منجر به پذیرش تجارت الکترونیک
شکل۳-۴- مدل پذیرش تجارت الکترونیک در شرکتهای کوچک و متوسط نیوزلند
در این مدل شرایط موثر بر پذیرش تجارت الکترونیک عبارتند از شرایط فناوری، سازمانی، فردی و محیطی.
۳-۳-۲- ایران
در مقاله ای با عنوان “طراحی الگوی عوامل مؤثر بر بکارگیری تجارت الکترونیک در شرکتهای کوچک ایرانی” محققین با طرح مدل مفهومی، سه عامل سازمانی ، ویژگیهای تجارت الکترونیک و عوامل بازار را مؤثر بر بکارگیری تجارت الکترونیک دانسته اند (عزیزی و حاج کریمی، ۱۳۸۶). موارد لحاظ شده در این مدل به شرح زیر است:
عوامل سازمانی شامل خودکارآمدی تجارت الکترونیک سازمانی، انعطاف پذیری سازمانی، تمایل سازمان به تغییر، سرعت تغییر سازمانی، نوآوری سازمانی
عوامل بازار شامل پویایی رقبا، پویایی مشتری
عوامل تجارت الکترونیک شامل مزایای درک شده، مخاطرات درک شده، پیچیدگی درک شده، سازگاری درک شده، آزمون پذیری، مشاهده پذیری
چهار عامل اول موثر بر بکارگیری تجارت الکترونیک عبارت بودند از: خودکارآمدی تجارت الکترونیک سازمانی، سازگاری درک شده، انعطاف پذیری سازمانی و آزمون پذیری تجارت الکترونیک
در پژوهشی با عنوان ” شناسایی و رتبه بندی عوامل تأثیرگذار بر سطح کاربرد اینترنت در مؤسسات کوچک و متوسط صنعتی” محقق با بهره گیری از چند مدل معروف ( مدل ریمن و اشنایدر، مدل گراندون – پیرسون، مدل رایموند – لی و بیک) به ارائه مدلی به شکل زیر می پردازد (صالح نیا، ۱۳۸۷):
عوامل داخلی
ویژگیهای شرکت
اندازه سازمان
نگرش ها و تجارب گذشته
خود اثربخشی شامل توجه مدیریت به تجارت آنلاین، هزینه عملیات مبتنی بر وب، دانش و مهارت مورد نیاز، امنیت، سرعت
عوامل خارجی
۲-۱- عوامل فراساختاری
عوامل قانونی
زیرساختهای موجود
حمایت دولت
۲-۲- عوامل رقابت
شدت رقابت در صنعت
استفاده رقبا از اینترنت
که نتایج بررسی نشان داده که هزینه ها و امنیت بیشترین تأثیر را داراست.
تحقیقی با هدف شناسایی عوامل بحرانی موفقیت در توسعه تجارت الکترونیک در شرکتهای کوچک و متوسط در استان یزد انجام شده است (Abbasi, Sarlak, Ghorbani & Abbasi Esfanjani, 2010) در این پژوهش مدلی سه بعدی تعریف و به تایید رسیده است.
مدل شامل موارد زیر است:
مزایای درک شده
کاربرد درک شده
راحتی استفاده درک شده
محیط صنعتی
مشخصات ابداعی شرکت
محیط رقابتی صنعتی
بلوغ فناوری اطلاعات سازمان
قواعد ذهنی
۳-۴- بررسی موانع توسعه تجارت الکترونیک در شرکتهای کوچک و متوسط
۳-۴-۱- سایر کشورها
در تحقیقی درزمینه منافع و محدودیتهای اجرای تجارت الکترونیک در شرکتهای کوچک و متوسط (SME) در کشور زیمبابوه به موانع زیر اشاره شده است (Thulani, Tofara & Langton, 2010):
هزینه زیاد اجرا
پیچیدگی اجرا
مقاومت در برابر تغییر
نبود مهارتهای تکنیکی و تخصص IT
کمبود وقت برای اجرای تجارت الکترونیک

نامناسب بودن تجارت الکترونیک برای محصولات و خدمات شرکتهای کوچک و متوسط (SME)
ناآگاهی از منافع تجارت الکترونیک
نبودن اعتماد

آگاهی از قیمت
وقتی مشتری تصمیم به خرید را منحصراً به دلیل قیمت پایین کالا یا برند بگیرد، این متغیر اصطلاحاً آگاهی از قیمت نامیده می شود.(لیختن استاین 1993).این موضوع وقتی رخ می دهد که مشتری علاقه ای به پرداخت بیشتر به جهت خصوصیت متمایز کالا ندارد(لیحتن استاین و هکاران 1993)
تعیریف عملیاتی: در این تحقیق، آگاهی از قیمت به سطحی از ارزش اطلاق می شود که مشتری در هنگام خرید به قیمت
پایین اختصاص می دهد.مثلا می شود که آیا مشتری تمایل دارد کالایی را بخرد که با پایین ترین قیمت حداقل نیازهای او را برآورده می کند یا نه.
اعتماد به برند
اعتماد به برند به میزان اعتماد یک مشتری متوسط به توانایی برند در عملکرد ادعا شده است(چادهوری و هولبروک 2001).این مفهوم در شرایط نااطمینانی با اهمیت تر است.بنابر این، نقش اعتماد به برند کاهش نااطمینانی و کمبود اطلاعات و ایجاد حس راحتی با برند در فرد است(چیو، ین، هانگ 2010). انتشار اطلاعات درباره ی کالا و یا برندی خاص، تعریف کردن از برند و نشان دادن کاربردهای عملی کالا، همگی به افزایش اعتماد کمک می کند.یکی از کارکردهای رسانه های
اجتماعی انتشار اطلاعات و امکان تماس افراد با هم است، پس می توانند در ایجاد و افزایش اعتماد موثر باشند.
تعریف عملیاتی: در این پژوهش اعتماد به برند به سطحی از ریسک پذیری اطلاق می شود که مشتری حاضر است بدون داشتن اطلاعات کافی درباره برند بپذیرد. مثلا : این برند هر چیزی را که من از این کالا انتظار خواهم داشت برایم فراهم خواهد کرد.

