تئوری وی متمرکز بر نتایج پروسه شکل گیری هویت است که آن را دارای فرد در زمینه مهارتهای ویژه باورها و نگرشها می داند . او این دارائی ها را به عنوان منابعی در نظر می گیرد که افراد می توانند برای ارتباط و عضویت های اجتماعی از آن استفاده کنند منابع محسوس شامل دارائی های مالی ، عضویت کلوپها و . . . می باشد در حالی که منابع نامحسوس دلالت بر اسناد شخصی از توانایی های خود برای تغییر دارائی های اجتماعی از طریق دیگران و موسسات اجتماعی نظیر مدرسه ، کلوپها و . . . دارد ( شواتز ۲۰۰۱ ) .
در بیشتر تحقیقات مربوط به هویت معمولا محتوای هویت بر اساس یک تعریف عملیاتی در حوزه هایی نظیر مذهب ، شغل ، نقشهای جنسیتی و غیره به وسیله پرسشنامه و یا مصاحبه سنجیده می شود . هویت نوجوانان درون ابعاد محتوایی مشابه نیز ممکن است تاکید بر عناصر متفاوت داشته باشد به طور مثال درون حوزه مذهب بعضی از نوجوانان شاید تاکید بر عناصر متفاوت داشته باشد به طور مثال درون حوزه مذهب ، بعضی از نوجوانان شاید تاکید بر انتظارات مذهبی والدین و اعضای خانواده خود داشته و بعضی دیگر تاکید بر باورهای شخصی و احساسات معنوی و عده ای متمرکز موقعیت ها و پرستیژهای اجتماعی که از برنامه های مذهبی عمومی و باورها و ادعا هایشان به دست می آورند داشته باشند آنچه که آلپورت[۱۴۰] ۱۹۵۰ به عنوان مذهب بیرونی از آن نام می برد ( برزونسکی و همکاران ۲۰۰۳ ) .
یک دیدگاه دیگر از محتوی هویت تاکید بر طبیعت اسنادها یا عناصر در مفهومی از آنچه که هویت فرد بر آن اساس تعریف شده است دارد به طور مثال چیک و بریگز[۱۴۱] ۱۹۸۲ تاکید بر سه محتوای هویت دانشجو که شامل : اجتماعی ، شخصی و جمعی می باشد هویت اجتمایی ریشه در عناصر شخصی عمومی مانند اعتبار آبروی شخص وجهه عمومی و تاثیر داشتن بر عقاید دیگران دارد هویت شخصی یک اسناد شخصی شامل ارزشها ، اهداف دانش شخص و یک موقعیت روانی منحصر به فرد می باشد هویت جمعی متمرکز بر انتظارات و استانداردهای هنجار افراد مهم گروه های مرجع ؛ جامعه ، کشور و مذهب می باشد .
در مطالعه مارکستروم[۱۴۲] ـ آدافر و اسمیت ۱۹۹۶ به نقل از آدمنر[۱۴۳] ۱۹۹۸ بر روی آزمودنیهای مورمون و غیر مورمون نشان داده شد که نمرات نوجوانان با جهت گیری مذهبی بیرونی به طور معناداری در وضعیت نامتمایز بالاتر و با جهت گیری مذهبی درونی به طور معناداری در این وضعیت پایین تر بود . هر دو گروه بی تفاوت و مذهب بیرونی به طور معناداری نمرات بالاتری از گروه مذهب درونی در وضعیت تعویض اختیار به دست آوردند .
همچنین مارکستروم ، آدافر هوفستارا[۱۴۴] و دوگهر[۱۴۵] ۱۹۹۴ به نقل از آدافر ۱۹۹۸ .
ارتباط بین شکل گیری هویت و مذهب را در نوجوانان مورمون و غیر مورمون بررسی کردند آنها کشف کردند که آزمودنیهای مورمون به طور معنادار نمرات بالاتری از نمونه نوجوانان غیر مورمون در مقیاس ایدئولوژیک و بین فردی وضعیت تفویض اختیار داشتند زمانی که حضور در کلیسا نیز به عنوان یک متغیر مورد توجه قرار گرفت نتایج نشان دادند که افرادی که به صورت هفتگی به کلیسا می رفتند نمرات بالاتری از لحاظ هویت بین فردی در وضعیت تفویض اختیار و از لحاظ هویت ایدئولوژیکی در وضعیت کسب شده به دست آوردند .
