نظریه های مربوط به شخصیت

الف: نظریه های روانکاوی(فروید،یونگ آدلر):

فروید:به عنوان پیشتاز و بنیان گذار نظریه روانکاوی شناخته شده است.وی به عنوان پزشک در بعضی بیماران خود متوجه ناراحتیهایی شده بود که منشاء جسمانی نداشتند و به این ترتیب ابتدامعتقد شد که این ناراحتی ها حاصل تحت کنترل مغز دوم هستند و همین مغز دوم بود که بعدها به عنوان"ناخودآگاه” یا “  ناهشیار” معروف شد.

به اعتقاد فروید سطوح مختلف فعالیت روانی شامل سطح خودآگاه، یا آگاه است که با واقعیت تطبیق دارد.

سطح دوم سطح نیمه آگاه است. که آنچه در آن است ممکن است با واقعیت تطبیق نکند و سطح سوم یا ناخودآگاه که عمیق ترین بخش شعور استحاوی امیال و تفکراتی است که ما نسبت به انها آگاهی نداریم.همچنین شخصیت از نظر فروید شامل سه وجه است: نهاد: که مرکز تمایلات و غرایزکور است و تابع اصل لذت است.خودیا من که نماینده واقعیت ها است و تابع اصل واقعیت است و فرامن یا فراخود یا من بهتر نماینده ی سانسورهای اجتماعیو وجدان شخصی است و مانع ارضای تمایلات می شود.

نظریه فروید از جنبه های مختلف مورد انتقاد قرارگرفته است اما همچنان از سوی بسیاری از متخصصان به عنوان یک روش درمانی مورد استفاده قرار می گیرد.

نظریه یونگ: از نظر یونگ،ساختار شخصیت شامل من یا خود ناهشیارفردی،ناهشیار جمعی وو صورتهای ازلی یا کهن الگوهاست.کهن الگوها خود شامل پرسونا یا نقاب آنیما، آنیموس و سایه هستند.یونگ شخصیت ها را به دو سنخ درونگرا و برونگرا تقسیم کرده است. درونگرایان بیشتر متوجه افکار و احساسات خود بوده، محافظه کارند.به طرح و تجزیه و تحلیل نقشه ها می پردازیم.تودار و اهل مطالعه و تفکرند.در مقابل برونگرایان افرادی اجتماعی، زود جوش و اهل معاشرتندو به ارزشها وعوامل عینی بیشتر توجه دارند.یونگ برای هر سنخ شخصیتی چهار کارکردقائل شد که عبارتند از:شهود،عاطفه احساسی،و تفکر که بدین ترتیب در مجموع هشت سنخ شخصیتی می توان برشمرد.شامل درونگرای احساسی،درونگرای شهودی،درونگرای متفکر و … نظریه یونگ نیز از انتقادات مختلف مصون نمانده است.محور اصلی این انتقادات بر ذهنی بودن و غیرقابل سنجش بودن مفاهیم نظریه او استوار است.

نظریه آدلر: آدلر که مکتب روانشناسی فردی را بنیان نهاده است نظریه خود را بر مبنای تعدادی اصول بنا نهاده است که عبارتند از:اصل حقارت،اصل برتری جویی،اسلوب زندگی،ترتیب تولد،خودآگاهی،علاقه اجتماعی،غایب و هدف زندگی و خود خلاق.آدلر با توضیح این مفاهیم کوشیده است،تا چگونگی شکل گیری شخصیت را توضیح دهد.مهم ترین اصل بنیادی در نظریه آدلر،اصل حقارت است که به نظر او در همه کس به خاطر منعت ها و ناتواناییهای که دارد عقده حقارت ایجاد می کند و از آن پس همه تلاشها و کوششهای فرد در زندگی به خاطر جبران این عقده حقارت انجام می گیرد.

نظریه آدلر نیز از انتقاد مصون نمانده است.مهم ترین انتقاد وارده بر آدلر از جهت ذهنی بودن مفاهیم او بوده است.منتقدان مفاهیم آدلر را قابل سنجش علمی نمی دانند.