قصد خرید
قصد خرید به احتمال اینکه مشتری برنامه دارد و یا تمایل دارد کالا و یا خدمت خاصی را در آینده بخرد، اطلاق می شود.افزایش در قصد خرید به معنی افزایش احتمال خرید در آینده است(سکیفمن و کانوک 2007).محققین همچنین قصد خرید را به عنوان یک شاخص برای تخمین رفتار مشتری در نظر می گیرند.وقتی فرد قصد خرید مثبت دارد، این موضع باعث افزایش تعهد به برند می شود که در نهایت باعث افزایش عمل واقعی خرید می شود(فیشبین و اجزن 1975).
تعریف عملیاتی: به تعداد دفعاتی که فرد قصد خرید آن برند خاص را در بازه ی زمانی مشخص داشته باشد اطلاق می شود.

 

• • 1. 1. روش تحلیل داده ها

     

     

 

برای تحلیل داده ها در این پژوهش از مدل معادلات ساختاری از نرم افزار لیزرل استفاده خواهد شد.

 

• • 1. 1. نحوه ی سنجش متغیرها

     

     

 

تمامی متغیرها در این پژوهش با مقیاس های چندگانه مورد ارزیابی قرار گرفته است.این مقیاس ها از ادبیات مربوط استخراج شده اند و برای تایید اعتبار روایی آنها از متخصصین مربوطه پرسش و نظرخواهی شده است.برای تایید پایایی پرسش ها یک آزمون مقدماتی اکتشافی برای سنجیدن پایایی پرسش ها با بهره گرفتن از آزمون کرونباخ انجام شده است
فصل دوم:
مروری بر ادبيات موضوع
2-1- مقدمه
قصد خرید از مهمترین متغیرهای مورد مطالعه در بازاریابی و تحقیقات بازار است. بازاریابان و صاحبان کسب و کار، در کنار فعالان حوزه ی آکادمیک همگی علاقه مند هستند که این متغیر و عوامل موثر بر آن را هرچه بیشتر و بیشتر بشناسند.در واقع تصمیمات خرید مصرف کننده و اقدام به خرید کالا، قصد نهایی هرگونه فعالیت بازاریابی است.
عوامل موثر بر قصد خرید متنوع هستند.بی شک یکی از متغیرهای اثبات شده ی موثر بر تصمیمات خرید تبلیغات است.اهمیت تبلیغات بر کسی پوشیده نیست، و امروزه این کار به صور مختلف ( مستقیم، دهان به دهان، محیطی، رسانه ای و…) انجام می شود. همچنین تلاش برای تثبیت و ترویج برند در ذهن مصرف کننده، از طرق مختلف از جمله مراسم و اجتماعات برند، از انواع روش های نامحسوس تبلیغات است.
با گسترش محبوبیت و نفوذ رسانه های اجتماعی در میان مخاطبان، علاقه ی سازمان ها نیز به استفاده ی هرچه بیشتر از این رسانه ها برای تبلیغات و فروش بیشتر شده است که این ، خود باعث ایجاد نوع جدیدی از تبلیغات مانند تبلیغات دهان به دهان الکترونیکی ^[3] و اجتماعات برند در شبکه های اجتماعی ^[4] شده است.
در ادامه، برند و انواع برند ، اجتماعات برند و رسانه های اجتماعی ، و سایر موارد متناسب با موضوع مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در پایان به تحقیقات انجام گرفته در ایران و جهان در این حوزه اشاره خواهد شد.
2-2- ادبیات نظری تحقیق
2-2-1- نام تجاری
برند یا نام تجاری، نام و یا نمادی است که شرکت و یا موسسه را از سایر موسسات و شرکت ها جدا می کند و شرکت آن را با هدف ارزش آفرینی برای ذینفعان خود به کار می برد.داوید اوجیلوی^[5] در کتاب کسب و کار نام تجاری خود می گوید:” تعریف نام تجاری عبارت است از جمع نامشهود ویژگی های یک محصول: نام، بسته بندی، و قیمت آن، تاریخچه ، شهرت و روشی که آن تبلیغ می شود”.
انجمن بازاریابی امریکا نام تجاری را اینگونه تعریف می کند:
یک برند، یک نام، اصطلاح، علامت، نشان و یا طرح یا ترکیبی از اینهاست که برای شناسایی کالا و خدمات یک شرکت و یا گروهی از شرکتها و متمایز کردن این کالاها با خدمات از کالاها و خدمات رقبا به کار می رود.
2-2-1- 1- تعریف برند
احتمالا عامیانه‌ترین و ساده ترین تعریف ممکن برای واژه «برند» این است: «نامی که مستقیما به دلیل فروش کالاها یا استفاده از خدمات مورد استفاده قرار می‌گیرد».
مشخص است که برند فقط یک نام نیست بلکه یک نشانه یا سمبل یا آرم گرافیکی نیز دارد که منحصر به فرد است بنابراین می‌توان این مفهوم را برای «برند» ارائه داد: «برند نام یا نمادی است که با هدف فروش کالاها یا ارائه خدمات مورد استفاده قرار می‌گیرد».
برند یا علامت تجاري يك آرم مشخص است كه اجناس و خدمات بخصوص كه توسط شخص يا تشكيلات خاصي توليد و فراهم شده‌اند را متمايز مي‌كند. منشأ آن به زمان باستان بر مي‌گردد؛ وقتي كه صنعت گران امضاها يا علائم خود را روي آثار هنري و كاربردي خود چاپ مي‌كردند. در طي سالها اين علامت‌ها جاي خود را به سيستم امروزي ثبت و حفاظت آرم تجاري دادند.
اين نظام به مصرف‌كنندگان كمك مي‌كند كه از كالاها و خدماتي كه ماهيت و كيفيت آنها مورد نظرشان است و با آرم مخصوص مشخص شده‌اند، بهره بگيرند.
مسئله اینجا است که حالا «برند» صرفا یک نام یا نماد نیست بلکه عناصر دیگری چون تجربه‌ها، شنیده‌ها، روایات و خاطره‌های ذهن افراد، ویژگی‌های خاص افراد مصرف کننده از آن و حتی موقعیت مکانی مراکز فروش یا ارائه محصولات و قیمت آن‌ ها هم در این مجموعه در هم تنیده شده و همه آنها با هم مفهوم «برند» را بوجود آورده‌اند».
در مجموع یکی از بهترین تعریف‌های برند توسط گاردنر و لوی در سال 1955 ارائه شده است: «برند نمادی پیچیده است که دامنه متنوعی از ایده‌ها و ویژگی‌ها را در بر می‌گیرد. »
برند نه‌تنها با بهره گرفتن از آهنگ خود (و نیز معنی و مفهوم لغوی خود ) بلکه مهمتر از آن با بهره گرفتن از هر عاملی که در طول زمان با آن آمیخته‌ است و در جامعه به صورت هویتی شناخته شده و نمود یافته است، با مشتری سخن می‌گوید».
البته تعاریف دیگری هم در مورد برند مورد استفاده قرار گرفته از جمله تعریف استفن کینگ که معتقد است: «محصول چیزی است که در کارخانه‌ها ساخته می‌شود و برند چیزی است که مشتری آن را خریداری می‌کند».
از تعاریف بالا برمی آید که برند مفهومی پیچیده است که جزئیات متعددی داردکه برای روشن شدن بحث دو وجه جداگانه برند را مورد بررسی قرار می گیرد:

دل‌بستگی دوسوگرا

 

۲۹/۰

 

۰۹/۰

 

۳۷/۰-

 

۲۱/۰-

 

۲۰/۳-

 

۰۰۲/۰

 

 

 

۲

 

ایمان مذهبی

 

۳۴/۰

 

۱۲/۰

 

۱۶/۰

 

۱۹/۰

 

۸۷/۲

 

۰۰۴/۰

 

 

 

نتایج جدول ۴-۳۰ حاکی از آن است که ابتدا در گام اول دل‌بستگی دوسوگرا و در گام دوم ایمان مذهبی وارد معادله شده است. در متغیر دل‌بستگی دوسوگرا (۲۱/۰-= β، ۰۰۰۱/۰= ρ) و در متغیر ایمان مذهبی (۱۹/۰= β، ۰۰۰۱/۰= ρ) به دست آمده است. هنگامی‌که دل‌بستگی دوسوگرا به عنوان متغیر پیش‌بین وارد معادله رگرسیون شده، مقدار ضریب رگرسیون متغیر پیش‌بین اول (ایمان مذهبی) از ۲۹/۰ به ۱۹/۰ کاهش یافت؛ اما با این وجود هنوز معنی‌دار است؛ بنابراین، میانجی‌گری ناکامل سبک دل­بستگی دوسوگرا مورد تأیید قرار می‌گیرد.

یافته­های مربوط به فرضیه ­های غیرمستقیم مدل پیشنهادی (با سه متغیر میانجی)
۱۴-ایمان مذهبی از طریق شادکامی، دل‌بستگی دوسوگرا و منبع کنترل بر سلامت روان تأثیر دارد.
نمودار ۴-۶ رابطه­ بین ایمان مذهبی و سلامت روان، از طریق راهبرد شادکامی، دل‌بستگی دوسوگرا و منبع کنترل را نشان می­دهد.
دل‌بستگی دوسوگرا
شادکامی
سلامت روانی
ایمان مذهبی
منبع کنترل
نمودار ۴-۶ رابطه­ میانجی ایمان مذهبی با سلامت روانی از طریق شادکامی، دل‌بستگی دوسوگرا و منبع کنترل
با توجه به جدول ۴-۹ زمانی که ایمان مذهبی به عنوان پیش‌بین سلامت روان در نظر گرفته می‌شود، ضریب مسیر ایمان مذهبی به سلامت روان معنی‌دار است (۲۹/۰= β، ۰۰۰۱/۰= ρ). در جدول ۴-۳۱ ضرایب همبستگی ساده بین پنج متغیر ایمان مذهبی، دل‌بستگی دوسوگرا، منبع کنترل، شادکامی و سلامت روان را برای بررسی شرایط بارون و کنی نشان می‌دهد.
جدول ۴-۳۲٫ ضرایب همبستگی ساده بین پنج متغیر ایمان مذهبی، دل‌بستگی دوسوگرا، منبع کنترل، شادکامی و سلامت روان

 

 

متغیر

 

ایمان مذهبی

 

دل‌بستگی دوسوگرا

 

منبع کنترل

 

شادکامی

 

سلامت روان

 

 

 

ایمان مذهبی

 

۱

 

-

 

-

 

-

 

-

 

 

TEMED 100%
بافر نمونه (۴X): طبق جدول ۳-۵ تهیه گردید.
محلول رنگ­آمیزی: ۰۵/۰ گرم کوماسی آبی ۲۵۰-R در ۴۰ میلی­لیتر متانول حل شد و محلول به مدت ۱ ساعت در تاریکی روی استیرر بهم خورد. سپس ۱۰ میلی­لیتر اسید استیک گلاسیال و ۵۰ میلی­لیتر آب مقطر به آن اضافه گردید. غلظت رنگ در این محلول ۰۵/۰% وزنی/ حجمی است. قبل از استفاده محلول رنگ با کاغذ واتمن صاف شد و در ظرف تیره نگهداری می­ شود.
محلول رنگ­بر: ۱۵ میلی­لیتر متانول، ۱۰ میلی­لیتر اسید استیک گلاسیال و ۷۵
میلی­لیتر آب مقطر با هم مخلوط شدند (بالا بردن نسبت متانول رنگ­بری را تسریع می­ کند. با این حال باید توجه داشت که اگر ژل مدت طولانی در محلول­هایی با درصد بالای متانول قرار گیرد، باندهای پروتئینی نیز بی­رنگ می­شوند).
۳-۳-۵-۲- آماده سازی سیستم الکتروفورز
یک قالب شیشه ­ای به کمک صفحات شیشه ­ای کاملاً تمیز و فاصله­اندازها^[۹۱] که با توجه به ضخامت مورد نیاز ژل انتخاب شده اند، ایجاد شد و با چند گیره محکم گردید. به انتهای صفحات شیشه ­ای به اندازه­ ۲/۰ سانتی­متر آگار مذاب ۵/۰% اضافه شد.
محلول ژل پایین (ژل جدا کننده): مقادیر مورد نیاز برای تهیه ژل با درصد مشخص در جدول ۳-۶ آورده شده است. پس از افزودن مواد، محلول را به سرعت بهم زده و با دقت در قالب شیشه ­ای تا ارتفاع مناسبی ریخته شد، به طوری­که حدود ۳ سانتی­متر فضا برای ژل بالا باقی ماند. سپس به آرامی از کناره شیشه روی سطح ژل اتانول اضافه گردید (این کار به منظور صاف شدن ژل و جلوگیری از چین خوردن در اثر خشک شدن به دلیل تماس هوا با آن است). انعقاد ژل پایین معمولاً ۴۵-۱۵ دقیقه طول می­کشد.

