صغری: حضرت علیA از بقیه صحابه افضل بود.
کبری: افضل واجب است که امام باشد.
نتیجه: پس حضرت علیA واجب است که امام باشد.
توضیح صغری:
محقق طوسی، برای اثبات افضلیت حضرت علیA ابتدا مطاعن خلفای سه گانه را بیان میکند و سپس فضایل حضرت علیA را نقل میکند تا در این رهگذر صلاحیت خلفای سه گانه را برای خلافت رد کند و افضلیت حضرت علیA بر آنها و در نتیجه امامت و خلافت بلافصل وی را اثبات نماید.

خواجه طوسی برای هر کدام از خلفای سه گانه بیش از ده طعن و نقص میشمارد که در ادامه همین فصل خواهد آمد. هم چنین بیست وپنج فضیلت (به شمارش علامه حلی) برای حضرت علیA نقل می‌کند.
بیان کبری:
عقل حکم میکند که تقدیم مفضول بر افضل قبیح است، چون امامت ملازم به مطاع بودن است و عقل تبعیت افضل از مفضول را قبول نمیکند. از این رو شیعه یکی از اوصاف لازم و معتبر در امام را افضلیت او می‌داند که در بخش پنجم به آن پرداخته خواهد شد. البته ادله نقلی نیز این حکم عقل را تایید می‌کند؛ مانند این آیه شریفه که می‌فرماید: «أفَمَن یَهدِی الی الحَقَّ أحَقُّ أن یُتَّبَعَ أمَّن لا یَهِدی إلا أن یُهدی فَما لَکُم کَیفَ تَحکُمُونُ»^[۲۸۰].
آیا آن که خلق را به راه حق رهبری می‌کند سزاوارتر به پیروی است یا آن که هدایت نمی‌کند، مگر این که خود هدایت شود.
هم چنین از این آیه لزوم عصمت هادی استفاده میشود، زیرا در این آیه شریفه، «هادی الی الحق» و کسی که به وسیله غیر هدایت می‌شود، در مقابل هم قرار گرفتهاند. این تقابل اقتضا می‌کند که «هادی الی الحق» بدون نیاز به کس دیگری مهتدی باشد^[۲۸۱].به عبارت دیگر از این آیه عصمت هادی فهمیده می‌شود.
در منابع معتبر اهل سنت از زسول خدا۶ روایت شده است که رسول خدا۶ فرمود: «من استعمل عاملا من المسلمین و هو یعلم ان فیهم اولی بذلک منه و اعلم بکتاب الله و سنه نبیه فقد خان الله و رسوله و جمیع المسلمین».^[۲۸۲]
اگر کسی فردی از مسلمین را برای کاری به کار گیرد در حالی که می‌داند بهتر از او و یا داناتر به کتاب خدا و سنت نبی او، در میان مسلمانها برای آن کار وجود دارد، به یقین به خدا و رسول او و به تمام مسلمانان خیانت کرده است.

۱-۱-۴٫ شبهه قوشچی

قوشچی در رد این برهان می‌گوید: «اجیب بمنع المقدمات»^[۲۸۳].
یعنی، مقدمات این استدلال مردود است.

۱-۱-۱-۴٫ پاسخ شبهه در مقدمه اول:

افضلیت حضرت علیA بر دیگر صحابه امر واضحی است و انکار آن نشانه عناد و تعصب ورزی است و در آینده نیز هنگام بیان مطاعن خلفای سه گانه و فضایل حضرت امیر المؤمنینA افضلیت حضرت امیرA ثابت خواهد شد.

۲-۱-۱-۴٫ پاسخ شبهه در مقدمه دوم:

مقدمه دوم این بود: امامت افضل واجب است، زیرا تقدیم مفضول بر فاضل عقلا قبیح است. درباب شرایط و اوصاف امام درباره این وصف و دلایل لزوم آن بیشتر بحث خواهد شد.
اشاعره که قوشچی نیز از آنان است، امامت افضل را نه تنها لازم نمیدانند، بلکه ارجح نیز نمی‌دانند، به عبارت دیگر در دیدگاه اشاعره، افضلیت نه شرط مشروعیت امام است و نه شرط کمال آن.

۲-۱-۴٫ فضایل حضرت علیA:

محقق طوسی، برای بیان افضلیت حضرت علیA بر سایر صحابه به برخی از فضایل بی‌شمار امیر المؤمنینA اشاره میکند. این فضایل به شمارش علامه حلی بیست و پنج فضیلت می‌باشد. چون فاضل قوشچی همه این فضایل را شرح کرده است و در هیچ کدام نیز اشکالی وارد نکرده است، از این رو در اینجا تنها به اشارات محقق طوسی بسنده می‌شود و از شرح این اشارات خودداری میشود.
۱٫در وقایع و حوادثی که برای حضرت رسول اکرم۶ اتفاق افتاد حضرت علیA بزرگترین و بیشترین مصیبتها را متحمل شد. هیچ کدام از صحابه به حدی که حضرت علیA در جنگهای بدر و احد و احزاب و خیبر و حنین و سایر غزوه‌ها سختی دید و از خود فداکاری نشان داد، به وی نمیرسند.
۲٫حضرت علیA از همه صحابه اعلم بود، زیرا از قوه حدس قوی برخوردار بود و هم چنین از کودکی ملازم با رسول خدا۶ بود. در بیشتر وقایع و مشکلات علمی که برای اصحاب رخ میداد به وی مراجعه میکردند و حضرت علیA آن مسائل علمی را حل می‌نمود. هم چنین رسول خدا۶ فرمود: «قاضی ترین شما علی است»^[۲۸۴] و روشن است که لازمه قضاوت علم است. و هم چنین دانشمندان در تمام علوم به وی تکیه میکنند و حضرت علیAA در موارد متعددی از اعلم بودن خود خبر داده است.
۳٫در آیه مباهله حضرت علیA نفس پیامبر اکرم۶ معرفی شده است و چون حضرت رسول اکرم۶ از همه افضل است، بنابراین حضرت علیA نیز افضل است.
۴٫حضرت علیA پس از رسول خدا۶، باسخاوتترین مردم بود.
۵٫حضرت امیر المؤمنینA بعد از رسول خدا۶ زاهدترین مردم بود.

6. 6. پس از رسول خدا۶ علیA عابدترین مردم بود.

۷٫حضرت علیA پس از رسول اکرم۶ حلیم ترین و بردبارترین مردم بود.
۸٫از لحاظ خلق و خوی شریف ترین مردم پس از رسول خدا۶ بود.
۹٫نخستین کسی که به رسول خدا۶ ایمان آورد، حضرت علیA بود.
۱۰٫بعد از رسول خدا۶ فصیح ترین مردم بود.

11. 11. در تدبیر و اندیشه برترین فرد بود.

۱۲٫در اجرای حدود الاهی از همه حریص تر بود.
۱۳٫نسبت به کتاب خدا حافظ ترین مردم بود.
۱۴٫تنها کسی است که پس از رسول خدا۶ از اخبار غیبی خبر می‌داد.

15. 15. حضرت علیA مستجاب الدعوه بود.

۱۶٫از میان صحابه تنها کسی بود که از وی معجزات بسیاری ظاهر گشت.
۱۷٫از لحاظ نسب، نزدیک ترین فرد به رسول خدا۶ بود.