این دو تعریف بالا در واقع یک معیار را در مورد کارایی ارائه می‌دهند، یعنی استفاده از حداقل امکانات جهت به دست آوردن حداکثر تولید. بنابراین در این تعریف، کارایی معیار عملکرد یک سیستم سازمانی بوده که بر میزان منابع (ورودی‌ها) استوار گردیده است. کارایی در حقیقت نسبت بازدهی واقعی به بازدهی بالقوه (استاندارد) می‌باشد (علیزاده صانع،۱۳۸۷).

۲-۲-۲- انواع کارایی
معمولاً دو جزء از کارایی در سطح بنگاه مورد استفاده هستند. یکی کارایی فنی^[۳] و دیگری کارایی تخصیصی^[۴] می‌باشد. ترکیب این دو جزء کارایی، کارایی اقتصادی بنگاه را نشان می‌دهد. مفهوم سوم کارایی در نظر فارل، کارایی ساختاری^[۵] است که می‌توان از آن برای سنجش کارایی صنعت استفاده کرد.
به طور کلی برای انواع کارایی چهار تعریف ذیل قابل ارائه می‌باشند:
الف) کارایی فنی: این کارایی نشان دهنده میزان توانایی یک بنگاه برای حداکثر سازی میزان تولید با توجه به منابع و عوامل تولید مشخص شده است. به عبارت دیگر میزان توانایی تبدیل ورودی‌ها مانند نیروی انسانی، ماشین آلات و … به خروجی‌ها، در مقایسه با بهترین عملکرد، توسط کارایی فنی سنجیده می‌شود. کارایی فنی تحت تأثیر عواملی مانند عملکرد مدیریت، مقیاس سازمان یا اندازه عملیات قرار می‌گیرد.
ب) کارایی تخصیصی: این کارایی بر تولید بهترین محصولات با بهره گرفتن از کمترین هزینه ترکیب ورودی‌ها دلالت می‌کند. پاسخگویی به این سوال که آیا «قیمت ورودی‌های مورد استفاده به گونه ای است که هزینه تولید را حداقل کند» به عهده این کارایی است. کارایی تخصیصی^[۶] را کارایی قیمت نیز می‌گویند.
ج ) کارایی ساختاری: کارایی ساختاری یک صنعت از متوسط وزن کارایی شرکت‌های آن صنعت به دست می‌آید. با بهره گرفتن از معیار کارایی ساختاری می‌توان کارایی صنایع مختلف با محصولات متفاوت را مقایسه کرد.
د) کارایی مقیاس^[۷] : این کارایی یک واحد از نسبت «کارایی مشاهده شده» آن واحد به «کارایی در مقیاس بهینه» به دست می‌آید. هدف این کارایی تولید در مقیاس بهینه است.
همان طور که بیان شد فارل کارایی اقتصادی کل^[۸] را به دو جزء کارایی فنی و کارایی تخصیصی تقسیم کرده است یعنی (مهرگان،۱۳۸۷) :
کارایی تخصیصی ×کارایی فنی =کارایی اقتصادی کل
۲-۳- کارایی، بهره‌وری و اثر بخشی
مفهوم کارایی معمولاً با واژه «اثر بخشی^[۹]» و «بهره‌وری^[۱۰]» اشتباه می‌شود. «اثر بخشی» میزان هم جهت بودن انجام فعالیت‌های یک سازمان را با اهداف تعیین شده برای آن نشان می‌دهد به عبارت دیگر اثر بخشی درجه دستیابی (تکمیل) هدف را بیان می‌دارد، اما «بهره‌وری» ترکیبی از اثر بخشی و کارایی است. زیرا اثر بخشی با عملکرد و کارایی با بهره گرفتن از منابع در ارتباط است. این مفاهیم در تعریف بهره‌وری به صورت زیر بیان گردیده است (مهرگان،۱۳۸۷).

در تعیین تفاوت‌های بین کارایی و بهره‌وری باید به نکات زیر توجه داشت:
کارایی به عنوان معیاری بین صفر تا یک و یا بر حسب درصد بین صفر تا صد بیان شده است در حالی که بهره‌وری می‌تواند بزرگ‌تر از یک باشد.
بهره‌وری را در ارتباط با تک تک عوامل مانند بهره‌وری نیروی انسانی یا سرمایه محاسبه شده ولی کارایی به عنوان معیاری کلی باید از ترکیب ورودی‌ها و خروجی‌ها حاصل گردد (مهرگان،۱۳۸۷).
۲-۴- قانون بازده به مقیاس
بازده به مقیاس^[۱۱] مفهومی است بلند مدت که منعکس کننده نسبت افزایش در خروجی به ازاء افزایش در میزان ورودی‌ها می‌باشد. این نسبت می‌تواند ثابت، صعودی و با نزولی باشد. نسبت بازده ثابت به مقیاس وقتی صادق است که افزایش در ورودی به همان نسبت موجب افزایش خروجی شود. برای مثال اگر نیروی کار و سرمایه دو برابر شود، نتیجه آن دو برابر شدن میزان محصول گردد. بازده صعودی نسبت به مقیاس آنست که به میزان خروجی به نسبتی بیش از میزان افزایش در ورودی‌ها، افزایش یابد و در صورتی که میزان افزایش در خروجی‌ها کمتر از نسبتی باشد که ورودی‌ها افزایش داده شوند، بازده نزولی نسبت به مقیاس ایجاد می‌شود.
جهت بررسی بازده به مقیاس، در حالتی که دو ورودی و یک خروجی وجود داشته باشد، یک منحنی تولید یکسان را در نظر بگیرید. y₁ واحد محصول با بهره گرفتن از ترکیب دو ورودی x₁’ و x_{1 در} شکل زیر مورد توجه قرار دهید. دو برابر کردن هر دو ورودی موجب تغییر منحنی تولید یکسان به y₂ می‌شود. اگر y₂ دقیقاً برابر با y₁2 باشد، سیستم را نماینده بازده ثابت به مقیاس در دامنه x₁ x₁’ تا x₂ x₂’نامند. اگر y₂ بیشتر از y₁2 باشد، بازده به مقیاس صعودی است و اگر y₂ دقیقاً کمتر از y₁2 باشد، بازده به مقیاس نزولی خواهد بود.
شکل ۲-۱٫ بازده به مقیاس (مهرگان،۱۳۸۷)
متداول‌ترین وضعیت برای یک تابع تولید ابتدا بازده به مقیاس صعودی و سپس نزولی است. منطقه بازده به مقیاس صعودی به تخصص نسبت داده می‌شود. با افزایش مقدار تولید کارگران متخصص را می‌توان استخدام کرد و ماشین آلات جدید و کارا در فرایند تولید مورد استفاده قرار گیرند. لیکن افزایش تولید از یک حد معین نه تنها کسب عواید بیشتر ناشی از میزان افزایش تخصص را محدود می‌کند، بلکه مشکلات مربوط به هماهنگی در مراحل و انجام تولید ممکن است هزینه را به طور قابل ملاحظه ای افزایش دهد. وقتی مخارج هماهنگی بیش از مخارج تخصیص داده شود، بازده به مقیاس نزولی تبدیل خواهد شد.
۲-۵- روش‌های برآورد کارایی
به طور کلی دو حیطه سنتی و نوین را می‌توان برای اندازه گیری کارایی واحد های اقتصادی مطرح کرد که عبارتند از :
الف) روش‌های نوین: این روش‌ها به دو شاخه پارامتریک و غیر پارامتریک تقسیم می‌شوند. در حوزه پارامتریک تابع تولید مشخصی با بهره گرفتن از روش‌های مختلف آماری و اقتصاد سنجی تخمین زده می‌شود و با به کار گیری این تابع نسبت به تعیین کارایی اقدام می‌شود. می‌توان به روش تابع مرزی تصادفی SFA^[12] و روش تابع مرزی قطعی و تحلیل رگرسیون اشاره کرد.