محلول ژل بالا (ژل متراکم کننده) طبق جدول ۳-۶ تهیه شد ، بعد از انعقاد ژل پایین، اتانول روی ژل پایین کاملاً خالی شد و پس از تهیه محلول ژل بالا و هم زدن آن، سریعاً تا ارتفاع مناسب روی ژل پایین ریخته شد. سپس شانه در ژل بالا قرار گرفت، به صورتی که حدود ۵/۱ سانتی­متر از سطح ژل پایین فاصله داشت. انعقاد ژل بالا حدود ۴۵-۶۰ دقیقه طول می­کشد.
پس از خارج ساختن فاصله­انداز پایین از حد فاصل شیشه­ها، قالب شیشه ­ای با چند گیره به تانک الکتروفورز متصل گردید و مخازن بالا و پایین تانک با بافر الکتروفورز پر شد (به وسیله­ یک سرنگ حباب­های هوا در حد فاصل شیشه­ها خارج شد)، سپس شانه به آرامی خارج و درون چاهک­ها با تزریق بافر الکتروفورز تمیز گردید.
برای آماده سازی نمونه­های پروتئینی، یک حجم بافر نمونه به ۳ حجم نمونه­ پروتئین حاوی ۶ تا ۲۰ میکروگرم پروتئین اضافه شد (بافر نمونه ۴x) و به مدت ۵ دقیقه در دمای ˚C 100 قرار داده شد. سپس حجم مناسبی از آن (حداکثر ۴۰ میکرولیتر) به کمک سمپلر وارد چاهک شد.
کابل­ها به الکترودهای مربوطه وصل گردید. برای الکتروفورز در جریان الکتریکی ثابت، شدت جریان ۳۰-۲۰ میلی­آمپر برای یک مینی ژل مناسب است. در صورت استفاده از ولتاژ ثابت، ولتاژ ۱۵۰-۱۰۰ ولت مناسب می­باشد. جریان برق قبل از رسیدن رنگ نشانگر به انتهای ژل قطع شد (حدود ۵/۲-۵/۱ ساعت).
بعد از قطع جریان، قالب شیشه ­ای از تانک جدا گردید و با فرو بردن یک فاصله­انداز به حد فاصل شیشه­ها و حرکت آرام آن، شیشه­ی بالا برداشته شد و سپس ژل درون یک ظرف مناسب قرار گرفت.
حجم کافی از محلول رنگ (۱۰۰ میلی­لیتر) به ژل اضافه شد.
محلول رنگ تخلیه و سپس ژل را شسته و حجم مناسبی از محلول رنگ­بر (۱۰۰ میلی­لیتر) به آن اضافه گردید. اگر زمینه­ ژل تیره بود تا شفاف شدن آن از محلول رنگ­بر تازه استفاده می­شد تا باندهای پروتئینی به وضوح دیده شوند.
ژل در محلول آبی ۷% اسید استیک قرار داده شد که ژل در این حالت برای مدت­های طولانی قابل نگهداری است.
جدول ۳-۵- نحوه تهیه بافر نمونه ۴X

 

ماده	مقدار
SDS	(mg) 750
تریس- HCl	(mg) 380
گلیسرول	(ml) 5/2
برموفنول بلو	(mg) 5
۲- مرکاپتواتانول	(ml) 5/2

جدول ۳-۶- نحوه تهیه ژل پلی اکریل آمید

 

