یکی از مواهب دنیای دیجیتال برای شهروندان، در مرکز توجه قرارگرفتن آنها  است. برخی از کشورهای جهان با چشم‌انداز مردم‏محوری، دولت الکترونیک خود را بنا نهاده‌اند. چشم‌اندازی که طبق آن، ساختار دولت الکترونیک بر اساس نیازهای مردم شکل می‌گیرد. این رویکرد به کثرت در خدمات الکترونیک دولت‌های مختلف مشاهده می‌شود. بر همین اساس فلسفه وجودی دولت الکترونیک، شهر الکترونیک و شهرداری الکترونیک، ارائه خدمات به شهروندان است. با توجه به موارد فوق الذکر، می‌توان جهت نمایش ارتباطات بین این چهار مورد، مدل ارتباطی شکل ۷ را ارائه نمود.

 

 

 

 

۲-۷- شاخصهای ارزیابی شهر الکترونیک (آمادگی الکترونیکی)

 

کشورهای در حال توسعه باید برنامه اجرای سنجش آمادگی الکترونیکی[۱] داشته باشند و مطابق این برنامه آمادگی الکترونیکی خود را مورد سنجش قرار دهند تا شکاف پدید آمده بین خود و کشورهای توسعه یافته را کاهش دهند و سیاست‌های خود را در این زمینه بازنگری و بررسی کنند. می‌توان آمادگی الکترونیکی را به شرح زیر تعریف نمود:

 

 

• میزان آمادگی یک جامعه برای حضور در اقتصاد دیجیتالی

 

• آمادگی جوامع برای بهره ‌مندی از دستاوردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات وحضور در دنیای شبکه‌ای

 

شکل ۷: نمودار ارتباطات بین دولت، شهر، شهرداری الکترونیکی با شهروند الکترونیک

 

[سند راهبردی شهر الکترونیک مشهد، ۱۳۸۱، ص ۳۰[

 

 

 

وقتی بحث از ارزیابی شهر الکترونیک و بررسی میزان آمادگی الکترونیک به میان می‌آید، نیازمند دسته‌ای از شاخصها هستیم که به کمک آنها بتوانیم وضعیت یک شهر را از دید “میزان الکترونیکی شدن” در هر لحظه مورد پایش قرار دهیم. همانطور که تعریف شد، آمادگی الکترونیکی به معنی توانایی محیط (اعم از سازمان، شهر، استان و کشور) در بهره‌گیری از مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک عامل مؤثر در رشد اقتصادی و توسعه منابع انسانی می‌باشد. عوامل مختلفی در تعیین آمادگی الکترونیکی نظیر زیرساخت ارتباطی، منابع انسانی و چهارچوب سیاست‌ها و … تاثیرگذار می‌باشند. آمادگی الکترونیکی می‌تواند به عنوان ابزاری جهت طراحی و برنامه‌ریزی استراتژی‌های توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات بکار گرفته شود همچنین آمادگی الکترونیکی می‌تواند به درک بهتر موانع و پتانسیل‌های توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات کمک کند.

 

از سال ۲۰۰۰ در راستای بکارگیری بهتر فناوری اطلاعات و ارتباطات، موسسات، شرکت‌ها و مراکز مختلف در سراسر جهان تحقیقات گسترده‌ای را انجام داده‌اند تا ابعاد و معیارهای آمادگی الکترونیکی را مشخص کنند. در سال ۲۰۰۰ دانشگاه‌های مری‌لند، هاروارد، موسسه تحقیقاتی مک کانل، بانک جهانی، سازمان ملل و اتحادیه جهانی مخابرات تحقیقاتی برای سنجش آمادگی الکترونیکی آغاز کردند و معیارهایی را برای این کار تعریف نموده‌اند. با توجه به این معیارها، مدل‌هایی نیز ارائه شده است. در ادامه برخی از معروف‌ترین مدل‌ها ذکر شده‌اند. [[bridges, 2005, p17

 

 

 

 

• مدل CID

 

Harvard University’s Center for International Development (CID)’s Readiness for the Networked World

 

 

• مدل APEC

 

Asian Pacific Economic Cooperation’s (APEC)’s E-Commerce Readiness Assessment

 

 

• مدل CSPP

 

Computer System Policy Project’s (CSPP)’s Readiness Guide for Living in the Networked World.