در حوزه غیر پارامتریک دیگر نیازمند تخمین تابع تولید نمی‌باشیم، می‌توان روش گروه های شاخص و همچنین تحلیل پوششی داده‌ها را بر شمرد.
شکل ۲-۲٫ روش‌های برآورد کارایی
ب) روش‌های سنتی : از روش‌های سنتی می‌توان به روش تحلیل نسبت اشاره کرد. در این روش یک نسبت بین اقلام مربوط به هم در اطلاعات عددی مدیریت محاسبه و تحلیل می‌شود. به طور کلی روش‌های تحلیل نسبت عبارتند از (احمد پور،۱۳۸۵) :
روش روند
روش درصد
روش مقایسه
روش شاخص
۲-۶- روش‌های غیر پارامتریک
روش‌های غیر پارامتریک^[۱۳] عموماً عملکرد یک بنگاه یا واحد تصمیم گیری را با بهترین عملکرد بالفعل بنگاه های داخل آن صنعت بررسی می‌کند. روش‌های غیر پارامتریک را می‌توان ساده‌ترین روش‌های مشاهده و تخمین کارایی تلقی نمود. برای تشخیص کارایی هر مشاهده خاص باید حد استانداردی وجود داشته باشد که این امر مستلزم در نظر گرفتن مشاهدات با ویژگی مشابه می‌باشد. در سطح الگوهای غیر پارامتریک، روش‌های گوناگونی برای مشاهده ناکارایی وجود دارند که عبارتند از (احمد پور،۱۳۸۵) :
روش مشاهدات
روش پله ای^[۱۴]
روش میانگین خطی
روش وصل نقاط حدی^[۱۵]
روش تحلیل پوششی داده‌ها DEA
با بهره گرفتن از شکل زیر به توضیح این روش‌ها می‌پردازیم.
شکل ۲-۳٫ مرز روش‌های غیر پارامتریک (احمد پور،۱۳۸۵)
الف روش مشاهدات : در این نمودار نقاط ۱ الی ۵، الگوی مشاهدات بنگاه های موجود در یک صنعت می‌باشد. بر اساس الگوی مشاهدات اگر بنگاه های ۱ و ۲ و ۳ با بهره گرفتن از نهاده‌هایی که دارند بهترین عملکرد را داشته باشند، بنگاه های ۴ و ۵ ناکارا خواهند بود. این روش در برابر این پرسش که با ترکیب نهاده های دو بنگاه ۴ و ۵ چه محصولی به دست می‌آید ناکارا می‌باشد. زیرا شکل تابع تولید بنگاه‌ها در این روش در دست نیست و تنها مشاهدات به صورت نقاطی بر روی نمودار ترسیم شده‌اند. همچنین این روش کارایی بنگاه‌ها را مشخص نمی‌سازد. با این حال برای مقایسه ناکارایی در روش مشاهدات، مبنایی نا مطمئن قابل تحقق است و آن در صورتی است که مشاهدات بیشتری مانند بنگاه ۶ که در میزان به‌کارگیری نهاده‌ها برابر با بنگاه ۵ است وجود داشته باشد که در آن شرایط می‌توان ناکارایی را با مقایسه محصول بدست آمده نشان داد.
ب) روش مرز پله ای : نقاط حدی با خط شکسته ای همچون خطی که از نقاط ۱ و ۲ و ۳ گذشته است به هم وصل می‌شوند تا مرز پله ای حاصل شود. اما این مرز به دلیل محدودیت‌های اندازه گیری نمی‌تواند تخمین مناسبی برای مشاهداتی که چندان به نقاط حدی نزدیک نیستند ارائه دهند. اگر تعداد مشاهدات بسیار زیاد باشد، مجموعه ای از نقاط بهترین عملکردها پدید می‌آید که در این صورت، پله های مرز تولید، کوچک شده و مشکل مشاهدات دور مرتفع خواهد شد. اما در واقعیت تعداد مشاهدات به سمت بی نهایت به علت محدودیت زمانی و خطای تخمین عملاً وجود ندارد.
ج) روش میانگین خطی: در الگوی میانگین خطی فرض بر این است که ورودی‌ها و خروجی‌ها تقسیم پذیر هستند و لذا می‌توان نقاط میانی برای مشاهدات فراهم نمود. بدین ترتیب می‌توان مرز تولید را با وصل نقاط با خط مستقیم بدست آورد. برای این کار دو حالت پیش روست : نخست اینکه نقاط مجاور یکدیگر به وسیله خط مستقیم بهم وصل شوند که در آن صورت نقاطی چون نقطه ۲ نیز جزء مرز به حساب خواهد آمد و دوم اینکه نقاط ۱ و ۳ به هم وصل شوند، با این فرض که نقاط روی مرز به لحاظ تکنیکی قابل دسترس بوده‌اند، هرچند که در عمل بدست نیامده باشند. با فرض اخیر بنگاهی مانند ۲ نه روی مرز بلکه درون مرز قرار می‌گیرد؛ لذا می‌توان استدلال کرد که نقطه ای روی خط اتصالی مشاهدات ۱ و ۳ در سطح ورودی‌های بکار رفته، نقطه ۲ قابل دسترس است و بنگاه ۲ ناکارا عمل می‌کند.
چ) روش وصل نقطه حدی: ممکن است در واقع صنعت بتواند روی منحنی OO قرار داشته باشد که از اتصال نقاط حدی حاصل شده‌اند. نقاط حدی از عملکرد بهتر بنگاه های موجود در صنعت نیز قابل استخراج است و بدین ترتیب ممکن است نقاط ۱ و ۳ نیز خود درون مرز امکانات تولید مانند O’O’ قرار گیرند. فضای ورودی‌ها و خروجی‌ها در واقع تولید را نشان می‌دهد و تابع تولید محدب یا تئوری‌های اقتصادی موجه است. از جمله اشکالاتی که به روش‌های فوق وارد است فرض تک ورودی و تک خروجی بودن مدل‌هاست که در دنیای واقعی چنین امری به ندرت وجود دارد (خسروی،۱۳۸۳).
۲-۷- دیدگاه ورودی محور و دیدگاه خروجی محور
قبل از بررسی روش‌های برآورد ابتدا لازم است به معیارهای برآورد ورودی محور و خروجی محور اشاره شود. این دو معیار به نتایج مشابه ولی نحوه تحلیل متفاوت منجر می‌شود و با توجه به نیاز محقق و سازمان در مورد نحوه جابجایی و تغییر در میزان داده و ستانده از لحاظ انعطاف پذیری در چگونگی این تغییرات انتخاب می‌شود.
الف) معیار ورودی محور: در جستجو پاسخ به این سوال هستیم که تا چه حد می‌توانیم از میزان ورودی‌ها بکاهیم بدون اینکه تأثیر در میزان محصول داشته باشد. در این دیدگاه هرگونه هدف گذاری بر مبنای تعدیل در ورودی‌ها صورت می‌گیرد. این معیار در واقع با توجه به وضعیت خاص بازار یا تنوع تولید و میزان فروش تعیین می‌گردد. به عنوان مثال مواردی که امکان بازاریابی و افزایش مشتریان وجود ندارد.
ب) معیار خروجی محور: در جستجو پاسخ به این سوال هستیم که تا چه حد می‌توان میزان خروجی‌ها را با همان میزان داده افزایش داد. این معیار غالباً در سازمان‌هایی که قدرت تغییر در داده های خود را ندارند کاربرد دارد. سازمان‌هایی که زیر نظر یک مرجع تصمیم گیرنده مانند دولت اداره می‌شوند. این واحدها به دنبال افزایش در میزان فروش محصولات و خدمات خود می‌باشند ولی داده های آن‌ ها ثابت می‌باشد (احمد پور،۱۳۸۵).
