراد شاغل در روزنامه های الکترونیک باید تخصص خود در علوم اجتماعی را با فن آوری های نوین درهم آمیزند.
اما کسب درآمد روزنامه های الکترونیک بیشتر از طریق آگهی است و با درج آگهی های اینترنتی در صفحات وب روزنامه درآمد کسب می کند یا از طریق حق اشتراک مطالعه روزنامه و حق اشتراک استفاده از آرشیو الکترونیکی و خدمات جانبی بخشی از هزینه های خود را پوشش می دهد. اما در مقابل یک روزنامه الکترونیک هزینه هایی هم دارد که بالطبع بیشتر از هزینه یک روزنامه چاپی است، از جمله هزینه دستمزد متخصصان انفورماتیک که معمولا از روزنامه نگاران روزنامه های چاپی بالاتر است.
همچنین هزینه تهیه و نگهداری تجهیزات نوین مانند دوربین های عکاسی و فیلمبرداری دیجیتال، کامپیوترهای کیفی قوی و تجهیزات ارتباط با اینترنت و غیره دربردارنده هزینه هایی است.
با وجود آنکه فن آوری های نوین می تواند امکانات جدید و در عین حال مخاطرات تازه ای برای رسانه های موجود فراهم آورد، توسعه فعلی نشریات الکترونیک یا نشریات موجود در شبکه وب، بر اثر اشتیاق ناشران مطبوعات باعث شده که اینترنت به مکانی برای دگرگون ساختن روند روبه کاهش میزان خوانندگان و نه به عنوان خطری برای نشریات چاپی مورد تأکید قرار گیرد. روزنامه نگاری الکترونیک گرایشی گذرا نیست و هنوز در حال ریشه دواندن در عادات میلیون ها کاربر در سراسر جهان است که بدون کنار گذاشتن رسانه های سنتی، به جستجوی اخبار در وب می پردازند.
این وضعیت شبیه به همان چیزی است که فیلدر آن را «دگرگونی رسانه» نامید و باز هم نقش اول را در مرزهای جدید ژورنالیسم به رسانه های سنتی می دهد. با توجه به توسعه نشر الکترونیک، صنعت مطبوعات ظاهرا به آینده خود امیدوارتر است. ناشران و سردبیران نشریات الکترونیک معتقدند که فرصت چندانی برای نشریات چاپی وجود ندارد که توسط نشریات الکترونیک جایگزین گردند. در عوض دست اندرکاران نشریات چاپی براین عقیده اند که نشریات چاپی پتانسیل آن را دارند که چشم اندازهای گسترده تری فراروی این صنعت بازگشایند.
آینده یک رسانه جدید بستگی به این دارد که آیا این رسانه، نسخه دیگری از یک رسانه موجود است یا خیر؟ و اینکه تا چه اندازه می تواند به ارزش رسانه قبلی بیفزاید. به عنوان مثال، روزنامه ها پس از سال های دهشتناکی که طی آن، مؤسسات دات کام آنها را تهدید به نابودی می کردند، هم اکنون در حال بازآفرینی خود هستند تا به شرکت های اطلاعاتی توزیع کننده خبر برای مراکز مختلف از روزنامه های کاغذی گرفته تا اینترنت و از کامپیوترهای شخصی گرفته تا ابزارهای بی سیم الکترونیکی تبدیل شوند.
به نظر می رسد در حال حاضر روزنامه های الکترونیک و روزنامه های چاپی با تمام معایب و مزایایی که دارند، به موازات یکدیگر به کار خود ادامه می دهند اما این شرایط به راحتی می تواند تغییر کند و کفه ترازو را به سمت یکی از آنها متمایل نماید، به عنوان مثال روزنامه های الکترونیک می توانند بواسطه پیشرفت فن آوری اطلاعات معایب خود را رفع نمایند و اینکه اگر امروز، هزینه و کیفیت ارتباط با اینترنت به عنوان یک عامل تأثیرگذار، پیشرفت روزنامه نگاری الکترونیک را کند ساخته، می توان تصور کرد که در صورت فراهم آمدن امکان ارتباط کیفی برای همه جهانیان با سرعت چندین برابر آنچه اینک مرسوم است، با تحقق آنچه بیل گیتس مدیر عامل شرکت مایکروسافت در سر می پروراند، یعنی رایگان شدن ارتباطات اینترنتی، چه تأثیری بر آینده مطبوعات و سایر رسانه ها خواهد گذاشت؟
اکنون به خاطر تولد اینترنت این بزرگترین ابزار ارتباطی بشر در آغاز هزاره سوم و ورود به سپهر جهانی اطلاعات از هر نقطه زمین و در هر لحظه از زمان فقط به جا به جایی «ماوس» روی صفحه خود نیاز دارد. شاید بتوان گفت اکنون جهان به اندازه همان مستطیل کوچکی است که زیر پای «ماوس» انداخته می شود تا راحت تر حرکت کند.
۲-۴ بخش چهارم: پیشینه تحقیق:
مرادی، مریم، «بررسی میزان مشارکت دانشجویان ارتباطات در تولید محتوای رسانه‏های اجتماعی»، استاد راهنما دکتر محمدرضا رسولی، استاد مشاور دکتر علی‏اصغر کیا، پایان‏ نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم ارتباطات، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۰٫
این تحقیق با هدف “بررسی میزان مشارکت دانشجویان ارتباطات در تولید محتوای رسانه‏های اجتماعی” انجام گرفته است. روش این تحقیق پیمایشی و ابزار اندازه گیری پرسشنامه بوده است و پس از پرشدن پرسشنامه ها، جداول توصیفی و استنباطی از طریق نرم افزار spss بدست آمده و تحلیل شد. جامعه آماری پژوهش تمام دانشجویان رشته علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه‏های علامه طباطبایی، تهران، آزاد واحد تهران مرکز و علوم تحقیقات در مقاطع تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری جمعیت آماری محسوب می‏شوند تعداد دانشجویان رشته علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه‏های مزبور حدود ۲۱۳۴ نفر می‏باشد که بر اساس فرمول کوکران ۳۲۵ نفر حجم نمونه را تشکیل می‏دهند اما در عمل از ۳۵۰ نفر اطلاعات جمع‏آوری گردید تا پرسشنامه‏های احتمالاً مخدوش و ناقص را نیز تاحدی پوشش دهد. در این تحقیق، از نمونه‏گیری طبقه‏ای استفاده شده است.
بررسی های انجام شده نشان داد که اکثریت افراد هر روز در هفته از اینترنت استفاده می‏کنند، معمولاً در روز بیشتر از ۴ ساعت از اینترنت استفاده می‏کنند و از محل کارشان به اینترنت متصل می‏شوند.
در منزل از طریق ADSL به اینترنت دسترسی دارند، عضو یکی از شبکه‏های اجتماعی اینترنتی مانند فیس‏بوک هستند، تاکنون در یک شبکه اجتماعی ایرانی عضو نبوده‏اند، دسترسی اکثریت پاسخگویان به شبکه‏های اجتماعی نظیر فیس‏بوک و غیره از طریق فیلترشکن انجام می‏شود و بیشتر افراد اعتقاد دارند که استفاده از فیلترشکن برای آنها آسان و در دسترس است و به میزان زیاد و خیلی زیادی از فیلترشکن و VPNبرای اتصال به شبکه‏های اجتماعی استفاده می‌کنند.