	درصد ژل	اجزاء ژل*
		بافر	محلول استوک اکریل آمید	آب مقطر	SDS ۲۰%

جدول ۴-۲۸٫ ضرایب همبستگی ساده بین سه متغیر ایمان مذهبی، منبع کنترل و سلامت روان ۸۰
جدول ۴-۲۹٫ ضرایب همبستگی ساده بین سه متغیر ایمان مذهبی، دل‌بستگی دوسوگرا و سلامت روان ۸۱
جدول ۴-۳۰٫ مدل رگرسیون، تحلیل واریانس ایمان مذهبی از طریق دل‌بستگی دوسوگرا بر سلامت روان ۸۲
جدول ۴-۳۱٫ ضرایب رگرسیون، ایمان مذهبی بر سلامت روان از طریق دل‌بستگی دوسوگرا ۸۲
جدول ۴-۳۲٫ ضرایب همبستگی ساده بین پنج متغیر ایمان مذهبی، دل‌بستگی دوسوگرا، منبع کنترل، شادکامی و سلامت روان ۸۳
جدول ۴-۳۳٫ مدل رگرسیون، تحلیل واریانس، ایمان مذهبی، از طریق دل‌بستگی دوسوگرا، منبع کنترل، شادکامی و سلامت روان ۸۴
جدول ۴-۳۴٫ ضرایب رگرسیون، تأثیر ایمان مذهبی، از طریق دل‌بستگی دوسوگرا، منبع کنترل، شادکامی بر سلامت روان ۸۴
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار ۴-۱٫ ضرایب استاندارد مدل پیشنهادی ۷۴
نمودار ۴-۲٫ ضرایب استاندارد مدل اصلاح شده، تأثیرگذاری ایمان مذهبی بر سلامت روان با میانجی‌گری دل‌بستگی دوسوگرا و شادکامی در دانشجویان ۷۶
نمودار ۴-۳ رابطه‌ی میانجی ایمان مذهبی و سلامت روان از طریق شادکامی ۷۸
نمودار ۴-۴ رابطه‌ی میانجی ایمان مذهبی و سلامت روان از طریق منبع کنترل ۸۰
نمودار ۴-۵ رابطه‌ی میانجی ایمان مذهبی و سلامت روان از طریق دل‌بستگی دوسوگرا ۸۱
نمودار ۴-۶ رابطه‌ی میانجی ایمان مذهبی با سلامت روانی از طریق شادکامی، دل‌بستگی دوسوگرا و منبع کنترل ۸۳
فصل اول
مقدمه
۱-۱٫ کلیات
در سال‌های اخیر موضوع سلامت روان بسیار مورد بحث و توجه روان­شناسان، روان‌پزشکان و مشاوران قرار گرفته است و توجه به نقش آن در تضمین و بهبود زندگی فردی و اجتماعی از اهمیت به سزایی برخوردار است (توتونچی، سامانی و زندی، ۱۳۹۱).
برخی از نظریه‌پردازان مانند آلپورت، اریک فرام، راجرز، مزلو، اریکسون، یونگ و فرانکل به جنبه سالم طبیعت آدمی می‌پردازند و در تلاش‌اند با غنا بخشیدن به شخصیت انسان نگرشی منحصربه‌فرد در مورد رشد روانی و کمال انسانی عرضه کنند. به اعتقاد آنان سلامت روانی بسیار بیش از روان‌نژندی و یا روان‌پریش نبودن است. در مقابل، گروهی دیگر از روان­شناسان در تعریف سلامت روان به تعریف رفتار نابهنجار یا بیماری روانی می‌پردازند و سپس نتیجه می‌گیرند که سلامت روان درواقع مساوی با عدم بیماری روانی است (حسینی، ۱۳۸۷؛ به نقل از آزاد).
مفهوم سلامت روانی درواقع جنبه‌ای از مفهوم کلی سلامتی است. سازمان بهداشت جهانی سلامتی را چنین تعریف می‌کند: «حالت سلامتی کامل فیزیکی، روانی و اجتماعی است نه صرفاً فقدان بیماری یا ناتوانی». سلامتی یک مفهوم چندبعدی است که علاوه بر بیمار نبودن، احساس شادکامی و بهزیستی را نیز دربر می‌گیرد (پورسردار و همکاران، ۱۳۹۱). بنابر­این، برخلاف تصور عده‌ای، نمی‌توان سلامت روانی را نقطه مقابل بیماری جسمی یا روانی دانست. مفهوم سلامت روانی بسیار گسترده‌تر و پیچیده‌تر بوده و متغیرهای بسیاری در آن دخیل می‌باشند که در این پژوهش به برخی از آن‌ ها پرداخته خواهد شد.
سلامت و اختلالات روانی و متغیرهای اثرگذار در آن‌ ها، می‌بایست در همه سنین و اقشار مورد توجه و بررسی قرار گیرد. دانشجویان از اقشار برگزیده جامعه محسوب می‌شوند که در دوران تحصیل ممکن است با مسائل و مشکلاتی از نظر امور آموزشی، اقتصادی، تغییرات فرهنگی و اجتماعی روبه‌رو شوند. این عوامل همراه با ایجاد افسردگی، استرس و اضطراب می‌توانند سلامت روان فرد را تحت تأثیر قرار دهند (قاسمی‌پور و جهانبخش گنجه، ۱۳۸۸). دانشگاه‌ها بنابر ماهیت سازمانی خود در کنار تولید و انتقال دانش، موظف به توجه به سلامت روانی و حل مشکلات رفتاری و روانی دانشجویان هستند. این در حالی است که پژوهش‌های متعددی از وجود مشکلات سلامتی در جهان به‌ویژه در بین دانشجویان حکایت دارد (آزاد، ۱۳۹۱). با توجه به روند رو به رشد قشر دانشجو در جامعه و اهمیت و حساسیت دوره جوانی، توجه محققان را به‌منظور انتخاب این گروه به عنوان جامعه مورد پژوهش جلب می کند. ازاین‌رو، در این بررسی نیز این گروه جهت تحقیق انتخاب شده ­اند.
۱-۲٫ بیان مسأله
الف) بیان منطقی مسأله
سلامت روان یکی از مؤلفه‌های مهم بهداشت عمومی است. اصطلاح سلامت روان برای توصیف سطح بهزیستی شناختی، هیجانی و برای نشان دادن مبتلا نبودن به اختلالات روانی به کار می‌رود. به گفته سازمان جهانی بهداشت، هیچ تعریف رسمی برای سلامت روان وجود ندارد و همه‌ی تفاوت‌های فرهنگی، ارزیابی شخصی و نظریه‌های تخصصی رقیب بر شیوه‌ی تعریف این اصطلاح اثر می‌گذارد (سازمان جهانی بهداشت، ۲۰۰۱). از نظر کاپلان و بارون^[۱] بهداشت روانی حالت خاصی از روان است که سبب بهبود، رشد و کمال شخصیت انسان می‌شود و به فرد کمک می‌کند که با خود و دیگران سازگاری داشته باشد (نادری، ۱۳۹۰). روند شیوع بیماری‌های روانی به صورت سرسام‌آوری رو به افزایش است. بر اساس پیش‌بینی سازمان بهداشت جهانی، انتظار می‌رود که افسردگی تا سال ۲۰۲۰ به عنوان دومین عامل ازکارافتادگی شناخته شود (مورای و لوپز^[۲]، ۱۹۹۷). بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی، یک تغییر جهان‌شمول در همه‌گیرشناسی بیماری‌ها ایجاد خواهد شد، به‌طوری‌که بیماری‌های غیرمسری مثل اختلالات ذهنی جای بیماری‌های عفونی و بیماری‌های مسری را در منجر شدن به ناتوانی و مرگ‌های زودرس خواهند گرفت (مورای و لوپز، ۱۹۹۶). پژوهش‌های متعددی از وجود مشکلات سلامتی در جهان به‌ویژه در بین دانشجویان حکایت دارد. سازمان بهداشت جهانی مشکلات سلامت روانی جهان را ۵/۱۱ درصد در سال ۱۹۹۸ عنوان کرده است؛ آمارها نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۰ این اختلالات به ۱۵ درصد خواهد رسید (کاترین^[۳]، ۲۰۰۷؛ به نقل از آزاد). اختلالات خلقی شایع هستند. در اکثر زمینه‌یابی‌های اخیر، اختلال افسردگی شایع‌ترین اختلال روان‌پزشکی در طول عمر بوده است (تقریبا ۱۷ درصد). اختلالات اضطرابی نیز یکی از شایع‌ترین گروه‌های اختلالات روانی را تشکیل می‌دهند. مطالعه ملی اختلالات توأم گزارش نمود که یکی از هر ۴ نفر (آمریکایی) واجد ملاک‌های حداقل یک نوع اختلال اضطرابی است و میزان شیوع ۱۲ ماهه، ۷/۱۷ درصد است (سادوک و سادوک، ۲۰۰۷). به این معنی که وجود انسان‌های مضطرب و ناامید بار سنگینی بر دوش جوامع خواهد گذاشت و نشانگر این است که اجتماع جهانی برای بهبود زندگی فردی و اجتماعی کارها و راه‌های ناپیموده فراوانی پیش رو دارد (کاترین، ۲۰۰۷؛ به نقل از آزاد).