۲-۸- تحلیل پوششی داده‌ها DEA
در چند دهه گذشته تحلیل پوششی داده‌ها به عنوان یک روش مهم برای سنجش کارایی مطرح شده است. استفاده از این روش برای ارزیابی روشی مناسب است که بر اساس سنجش عملکرد واحدهای تصمیم گیری و رتبه بندی به تصمیم گیرنده کمک می‌کند (امیری،۱۳۸۹). روش تحلیل پوششی داده‌ها برای محاسبه کارایی هر بنگاه به یک کسر که شامل مجموع وزنی خروجی‌ها به ورودی‌ها است را در نظر می‌گیرد. فارل ۱۹۵۷ اولین کسی بود که روش غیر پارامتریک را با بهره گرفتن از برنامه ریزی خطی پیشنهاد کرد. فارل با بهره گرفتن از روشی مبتکرانه اقدام به اندازه گیری عملکرد یک واحد تولیدی کرد. مدل مورد بررسی وی تنها یک ورودی و یک خروجی را در نظر می‌گرفت و وی نتوانست مدل خود را در حالت چند ورودی و چند خروجی توسعه دهد. چارنز، کوپر و رودز^[۱۶] معیار فارل را توسعه دادند و مدلی ارائه دادند که توانایی اندازه گیری کارایی با چندین ورودی و چندین خروجی را داشت و آن را تحلیل پوششی داده‌ها نامیدند و برای اولین بار در سال ۱۹۷۶ آن‌را مورد استفاده قرار دادند. آن‌ ها مدل CCR را ابداع کردند و بعد بنکر^[۱۷] با کامل کردن مقاله آن‌ ها مدل BCC را ایجاد نمود. این دو مقاله پایه‌ی بسیاری از مطالعات تحلیلی کارایی شدند و این شاخه از علم پژوهش در عملیات به سرعت پیشرفت کرد و تحت عنوان تحلیل پوششی داده‌ها نامیده شد. (طلوع،۱۳۸۹) نام تحلیل پوششی داده‌ها به این دلیل است که ما مرز کارایی تمام داده ایی که در اختیار داریم پوشش می‌دهیم. تحلیل پوششی داده‌ها DEA برای اندازه گیری کارایی یک تعداد از واحدهای در حال فعالیت مشابه استفاده می‌شود که این واحدهای در حال فعالیت را واحدهای تصمیم گیری DMU ^[۱۸]می‌نامند. در DEA عموماً برای ارزیابی کارایی هر DMU از مدل‌های جداگانه ای استفاده می‌شود. در نتیجه در تحلیل کارایی، هر یک از DMU ها به طور جداگانه بر روی مرز کارا تصویر می‌شوند. DEA یک روش غیر پارامتری برای یافتن تابع تولید مجموعه ای از واحدهای تصمیم گیرنده است به عبارت دیگر، DEA یک روش غیر پارامتری است که هیچ فرضی را در خصوص شکل تابع تولید نیاز ندارد (علیرضایی،۱۳۸۹). تابع تولید به تابعی گفته می‌شود که برای هر ترکیب از ورودی‌ها ماکزیمم خروجی را بدهد.

زئولیت ۴A ،۲۰% حجمی درون ماتریس Matrimid® (مقادیر مشاهده شده)

آن ها این نتایج غیر منتظره را به علت تماس ضعیف ماتریمید و زئولیت توجیه کردند . آن ها این قضیه را اینگونه توجیه کردند که افزودن ذرات زئولیت به مانریمید موجب ایجاد فضای خالی اطراف ذرات زئولیت میشود (مطابق نظریه ایجاد حفره اطراف ذرات معدنی در فصل قبل)
همانطور که گفته شد ایجاد حفره اطراف ذرات معدنی باعث میشود تا مولکول های گاز به اصطلاح ذرات معدنی را دور زده و پرکننده ها عملا مانند پرکننده های ناتراوا عمل کنند . در واقع این حفرات ایجاد شده موجب میشود که مسیر گاز نافذ هنگام عبور از غشا کوتاه تر شده و بنابراین موجب افزایش تراوایی تمامی گونه های نافذ میشود . بنابراین ماهاجان و کوروس به جای استفاده از مدل مکسول که تنها قادر به پیش بینی تراوایی در دو فاز است از مدل اصلاح شده مکسول استفاده کردن که در واقع همان مدل دو فازی مکسول است که به مکسول سه فازی گسترش یافته است .

فاز میانی(اینتر فاز) خواصی متفاوت با فاز پلیمر و فاز پرکننده دارد و حتی میتوان گفت مکانیزم تراوش در این ناحیه متفاوت با دو فاز دیگر است . بنابراین حفرات ایجاد شده اطراف ذرات معدنی خود شبه یک فاز در نظر گرفته میشود . بنابراین باید معادله مکسول را مانند شکل ۳-۵ دو بار استفاده کنیم .
شکل۲-۲ استفاده از شکل اصلاح شده ای ۲ مرحله ای معادله مکسول -سمت چپ ذرات پرکننده به عنوان فاز پراکنده و فضای خالی اطراف ذرات معدنی به عنوان فاز پراکنده در نظر گرفته میشوند .-سمت راست ذرات پرکننده +فضای خالی اطراف آن(کل مرحله اول) به عنوان فاز پرکننده و ماتریس پلیمری به عنوان فاز پراکنده در نظر گرفته میشود . [۳۵]
در واقع میتوان سه فاز پلیمر الک و اینترفاز را با بهره گرفتن از معادله مکسول پیش بینی کرد . بدین صورت که در مرحله اول پرکننده ها به عنوان فاز پراکنده و فضای خالی اطراف آن به عنوان فاز پیوسته در نظر گرفته میشوند (مطابق با شکل۳-۵ سمت چپ ). تراوایی در این ناحیه بدین شکل حاصل میگردد .
که در این معادله کسر حجمی بارگذاری ذرات پرکننده درون فضای خالی اطراف آن میباشد و با بهره گرفتن از رابطه (۳-۳۹) حاصل میشود :
در مرحله بعد ذرات پلیمر + فضای خالی اطراف آن به عنوان فاز پیوسته و ماتریس پلیمر به عنوان فاز پیوسته در نظر گرفته میشود (مطابق با شکل۳-۵ سمت راست )تراوایی این ناحیه نیز به وسیله رابطه ۳-۴۰ بیان میشود :
اگر مدل دو فازی مکسول را برای زمانی که مکانیزم سفت شدن بخشی از پلیمر حاکم است بکار بریم آنگاه قسمت سفت شده ی پلیمر به عنوان اینتر فاز یا فاز میانی در نظر گرفته میشود
همچنین میتوان معادله چند فازی مکسول را برای توصیف غشاهای ماتریس آمیخته زمانی که یکی یا دو مورد از مکانیزم های گفته شده در فصل قبل شامل کاهش حجم آزاد در دسترس پلیمر ، ایجاد فضای خالی اطراف ذرات معدنی و انسداد جزئی یا کلی منافذ بکار برد .