۲-۳) اندازه گیری رضایت مشتری
رضایت مشتری به عنوان یک عامل اصلی برای تعیین موفقیت سازمان در ارتباط با مشتریان می‌باشد(فیکی کوا و اینگرید،۲۰۰۴)و رضایت مشتری معیاری از چگونگی عملکرد کلی سازمان در رابطه با مجموعه انتظارات مشتری می‌باشد توجیه اساسی برای اندازه‌گیری رضایت مشتری فراهم آوردن اطلاعاتی است که مدیران را قادر سازد تا تصمیمات صحیحی را  جهت به حداکثر رساندن رضایت مشتری‌ها اتخاذ نمایند و در نتیجه موجب بهبود حفظ مشتری‌ها شوند (هیل،۱۳۸۴،ص۳۶). به همین دلیل اندازه‌گیری رضایت مشتری بسیار مهم است.رضایت مشتری دلیل اصلی برای مدیریت کیفیت جامع می باشد(الومیمو همکاران،۲۰۰۳،ص۶۶۸). مدیریت کیفیت جامع مبنی بر رضایت مشتری یک رویکرد مدیریتی است که شامل یک سازمان متمرکز بر کیفیت همراه با مشارکت تمام اعضا در راه رسیدن به موفقیت بلندمدت که رضایت مشتری و منافع سازمان و جامعه می‌باشد. برای دستیابی به رضایت واقعی مشتری نیاز به فرهنگ مشتری مداری، سازمان متمرکز بر مشتری، قدرت کارکنان، ساختار تیمی و همراهی با مشتریان و تهیه کنندگان را داریم. شرکت ها روی متدهایی که تعیین‌کننده رضایت مشتری است میلیون‌ها دلار خرج می‌کنند، چون اندازه‌گیری کمی رضایت مشتری کمک بزرگی به اندازه‌گیری کیفیت محصول بر رفتار مشتری می‌باشد(فیکی کوا و اینگرید،۲۰۰۴،ص۵۹).