- نظریه های شناختی (نظریه کلی)

فرضیه محوی و اساسی نظریه شناختی عبارت از استعدادعقلی انسان برای انتخاب راه های احتمالی در زندگی و این که افراد چگونه شرایط وقایع انسانها را درک،تغییروتعبیر می کنند.نظریه ساختار شخصی بر اساس نظریه روان شناسی شناختی کلی،بیشتر جان را از دریچه ساختارهای ذهنی خود می بینند.ساختار عبارتست از مجموعه تفکراتی که بر اساس آن، شباهتها و تفاوتهای پدیده ها را در جهان خود مشاهده می کند و از بین آنها به مفاهیم قابل ادراکی دست می یابند.طبق نظر کلی هر فردی پیش بینی و کنترل وقایع آینده را بر اساس دوباره سازی تجارب خود تعبیر مجددآنها بنا می نهد.برای پیش بینی اینکه چه حوادثی رخ خواهد داد و مفهوم و معنی آن حوادث چه خواهد بود در مراحل اولیه شخص جریان کلی وقایع را مشاهده می کند و به طور موقت آنها را تعبیر می کند.بنابراین او قادر است از تجارب گذشته،یک الگوی خاص و یا تکراری در میدان تجربه خود بیند،در مرحله نهایی به وقایع و حوادث معنایی می دهد که در تجربه گذشته ای وجود داشته است.این تجربه زمانی تعبیر و تغییر و معنا دادن به تجارب گذشته را “تعبیر” می نامند.به عبارت دیگر این پدیده نشان گنجایش و ظرفیت فرداست و تجارب خود را به نحو منظم و معنی داری تعمیم می دهد.نظریه کلی همچنین عقیده دارد که تمام ساختارهای شخصیتی به طور فطری دو قطبی و قابل طبقه بندی هستند.

نظریه های تیپ شناختی

صاحب نظران قدیمی ترین طبقه بندی تیپ شناختی رابه بقراط و جالینوس ،حکمای قدیم یونان نسبت می دهند.بقراط بدن انسان را دارای چهار نوع خلط تصور می کرد.دم،بلغم،صفرا،سوداوی معتقد بود که میان جسم آدمی و جهان خارج ارتباط برقرار است و عناصر چهارگانه آب،باد،خاک و آتش که پیش از او به وسیله امبدرکلس فیلسوف دیگر یونانی عناصر تشکیل دهنده جهان فرض شده بودند در بدن خواص و آثاری دارند.خون افراد بهنجار هر چهار عنصر را به تعدادمساوی و متعادل داراست.جالینوس بر اساس نظرات بقراک بر این عقیده بود که مردم بر مبنای غلبه هر یک از این اخلاک در بدن از نظر صفات و ویژگی های جسمی و روانی از یکدیگر متمایز خواهد شد.

این چهار مزاج عبارتند از:

صفراومی مزاج،سوداومی مزاج،بلغمی مزاج،و هوی مزاجطبقه بندی کرچهر:کرچهر روانپزشک آلمانی بود .او در سال 1921با انتشار کتاب ساخت بدن و منش و با بهره گرفتن از روش های انسان سنجی جسمی انسانها را به دو تیپ فربه تنان و لاغرتنان تقسیم کرد و بعدا یک تیپ سوم به نام سنخ پهلوانی نیز به آن افزود.

وچه اشتراک و افتراق نظریه های شخصیت:

در بعضی از این نظریه ها اهمیت زیادی بهبخش ناهوشیار(ناخودآگاه) داده شده و پیروان انها هم معتقدند که آدمی از انگیزه های واقعی رفتار و اعمال خود بی اطلاع است.زیرا آنها در ناهوشیار هستند.در نظریه های دیر،ناخودآگاه مورد انکار است یا کم اهمیت دارد و یا اینکه تاثیرش فقط در افراد نابهنجار قابل قبول می باشد.به طوری که قسمت ناهوشیار انسان حاکم بر رفتار او مدنظر قرار گیرد.

نظریات فروید و یونگ در درجه اول هستند.چون این دو به گذشته فرد اهمیت می دهند و یا در نظریه های دیگر که فرد را از قید گذشته رها کرده و به حال و آینده و غایب را در رفتار فرد موثر می دانند و یا اینکه بعضی ها هم محیط خارجی را در رفتار موثر می دانندو یا اینکه در بعضی از نظریه ها به وجود محیط روانی یا ذهنی افراد تاکید می شود و یا اینکه آدمی را یک واحد کل می دانندو همه اعمالش را وابسته به درک آن عمل بدون شناخت دقیق می پندارند.