در این صورت برای معادله دو فازی مکسول باید در مرحله اول معادله مکسول برای محاسبه تراوش در ذرات هسته –پوسته ، پرکننده ها را به عنوان هسته و لایه سطحی(نقص سطحی که میتواند یکی از موارد ذکر شده شامل حفره ، قسمتی از پلیمر که دچار تغییر حجم آزاد شده است و منافذ جزئی که دچار انسداد شده اند میباشد)به عنوان پوسته به کار برده میشود . لایه سطحی به عنوان ماتریس یا فاز پیوسته و ذرات پرکننده به عنوان فاز پراکنده عمل میکنند .در مرحله دوم ذرات هسته-پوسته که در مرحله اول بدست آمده است به عنوان ذرات همگن در تراوایی در نظر گرفته میشوند. مدل مکسول یکبار دیگر برای تعیین تراوایی از سه فاز در غشاهای ماتریس آمیخته با توجه به هسته و پوسته ی مرحله اول(پرکننده معدنی+لایه سطحی اطراف آن) به عنوان فاز پراکنده و ماتریس پلیمر به عنوان فاز پلیمر به کار برده میشود. [۳, ۲۴, ۲۶]
که در آن کسر حجمی فاز ناپیوسته (کسر حجمی بالک ذرات پرکننده+لایه سطحی ) در تمام کامپوزیت است و تراوایی موثر مرحله اول میباشدکه توسط رابطه زیر محاسبه میشود: [۲۴]
که در آن تراوایی در لایه سطحی و کسر حجمی ذرات هسته پرکننده در کل حجم هسته و پوسته است و توسط رابطه زیر محاسبه میشود:
که در آن کسر حجمی لایه سطحی است، شعاع ذرات است ضخامت لایه سطحی است .[۲۹]
همانگونه که گفته شد لایه سطحی میتواند قسمتی از پلیمر که حجم آزاد در دسترس متفاوت با مقدار اولیه دارد باشد و یا میتواند حفره های ایجاد شده اطراف پرکننده ها و یا انسداد جزئی منافذ باشد.
با این وجود مدل دو فازی مکسول تنها میتواند یکی از سه پدیده ی ذکر شده برای ایجاد لایه رابط را توصیف کند در صورتی که همانگونه که ذکر شد در بسیاری از موارد این پدیده ها مخصوصا انسداد منافذ و سفت/فشرده شدن بخشی از پلیمر میتواند همزمان اتفاق افتد بنابراین ماهاجان از مدل سه فازی یا سه مرحله ای مکسول برای توجیه اثر همزمان دو تا از این پدیده ها استفاده کرد .
در مدل سه فازی مکسول در مرحله اول معادله مکسول برای محاسبه تراوش در بالک ذرات پرکننده به عنوان فاز پراکنده و بخشی از منافذ که دچار انسداد کلی یا جزئی شده اند به عنوان فاز ماتریس استفاده میشوند. در مرحله دوم کل قسمت مرحله اول به عنوان فاز پراکنده و قسمت سفت شده پلیمر به عنوان فاز پیوسته در نظر گرفته میشوند. در مرحله سوم کل مرحله دوم به عنوان فاز پراکنده و ماتریس پلیمر به عنوان فاز پیوسته در نظر گرفته میشود. [۳, ۲۴] شکل ۳-۶ طرح کلی مدل دو فازی و سه فازی مکسول برای پیش بینی تراوایی در غشای ماتریس آمیخته شامل پرکننده زئولیت را نشان میدهد.
بنابراین پیش بینی تراوایی با بهره گرفتن از مدل سه فازی مکسول با فرمول زیر بیان میشود:
که در این معادله کسر حجمی( بالک ذرات+ناحیه سفت شده پلیمر+انسداد منافذ پرکننده ها) در کل غشا است که در شکل ۳-۱ نیز به خوبی مشخص است. [۲۴, ۳۲]
همچنین تراوایی مرحله دوم میباشد و توسط رابطه زیر محاسبه میشود:

شکل۳-۲ طرح کلی مدل اصلاح شده دو فازی و سه فازی مکسول[۲۸]
که در این معادله کسر حجمی( بالک ذرات+انسداد منافذ) در مرحله دوم(بالک ذرات +انسداد منافذ به عنوان فاز پراکنده و ناحیه سفت شده به عنوان فاز پیوسته) که در شکل ۳-۷ نیز به خوبی مشخص است. [۲۴, ۳۲]
و همچنین تراوایی مرحله اول میباشد و توسط رابطه زیر محاسبه میشود:
که در آن کسر حجمی بالک ذرات در مرحله اول (بالک ذرات به عنوان فاز پرکننده و انسداد منافذ به عنوان فاز پیوسته در نطر گرفته میشود)و تراوایی انسداد منافذ است که معمولا صفر در نظر گرفته میشود.
پارامترهای مختلفی برای توصیف انتقال از لایه سطحی مورد نیاز است که در بخش قبل به آن پرداختیم . با این حال اطلاعات دقیق برای برآورد پارامترهای سطحی مانند ضخامت و تراوایی لایه سطحی در برخی از منابع وجود دارد. [۱۳, ۱۵, ۲۸, ۳۶]
از مدل اصلاح شده ی مکسول همچنین میتوان برای توصیف و بررسی نواقص سطحی نیز استفاده کرد. تئودور و مور[۲۸] با بهره گرفتن از مدل ۲و ۳ فازی مکسول تاثیر پدیده های سفت شدن پلیمر،انسداد منافذ و تشکیل حفره را بر عملکرد غشاهای ماتریس آمیخته بررسی کردند. لی و همکاران با بهره گرفتن از مدل مکسول اصلاح شده تاثیر سفت شدن زنجیر پلیمری و انسداد منافذ را بررسی کردند[۳۲]آن ها با بهره گرفتن از معادله سه فازی مکسول توانستند مدل سازی مناسبی برای غشاهای ماتریس آمیخته انجام دهند.
توصیف خواص انتقال از لایه های میانی (اینترفاز)
همانطور که گفته شد تعامل بین فاز پلیمر و پرکننده میتواند منجر به سه مورفولوژی متفاوت گردد . در واقع سه پدیده متفاوت میتوانند بر عملکرد غشاهای ماتریس آمیخته تاثیر گذار باشد این سه پدیده یعنی ۱- سفت شدن(فشرده شدن) لایه ای از پلیمر که اطراف ذرات معدنی قرار دارد ۲-ایجاد فضای خالی اطراف ذرات معدنی و ۳-انسداد جزئی یا کلی منافذ پرکننده ها هنگام مدل سازی تراوش به عنوان لایه میانی یا اینترفاز در نظر گرفته میشوند . همچنین این لایه ها خواصی متفاوت با فاز پلیمر و فاز پرکننده دارند بنابراین بررسی خواص انتقال از لایه های میانی ضرورت دارد .
زمانی که سفت شدن یا فشرده شدن قسمتی از پلیمر که در تماس با ذرات معدنی قرار دارد اتفاق می افتد .
دو پارامتر برای توصیف این ناحیه معمولا استفاده میشود . اولی عامل کاهش بی حرکتی (β) میباشد . تراوایی پلیمر در این فاز توسط یک عامل بی حرکتی زنجیرهای پلیمری کاهش میابد . تراوایی در این مناطق مشابه با پلیمرهای نیمه بلورین است . همانطور که گفته شد با توجه به نوع پلیمر و تعامل بین پلیمر و ذرات معدنی β میتواند بین ۳تا ۴ باشد . یعنی تراوایی به تا مقدار اولیه میرسد. در مورد این پارامتر در فصل قبل توضیح داده شد و از توضیحات اضافی پرهیز میکنیم . اما پارامتر دیگر برای توصیف انتقال از این لایه ضخامت آن () میباشد که به فاصله ای از پلیمر که تحت تاثیر ذرات پرکننده سفت شده و تحرک آن کاهش یافته است گفته میشود .
ماهاجان و همکاران[۳۶] برای تخمین ضخامت این لایه از روشی استفاده کردند که نسبت به سایر روش ها بسیار ساده تر است . به عنوان مثال منطقه سفت شده در نزدیکی ذرات معدنی را با بهره گرفتن از یک میکروسکوپ نیز میتواند تخمین زده شود اما تعیین ضخامت با بهره گرفتن از این روش بسیار دشوار است . علاوه براین ماهاجان و همکاران[۳۶] نشان دادند که تغییر این پارامتر تاثیر چندانی بر عملکرد پیش بینی با بهره گرفتن از مدل مکسول اصلاح شده ندارد. آن ها با بهره گرفتن از غشای ماتریس آمیخته حاوی ماتریس پلیمری از جنس PVAc و همچنین زئولیت ۴A مدل مکسول را با β و های متفاوت چندین بار بکار بردند و نتایج رابه صورت نمودار شکل ۳-۸ ارائه کردند.