 

 

• مدل McConell

 

McConnell International’s Risk E-Business: Seizing the Opportunity of Global E-Readiness

 

 

• مدل Mosaic

 

Mosaic’s Global Diffusion of the Internet Project

 

 

• مدل WITSA

 

WITSA’s International Survey of E-Commerce

 

 

• مدل CIDCM

 

CIDCM’s Negotiating theNet Model

 

 

• مدل EIU

 

The Economist Intelligence Unit (EIU): E-Business Readiness Rankings

 

در جدول ۱ مزایای نسبی و خصوصیات برخی از این مدل‌ها ارائه شده است.

 

 

 

جدول ۱: مقایسه مدلهای مختلف سنجش آمادگی الکترونیک

 

[[bridges, 2005, p18

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ابزار/مدل	هدف	تمرکز	معیارهای سنجش	متدولوژی	نتیجه ارزیابی
CSPP	کمک به افراد و اجتماعات جهت تعیین نحوه مشارکت در دنیای شبکه‌ای	میزان رواج یکپارچگی ICT	۱٫ زیرساختها	پرسشنامه/ اطلاعات آماری	تشخیصی
			۲٫دسترسی
			۳٫برنامه‌های کاربردی و خدمات
			۴٫اقتصاد
			۵٫توانمندسازها
CID	ارزیابی عوامل تعیین کننده میزان آمادگی شبکه ای یک جامع در دنیای در حال توسعه	میزان رواج یکپارچگی ICT	۱٫قابلیت دسترسی	پرسشنامه/ اطلاعات آماری	تشخیصی
			۲٫یادگیری
			۳٫جامعه
			۴٫اقتصاد
			۵٫سیاست
APEC	کمک به دولت ها برای توسعه  سیاست های متمرکز خودشان، مطابق با محیط خاص خود ، برای توسعه سالم تجارت الکترونیک	آمادگی جهت تجارت الکترونیک	۱٫فناوری و زیرساخت‌های اساسی	پرسشنامه/ اطلاعات آماری	تشخیصی و تجویزی
			۲٫دسترسی به خدمات شبکه
			۳٫استفاد از اینترنت
			۴٫پیشرفت‌ها وتسهیلات
			۵٫مهارت‌ها و منابع انسانی
			۶٫وضعیت اقتصاد دیجیتالی
McConnell	ارزیابی آمادگی الکترونیکی اقتصاد مالی یا « ظرفیت مشارکت در اقتصاد دیجیتالی جهانی »	آمادگی جهت اقتصاد دیجیتالی	۱٫قابلیت اتصال	اطلاعات آماری/ بهترین فعالیت ها/ تجزیه و تحلیل تاریخی	توصیفی/ تشخیصی
			۲٫رهبری الکترونیکی
			۳٫امنیت اطلاعات
			۴٫سرمایه انسانی
			۵٫فضای کسب و کار الکترونیکی
Mosaic	اندازه گیری و تجزیه و تحلیل میزان رشد اینترنت در سر تا سر جهان	وضعیت اینترنت در یک کشور	۱٫فراگیری با نفوذ	اطلاعات آماری/ بهترین فعالیت ها/ تجزیه و تحلیل تاریخی	توصیفی
			۲٫پراکندگی جغرافیایی
			۳٫میزان جذب بخشها
			۴٫زیرساخت‌های ارتباطات
			۵٫زیرساخت‌های سازمانی
			۶٫میزان پیچیدگی استفاده
WITSA	کشف میزان و چگونگی آگاهی شرکت های تجاری و مصرف کنندگان از تجارت الکترونیک	تجربیات مستقیم شرکت ها در تجارت الکترونیک و دیدگاه های آنان در مورد موانع EC	۱٫اعتماد مشتری	پرسشنامه/ اطلاعات آماری	تشخیصی
			۲٫تکنولوژی
			۳٫نیروی کار
			۴٫ساست عمومی
			۵٫مالیت
			۶٫فرایندهای کسب و کار
			۶٫هزینه‌ها
			۷٫نگرش مصرف‌کنندگان
CIDCM	کمک به توسعه نفوذ ICT در کشورهای در حال توسعه	مذاکرات میان بازیگران اصلی توسعه اینترنت کشور	۱٫پیش زمینه و تاریخچه	اطلاعات آماری/ بهترین فعالیت ها/ تجزیه و تحلیل تاریخی/ مصاحبه	توصیفی
			۲٫بازیگران کلیدی توسعه اینترنت
			۳٫خط مشی ICT و توسعه اینترنت
			۴٫مذاکرات میان بازیگران اصلی
			۵٫توسعه اینترنت کشور
EIU	ارزیابی عوامل تعیین کننده میزان آمادگی شبکه ای یک جامع در دنیای در حال توسعه	آمادگی جهت تجارت الکترونیک	۱٫زیرساخت فناوری و ارتباطی	پرسشنامه/ اطلاعات آماری	تشخیصی و تجویزی
			۲٫محیط تجاری و کسب وکار
			۳٫تطابق مشتری و کسب و کار
			۴٫محیط قانونی و سیاسی
			۵٫زیرساخت فرهنگی اجتماعی
			۶٫پشتیبانی و خدمات الکترونیکی