پس می توان با توجه به این نظریات گفت که هر کسی دیده خاصی نسبت به شخصیت انسانهادارد و از دید خود شخصیت را بررسی می کند و اکثر این نظریه ها با یکدیگر همسو نیستندو مخالف جهت همدیگر هستند. در حالت کلی می توان گفت که روان شناسی یک علم جوانی است و شخصیت از علم روان شناسی هم جوان تر است.

طرح پنج عاملی شخصیت

نظریه پنج عاملی شخصیت که به پنج عامل بزرگ نیز معروف است،از سوی دو روانشناس ساکن ایالات متحده به نام کاستا و مکری در اواخر دهه 80 میلادی ارائه شد ودر اوایل دهه 90مورد ارزیابی مجدد قرارگرفت.زیر بنای این نظریه در درجه اول کارهای آیزنگ بود.

مایتور و دیری (1998) اشاره دارند که این نظریه از جهاتی دارای پایه های منطقی کلامی و از زوایایی دارای زیر بنای آمار است.

دیگمن (1990) معتقد است که طرح پنج عاملی ساختار ،ویژگی های شخصیت را نشان می دهد و محصول چهار دهه تلاش و کوشش علمی در این زمینه است.

پنج عامل اصلی :نوروتسیبزم (N) که بهیت یابی ثباتی هیجانی نیز نامیده شده

برونگرایی (E)،

باز بودن تجربه (O) ، توافق (A) و وجدانی بودن ©. عوامل N و Eاز تحلیل های کاتل گرفته شده،عامل O در رنزادکاستا و مک ری و عوامل AوC و از تحلیل واژگان موجود در زبان انگلیسی به دست آمده اند.

اصول شخصیت شناسی از دیدگاه موری

اولین اصل در شخصیت شناسی موری برای مطالعه شخصیت،این است که شخصیت در مغز ریشه دارد.فیزیولوژی مغزی فرد همه جنبه های شخصیت را هدایت می کند و بر آن غالب است نمونه ساده آن این است که برخی از دارو ها می توانند کارکردمغز و بنابراین شخصیت را تغییر دهند.

هر چیزی که شخصیت به آن وابسته است،از جمله حالتهای عاطفی ،خاطرات هوشیار و ناهوشیار،اعتقادات،نگرشها ،ترسها و ارزش ها در مغز یافت می شود.دومین اصل در نظام موری شامل نظر کاهش تنش است موری با فرویدو نظریه پردازان دیگر موافق بود که برای کاهش دادن کنش فیزیولوژیکی و روان شناختی عمل می کنند اما این بدان معنی نیست که ما برای حالت بدون تنش تلاش کنیم طبق نظر موری،این فراینداقدام برای کاهش دادن تنش است که ارضا کننده می باشد و نه دستیابی به حالتی که کاملا بدون تنش باشد.موری معتقد بود که هستی بدون تنش،خودش منبع اندوه است ما به برانگیختگی،فعالیت و حرکت نیاز داریم آنها تنش را افزایش می دهند اینکه آنرا کاهش می دهند ما تنش را تولید می کنیم برای این که به کاهش دادن آن ارضا شویم.موری معتقد بود که حالت ایده آل ماهیت انسان مستلزم داشتن همیشگی سطح بخصوص از تنش برای کاهش دادن است،سومین اصل شخصیت شناسی موری این است که شخصیت فرد در طول زمان به رشد خود ادامه می دهدو از کل رویدادهایی که در طول جریان تنیدگی آن فرد رخ می دهد ساخته می شود.پس بررسی گذشته افراد اهمیت زیادی دارد.پهارمین اصل موری شامل این نظر است که شخصیت تغییر و پیشرفت می کند،شخصیت ثابت یااستیسا نیست.اصل پنجم این است که در حالیکه موری بین همه افرادشباهت هایی را تشخیص می دادبر یگانگی هر شخص تاکید داشت آنطوری که او می پنداشت یک فرد انسان،شبیه شخص دیگر نیست شبیه برخی از افراد دیگر است.