شکل۴-۲مقایسه داده های تجربی با پیش بینی های از مدل ماکسول برای غشای ماتریس آمیخته حاوی ماتریس پلیمری از جنس PVAc و همچنین زئولیت ۴A [36]
همانطور که از شکل۳-۷ نیز مشخص است تغییر در ضخامت اینترفاز(لایه سفت شده پلیمر) و همچنین تغییر در میزان عامل کاهش تحرک زنجیرهای پلیمری تاثیر زیادی بر پیش بینی انجام شده توسط مکسول ندارد ، آن ها برای ذرات زئولیت (در ابعاد میکرو) ضخامت اینتر فاز را با به حداقل رساندن مجموع اشتباهات برای تراوایی اکسیژن و نیتروژن را بدست آوردند . این خطاها تفاوت بین تراوایی پیش بینی شده و داده های تجربی برای تراوش اکسیژن و نیتروژن در زئولیت ۴A و نرمالایز کردن آن ها میباشد . عامل بی حرکتی زنجیرهای پلیمری نیز به همین روش محاسبه شد . طی تخمین ماهاجان و همکاران عامل بی حرکتی نسبی ۳٫۶ گزارش شد که شبیه به عوامل بیحرکتی زنجیره ای در پلیمرهای نیمه کریستالی است ، همچنین ضخامت اینتر فاز گزارش شده توسط آنان است . آن ها همچنین از غشای ماتریس آمیخته Matrimid-CMS نیز استفاده کردند که دراین مورد به علت اندازه ذرات پرکننده که بسیار کوچکتر از زئولیت بود ضخامت اینتر فاز برای این غشا در نظر گرفته شد .آن ها برای ذرات مختلف تخمین مربوط به عامل بی حرکتی و ضخامت اینترفاز را حساب کرده و نتایج را بر طبق جدول زیر بدست آوردند .
با این حال تخمین استفاده شده در این روش ، به نظر میرسد تنها برای میزان کم بارگذاری ذرات و در واقع در ناحیه ای که داده های آزمایشگاهی وجود دارد قابل اطمینان است ، چون ممکن است خارج از این محدوده و با افزایش بارگذاری مناطق تحت تاثیر قرار گرفته به صورت غیر خطی افزایش یابد که با بهره گرفتن از این مدل قابل توجیه نمیباشد ، البته این پدیده زمانی که از پرکننده هایی با ابعاد کوچک و به ویژه نانو ذرات استفاده میکنیم بیشتر مشاهده شده است . [۷, ۳۷, ۳۸]
جدول۴-۲ بهترین مقادیر بدست آمده برای β و برای پیش بینی با بهره گرفتن از مدل های چند فازی [۳۶]

پرکننده زئولیت ۴A

بنابراین، ملاحظه شد که چگونه و به ترتیبی روابط حسنه،طولانی مدت و تاریخی هاشمیان که سالها در یک سنگر علیه حکام اموی مبارزه و تلاش می کردند، پس از سقوط امویان به تیرگی گرائید و هر روز نیز نسبت به قبل تیره تر می شد و سرانجام آنان را به ستیزه در مقابل هم قرار داد. بطور کلی به نظر می رسد، از مهمترین عوامل این تیرگی روابط: خصومت،سوء استفاده و فرصت طلبی عباسیان در برابر سادگی و شاید خلوص عموزاده های خود بود که موجبات نارضایتی ودل خوری آنان را فراهم ساختند.

فصل سوم
اوضاع فکری – مذهبی جامعه اسلامی در
عصر صادقین(علیهما السلام)(۱۱۴-۱۸۳ هجری قمری)
۳-۱-زمینه های ظهور و گسترش فرقه ها و احزاب سیاسی،در دو قرن اول و دوم هجری قمری
در مورد اینکه چه عوامل و زمینه هایی از همان ابتدا، باعث ظهور فرقه ها و احزاب سیاسی گوناگون در جامعه اسلامی گردید، نظرات فراوان و متعددی وجود دارد. آنچه تاریخ گواهی می دهد و شواهد نیز آن را تأیید می نمایند: بی توجهی به نص الهی درباره امامت علی (ع)، جایگزینی افراد ناصالح در منصب امامت، در اختیار گرفتن دو نقش سیاسی و دینی جامعه ی اسلامی همزمان با هم و ناتوانی صاحب منصبان در پاسخگویی صحیح و منطقی به برخی از مسائل، از جمله مسئله ارث پیامبر، قتال و مهم تر از همه، پاسخ های ناصواب ایشان به مسائل کلامی، باعث ایجاد نارضایتی و سردرگمی عده ی از مسلمانان گردید.
در کنار موارد مذکور، جلوگیری از تدوین حدیث و نفوذ آثار فرهنگی یهود و تفسیرهای انحرافی از دین و مهم تر از این، کنار زدن اهل بیت از صحنه سیاسی جامعه، باعث گسترش دامنه ی اختلاف گردید و خوارج به سهم خود، مهمترین انشعاب فکری - سیاسی را بوجود آوردند. ( جعفریان، ۱۳۷۱:۴۹-۵۰).
اما مهمترین عاملی که موجبات اختلافات بیش از حد را بین امت فراهم نمود، مساله « امامت و خلافت » بود . دامنه این اختلافات آنقدر بالا گرفت، که به قولی، به هفتاد و دو فرقه منشعب شد و تنها چیزی که آنها را دور یک محور جمع می کرد، کلمه فرا گیر « اسلام » بود. ( دایره المعارف تشیع، ۹:۱۳۷۳ ).
از همان آغاز، برخورد با آثار مدوّن فرهنگ های مختلف و ترجمه آنها، ذهنیت جامعه اسلامی را در برابر سوالات جدیدی قرار داد، این در حالی بود که جامعه فاقد یک حرکت فرهنگی اصیل بود که بتواند به این سوالات پاسخی در خور دهد. در نتیجه مسلمانان در خطر التقاط، اثر پذیری و تزلزل قرار گرفتند. رواج اندیشه های الحادی و گرو های زندیقی در مناطق مختلف از جمله در خود مکه نشانه هایی از این خطر بود. (پیشوایی، ۳۶۶:۱۳۹۰ ) عامل دیگری که موجبات انحراف را فراهم نمود، پیشی گرفتن حرکت های سیاسی بر حرکت های اعتقادی بود. این مسئله منطقه ی آسیب پذیری اعتقادی و زمینه ی انحراف سیاسی را پدید آورد. زمینه های انحراف در سده های نخستین بیش تر به فرقه سازی مذهبی انجامید. (همان :۸۲ ).
فرقه های کلامی، اولین گروه های فکری بودند که در جامعه ی اسلامی به صورت مشخص شکل گرفتندو منظور از آنها، فرقه هایی هستند که مسائل اصلی و علت افتراق آنها با دیگران، مسائل مذهبی و کلامی و همچنین مسائل سیاسی بوده است. ( رضایی، ۱۶:۱۳۹۱). عامل دیگری که در شکل گیری فرقه ها در دو قرن اول و دوم هجری نقش زیادی داشت،محدودیت ها و موانعی بود که بنی امیه و بنی عباس برای اهل بیت (ع) که سرچشمه های پاک اندیشه های الهی بودند بوجود آورده و میدان را در اختیار بدعت گذاران و فرقه سازان قرار دادند. سیاست امویان نابودی اندیشه اسلامی، در هم شکستن وجدان عمومی، از حساسیت انداختن احساسات مذهبی مسلمانان و در نهایت تخدیر شعور مردم بوده است ( خاکرند، ۳۴۶:۱۳۹۰ و ۳۵۲ ).در همین راستا دوری ائمه (ع) از عراق - سرزمین ظهور فرقه ها- سبب بروز برخی از انحرافات شد. از جمله، اعتقاد برخی از عراقی ها به امامت محمد بن حنیفه به عنوان امام مفترض الطاعه ( جعفریان، ۷۰۲:۱۳۸۹ ).