برای اندازه‌گیری رضایت مشتری چهار سوال زیر مطرح می‌شود:

• • مشتری ما چه کسی است؟

• • رضایت مشتری به چه معنی است؟

• • برای اندازه‌گیری به چه چیزهایی نیاز داریم؟

• • چطور اندازه‌گیری کنیم؟

اکنون که در اقتصاد جهانی مشتریان بقای شرکت را رقم می‌زند، دیگر شرکتها نمی‌توانند به انتظارات و خواسته‌های مشتریان بی‌تفاوت باشند. آنها باید همه فعالیت‌ها و توانمندی‌های خود را متوجه رضایت مشتری کنند. چرا که تنها منبع برگشت سرمایه مشتریان هستند. بنابراین، نخستین اصل در دنیای کسب و کار امروزی ایجاد ارزش‌های مشتری‌پسند است. و تنها ازطریق فرایندهای شرکت می‌توان ارزش‌های مشتری‌پسند ایجاد کرد (عالی،۱۳۸۱،ص۴۵).
برای یک سازمان دو نوع مشتری وجود دارد، افرادی که بر بقا و وضعیت کسب و کار سازمان تاثیرگذار هستند: مشتریان خارجی و مشتریان داخلی.
مشتریان خارجی خارج از سازمان قرار دارند و نوعی از این مشتری‌ها که فورا به ذهن می آید مصرف‌کنندگان نهایی می‌باشند. مشتریان خارجی دیگری نیز در کانال توزیع محصولات بین سازمان و مصرف‌کننده نهایی وجود دارد، که شامل توزیع‌کنندگان، نمایندگی‌های تولیدکنندگان و … می باشد(کاوسی و سقایی،۱۳۸۴،ص۸۷).مشتریان داخلی درون سازمان قرار دارند و شامل کارکنان سازمان می‌باشند.
رضایت کارکنان امر مهمی برای سازمان تلقی می‌شود. اگر سازمان نیازهای مشتریان داخلی را تامین کند آن ها وظایف خود را به خوبی انجام داده و برای کار موثر بیشتر با هم همکاری می‌کنند. رضایت مشتریان داخلی یکی از شرایط اساسی برای راضی کردن مشتریان خارجی می‌باشد (فیکی کوا و اینگرید،۲۰۰۴،ص۵۸)
شکل۲-۲)چرخه رضایت(فیکی کوا و اینگرید،۲۰۰۴،ص۵۸)
مدیران معمولا تمایل دارند که در کوتاه‌مدت به سود برسند و نقش رضایت زیردستان را نادیده می‌گیرند، در صورتیکه رضایت زیردستان برای رسیدن به رضایت مشتریان خارجی و سودمندی امر مهمی تلقی می‌شود و زیان بزرگی برای مدیرانی که بدین‌گونه رفتار می‌کنند محسوب می‌شود، چون مدیریت کردن مشتریان داخلی معمولا راحت‌تر از مدیریت کردن مشتریان خارجی می‌باشد. تهیه‌کنندگان با تعداد زیادی مشتری روبرو هستند که برایشان مشکل‌ساز است. اگر آن‌ ها بخواهند روابط خود را با مشتریان توسعه دهند باید تعداد مشتریان را کاهش دهند. معمولا درصد کمی از مشتریان سود زیادی را برای شرکت بوجود می‌آورند، بنابراین شرکت باید فعالیت‌های خود را روی همان مشتریان کم ولی با سود بالا متمرکز کند. مدیریت ارشد نیز نقش مهمی در تاثیر فرهنگ و باور کارکنان دارد، زیرا کارکنان را بسوی هدف سازمانی هدایت می‌کند و این مدیریت نیاز به فهم و درک کارکنان دارد، که در نتیجه رضایت کارکنان منجر به رضایت مشتری خواهد شد (همان منبع،ص۵۸).
بسیاری از سازمان‌ها سطح رضایت مشتری را از بین موارد زیر شناسایی می‌کنیم:

• • تماس‌هایی که در ارتباط با مشکلات محصول می‌باشد.

• • شکایات مستقیمی که بوسیله تلفن، پست، پست الکترونیکی و… می‌شود.

• • محصولات مرجوعی و دلیل ارجاع آن.