 

 

 

مدل CID ارائه شده توسط دانشگاه هاروارد یکی از اولین مدل‌های بکار گرفته شده برای سنجش آمادگی الکترونیکی است. مزیت اصلی این مدل ساده بودن و در دسترس بودن راهنمای آن است که در پیوست آورده شده است. طی این مدل آمادگی الکترونیکی در قالب پنج مؤلفه و تعداد زیادی شاخص تعیین می‌شود.

 

جدول ۲: مؤلفه‌ها و شاخص‌های بکار گرفته شده در مدل CID

 

[[bridges, 2005, p15

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

	مولفه	شاخص‌ها
۱	شبکه و زیرساخت	·            ساختار اطلاعات     ·            دسترسی به اینترنت   ·            هزینه خدمات مخابراتی   ·            سرعت و کیفیت شبکه اینترنت   ·            سخت افزار و نرم افزار   ·            خدمات پشتیبانی
۲	آموزش و نیروی کار	·            دسترسی مدارس به ICT     ·            بهبود آموزش توسط ICT   ·            توسعه نیروی کار ICT
۳	ICT  در جامعه	·            محتوی مرتبط     ·            کاربردICT   در زندگی روزمره   ·            کاربرد ICT در محل کار   ·            ارتباط مردم با اینترنت
۴	تجارت و دولت الکترونیکی	·            تجارت الکترونیکی (B2C)     ·            تجارت الکترونیکی (B2B)   ·            دولت الکترونیکی   ·            امکانات اشتغال در  ICT
۵	قوانین و مقررات مبادلات الکترونیکی	·            قوانین و مقررات حاکم بر ICT     ·            ارتباط و مخابره تلفنی و قاعده ها

 

 

 

همچنین مطابق مستندات سند راهبردی شهر الکترونیک مشهد، برای ارزیابی شهر الکترونیک و میزان آمادگی الکترونیکی شهر مشهد از چهار دسته شاخص به شرح زیر استفاده شده است. [سند راهبردی شهر الکترونیک مشهد، ۱۳۸۱[

 

 

• شاخص‌های عمومی (ارزیابی زندگی الکترونیکی)

 

• شاخص‌های زیرساخت‌های الکترونیکی

 

• شاخص‌های زیرساخت‌های کسب و کار الکترونیکی (سازمان الکترونیکی)

 

• شاخص‌های زیرساخت‌های دولت الکترونیکی

 

با در دست داشتن شاخص‏های فوق و استفاده از آمار و اطلاعات موجود در هر یک از موارد فوق می‏توان به تحلیل وضعیت موجود شهر الکترونیک پرداخت. ذکر این نکته الزامی است که رشد شاخص‏هایی که در جداول ذیل به آنها اشاره شده است می‏بایست به صورت همزمان و متقارن صورت پذیرد، بنابراین در صورتیکه در یکی یا چند مورد از شاخص‏های فوق پیشرفت خوبی حاصل شده باشد اما در زمینه سایر شاخص‏ها همچنان دچار عقب‏افتادگی و کمبود باشیم، امکان توسعه شهر الکترونیک وجود ندارد. زیرا تحقق شهر الکترونیک مستلزم این است که تمامی شاخص‏های فوق در حد قابل قبولی قرار گرفته باشند.