همچنین این افراد نمرات پایینی از لحاظ هویت ایدئولوژیکی در وضعیتهای نامتمایز و مهلت خواه داشتند در حالی که برای غیر مورمون ها حضور کمتر در کلیسا با هویت کسب شده رابطه بالایی داشت .
دانشمندان معتقدند که مذهب یک منبع حمایتی برای افراد است که در رویارویی با مشکلات کمتر آسیب ببیند بنابراین مقابله های مذهبی نظیر دعا و نیایش ، توسل و توکل به خداوند و . . . که متکی بر باورها و فعالیتهایی مذهبی است در سلامت روانی جوانان و نوجوانان کمک می کند ( رابرت[۱۴۶] ۱۹۹۲ به نقل از احمدیان ۱۳۸۲ ).
۴ ـ ۳ ـ ۱ نظریه استانلی هال[۱۴۷]:
به عقیده مال رشد و تکامل آدمی از تغییرات عوامل فیزیولوژیکی متاثر می شود این روانشناس مرحله نوجوانی را به عنوان چهارمین دوره رشد و تکامل طبقه بندی نمود که از ۱۳ سالگی تا حدود ۲۲ تا ۲۵ سالگی را شامل می شود و آن را دوران فشار و طوفان و نیز دوران توانایی فوق العاده جسمانی ، عقلی و عاطفی می دانست و آن را تولدی تازه می خواند .
۵ ـ ۳ ـ ۱ ـ نظریه اتورانک[۱۴۸]:
به نظر رانک در نوجوانی اراده شخصی استقلال و قدرت بیشتری می یابد و آن قدر نفوذ پیدا می کند که با هر قدرت دیگری که خلاف آن عمل کند مخالفت می ورزد رانک نوجوانی را مهمترین مرحله آزادی از فشارهای بیرونی و درونی می داند و به ضرورت رعایت این خاصیت روان شناختی در دوره نوجوانی تاکید می ورزد .
۶ ـ ۳ ـ ۱ نظریه بلوزا[۱۴۹] :
تبیین او در مورد فرایند ثانویه فردیت به نظریات ماهلر متکی است که فرآیندهای جدایی و تفرد نوزاد را تشریح کرده بود و بلوغ نوجوانی را به عنوان تجربه ثابت فردیت در نظر گرفت وی نوجوانی را به صورت زمانی می بیند که صرف تجزیه و تحلیل آن چیزی می شود که به عنوان خود ( درون فکنی های والدین ) در نظر گرفته شده است به این منظور که سازماندهی دیگری ایجاد شود او افکار و اعمال بازگشتی لازم برای رشد بیشتر را پدیده شایع همراه با از دست دادن من کودکی می داند .
۷ ـ ۳ ـ ۱ نظریه والون[۱۵۰] :
به نظر والون در دوره نوجوانی دوباره انتظارات و شخصیت و نیازهای من در درجه اول اهمیت قرار می گیرند اما رفتارهای متضاد نیز امکان بروز دارند کلیه تعارض

ها ، ابهام ها و دگرگونی ها منشا پیشرفتهای تکوینی اند و در نهایت هسته و خمیر مایه وحدت شخص را مهیا می کند والون در توضیح این معنا می گوید : با گذشت سالها و از میان تمامی تغییر شکلها او همان موجود واحد است با اینکه وحدت او از تعارضها و تضادها شکل گرفته است با این حال این امر مانع رشد وحدت تازگی و بدیع بودن آن نخواهد شد ( احدی و محسنی ۱۳۷۸ ) ص ۱۱۳ ) .