البته این ها به عبارتی اندازه‌گیری نارضایتی مشتری می‌باشد نه رضایت مشتری و البته فرصتی برای جلوگیری از شکست، نه فرصتی برای توسعه و نوآوری محصول می‌باشد.
سازمان‌ها می‌توانند داده‌های خاصی را که اطلاعات مناسبی برای رضایت واقعی مشتری تهیه می‌کند را گردآوری و تحلیل کند.
مهم این است که آنچه واقعا برای مشتریان مهم است اندازه‌گیری شود. امکان تشخیص اشتباه یا تفسیر غلط از آنچه یک مشتری می‌خواهد وجود دارد. به عبارت دیگر شکافی بین آنچه شرکت‌ها فکر می‌کنند که مشتریان می‌خواهند و آنچه مشتریان به طور واقعی می‌خواهند.
برای اندازه‌گیری رضایت مشتری باید ضوابطی به وسیله خود مشتری تعیین گردد. و نیز تعداد کثیری از سازمان‌ها ضوابطی را برای اندازه‌گیری درونی تعیین می‌کنند (همان منبع) .هر روشی که بتواند از مشتری بازخورد تهیه کند خوب است، اما برای اندازه‌گیری موثر نیاز به یک روش مناسب داریم. روش‌های متناوب برای استفاده شامل پرسشنامه بوسیله پست، پست الکترونیک، مصاحبه حضوری، تلفنی، تحقیقات بازاریابی، مقایسه با رقبا و… می‌باشد.
هیچ ابزاری بهتر از نمودار ۴ بخشی نمی‌تواند ما را برای ایجاد تغییرات مثبت در زمینه رضایت مشتری یاری نماید. این نمودار به نام نمودار “اهمیت-عملکرد” هم معروف است. اهمیت بر روی محور عمودی و عملکرد روی محور افقی است. می‌توانیم هر یک از شاخص‌ها را بر اساس مختصات اهمیت و اولویت آنها را بر روی نمودار مشخص نمود (کاوسی و سقایی،۱۳۸۴،ص۳۹).
جدول۲-۱)مناطق مختلف نمودار چهار بخشی (همان منبع،ص۳۹).

مدیران و قسمت‌های بهبود کیفیت از این نمودار استفاده شایانی می‌کنند، چرا که دریافته اند اولویت‌های توسعه براساس شاخص‌های اندازه‌گیری شده در برنامه رضایت مشتری تعیین می‌گردند. معنای عوامل رهبری برای اندازه‌گیری رضایت مشتری سنجش دقیقی از رضایت مشتری را ایجاد می‌کند که می‌تواند به طور مداوم هر ساله نظارت شود. عوامل رهبری ناحیه ای را که نیازهای رضایت مشتری به سوی وفاداری زیاد رشد پیدا می‌کند را معین می‌کند(همان منبع،ص۴۰).
۲-۴) روش های اندازه گیری رضایت مشتری
اندازه‌گیری رضایت مشتری را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:

۴-۲-۳۱٫

جانا زغم عشق تو امروز چنانم کاندر خم زلف تو توان کرد نهانم
بر چهره عیان گشت به یکبار ضمیرم وز دیده نهان کر د به یکبار نشانم
زین بیش ممان در غم خویشم که از این پس دانی که اگر بی تو بمانم بنمانم
از دست فراقت اگرم دست نگیری زودا که فراق تو بَرَد دست به جانم
هر چند که اندیشه کنم تا غرض تو از کشتن من چیست همی هیچ ندانم
درون مایه اصلی غزل:
عاشق در این غزل در غم عشق فرو رفته و می گوید که نمی توان راز عشق را نهان کرد، و راز عشق از صورت عاشق مشخص شده و عشق او را فاش کرده است. و از معشوق درخواست می کند که بیشتر از این او را درغم دوری خویش نگذارد و به او می گوید، اگر همینطور مرا در این غم دوری تنها بگذاری، عاشق می میرد، و هر چقدر که فکر می کنم ، (معشوق)چرا می خواهی مرا بکشی، نمی دانم. این غزل کوتاه و ساده مَملُو از احساسات عمیق و خواهش زلال عاشق از معشوق است، در این غزل هم به نوبه خود، آرایه‎های مخصوصی از ادبیات فارسی مراعات شده است که از نظر اهل ادب پنهان نمی ماند و قلم انوری را به هنری ترین شکل عیان می کند.
بافت معنایی و آرایه های ادبی:
بیت اول:
ای معشوق امروز در غم عشق تو حال من اینگونه است که (راز عشق درونم)را در پیچ و تاب گیسوی تو، توانستم پنهان کنم. جانا : منظور معشوق است/غمِ عشقِ تو : اضافه تخصیصی/امروز : قید زمان/ چُنانم : اینگونه ام/ کاندر : مخفف که اندر آن / خمِ زلفِ تو : پیچ و تاب گیسوی تو اضافه تخصیصی/ توان کرد: می‎توان گذشت/ نهانم : درونم، مراد عشق درون است/
بیت دوم :
راز درونم ناگهان در سیمای من، آشکار شد (از صورتم می توان راز درونم را فهمید)، و از چشمانم پنهان شد وجودم (دیگر خودم را نمی دیدم). مصرع اول : تلمیح به این بیت دارد : رنگ رخساره نشان می دهد از سّر درون . بر چهره : در صورت، در سیما/ عیان گشت : آشکار شد، معلوم شد/وز : مخفف وَ از/ مصرع دوم : کنایه است از : از خود بی خود شدن/
بیت سوم :
از این بیشتر در غم خود مرا نگذار (ای معشوق)، می دانی که اگر بدون تو باشم، (نمی توانم) می میمیرم. زین : مخفف از این / بیش : بیشتر/مکان : نمان، مراد تحمّل نکن است/ از این پس : از این به بعد / ممان و بمان : تضاد/ بمان و بنمان : جناس زاید/ غم خویشم : اضافه تخصیصی/ دانی/ اگر : قید/ بی تو : بدون تو/
بیت چهارم :
(ای معشوق) اگر مرا از دوری و فراق خود نجات ندهی، خیلی نزدیک است که، فراق و دوری تو، مرا بکشد و قصد جان مرا را بکند. دست فراقت : استعاره از دوری/ اگرم : اگر مرا/دست نگیری : کنایه از کمکم نکنی، نجاتم ندهی/ زودا : نزدیک است که /فراق تو: دوری تو، منظور دوری معشوق است/بَرَد دست به جانم : کنایه از قصد جانم را می کند. /
بیت پنجم :
هر چقدر که فکر می کنم تا نیت و قصد تو را ای معشوق از کشتن من نمی توانم هیچ چیزی بدانم. هر چند: قید/ اندیشه کنم: فکر کنم/ غرض تو : نیّت و قصد تو/ کشتنِ من، اضافه تخصیصی/ چیست : منظور چه علّتی دارد/هیچ ندانم : چیزی نمی دانم. /
وزن غزل:
این غزل بر وزن مفعولُ مفاعیلُ فعولن و در بحر هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف سروده شده است.
قافیه :
در این غزل کلمات قافیه عبارتند از : (چنانم، نهانم، نشانم، نمانم، جانم، ندانم) می باشد.
ویژگی سبکی غزل :
کلمات مخفف در این غزل دیده می شود، که برای همگونی اوزان غزل بدین صورت آورده است . مانند (ز – کاندر – توان – وز – زین – بیش – بَرَد). شاعر در مقام عاشق در این غزل به توضیح حال و مقام خویش پرداخته است، که خالی از آرایه ها و صناعات ادبی نیست.