به هرحال، در ایام یاد شده، جامعه و امت اسلامی از دیدگاه نظری و عملی سخت گرفتار انحرافات سیاسی، اجتماعی، اخلاقی و دینی شده بود. عقیده ای روشن و خطوطی کلی وجود نداشت سیاست های امویان و عباسیان نیز، خود باعث دلیر شدن غالیان و صوفیان شده بود. نتیجه آن شد که حرکات غریبی به ظهور برسد و مبادی فاسدی شکل بگیرد. بطور کلی امت فرصت نمی یافت واقعیت اسلام را دریابد یا آن را زنده نگاه دارد. ( عادل ادیب، ۱۸۲:۱۳۶۶ ).
اسامی مذاهب مختلفی که در زمان امام صادق (ع) وجود داشتند تا به ۱۶۷ مورد یاد کرده اند، که همگی آنان زیر شاخه های فرقه های اصلی : معتزله، مرجئه، خوارج و شیعه قرار می گرفتند.( قانعی، ۴۷۷:۱۳۷۹ ). نوبختی، فقط انشعابات شیعه را پس از رحلت امام صادق (ع) به شش فرقه بیان و نشان می دهد. ( جعفریان، ۳۸۳:۱۳۸۴ ).
باید توجه نمائیم که در این زمان، تنها تشیع به سه شاخه مذهبی تقسم شده بود: شاخه ی افراطی که از کیسانیه ریشه می گرفت، گروه میانه رو که از تعلیمات زید پیروی می کرد و گروه تحت نفوذ شخص امام صادق (ع) ( جعفری، ۳۱۲:۱۳۷۳ ).
۳-۱-۱- امامیه
بحث امامت، گرچه یک بحث کلامی است، ولی دارای آثار فراوانی در فقه شیعه، بویژه فقه سیاسی آن است(پارسانیا،۶۳:۱۳۷۶ ). در عین حال یکی از پیچیده ترین و بحث برانگیز ترین مسائل و مباحث تاریخ اسلام می باشد. به حدی بر سر این مساله در جهان اسلام منازعه و مباحثه درگرفته است، که برخی بی پروا، چنین ادعا کرده اند که : « ما سل سیف فی الاسلام علی قاعده دینیه مثل ما سل علی الامامه فی کل زمان، شمشیری که برای امامت در همه زمانها کشیده شد، برای هیچ اصل دینی از نیام بر نیامد » ( کمپانی زارع، ۴۲:۱۳۸۷).
نوبختی نیزدر این ارتباط می نویسید : « از زمان رحلت حضرت محمد (ص) همه فرقه های اسلام – از شیعه و دسته های دیگر- در هر روزگاری و در حیات هر امامی و یا پس از در گذشت او، اختلافشان درباره مسئله امامت بوده است » ( نوبختی، ۳:۱۳۸۱ ).
از نظر تاریخی نیز، آغاز پیدایش امامت، برای اولین بار به تاریخ تشیع و زمان حیات پیامبر(ص) برمی گردد. خود آن بزرگوار بارها فرموده بودند که هر یک از شما، با اجابت دعوت من سبقت گیرد وزیر و جانشین و وصی من است ( طباطبایی، ۴:۱۳۶۰ - ۵ ). پیروان علی (ع) نظر به مقام و منزلتی که آن حضرت نزد پیامبر (ص) و صحابه داشت، مسلّم می دانست که خلافت و مرجعیت پس از پیامبر(ص)، از آن علی(ع) می باشد ( همان :۷ ).
گفته می شود که شیعه ی امامیه قدیمی ترین مسلک سیاسی اسلامی است و این عقیده سیاسی در عصر عثمان بوجود آمد و در زمان خلافت حضرت علی (ع) تکمیل شد. ( مغنیه، ۵۷:۱۳۹۰ ) البته از همان زمان پس از رحلت پیامبر (ص) عده ای به علت شایستگی علی (ع) برای این مقام، او را واجب الاطاعه پس از رسول خدا دانستند و معتقد بودند باید گوش به فرمان او باشند و پیروی از غیر او را، کافر و گمراهی دانستند ( نوبختی، ۲۱:۱۳۸۱-۲۴ ) در عین حال این گروه در دوران اختناق، با استتار و تقیه می زیستند ( خامنه ای، بی تا :۱۰۴).
اما سخت ترین زمان برای شیعه امامیه در تاریخ، همان زمان حکومت بیست ساله ی معاویه بود که پیروان آن هیچگونه مصونیتی نداشته و دو تن ائمه نخستین آن یعنی امام دوم و سوم، کمترین وسیله ای برای برگرداندن اوضاع ناگوار در اختیار نداشتند (طباطبایی،۲۲:۱۳۶۰).
واقعه کربلا از حوادث تعیین کننده در جریان تکوین این مسلک در تاریخ بود و جدایی تاریخی آن از دیگر گروهای موجود در جامعه، بتدریج صورت گرفت و قطعی شد. ( جعفریان، ۲۲۵:۱۳۸۰ ) از سوی دیگر، شیوه بیدادگری و بی بندباری حکومت های وقت و قیافه مظلومیت و تقوی و طهارت پیشوایان اهل بیت، آنان را روز به روز در عقاید شان استوارتر ساخت ( طباطبایی، ۲۵:۱۳۶۰ ).
در میان رهبران شیعه ی امامیه، امامان حضرت باقر و صادق (ع)، بیش از ائمه ی دیگر فرصت نشر علوم آل محمد (ص) پیدا کردند. رقابت برای پر کردن خلاء فکری موجی از ظهور جریان های فکری – فرهنگی چون مرجئه، معتزله و اهل حدیث را برای مقابله ائمه و مذهب اهل بیت گذاشت. ( خاکرند، ۲۹۲:۱۳۹۰ ).امامیه این امر را مسلم می دانستندکه این دو ( امام باقر و امام صادق) حقیقتاً امام هستند، گرچه هیچ قدرت سیاسی نداشته باشند ( کرون،۱۹۸:۱۳۹۰ ). آنان در قرن های دوم و سوم هجری نیرو گرفتند و بتدریج در در قالب تشیع دوازده امامی شکلی تثبیت شده پیدا کردند. تشیع امامیه بر خلاف زیدی گری، نظریه ای برای صدور به مناطق قبیله نشین نبود ( همان :۱۹۶ و خاکرند،۳۹۷:۱۳۹۰ ).شیعه امامیه با سایر فرق اسلامی و حتی سایر شیعیان غیر امامی، تفاوت های اصولی متعددی دارند که در اینجا فقط به بخشی از اینتفاوت ها اشاره می گردد.