۸ ـ ۳ ـ ۱ ـ نظریه اشبرانگر[۱۵۱] :
از دیدگاه او نوجوانی تنها یک انتقال ساده از کودکی به بزرگسالی نیست بلکه مهمتر از ان شکل گیری ترکیب ذهنی ساخت روانی و کمال رشد است این روان شناسی ملاک بلوغ و اثبات نسبی هماهنگ را خود پذیری و وحدت شخصیت می داند از نظر او نوجوان خود را یک واحد جامع در حال رشد می نگرد که تجارب در او جذب می شود و جزئی از واحد کل وجود منحصر به فرد او می گردد نوجوان فعالانه می کوشد تا در نتیجه هویت شکوفا و شخصیت شکل یافته و استقلال جوی فردی نظامی از ارزشهای شخصی را درباره زیبایی ، دین ، عشق ، حقیقت ، قدرت و ثروت به دست آورد .
۹ ـ ۳ ـ ۱ نظریه مارسیا[۱۵۲] :
رویکرد مارسیا ۱۹۶۶ کوششی برای ایجاد روایی سازه برای بحران مرحله ۵ رشد روانی ـ اجتماعی اریکسون بود . او با کار کردن بر روی نوشته های در تحلیل خود اریکسون دو بعد کاوش[۱۵۳] و تعهد[۱۵۴] را در فرایند شکل گیری و هویت تعیین کرد و بر پایه این دو بعد پایگاه هویت را مشتق کرد که هر یک هم کناری سطوحی از کاوش و تعهد را نشان میدهد .
مارسیا ۱۹۹۳ ، با تحقیق بر روی ۳۰۰ دانشجو در سنین قبل از ۲۵ سالگی و با انجام مصاحبه های نیمه سازمان یافته و مطالعه آن وجود ۴ پایگاه هویت را در جریان هویت یابی نوجوانان تایید نمود . بدنه گسترده ای از ادبیات تحقیق وجود دارد که اعتبار افتراقی پایگاه های هویت مارسیا اثبات می کند ( مارسیا واترمن ، آرچر[۱۵۵] و اورلوفسکی[۱۵۶] ۱۹۹۳ موس[۱۵۷] ۱۹۹۶ ) .
در نظریه مارسیا کاوش شامل تاملات فعال روی راه حل های ممکن عناصر هویت برای یک احساس کاملتر شدن خود است و تعهد نزدیک شدن به مجموعه ای اختصاصی از اهداف ارزشها و عقاید است .
چه خود انگیخته و چه برگرفته از دیگران باشد ) کاوش در نظریه مارسیا با بحران در نظریه اریکسون مساوی است ) بر پایه این دو بعد ( تعهد و کاوش ) مارسیا ۴ پایگاه هویت را به شرح زیر مجزا کرد :
۱ ـ دستیابی به هویت ( هویت موفق )
۲ ـ هویت مهلت خواه ( وقفه هویت یابی )
۳ ـ هویت زود هنگام ( ضبط هویت )
۴ ـ هویت سردرگم ( پخش هویت )
۱۰ ـ ۳ ـ ۱ نظریه اریکسون :
اریکسون در سال ۱۹۶۸ در کتاب هویت جوانی و بحران یک چارچوب نظری در زمینه شکل گیری هویت و سنجش آن ارائه نمود ( آدافر ۱۹۹۹ ) .
او نوجوانی را مرحله ای از رشد می بیند که در آن احساس هویت به دست می آید به نظر وی ، نوجوانی خلائی بین کودکی و بزرگسالی است وقفه روانی لازمی است که زمان و انرژی را به نوجوان برای آزمایش نقش و تصور آن میدهد . افرادی که با احساس هویت خود نیرومندی از این مرحله بیرون می آیند برای رو به رو شدن با بزرگسالی به اطمینان و قطعیت مجهز هستند و آنهایی که در رسیدن به هویت منسجم ناکامی مانند دچار سردرگمی نقش می شوند .
از دیدگاه اریکسون هویت وحدتی است که بین سه سیستم زیستی ، اجتماعی و روانی به وجود می آید و بدان وسیله نوجوان می داند که کیست چه می خواهد و به جه جامعه و فرهنگی تعلق دارد اهداف آینده اش را به خوبی می شناسد در صورتی که چنین وحدتی حاصل نشود نوجوان دچار پریشانی می گردد و به اختلالات رفتاری و روانی گوناگون گرفتار می آید .