Big five

 Costa &Mocrae

Dig man

Neuroticism

 Extraversion

Openness to experience

Agreeableness

Conscien tioushess

تیپ شناسی آیزنگ

تیپ شناسی آیزنگ، می تواند در پیش بینی رفتارهای متعدد مورد استفاده قرار گیرد و اصولا هدف اساس تیپ شناسی آیزنگ استفاده از چند مفهوم اساسی جهت پیش بینی رفتار خود است.برون گرایی و روان رنجوری از مفاهیم بنیادی تئوری آیزنگ به شمار می روند،بر اساس این دیدگاه با دانستن وضعیت فرد بر روی محور برون گرایی-درون گرایی و روان رنجوری-روان پریشی می توان رفتار آزمودنی را در موارد متعددی پیش بینی کرد.

برای مثال: افراد برون گرا اجتماعی هستند ومردم آمیز و همین امر باعث می شود فرد به طرف مشاغلی برود که توام با ارتباط اجتماعی باشد.نیز افراد برون گرا هیجان طلبی بیشتری دارند.بنابراین به مشاغلی چون خبرنگاری،معلمی علاقمند هستند.

بنابراین مشاغلی چون نویسندگی و یا مشاغلی که به دور از برخورد با مردم باشد را ترجیح می دهند.

پایه های زیستی تیپ شناسی آیزنگ

آیزنگ(1967) برای درن گرایی-برون گرایی و روان رنجوری-روان پریشی،پایه های زیستی قایل شده است.وی معتق است علت تفاوت های موجود بین درون گرایی-برون گرایی را می توان بر حسب تفاوت کارکرد دستگاه شبکه ای فعال ساز آوران در دو تیپ درونگرا و برونگرا دانست.زیست شناسان معتقدندکه دستگاه شبکه ای مسئول برانگیختگی عمومی کرتکس مخ در پاسخ به محرک های محیطی می باشد.و این تفاوت در برانگیختگی عامل تفاوت موجود در دو تیپ برونگرا و درونگرا در زمینه های مثل شرطی شدن،رفتارهای نابهنجار و موارد دیگر است.

آیزنگ همچنین معتقد است که تفاوت افراد در روان رنجوری به تفاوت آنها در میزان فعال شدن پاسخهای هیجانی مربوط می شود و پاسخهای هیجانی نیز با فعال شدن سیستم عصبی خودکار خود را نشان می دهند.بنابراین در شرایط فشار روانی خفیف در افرادی که در مقیاس روان رنجوری نمره بالا می گیرند،در مقایسه با کسانی که در این مقیاس می گیرند فعالیت سیستم عصبی خودکار بیشتری وجود دارد.

تیپ های شخصیتی و ویژگی های آنها:

چگونگی پیدایش تیپ ها یا انواع شخصیت،برحسب تسلط عواملی است که در فرد تمرکز می یابند.مثلا اگر عامل خودخواهی مسلط باشد،فرد یک نوع شخصیت پیدا می کند و اگر عامل حرص تسلط پیدا کند،نوع دیگری خواهد داشت.افراد از نظر وضع بدنی و محیط اجتماعی تفاوت هایی دارند واکنش آنها نسبت به محیط اطراف خود که همه در آن سیستم هستند،متفاوت است،از این رو شخصیت آنان نیز متفاوت می شود.

انواع اصلی تیپ های شخصیتی مطابق ابهیدها ما

• تیپ حسی – فردی که چنین دارد مودب و مهربان است.رعایت حال دیگران را می کند و در زندگی منظم،تمیز و با هدف است.
• تیپ نفرت انگیز-فردی با چنین تیپی ،عجول،خشن،بی توجه به دیگران،عصبانی ،پرسر و صدا،بی منظم،حسود و عیب جو است .
• تیپ هذیانی-فرد با تیپ هذیانی ،بسیار بی نظم و ترتیب،کثیف،تنبل ،بی توجه به خوراک و پوشاک،نادم و بی اراده است.

تیپ شناسی فوق،حدود دو هزار سال قبل،یعنی پیش از آن که یونگ تیپ معروف برونگرا و درونگرا را معرفی نمود،عرضه شد.به نظر سروان بودا،شخصیت در هر زمانی قابل تغییر است،می توان خصوصیات ناسالم را تبدیل به حالات سالم نمود و حتی در تیپ شخصیتی نیز،تغییرات اساسی داد.