فرقه امامیه معتقدند،که امامت از علی وصی پیامبر(ص) برحسب وصیت به پسرش حسن و سپس حسین و آنگاه علی بن حسین و … امام جعفر صادق می رسد. پس از ایشان به امام موسی کاظم و… نهایتاً به امام حسن عسکری(ع) و فرزندش حضرت مهدی ( عج ) منتقل می گردد. ( ابن خلدون، ۳۸۵:۱۳۷۹ ) و کسانی که در این سلسله ی ائمه (ع) کمترین تردیدی داشته باشند در جامعه شیعی امامیه راهی ندارند. ( جعفریان، ۷۰۰:۱۳۸۹ ).از دیدگاه شیعه ی امامیه، حق حاکمیت خاص خداوند است « ان الحکم الا لله » و این حق از طرف خداوند به پیامبر(ص) واگذار شده است، پس از آن نیز به نص الهی به اولی لامری که از سوی او نصب و تعیین شده انتقال یافته است ( پارسانیا، ۱۳۷۶، ۶۴:۱۳۷۶ ) از نظر این گروه نصب امام از افعال خداوند به شمار می رود و بحث از آن را، در زمره مباحث کلامی قرار می دهد ( همان :۵۹ ).از نظر شیعه امامیه، کفایت کتاب خداوند، که به منزله ی انزوای عترت است، که مستلزم حصر دین به احکام کلی و حذف آن از دایره ی احکام ولایی و قضایی است.
دانشمندان امامیه معتقدند که بشر همیشه نیاز به امام و رهبر دارد و این خود یک ضرورت عقلی است و بر خداوند واجب است که شخصی را به عنوان امام نصب کند و مساله انتصابی است، نه انتخابی و این لطف واجبی است که از ناحیه خدا صورت می گیرد ( محمدی، ۳۲۰:۱۳۸۶ ).به دنبال این، از نظر شیعه امامیه، امام باید از سوی پیامبر (ص) تعیین شود و در این امر غفلتی نیز صورت نگرفته است. به علاوه امام باید معصوم و افضل اصحاب باشد (مغنیه،۵۰:۱۳۹۰).
یکی از تفاوت های اصلی دستگاه خلافت در اسلام، با سایر دستگاهای حکومتی دیگر این است که فقط یک تشکیلات سیاسی نیست، بلکه یک رهبری سیاسی- مذهبی است و عنوان خلیفه برای حاکم اسلامی نیز نشانه همین حقیقت است که وی قبل اینکه یک رهبر سیاسی باشد، جانشین پیامبر (ص) است. لذا بجز تصدی شوون رایج سیاست، متکفل امور دینی مردم نیز هست ( پیشوایی،۳۷۶:۱۳۹۰ – ۳۷۷ ).همچنین، امامیان بر آنند، که توصیف امامت و تبیین عرصه های عمل آن نیز چون خود امامت، فعلی است که جز برای معدودی میسور نیست، همانگونه که حقیقت قرآن در دسترس همگان نیست ( انه القران کریم فی کتاب مکنون) (کمپانی زارع، ۴۲:۱۳۸۷ ). امامیه جایگاهی رفیع و متمایز برای امام قائلند و او را از پیروانش کاملاً متمایز می کنند. از نظر آنان فقط یک خاندان و در حقیقت یک شاخه از آنان شایسته امامند و در هز زمان نیز فقط یک امام می توانند وجود داشته باشد. امام وجودی متفاوت است و از تایید الهی بر خوردار است ( کرون،۲۱۶:۱۳۹۰ ).
اما تشیع امامی از چند جهت با زیدی گری متفاوت است. از دیدگاه امامیه علی (ع) جانشین پیامبر است و سه خلیفه نخست غاصب هستند. زیدیه همه ی فرزندان علی از نسل فاطمه(س)، را شایسته امامت می دانند، اما امامیه فقط امامت را به فرزندان حسین بن علی محدود کرده اند. شیعه زیدی امام را شخصیتی غیر سیاسی می دانند و این نقیصه، به امامت او، آسیبی نمی رساند. نقش دینی و شرعی امام در تشیع امامیه بسیار مهم تر از نقش امام در شیعه ی زیدیه است(همان:۱۹۷-۹۸). فرق کلی میان شیعه امامیه و زیدیه این استکه،زیدیه غالباً امامت را مختص به اهل بیت نمی داند و عدد ائمه را به دوازده منحصر نمی کند. همینطور شیعه اسماعیلی نیز معتقدند که امامت بدور هفت گردش می کند و نبوت در حضرت محمد(ص) ختم نشده است و تغییر و تبدیل احکام شریعت مانع ندارد ( طباطبایی، ۳۹:۱۳۶۰).
همچنین، بر خلاف مرجئه و عموم اهل سنت، شیعه امامیه مبارزه و انقلاب علیه مفاسد و مظالم حکومت های استبدادی را یک ضرورت می داند. شیعیان با این عقیده مخالف هستند که مبارزه علیه حکومت های استبدادی مخالف دین اسلام است، بلکه بر عکس یکی از دستورات موکد مکتب و مذهب، مبارزه با ظالم است. ( مغنیه، ۸۲:۱۳۹۰ ).
آیت ا… خامنه ای، در این مورد می نویسد :« امام صادق(ع) در هنگام اشاعه و تبلیغ امامت، خود را در مرحله ای از مبارزه می دیده است که می بایست به طور مستقیم و صریح، حکام زمان را نفی کند و خویشتن را به عنوان صاحب حق واقعی ولایت و امامت به مردم معروض نماید و این عمل هنگامی صورت می گیرد که همه مراحل قبلی مبارزه با موفقیت انجام گرفته است( خامنه ای، بی تا : ۷۴-۷۵).
شاید ذکر این نکته ضروری بنظر برسد که، طبق مبانی اعتقادی شیعه امامیه، علم امام (ع) علمی لدنی است که از سوی خداوند به او هدیه شده، و این علوم همانا مربوط به عالم ملکوت و معنا می باشد، که همه ائمه واجد آن بودند. این یکی دیگر از ویژگی های ممتاز و بی نظیر ائمه هدی است که دیگران به علت فقدان ظرفیت عمومی نمی توانستند به آن دسترسی داشته باشند ( خاکرند،۴۰۰:۱۳۹۰).
۳-۱-۲- خوارج
یکی از فرقه هایی که در عصر اما صادق (ع) حضور و ظهوری فعال داشتند، گروه خوارج بودند. آنان از زمان حضرت علی (ع) و در جنگ صفین و پس از ماجرای حکمیت پدید آمدند و به مقابله با امام علی (ع) پرداختند و معتقد بودند که آن وی در امر حکمیت مرتکب خطا شده و باید توبه کند و چون حضرت توبه نکرد، او را به کفر متهم نموده و با او جنگیدند.
بازماندگان آنان نیز بعدها با عقاید انحرافی و تعصبات خشک و در عین حال مقدس مآبی خویش، در مقابل دیگر ائمه معصومین(ع) ایستادند. با وجود آنکه بشدت از سوی خلفای اموی و عباسی تعقیب شدند، ولی هیچگاه بطور کامل از بین نرفتند و گاه گاهی موجبات نگرانی و تهدیدات ویرانگری برای خلفاء وقت محسوب می شدند.
خاستگاه اصلی خوارج، منطقه عراق بود؛ و بیشترین ایشان نیز ابتداء در شهر کوفه متمرکز بودند و تا اوایل دوره عباسی نیز بقایای آنان در این منطقه حضور داشتند، اما پس از اندکی، بصره به موطن آنان تغییر یافت و در آنجا بود که فرقه های تازه ای تشکیل دادند (کرون، ۱۱۱:۱۳۸۹). آنان علاوه بر بصره، در مناطق دوردست دیگری مانند سیستان، خراسان، و همچنین شمال آفریقا به انتشار عقاید افراطی و دعوت خویش پرداختند و حتی موفقیت های قابل ملاحظه ای نیز بدست آوردند (خضری، ۴۱:۱۳۸۸ ).
خوارج از نظر نژادی، از قبایل عرب شمرده می شدند و لذا تعصب سختی نسبت به عرب داشتند. بسیاری از ایشان از قبایل ربیعه بودند، گرچه که جنبش های ایشان نشان می داد که دل آنان نسبت به اعراب مضری از کینه و حسد خالی نیز نبوده است (ابوزهره، ۱۷۵:۱۳۹۰).