در ایران نیز بررسی سلامت روانی گروه‌های دانشجویی که توسط سازمان ملی جوانان انجام شده است، نشان می‌دهد که در مجموع ۴/۵۳ درصد یعنی بیش از نیمی از دانشجویان در زمره کسانی هستند که نیاز به کمک مشاوره‌ای دارند تا بتوانند به‌عنوان یک جوان نیرومند و قوی مسائل خود و جامعه را حل کنند (سازمان ملی جوانان، ۱۳۸۰؛ همان). در مطالعه همه‌گیرشناسی که در ایران در سال ۲۰۰۴ جهت تعیین شیوع اختلالات روانی با بهره گرفتن از پرسشنامه (GHQ-28) انجام گرفته است، اختلال در ۱۸-۲۰% افراد ۱۵-۴۴ ساله تخمین زده شده است. شیوع اختلالات روانی در مناطق روستایی ۳/۲۱ درصد و در مناطق شهری ۹/۲۰ درصد در کل ایران می‌باشد (نوربالا، ۲۰۰۴).
اختلالات روان‌شناختی، مشکلات فراوانی برای دانشجویان که از اقشار مستعد و برگزیده جامعه و سازندگان فردای هر کشور می‌باشند، ایجاد کرده و بر عملکرد تحصیلی آنان به شدت اثر گذاشته و رشد شناختی، عاطفی و اجتماعی آنان را مختل می‌کند. اختلالات غالبا بین سنین ۲۵-۱۸ سال، یعنی زمانی که جوانان وارد دوره بزرگسالی می‌شوند، بروز می‌کنند (توکلی زاده، ۱۳۸۹). گزارش‌های متعدد از سال ۱۳۸۰-۱۳۴۲ نشان می‌دهد، طیف اختلالات روانی در دانشجویان از ۷/۱۱ تا ۵۴ درصد در نوسان بوده است (پورشریفی، ۱۳۸۳؛ به نقل از آزاد).
هدف اصلی بهداشت روانی کمک به همه‌ی افراد در رسیدن به زندگی کامل‌تر، شادتر، هماهنگ‌تر، شناخت وسیع و پیشگیری از بروز اختلالات خلقی، عاطفی و رفتاری است. مقابله با بیماری روانی برای ایجاد جامعه سالم از وظایف اصلی دولت‌ها و افراد جامعه است و هر اجتماع که خواستار بهزیستی و شادکامی افراد خود است، باید مردم سازگار و هماهنگ پرورش دهد (میلانی فر، ۱۳۸۸).
چند برنامه پیشگیری طراحی شده است که به صورت اختصاصی از اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات حوزه سلامت روان پیشگیری می‌کند. این برنامه‌ها بر شناسایی عوامل خطر ویژه هر اختلال و انتخاب جمعیت در معرض خطر برای انجام مداخلات مبتنی هستند (دوزویس و دابسون^[۴]، ۲۰۰۴). عوامل گسترده‌ای می‌توانند در سلامت یا اختلال روانی دخیل باشند که بر اساس نظریه‌ها و تحقیقات پیشین در این پژوهش به تنی چند از مهم‌ترین آن‌ ها، بر اساس الگوی ارائه‌شده پرداخته خواهد شد.
نقش مذهب در رابطه با بهداشت و شفا از قرون بسیار دور شناخته شده است. در طول هزاران سال مذهب و پزشکی در مداوا و کاهش رنج‌های انسان شریک یکدیگر بوده‌اند (ساچمن و ماتیوز^[۵]، ۲۰۰۱). بسیاری از صاحب‌نظران در حوزه روان­شناسی دین، در رابطه با اثرات مفید یا مضر مذهب بر بهزیستی روانی بزرگسالان، مناقشه می‌کنند. مروری بر تحقیقات تجربی یافته‌های همسانی را دربر ندارد. برخی اقدامات مذهبی گاه با سلامتی مرتبط است و گاه با بیماری (مالتبی^[۶]، ۲۰۰۰). با وجود این، در سراسر دنیا، نقش مذهب در مورد سلامت جسمی و به‌ویژه روانی، مورد پژوهش­های چندانی واقع نشده است. به اعتقاد لارسون^[۷] (۱۹۹۸) شاید فقدان بررسی‌های دقیق علمی ناشی از تأثیرات باقی‌مانده انقلاب علمی رنسانس باشد. رشد و اوج‌گیری موفقیت‌های علمی در این دوران تنش جدیدی ایجاد نمود و درنهایت پزشکی و مذهب را جدا کرد و بدین امر منجر گردید که مذهب به مراقبت از روح و پزشکی به مراقبت از بدن و سپس روان بپردازد (شعاع کاظمی، ۱۳۸۸).
در سال‌های اخیر روان­شناسان به نقش دین در تأمین سلامت روان و درمان بیماری‌های روانی توجه ویژه‌ای داشته‌اند. سازمان بهداشت جهانی در یکی آخرین بیانیه‌های خود که در دهه گذشته منتشر کرده است و به‌ خصوص در مقدمه پروژه ۲۰۰۰ که طی آن برنامه وسیع بهداشتی برای کشورهای درحال‌توسعه در نظر گرفته شده، سلامتی را از چهار بعد اساسی شامل ابعاد جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی مورد بررسی قرار داده است. بنابر­این، می‌توان گفت بعد معنویت در سطح جهانی، به‌عنوان یک متغیر اثرگذار مطرح است. بنجامین راش^[۸] (۱۷۴۵-۱۸۱۳) پدر روان‌پزشکی آمریکا در زمینه اهمیت مذهب اظهار می‌دارد: «مذهب آن‌قدر برای پرورش و سلامت روح آدمی اهمیت دارد که هوا برای تنفس». بدین ترتیب لازم است تحقیقات گسترده‌تری در زمینه ارتباط آن به‌ویژه با حوزه سلامت روانی انجام گیرد تا از این طریق بتوان به‌ خصوص در حیطه روان­شناسی بالینی و سلامت از آن بهره جست.