تیپ های شخصیتی (آدلر)

تیپ سلطه جو: که نگرش سلطه جویانه یا حاکم را با آگاهی اجتماعی نشان می دهند.چنین فردی بدون توجه به دیگران رفتار می کنند. نوع افراطی این تیپ به دیگران حمله کرده و آزارگو،بزهکار یا جامعه ستیز می شوند.نوع کمتر خطرناک این تیپ الکی معتاد به مواد مخدر شده ویا دست به خودکشی می زند.با حمله کردن به خودشان به دیگران می رسانند.

تیپ گیرنده

این تیپ که از نظر آدلر رایجترین تیپ می باشند،توقع دارد دیگران اسباب رضایت آنها باشند و بنابراین به دیگران وابسته می شوند.

• تیپ درون گزین (اجتنابی ):

این تیپ برای روبه رو شدن با مشکلات زندگی تلاش نمی کند.افراد دارای این تیپ با دوری جستن از مشکلات از احتمال شکست،اجتناب می کند.

• • تیپ مفید به حال جامعه:این تیپ با دیگر افراد همکاری کرده و مطابق با نیازهای آنها عمل می کنند.این افراد در چهارچوب کاملا رشد یافته علاقه اجتماعی با مشکلات مقابله می کنند.

نکته:سه تیپ ذکر شده اول برای مقابله کردن با مشکلات روزمره زندگی آمادگی نداشته و نمی توانند با دیگران همکاری کنند و تضاد بین سبک زندگی آنها و دنیا عملی رفتار نابهنجار را به بار می آورد که روانرنجوریها و روانپریشی ها جلوه گر می شود.آنها فاقد چیزی هستند که آدلر،آنرا علاقه اجتماعی می نامند.

تیپ نمای مایزر-بریگز

تیپ نمای مایزر-بریگز وسیله ارزیابی مربوط به نظریه شخصیت یونگ است که کاتارین کوک بریگز و ایزایل بریگز مایزر در دهه 1920 آنرا ساختند.از تیپ های مایزر –بریکز برای مقاصد پژوهشی و کاربردی ،مخصوصا گزینشی کارمند و مشاوره و سریعا استفاده می شود.این آزمون روش اصلی برای اجرای کردن پژوهش درباره هشت تیپ روان شناختی و نگرشهای برونگرایی-درونگرایی یونگ شده است.

سنخ شناسی هیمنس و ویرسما

سنخ شناس دانشمند هلندی یعنی “همینس” و"ویرسما” دارای دیدگاه روانشناختی صرف است.در این نظریه انواع سنخ ها بر مبنای یک رشته خصایص طبقه بندی شده است.در این طبقه بندی هر یک از انواع سنخ از روی مقدار سه عامل مهم انگیختگی (E) ،کارآوری(A) و زوددیادیرآهنگی(S یاP) مشخص می شودفمنظور از خصیصه اول ( انگیختگی حالات درونی و برانگیختگی است و این حالات سبب وصفی می شودکه “فردی که عاری از این خصیصه” است نسبت به آن خونسرد می ماند.منظور از خصیصه دوم (کارآوری) نیاز طبیعی یعنی بدون اجبار و علاقه شدید به عمل است.از نظر خصیصه سوم (زود یا دیر آهنگی) نیز افراد به دو دسته ابتدایی ثانوی تقسیم می شوند،به طوری که این انعکاس در دسته اول نسبت به دسته دوم فوری تر و دامنه آن کوتاه تر است بدین ترتیب ،برحسب اهمیت نسبی این سه عامل،هشت نوع سنخ به این شرح به دست می آید:

• سنخ بلند پروازی(یعنی EAS):افراد این نوع خود را بزرگ احساس می کنندوشخصیت آنان در جهت کاری که باید انجام گیرد در تکاپوست و بلند نظری و اراده نیرومندی دارند که شخصیت ایشان را در راه تحقق هدف خود تقویت می کند (مردانی بزرگ مانند میکل آنژ،ناپلئون و هکل را می توان جزء این سنخ شمرد.)
• سنخ تندکار (EAP) افراد این سنخ به عمل بدون زمینه چینی و واکنش فوری و غالبا شدید و سرسع تمایل دارند به علاوه از استعدادسخنوری برخوردارند بزرگانی مانند دیدرو،دانتون،میرابو جزء این سنخند.
• سنخ جوشی یا عصبی(+E-AP) افراد این سنخ درون گرا دمدمی مزاج اند و به سرگرمی و محرکها نیاز دارند و بیشتر خودخواه و عاصی و از ثبات اخلاقی عاری هستند(ادگارپو،وان گوگ و گوگن را می توان جز این سنخ قلمدادکرد.)
• سنخ احساساتی(+E-AS) افراد این سنخ غالبا در عالم خیال و اندیشه غوطه ورند و حالات در خود فرورفتگی و غمزدگی و کمرویی و وسواس در آنان دیده می شود.از آداب معاشرت بهره ای ندارند.در عوض احساسات اخلاقی در آنان قوی است و نسبت به طبیعت حساسند(روسو،وینی،من دوبیران از این سنخند)
• سنخ دموی(-E+AP)افراد این سنخ در عین خونسردی در و.اقع بینی دارای شم علمی و درکارهای بی دردسر مصمم و سریع الانتقال اند.علاوه بر این،سیاستمدار و فرصت شناس و علاقمند به موفقیت اجتماعی هستند(مازان،ولتر،تالیدان در شمار این سنخند)
• سنخ بلغمی(-E+AS) افراد این سنخ دارای حس برابری و عدالت اند و از اخلاقی معتدل و بی تکلیف برخوردارند،دارای خلق و خویی ثابت و شیوه رفتاری احترام انگیزند بعلاوه وقت شناس و واقع بین اند(لایت نیتس،لاک،کانت،جز این سنخند)
• سنخ بی اعتنا(-E-AS) افراد این سنخ کوته نظر و تودار و مستغرق در خود ولی عاری از عالم درونی توام با هیجانند.در عوض پای بند عادات و انزواطلب و به آرامش شخصی علاقه مندند(لوئی شانزدهم را می توان جزء این سنخ شمرد)
• سنخ بی صفت(-E-AP) چنین منشی همان است که معمولا “خوشرویی و خوشخویی” تلقی می شود و دارنده آن خوش برخوردار و همراه و سازگار و بی خیال و فراموش کار و اهل خوشگذرانی است(لوئی پانزدهم را می توان از این سنخ شمرد)

چنان که می بینیم بر این دو سنخ اخیر،به جز آنچه گفتیم،می توان نمونه های تاریخی دیگری یافت و افراد این سنخ طبعا در تاریخ و اجتماع نقش خاصی نداشته و ندارند.

این منش شناسی که جنبه روانی شناختی دارد با طبقه بندیهایی که ادعاهای بیشتری دارند تا حدی هماهنگ است و ویژگی آن این است که پاسخگویی تکوین منش کاری ندارند و فقط ما را از وضع کنونی آن مطلع می سازد از جمله معلوم نیست که عامل انگیختگی امری فطری است یا نه؟یا جوشی یا عصبی بودن کسی استعدادی ژنتیکی است یا در طی دوره کودکی پدید آمده است؟یا چنان که آدلر معتقد است،ناشی از سبک زندگی است یا به قول سارتز معلول انتخاب مهم شخص است؟

با مطالعه و بررسی تحقیقاتی که در زمینه ریخت بدنی و ویژگیهای مربوط به آن صورت پذیرفته این مساله نمایان می گردد که همبستگی های آماری ناچیزی بین ریخت بدنی و ویژگی های شخصیتی وجود دارد و لذا کمترروان شناسی برای این نوع طبقه بندی ها فایده ای قائل نیستند.البته این مطلب را هم باید در نظر داشت که ریخت بدنی شخص اثراتی مهم بر شخصیت او دارد که بیش از هر چیزی عبارت از محدود کردن توانایی های شخص و واکنشهای دیگران نسبت وبه این تواناییهاست،همچنین چگونگی ارتباط شخص با دیگران و شرایطی که شخص به آنها گرایش داشته یا از آنها اجتناب می کند،اثر گذاشته و از این راه نقشی در شکل گیری شخصیت وی داشته باشد.

Dominat type

 Getting type

 Socially useful type

Emotionality

AETIVITY

Rotenyissement

Ambitioius type

Type colergue

NEAROSIS TYPE

Sentimental type

Sanguine type

Phlegmatic type

Apat hetic type

Amorphic type