اریکسون به اهمیت متن اجتماعی به خاطر ارائه چیزی برای جستجو و چیزی که می تواند حقیقت باشد تاکید می کند و نسل والدین را مسئول ارائه یک چارچوب ایدئولوژیک به نوجوانان می داند حتی اگر این ارائه فقط به منظور فراهم ساختن در برابر نوجوانان باشد که از آن سرپیچی کنند و به ارزشهای خود ساخته روی آورند ( کروگر[۱۵۸] ۱۹۹۶ ) .
اریسکون (۱۹۶۸)اصطلاح بحران هویت را برای فرایند فعال توصیف خود به کار برد و از نظر او بحران یک مرحله تغییر یک لحظه قطعی در هنگامی است که رشد باید از یک راه یا راهی دیگر پیش برود یکپارچگی منابع رشد برای بهبود و تمایز بخشی بیشتر است .
اریکسون معتقد است شکل گیری موفقیت آمیز هویت به خصوصیت وفاداری منجر می شود که عبارت از توانایی زیستن بر طبق وظیفه شناسی و ثبات قدم است علی رغم تضادهایی که ناگزیر در بین ارزشها اتفاق خواهد افتاد ( کاروروشی ببر ۱۹۹۶ ، به نقل از شیخ روحانی ۱۳۸۱ ) .
طبق نظر اریکسون ۱۹۶۸ رشد احساس هویت حداقل ۲ معنا در پی دارد :
۱ ـ ما یک معنا بنیادی از اینکه چه کسی هستیم داریم که در طول زمان نسبتا ثابت است .
۲ ـ بین دیدگاه ما از خودمان و نظر دیگران راجع به ما تقریبا همخوانی وجود دارد (مردیها،۱۳۸۲).
مروری بر پیشینه تحقیق
شیخاوندی[۱۵۹] در مقاله ای به عنوان تأخیر در تکوین هویت ایرانی در جریان تجدد “پس از طرح مسئله و مروری گذرا به مختصات هویت” و مرجع های مادی، جسمی، تاریخی، فرهنگی، اجتماعی- جامعوی به خاستگاه هویت های دهشی(محول)[۱۶۰]، خونی، خاکی و فرهنگی بطور عام می پردازد و سرانجام در بخش یکم روی “هویت ایرانی” به عنوان “هویت ملی” یا جامعتی تأکید می کند. در بخش دوم، مسئله تحول هویت های ایلی-قبیله ای در جریان گذارد و اجتماعات فرد قوی- محلی به جامعه مدرن ملی و در نتیجه تکوین تدریجی ملت و همبستگی ملی، به عنوان یک پدیده تاریخی سیاسی جامعوی مطرح می شود که
طی آن به مولفه های تکون ابعاد سرزمینی-زبانی، نهادهای دینی، دولتی، ارتباطات، اقتصاد کلان و ایران شمول و تأمین یکپارچگی سیاسی- جامعتی و اشتراکات نسخه های زمانی، زبانی، عادی و … اشاره دارد. بخش سوم شامل تجزیه و تحلیلی است از متن (شناسنامه) به عنوان یک سند(جامعوی) دو لنزه که حاوی هویت های ذهنی و کنشی (محول و محقق) پیدا و پنهان است. در بخش چهارم علل تأخر در تکون “هویت ایرانی” یا ” کشور روند” مطرح می شود که نویسنده آن را ناشی از تأخیرتاریخی- سیاسی در تشکیل نهادهای مدرن ملی از یک سو و ترویج و تعمیم رسانه های فرهنگی- آموزشی و پیوند “پیرامون” به مراکز از سوی دیگر می داند در پایان پیشنهادهایی را برای تربیت حس همبستگی ایرانی و تقویت و درونی کردن آن ارائه می دهد. ( شیخاوندی، ۱۳۷۹)
ترلسلی[۱۶۱] وقایعی، در پژوهشی با عنوان “هویت های جمعی و جهانی شدن” به تحلیل یکی از مباحث مربوط به گفتمان هویت های جمعی فرد و مکان و ارتباط آن با جهانی شدن پرداخته و با بررسی دیدگاه های کلاسیک جامعه شناسی و گفتمان پست مدرنیسم و نیز نظریه اندیشمندان متاخر به نقایص نظری و روش شناختی کار اشاره کرده.