 

 

 

۱- شاخص‏های عمومی (ارزیابی زندگی الکترونیک) [سند راهبردی شهر الکترونیک مشهد، ۱۳۸۱[

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

حوزه	شرح	شاخص
اتصال به اینترنت	درصد نفوذ رایانه و اینترنت	·        نسبت تلفن همراه     ·        نسبت اتصال به اینترنت   ·        نسبت پهنای باند   ·        نسبت آموزش های الکترونیک   ·        درصد اتصال مدارس به اینترنت   ·        نسبت پهنای باند مدارس   ·        درصد دسترسی زنان خانه دار به اینترنت   ·        دسترسی تجهیزات شبکه عمومی
توسعه     تجارت الکترونیک	سطح کاربرد تجارت الکترونیک	·        درصد معاملات تجارت الکترونیک     ·        نرخ استفاده از پرداخت الکترونیک   ·        نرخ استفاده از بانکداری الکترونیک   ·        درصد استفاده از کارتهای اعتباری

 

 

 

۲- شاخص‌های زیرساختهای الکترونیکی [سند راهبردی شهر الکترونیک مشهد، ۱۳۸۱[

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

حوزه	شرح	شاخص
شرایط اجتماعی و فرهنگی	سطح آموزش و تحصیل و درجه قبول نوآوری و ریسک	·        درصد بیسوادان     ·        سطح میانگین آموزش عمومی   ·        درجه آزادی سیاسی   ·        کیفیت مدارس عمومی و خصوصی   ·        درجه آزادی رسانه‌ها
منابع انسانی	درصد کارگران فکری و آمادگی آنها	·        نسبت متخصصان فناوری اطلاعات به کل شاغلین     ·        نسبت متخصصان مهندسی به کل شاغلین   ·        سطح رضایت سازمان از متخصصین فناوری اطلاعات   ·        نسبت آموزش فناوری اطلاعات به کارکنان
قوانین و مقررات	قابلیت اطمینان فرآیندهای روی خط و اطلاعات موجود بر روی شبکه	·        تلاش برای حفظ حریم شخصی الکترونیک     ·        تلاش برای جلوگیری از جرائم کامپیوتری
زیرساخت   فناوری ارتباطات و اطلاعات	دسترسی به سیستم های ارتباطی	·        پتانسیل توسعه خدمات تلفنی     ·        نسبت تلفن های ثابت به ۱۰۰۰ نفر   ·        نسبت تلفن های همراه با ۱۰۰۰ نفر   ·        نسبت میزبان های وب به ۱۰۰۰ نفر   ·        درصد قطعی تلفن   ·        هزینه و کیفیت خدمات مخابراتی

 

 

 

۳- شاخصهای زیرساخت‌های کسب و کار الکترونیکی (سازمان الکترونیک) [سند راهبردی شهر الکترونیک مشهد، ۱۳۸۱[

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

حوزه	شرح	شاخص
پشتیبانی خدمات الکترونیک	بلوغ و در دسترس بودن صنایع خدمت اینترنتی افقی و عمودی     (درگاه، میزبانی وب، ASP،ICP، مشاوره تجارت الکترونیک و غیره)	·        موجود بودن خدمات اطلاع رسانی حرفه‌ای     ·    دانش بر قابل اجرا بودن محصولات نرم‌افزاری   ·    رقابت در عرصه صنایع نرم‌افزاری و خدمات اطلاع‌رسانی   ·    دانش بر کیفیت و قیمت خدمت به موجب رقابت در بازار ارتباطات   ·    دانش بر کیفیت و قیمت اتصال به‌موجب رقابت در بازار ISP
اتصال به اینترنت	نرخ اتصال به شبکه و سطح عملیات الکترونیک	·    نرخ مالکیت تجهیزات شبکه‌ای سازمان‌ها     ·    نرخ اتصال سازمانها به شبکه   ·    نرخ قابلیت دسترسی وسیع به سازمانها   ·    نرخ ایجاد وب‌سایتهای سازمانها   ·    نرخ ایجاد اینترانت سازمانها   ·    سرمایه گذاری روی تجهیزات مرتبط با ICT   ·    نسبت متخصصهای ICT به کل کارکنان   ·    سرمایه گذاری روی آموزش مهارتهای مرتبط با ICT
فراگیری تجارت الکترونیک	سطح برنامه های کاربردی تجارت الکترونیک	·        معاملات تجارت الکترونیک از نوع B2B (میزان تدارک روی خط+ معاملات روی خط)     ·        سطح برنامه های کاربردی اینترانت سازمانها   ·        محبوبیت سرمایه گذاری روی اینترنت   ·        اتخاذ سیستم های پرداخت اینترنتی   ·        سطح برنامه های کاربردی بازاریابی و فروش برخط

 

 

 

 

۴- شاخص‏های زیرساختهای دولت الکترونیک [سند راهبردی شهر الکترونیک مشهد، ۱۳۸۱[