از دیگر عوامل مؤثر بر سلامت روانی می‌توان به شادکامی اشاره نمود. شادکامی متضاد افسردگی نیست، اما نبود افسردگی شرط لازم برای رسیدن به شادکامی است. به نظر آرجیل^[۹] و همکاران (۱۹۹۵) اگر شادکامی تنها متضاد افسردگی باشد، نیازی به اندازه ­گیری و بررسی آن نیست، زیرا افسردگی به‌خوبی شناخته شده است. وی باور دارد که سه جزء اساسی شادکامی عبارت است هیجان مثبت، رضایت از زندگی و نبود هیجانات منفی ازجمله افسردگی و اضطراب (علی پور و نوربالا، ۱۳۷۸).
شادی یک فرایند جدید روان‌شناختی است که متأسفانه کمتر موردبررسی قرار گرفته است. دانشمندان آن‌قدر که دقت خود را صرف آسیب‌های شناختی و روانی از قبیل اضطراب، افسردگی و پدیده‌هایی نظیر آن نموده‌اند، کمتر به اموری چون شادی و نشاط و هیجان‌های مثبت پرداخته‌اند (ایروانی، ۱۳۹۰). گواه این امر، بررسی مقاله‌های منتشرشده بین سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۵ است که نشان داد اصطلاح افسردگی ۱۸۹۰۳ بار و واژه شادکامی تنها ۵۱۵ بار به کار برده شده‌اند (علی پور و نوربالا، ۱۳۷۸). بااین‌حال، مطالعه بر روی شادکامی در دهه اخیر رشد فراوانی داشته است. یکی از دلایل این امر، خودگزارش­دهی افراد در رابطه با تأثیر شادکامی در فرایند روان‌شناختی آن‌ ها می‌باشد (کاشدان، ۲۰۰۴).
با مطرح شدن روزافزون اهمیت شادی در امر سلامت روان و خوشبختی و همچنین تأثیر آن در تقویت قوای روانی انسان، برای مقابله با پیچیدگی‌ها و مشکلات دنیای امروز، توجه و نظر محققان، اندیشمندان و حتی عوام مردم نسبت به آن تغییر نموده است. کاواماتو (۱۹۹۹) افزایش شادمانی را در تأثیر مستقیم با افزایش وضعیت اشتها، خواب، حافظه، روابط خانوادگی، دوستی و درنهایت سلامت روان می‌داند (عناصری، ۱۳۸۶). به طور کلی، بر اساس مطالعات انجام‌شده ارتباط آماری معنی‌داری بین درجات شادکامی و علائم روان‌شناختی مشاهده شده است (ناتویگ^[۱۰] و همکاران، ۲۰۰۳). علاوه بر این، به نظر می‌رسد مذهب و به‌ویژه جهت‌گیری مذهبی درونی برای افراد، نقش سپر دفاعی را بازی کرده، مجموعه وسیعی از آثار مثبت روان‌شناختی ایجاد می‌کند. همان‌گونه که آلپورت نیز مذهب را یکی از عوامل بالقوه برای سلامت روان می‌دانست و عقیده داشت که مذهب می‌تواند به‌عنوان یک اصل وحدت‌بخش و یک نیروی عظیم برای سلامت روان، مفید و کمک‌کننده باشد (صدیقی ارفعی، ۱۳۹۱). بااین‌حال، علی‌رغم تحقیقات انجام‌شده، شادکامی هنوز در نقطه آغازین و شروع می‌باشد (اسچیمل^[۱۱]، ۲۰۰۹). گرچه کارشناسان سلامت روان بر اهمیت و نقش شادکامی واقف می‌باشند، بااین‌حال به نظر می‌رسد شادی، حلقه مفقوده‌ی سلامت روان در جامعه ماست و نیازمند تحقیقات بیشتر و جامع‌تری هست. همچنین، پژوهش‌های متعددی به نقش دین‌داری درر شادکامی اشاره نموده‌اند، بنابر­این، بررسی رابطه ایمان با شادکامی، به درک بهتر این الگو منجر خواهد شد.
یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار در برآورده شدن سلامت روان افراد، نوع دل‌بستگی است که در افراد شکل گرفته است. دل‌بستگی عبارت است از پیوند عاطفی عمیقی که با افراد خاص در زندگی خود برقرار می‌کنیم. به دنبال پژوهش‌های بالبی و اینزورث^[۱۲]، سه سبک دل‌بستگی ایمن، دل‌بستگی ناایمن اجتنابی و دل‌بستگی ناایمن دوسوگرا تشخیص داده شد. افراد ایمن، اجتنابی و دوسوگرا، راهبردهای کاملاً متفاوتی را برای تنظیم عواطف و پردازش اطلاعات هیجانی به کار می‌برند که استفاده از این راهبردها تأثیر متفاوتی بر فرد خواهد گذاشت که به سلامت یا اختلال روانی منجر می‌شود (شیور، ۲۰۰۵). سبک‌های دل‌بستگی از منابع درون فردی هستند که می‌توانند سطوح تنش و ناتوانی را در شرایط ناگوار تعدیل کنند و اثرات منفی تنش را کمرنگ جلوه دهند. بنابر نتایج پژوهش‌ها، سبک‌های دل‌بستگی اهمیت پیش‌بینی‌کننده زیادی در بهداشت روانی دارد (لینلی، ۲۰۰۴). همچنین، پاتریک (۱۹۹۵-۱۹۹۲) معتقد است مذهب می‌تواند به‌عنوان فرایند دل‌بستگی مفهوم‌سازی گردد که در آن رفتارها و باورهای مذهبی به صورت گستره‌ای از نظام دل‌بستگی در انسان‌ها عمل می‌کنند. پاتریک (۱۹۹۹) معتقد است تصور خدا می‌تواند به صورت جانشینی برای شکست‌های اولیه‌ی تحول دل‌بستگی ایمن باشد (خوانین‌زاده، ۱۳۸۴)؛ بنابراین، کشف ماهیت و چگونگی ارتباط سلامت روان و سبک دل‌بستگی از یک‌سو و ایمان و سبک‌های دل‌بستگی از سوی دیگر، به ما کمک می‌کند تا به درک بهتری از عملکرد آن‌ ها و در نهایت ارتقای سلامت روانی برسیم.