ارشد خرگردی در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان “عوامل اجتماعی موثر در بحران هویت در بین دانشجویان کارشناس دانشگاه تبریز” بحران هویت را موضوعی می داند که مورد توجه روانشناسان و جامعه شناسان بحران هویت را در حالت گذرا از جامعه سنتی به صنعتی ریشه یابی می نماید، در این تحقیق توجه اصلی به متغیرهای اجتماعی موثر بر بحران هویت بوده لذا برخی فاکتورها همچون ضعف ارزشهای فرهنگی، ضعف ارزشهای مذهبی-ضعف ارزشهای مذهبی و ضعف عزت نفس شناسایی گردید و برای تبیین رابطه منطقی بین متغیرهای فوق و بحران هویت از نظریه های گوناگون استفاده شده است که عبارتند از نظریات جرج هربرت مید، چارلز هورتن کولی، تالکوت پارسوتر، ابن خلدون و پیتر بورک در آخر این پژوهش نتیجه می گیرد که برخی از عوامل تأثیر گذار در بحران هویت عوامل اجتماعی می باشد. (ارشد خرگردی[۱۶۲] ۱۳۸۱)
باقری[۱۶۳] در تحقیقی با عنوان “عناصر تشکیل دهندۀ هویت در بین دانشجویان دانشگاه تبریز” در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد. چنین بیان می دارد که هویت یک ماهیت ترکیبی دارد و نمی توان تعریفی جامع و مانع از آن ارائه کرد؛ هویت یک مفهومی است که هم زمینه های فردی و هم زمینه های روانی- اجتماعی دارد و دارای ابعاد مختلفی است که نسبت به زمان و مکان و شرایط اجتماعی-اقتصادی و سیاسی تغییر می کند. او ایران را به عنوان یک جامعه در حال گذرا دارای سه عنصر عمده هویتی دینی ( بعد اعتقادی، شناختی؛ مناسکی، پیامدی و تجربی)، هویت ملی (تاریخ مشترک، زبان مشترک، سرزمین و زادگاه مشترک، ساختار سیاسی مشترک و منافع مشترک) و هویت مدرن(با ابعاد مدرنیته حقوقی-سیاسی، مدرنیته تکنیکی-اقتصادی و مدرنیته روحی روانی) می داند. این مطالعه در بین دانشجویان کارشناسی دانشگاه تبریز با روش پیمایش و بهره گیری از تکنیک مصاحبه و پرسشنامه صورت گرفته. روش نمونه گیری طبقه بندی به تفکیک دانشکده و جنسیت پاسخگویان بوده و در تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل عاملی استفاده شده است. و نتایج ذیل بدست آمده است.

1. هرقدر جامعه به سمت مدرنیته حرکت می کند، هویت مدرن جای هویت ملی و دینی را می گیرد.
2. میزان عناصر هویت (ملی، دینی و مدرن) در میان هرکدام از دانشجویان دانشگاه تبریز متفاوت است. میزان هویت مدرن دانشجویان ۲۷/۸۵ نسبت به هویت ملی ۵۴/۷۵ و هویت دینی با ۹۷/۷۳ بیشتر است.

نتیجه کل تحقیق چنین است که بین هویت مدرن و مشخصات فردی دانشجویان رابطه معناداری وجود ندارد چراکه دانشجویان به سمت هویت مدرن و مدرنیته حرکت می کنند. (باقری ،۱۳۸۲).
آلمادر تحقیقی در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان “بررسی عوامل موثر بر شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان سال سوم دبیرستان منطقه ۵ آموزش و پرورش تهران” اینگونه نتیجه می گیرد که:

1. خانواده و مدرسه بیش از سایر عوامل جامعه پذیری در شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان مؤثر است.