۴-۲ـ۳۲٫

نگارا جُز تو دلداری ندارم بجز تو در جهان یاری ندارم
بجز ازار وسواس تو در دل به جان تو که بازاری ندارم
اگر چه خاطرم آزرده تست ز تو در خاطر آزاری ندارم
ترا یاری به هر غم غمخوری هست غم من خور که غمخواری ندارم
بسان انوری در گلستانم چه بدبخت که خود خاری ندارم
درون مایه اصلی غزل :
در این غزل انوری در مقام عاشق با معشوق سخن می راند و شالوده حرفهایش در واقع بیان حال و هوای عاشقی و وفاداری به معشوق است. عاشق می خواهد بیان کند تمام دل و جان و هستی اش، معشوق است و وجودش علّتی جُز وجود معشوق ندارد. ظرافت چیدمان و نوع کلمات و واژه ها بطور شایسته ای حسّ می شود و خواننده درک بهتری از غزل پیدا می کند و به طبع غزلهای انوری خالی از آرایه های درونی و بیرونی و صناعات ادبی و دستورات فارسی نیست، و به اندازه خود ازسبک دوره عراقی تاثیر گرفته است.
بافت معنایی و آرایه های ادبی :
بیت اول :
ای معشوق خوش سیما و زیبا روی من، (بدان) که به غیر از تو، در این دنیا، من عاشق همدم و دلبر و صنم دیگری ندارم. نگارا : ای نگار، ای معشوق زیباروی/ (ای : ندا/ نگار: منادا)/جُز : قید استثناء/دلداری : دلبری، صنمی، معشوقی/ ندارم : جناس تکرار – فعل ماضی اول شخص مفرد/بجز : به غیر از / تو : منظور معشوق است/ جهان : قید تکرار/ یاری : همدمی، همنفسی، معشوقی/
بیت دوم :
(ای معشوق) به غیر از دادو ستد و اندیشه وجود تو در دلم، قسم به جان تو (ای معشوق) که داد و ستد دیگری ندارم. بازار: جناس تکرار/جُز : قید استثناء / وسواس : اندیشه بد، فکر شیطانی (فرهنگ فارسی عمیده ۱۱۹۱:۱۳۷۳) به جان تو : سوگند به جان تو (ای معشوق)/بازار : محل داد و ستد، خرید و فروش، جایی سر پوشیده که پُر است از دُکان و مغازه و در آنجا اجناس متفاوت می فروشند و می خرند، قید مکان/
بیت سوم :
اگر چه از دست تو رنجور و دلشکسته هستم (ای معشوق)، در مورد تو در فکرم کینه و نفرتی نیست. خاطرم : جناس تکرار – تام / آزرده : رنجور، دلشکسته/آزار : کینه و نفرت/
بیت چهارم:
از رفتار تو (ای معشوق) آزار و کینه ای در دل ندارم. زیرا که در حقّ تو رفتار ناپسندی نکرده ام. کردار : جناس تکرار/ ای دوست : ندا و منادا – ای معشوق/چون : وقتی/نازارم : آزاری ندارم/
بیت پنجم :
برای تو (ای معشوق) هر دفعه که غصّه ای داری، کسی هست که غصّه تو را بخورد (عاشق)، غصّه مرا بخور ای معشوق که مانند تو کسی را ندارم که غصّه مرا بخورد (و برای من دلسوزی کند). ترا باری : برای تو هر دفعه / غم : جناس تکرار / غمخوری و غمخواری : مراعات نظیر و تناسب معنایی، مترادف/
بیت ششم :
مانند انوری در باغ گل هستم، چقدر بیچاره هستم که حتّی خودم خاری هم ندارم که لایق و همنشین گل شوم. بسان انوری : مانند انوری / گلستانم :در باغ گل هستم، کنایه از جایی که معشوق فراوان است. /بد بختم: بخت خوبی ندارم، بیچاره ام/خود خاری ندارم : کنایه از اینکه شایسته هم نشین با معشوق که مثل گل است ندارم (زیرا هر گلی خاری دارد.)/
وزن غزل :
این غزل بروزن مفاعلین مفاعلین فعولن و در بحر هزج مسدس محذوف سروده شده است که یکی از وزنهای پر کار برد شعر فارسی است.
قافیه :
در این غزل قافیه ها عبارتند از : (دلداری، یاری، بازاری، آزادی، کرداری، غمخواری، خاری)
ویژگی سبکی غزل :
در این غزل کلمات استثناء چندبار برای تاکید بکار رفته و شاعر در مقام عاشق در حال اثبات و تاکید عشق و ارادتش به معشوق است. در این غزل کلمه کلیدی هر بیت در قالب یک جمله و پیام در مصرع دوم بصورت اتمام حجّت کلام عاشق به کار رفته است. این غزل هم به نوبه خود از ویژگی های سبکی دوره خودش یعنی سبک عراقی و قرن ششم بهره کافی برده و دارای آرایه های درونی و بیرونی و نکات دستوری بدیع می باشد.

۴-۲-۳۳٫

«روایت، حدیث، خبر، اثر، سنت و گاه حدیث، مجموعه واژه‌‌هایی هستند که در اصطلاح علمای حدیث، به یک معنی بکار می‌‌روند.»^[۷۹] امّا گاه تفاوتی بین روایت و خبر و حدیث گذاشته‌‌اند و آن است که حدیث، فقط اقوال و افعال و احوال رسول اکرم (ص) است امّا خبر و روایت عام هستند و رفتار و گفتار هر کسی را شامل می‌‌شوند.^[۸۰]
حدیث یا سنت، بعد از قرآن حجت و دومین ادله‌‌ی فقهی و شرعی مورد اتفاق همه‌‌ی علمای اسلام است؛ به عبارت دیگر «گونه‌‌ای از وحی یا پرتوی از انوار قرآن کریم است.»^[۸۱]
در این پژوهش، روایات مجعول به مجموعه‌‌ی اخبار و روایت‌‌هایی اطلاق می‌‌گردد که در قرآن و فرهنگ اسلامی اصالت ندارند و از طریق قصّاصان و جاعلان حدیث و خبر، از همان قرون اولیه‌ی اسلامی وارد تفسیر و فرهنگ و ادبیات اسلامی شده و حقیقت‌‌های قرآنی به ویژه قصص و روایات اسلامی را با ابهام روبرو ساخته‌‌اند و خواسته و نا خواسته و به شیوه‌‌های گوناگون توسط بزرگان فرهنگ و ادبیات اسلامی و ایرانی پذیرفته و در آثارشان به فراوانی وجود دارد.
آن‌چه یادآوری آن در این پژوهش اهمّیت دارد، بازشناخت احادیث ضعیف و جعلی است که «باید دانست که کلیه احادیث منقوله، صحّت نپیوسته و روی دلایل و شواهد‌‌ی، ‌دست جعل در میراث نبوت و… برده شده است.»^[۸۲] مقصود از احادیث ضعیف، هر حدیثی است که شرایط حدیث حسن و صحیح را نداشته باشد. ابن‌الصلاح می‌‌گوید: کل حدیث لم تجتمع فیه صفات الصحیح و لا صفات الحسن فهو ضعیف.^[۸۳]
ابن‌الجوزی در مقدّمه کتاب «الموضوعات» می‌‌گوید: هر حدیثی را دیدید که مخالف با عقل و مغایر با نقل و متناقض با اصول بود، بدان که آن حدیث موضوع و جعلی است. این اصل ابن جوزی امروزه بیشر پذیرفتنی است و حقیقت آن است که بیشترین جعلیّات مربوط به مناقب پیامبران و صحابه است.
ـ مهم‌‌ترین اصل حدیث‌شناسی
هر خبری از سه حالت خارج نیست: قطعاً راست است مانند احادیث متواتر یا قطعاً دروغ است مانند احایث موضوع و ساختگی یا احتمال راست بودن در آن می‌‌رود (مفید ظن است) مانند احادیث احاد.
اساسی‌‌ترین و مهم‌‌ترین اصل حدیث‌‌شناسی عرضه‌‌ی حدیث به قرآن است» حضرت رسول(ص) فرموده: «هر گاه سخنی از من روایت شد آن را با قرآن تطبیق دهید اگر موافق آن بود بپذیرید والّا آن را رها نمایید.»^[۸۴] یا «هرچه مخالف قرآن باشد از ما نیست.»^[۸۵]
البته برای نقد وصحت و سقم حدیث شرایط دیگری هم برشمرده‌‌اند، از جمله: عدم مخالفت با عقل و منطق؛ که برای نسل امروز حائزاهمیت است.