آخرین متغیر اثرگذار بر سلامت روان در این پژوهش منبع کنترل می‌باشد. منبع کنترل به اعتقاد افراد در مورد چگونگی کنترل محیط اشاره دارد که دو دسته درونی و بیرونی تقسیم می‌گردد. افراد با جهت‌گیری درونی معتقدند مهارت، تلاش و رفتار مسؤولیت پذیر به پیامدهای مثبت منجر می‌شود و بالعکس. افراد با جهت‌گیری بیرونی معتقدند که رویدادها از طریق شانس، قدرت دیگران و عوامل ناشناخته و غیرقابل‌کنترل معین می‌گردند (راتر، ۱۹۶۶). از لحاظ سلامت روانی مشخص شده است که درونی‌ها سازگاری بهتری دارند. اعتقاد بیرونی نشانه‌ای از اختلالات روانی مانند افسردگی و اسکیزوفرنی می‌باشد و افراد درونی برعکس بیرونی‌ها مستقل‌تر و دارای پیشرفت هستند (قاسمی، ۱۳۷۵؛ به نقل از خسروی). بااین‌حال، ارتباط میان مذهب و منبع کنترل ضدونقیض بوده و تحقیقات کمی در این زمینه صورت گرفته است. پیروان ادیان، مشکلات خود را با کنترل و وساطت خدا حل می‌کنند و در ظاهر به نظر می‌رسد این افراد کنترل بیرونی دارند، اما برخی تحقیقات (به‌عنوان مثال رستگار، ۲۰۱۳) نشانگر کنترل درونی بیشتر در میان افراد مذهبی است که برای روشنگری در این پژوهش بدان پرداخته خواهد شد.
ب) شرح واضح مسأله مورد مطالعه
هدف این پژوهش، بررسی برخی از مهم­ترین پیشایندهای مهم سلامت روانی در میان دانشجویان است. این پیشایندها شامل: ایمان مذهبی، شادکامی، سبک­های دل­بستگی و منبع کنترل می­باشد که با توجه به عوامل مؤثر در سلامت روانی و مطالعه مباحث نظری و تحقیقی انتخاب شده و بر اساس پیشینه ی پژوهشی در مدل پیشنهادی جای­گذاری شده است. تقدم ایمان بر سایر عوامل، به دلیل پیشینه نیرومندی است که در مطالعات سلامت روان به اثبات رسیده است و نیز تأثیر آن بر سایر متغیرها سبب شد ایمان به عنوان متغیر پیش‌بین انتخاب گردد. از آنجایی که همه متغیرهای تحقیق منجر به سلامت یا عدم سلامت روان می‌گردند، این متغیر در حکم معلول به شمار آمده و در نتیجه به عنوان متغیر ملاک در نظر گرفته شده است. ترتیب متغیرها به صورت مقدم و مؤخر اثرگذار بر سلامت روان و تأثیرپذیر از ایمان مذهبی، به صورت شادکامی، سبک دل­بستگی دوسوگرا و منبع کنترل بر اساس پیشینه پژوهشی انتخاب شده ­اند.
در پژوهش حاضر، ابتدا یک مدل به منظور بیان عوامل مؤثر در سلامت روان میان دانشجویان مطرح و سپس به آزمودن برازش مدل پیشنهادی پرداخته می­ شود.
۱-۳٫ ضرورت و اهمیت پژوهش
موضوع سلامتی از بدو پیدایش بشر مطرح بوده است، ما هرگاه از آن سخنی به میان آمده، عموماً بعد جسمانی آن مدنظر قرار گرفته و کمتر به سایر ابعاد سلامتی به‌ خصوص بعد روانی توجه شده است. باوجود توجه روان­شناسان به سلامت روان در دهه اخیر، تحقیقات در این زمینه هنوز در ابتدای راه است و تا زمانی که بررسی جامع و همه­جانبه­ای از آن به عمل نیاید، نمی‌توان کم و کیف عوامل مؤثر و نیز میزان و نحوه به‌کارگیری از آن‌ ها، جهت به حداکثر رساندن سلامت روان افراد جامعه بهره جست. با بررسی علل و متغیرهای دخیل در سلامت روانی، می‌توان به شیوه‌ای علمی و آگاهانه از بروز اختلالات روانی جلوگیری نمود و شیوع آن را کاهش داد. بنابر­این، اهمیت و ضرورت پرداختن به سلامت روان صرفاً شامل حیطه پیشگیری نبوده، بلکه از عوامل مؤثر در آن، می‌توان جهت کمک به بهبود جمعیت مبتلا به هرگونه اختلال نیز بهره‌گیری کرد.
با وجود پیشینه مطالعاتی در زمینه سلامت روان در دهه‌ های اخیر، به علل روان‌شناختی آن به‌عنوان پیشایندهای سلامت روان در یک مدل یا الگوی کلی کمتر توجه شده است.
پژوهش حاضر که یک تحقیق کاربردی به شمار می‌رود، از آن جهت حائز اهمیت است که در مسیر شناخت علل و پیشایندهای مهم سلامت روان، می‌تواند درمانگران و نیز پژوهشگران را در نیل به مقصدی یاری رساند که بتوان با آگاهی از این عوامل، در جهت ارتقای سطح سلامت روان جامعه و همچنین بهبود وضعیت و کارکرد مراجعان گام‌های مؤثری برداشت.
۱-۴٫ هدف‌های پژوهش
با توجه به مدل پیشنهادی، اهداف پژوهش بدین صورت تعریف می‌شوند:
اهداف اصلی