ـ عطّار و احادیث موضوع
واقعیت آن است که حدیث با قرآن تفاوت اساسی دارد. هر چند که، محدّثان در انتخاب و گزینش احادیث، شرایط و ضوابط علمی و دقیق را رعایت کرده و در این راه تلاش بیوقفهای انجام داده‌اند، امّا باز برخی احادیث از نظر علم امروز قابل قبول نیستند و بر طبق اصول شریعت، «احادیث را همواره باید به علم و عقل عرضه کرد و در موارد لازم هر گونه اصالتی را از مطالب غیر واقع باز گرفت.»^[۸۶]
در فصل دوم اشاره شد که احادیث یکی از منابع و مراجع اصلی متون صوفیه در ادب فارسی است و می‌‌دانیم که تفسیرها و برداشت‌‌ها از احادیث و قرآن از طرف مفسّران متفاوت بوده و به تبع آن، شاعران بزرگ ـ که خود اغلب عالمان دینی هم بودند؛ به خصوص بزرگان عرفان و تصوّف تعبیرها و تفسیرهای دگرگونه‌ای از احادیث و قرآن داشته‌‌اند؛ که از یک طرف اغلب حدیث‌‌شناس نبوده و به صحت و سقم احادیث توجه نکرده و از طرف دیگر هر کسی به اندازه‌‌ی فهم خویش برداشت‌‌های متفاوت از قرآن و حدیث داشته و بیشتر آموزه‌‌های حکمی، اخلاقی و عرفانی خود را از روایات مختلف، انتقال داده‌‌اند. در این راستا، حتی متکلّمین بزرگی هم چون غزّالی از این آفت، در امان نبوده است. «بر اثر این نگرش تأویلی، آنان متناسب با مذاق و مشرب خویش به نقل پاره‌‌ای از احادیث، قطع نظر از صحّت و سقم و قوّت و ضعف آنها، اهتمام افرون‌‌تری نشان داده‌‌اند و یا به فهم تازه‌‌ای از معنا و مدلول احادیث نائل آمده‌‌اند. این که این فهم تازه تا چه حد می‌‌تواند با معنای واقعی حدیث و مقصود شارع منطبق باشد سخن دیگری است و جای بحث و گفتگوی دراز دامنی دارد، امّا آنچه هست صوفیه فهم خود را کاشف از معنای حقیقی احادیث تلقی می‌‌کردند و استنباط‌‌های دیگر را به دلیل توقف در ظاهر ناتوان از کشف حقیقت می‌‌دانستند.»^[۸۷]
در اینکه یکی از تأثیرگذارترین شخصیّت‌های علمی بر عطّار، غزّالی و آثارش است، تردیدی نیست و از طرف دیگر، امام محمّد غزّالی در آثار بزرگ خویش چون احیاء علوم‌الدّین و کیمیای سعادت، از احادیث زیادی بدون توجه به سند یا ضعف و صحت آن‌‌ها، استفاده کرده و خود گفته است:
«بضاعتی فی الحدیث مزجاه؛ و احادیث ضعیف، منکر و موضوع را به کثرت نقل می‌‌کند.»^[۸۸]
بنابراین آثار غزّالی به عنوان مرجع آثار عطّار، تأثیر فراوان بر آن‌‌ها داشته و احادیث موضوع و ضعیف یکی از آن تأثیرات بوده و در آثار عطّار تکرار آن مجعولات مشاهد می‌‌شود.
گفتیم احادیثی در متون صوفیه مقبولیت یافته و در آثارشان منعکس است که اغلب اصالت ندارند واز مجعولات هستند و عطّار هم از این قاعده مستثنی نیست. حال اگر بطلان حدیثی ثابت گردد، دیگر نیازی به تأویل آن نیست، تأویل و تفسیر جایگاهی آن ندارد.
عطّار به مانند عرفای سلف خویش به شیوه‌‌های گوناگون ادبی چون اقتباس، تضمین، تلمیح و… احادیث موضوع (جعلی) و ضعیف را در آثار خویش منعکس کرده است. در این‌جا به نمونه‌‌های از این‌گونه بازتاب‌‌ها اشاره می‌کنیم:
ـ احادیث موضوع(جعلی) و ضعیف و بازتاب آن‌‌ها در آثار عطّار نیشابوری
۱- کُنتُ کنزاً لا أعرفُ، فأحَببتُ أنْ أعرَفْ، فَخَلَقْتُ خَلْقَاً، فَعَرِفتَهُمْ بی فَعَرِفونی
عطّار در بسیاری از آثار خود متأثر از روایت مذکور است. در مصیبت‌نامه^[۸۹] از زبان سالک فکرت، خطاب به آدمی می‌‌گوید:

به نظر بسیاری از حدیث‌پژوهان، حدیث مذکور، مجعول و از معروف‌‌ترین احادیثِ قدسیه موضوعه است: به لفظ دیگر، کنتُ کنزاً مَخفّیاً فَاَرَدتُ اَن اُعرَف بوده است،^[۹۰] ولی ابن تیمیّه گفته ضعیف است سند درستی ندارد. دیگر علمای حدیث نیز در اصالت آن تردید کرده‌‌اند.^[۹۱]
عجلونی می‌‌نویسد: «قال ابن تیمیه لیس من کلام النبی صلى الله علیه وسلم ولا یعرف له سند صحیح ولا ضعیف. و تبعه الزرکشی والحافظ ابن حجر فی اللآلئ والسیوطی وغیرهم. و قال القاری لکن معناه صحیح مستفاد من قوله تعالى (وما خلقت الجن والإنس إلا لیعبدون)… وهو واقع کثیرا فی کلام الصوفیه، واعتمدوه وبنوا علیه أصولا لهم.»^[۹۲]
۲ـ علیکم بدین العجایز
علیکم بدین العجایز خبر موضوعه است.^[۹۳]

حدیث‌پژوهان آن را موضوع می‌‌دانند؛^[۹۴] عجلونی در کشف‌الخفاء(ج۲/ص۷۰) با اسناد معتبری ضعف و وضع و جعلی بودن آن را اثبات می‌‌کند: قال فی المقاصد لا أصل له بهذا اللفظ،… و فی سنده محمّد بن البیلمانی ضعیف جدا، قال ابن حبان حدث عن أبیه بنسخه منها مائتا حدیث موضوعه، وقال القاری حدیث موضوع،… انتهى و حکم الصغانی على حدیث إذا کان آخر الزمان واختلفت الأهواء بالوضع.
۳ـ ما وَسَعَنی اَرضی و لا سَمائی ولکن قَلب وَسَعنی عَبدی المومن
یکی از معروف‌‌ترین احادیث قدسی مرقوم در متون صوفیه است که در آثار عطّار هم منعکس شده است.
غزّالی در «احیاء‌العلوم» به عبارت: (قالَ اللهُ تعالی): (لم یسَعَنی سَمائِی وَلا اَرضی وَ وَسَعَنی قَلبُ عبدی المومنِ اللّینِ الوداعِ) بیان داشته است.
حافظ عراقی در مقام ارزیابی این حدیث می‌‌گوید: اصلی برای آن ندیده‌‌ام. سیوطی در «الدّر» به پیروی از زرکشی با این نظر موافقت نموده و نیز، ابن‌حجر همین سخن را گفته است.
ابن‌تیمیه می‌‌گوید: این حدیث از اسرائیلیات است، و سند شناخته شده‌‌ای متّصل به پیامبر(ص) ندارد. دیگر علمای حدیث نیز در اصالت آن تردید کرده‌‌اند. زرکشی این حدیث را از جمله احادیث جعلی شده از سوی ملحدان دانسته است.^[۹۵]