خوارج در آغاز کار، یک حزب سیاسی بودند که گفتگوی آنان از حدود خلافت و متعلقات آن تجاوز نمی کرد. ایشان معتقد بودند که خلافت ابوبکر و عمر درست بوده است. خلافت عثمان نیز در سال های نخست و خلافت علی (ع) تا قبل از تسلیم به حکمیت قابل قبول است(ابراهیم حسن، ۳۲۲:۱۳۸۸ ) اما بتدریج و به ویژه از دوران عبدالملک تعلیمات سیاسی خویش را با اندیشه های دینی در آمیختند ( همان : ۳۴۳ ).
مهمترین ویژگی های فکری و فرهنگی ایشان عبارت بود از: نوسانات ناشی از شک و تردید و آشفتگی ذهنی، تعصب دینی کورکورانه، خشونت و لجاجت، عدم پای بندی به اصول،جبرگرایی و مقدس‌مآبی ( خاکرند، ۲۹۸:۱۳۹۰ – ۳۰۰ ). بنا به تعبیری، اینان جلوه ای از امتزاج فرهنگ جاهلی و فرهنگ اسلامی با تاثیر پذیری از فرهنگ بیگانه و نیز میوه بحران هویتی محسوب می شدند، که اوج آن در شهر کوفه بود ( همان : ۲۹۴ ). عواملی چون:حوادث و بحران های پس از وفات پیامبر (ص)، فتوحات خارجی، شیوه انتخاب عثمان به خلافت و … از زمینه های ظهور این گروه بود ( همانجا ).
اینان افرادی ظاهر بین و سطحی نگر بوده، اعتقاد داشتند که هیچ کس را حق حاکمیت و قضاوت جزء خداوند نیست ( دینوری، ۲۴۷:۱۳۶۴). شاید به همین جهت بود که دست به کارهای متناقض و زشتی از جمله : قتل نفس، کشتن و به اسارت بردن زنان و … می زدند که دلیل بر خطای محض و بی بصیرتی ایشان محسوب می گردید ( ابی طقطقی، ۱۲۸:۱۳۸۹ – ۱۲۹ ). و لذا فتنه ی آنان، از ضعف فکری و ناآگاهی از سنت پیامبر (ص) و حقیقت قرآن سرچشمه می گرفت. درگیری های غیرضروری خلفاء و برنامه نداشتن آنان برای تبلیغ و تبیین صحیح دین و در نتیجه شکوفا نشدن استعداد عقلانی و منطقی مسلمانان، سبب شده بود تا عقاید دینی گروه هایی از مسلمانان، با جهالت و تعصب خشک بیامیزد و به راحتی ابزار دست سودجویان شوند ( نصیری، ۲۰۶:۱۳۸۹ ).
امامان معصوم (علیهماالسلام ) از جمله امام باقر (ع) و امام صادق (ع)، در برابر گروه ها و فرقه های انحرافی از جمله خوارج مواضع تند در عین حال منطقی اتخاذ نموده بودند و ایشان را لعن و گروهی متحجر و قشری می دانستند که در عقاید خود تعصب و تنگ نظر هستند (تاری و دیگران، ۲۱۴:۱۳۸۲ ). به هر حال، ائمه (ع) بنابر رسالت خویش، بایستی با همه این جریانات و فرقه ها، بطور مناسب و بجا و منطقی برخورد می کردند، حتی با بزرگان برخی از آنان به مناظره می پرداختند و دین واقعی را از انحرافات پالایش می نمودند ( همان جا و مطهری، ۱۲۹:۱۳۸۷ – ۱۳۲ ).
۳-۱-۳- مرجئه :
فرقه مرجئه یکی دیگر از گروه های انحرافی بودند که در نیمه دوم قرن اول هجری و در زمان حاکمیت امویان ظهور کردند. کلمه مرجئه از ارجاء و به معنای تاخیر انداختن است.( رازی، ۱۵۲:۱۳۶۹ ) ابراهیم حسن به نقل از فلوتن می نویسد : « نام مرجئه از آیه ۱۰۶ سوره توبه گرفته شده است» ( ابراهیم حسن، ۳۶۸:۱۳۸۸ ). نخستین بنیاد اندیشه ارجاء، در پی قتل عثمان و داوری درباره حضرت علی (ع) آشکار گردید. اینان کسانی بودند که داوری درباره حقانیت عثمان یا حضرت علی (ع) را به خدا و روز جزا واگذار کرده بودند و خویش را ازنزاع های آن روزگار کنار کشیده بودند ( غلامی دهقی، ۱۰۵:۱۳۸۸ و رازی، ۱۵۲:۱۳۶۹ ). آنان جهت توجیه سکوت و عدم ورود به نزاع ها به حدیثی متوسل شده اند که ابوبکر از رسول خدا (ص) نقل کرده است ( ابوزهره، ۱۹۸:۱۳۹۰ ).
مرجئه معتقد بودند که ایمان یک باور ذهنی است، که ارتباطی با عمل نداشته و عمل نیز تاثیری در تشدید یا تضعیف آن ندارد … طبق عقاید مرجئه، یک مسلمان حتی در صورت انجام هر گونه گناه و عمل زشتی، باز یک مؤمن محسوب می شود ( جعفریان، ۶۱:۱۳۷۱ ) اندیشه ارجاء از جهتی، در حقیقت واکنشی بود در برابر طرز تفکر سخت گیرانه خوارج که حتی مرتکب گناه صغیره را هم کافر می دانستند. آن سخت گیری، به نوعی اباحی گری منجر شد. مرجئه بارزترین نمونه جمود فکری و سیاسی و منفعل ترین گروه مسلمانان قرن اول هجری محسوب می شدند ( خاکرند،۳۶۸:۱۳۹۰ - ۳۶۹). بیشتر منابع، مرجئه را از فرقه های اصلی و بزرگ اسلامی و در ردیف شیعه، خوراج و معتزله یاد نموده اند ( غلامی دهقی، ۱۱۷:۱۳۸۸ ).
تفکر جبری گری مرجئه کار آمدترین حربه ای بود که حاکمان زمانه را زیبا و اعمال باطل آنان را حق جلوه می داد. این تفکر، همه چیز را مطابق مشیت خدا و قضای حتمی و اراده و عقل را، اسیر آن می دانست ( حیدری آقایی، ۱۳۸۵، ج۲۴۱:۱ ) در راستای همین تفکر، مرجئه معتقد بودند، حکومت امویان به خواست خدا بوده و لذا قانونی است (خاکرند،۳۷۱:۱۳۹۰).امویان نیز از گروه مرجئه برای توجیه رفتار های خود استفاده می نمودند (علیدوست خراسانی، ۱۹۸:۱۳۷۸). در واقع می توان گفت که جنبش مرجئه، حرکتی توجیه گرا بوده است ( مدرسی، ۱۱۱:۱۳۷۸ ).
البته رویکرد سیاسی مرجئه، نوسانات زیادی به خود دید و در شرایط متفاوت هر یک از خلفای اموی، چهره ای متمایز به خود می گرفت . اما بی شک اندیشه ارجاء در شکستن روح انقلابی اسلام و تغییر مسیر آن، تاثیر زیادی داشت ( خاکرند، ۳۷۴:۱۳۹۰ ).
۳-۱-۴- معتزله:
جریان فکری دیگری که در اواخر دوران بنی امیه، یا اوائل قرن دوم هجری شکل گرفت، مکتب معتزله^[۱] بود. واصل بن عطا پس از اختلاف با استاد خویش،حسن بصری، درباره «تقدیر و منزلت بین المنزلتین» از مجلس استاد رانده شد، و در کنار یکی از ستونهای مسجد بصره عزلت گزید و لذا پیروان او بعد ها به معتزله ( گوشه گیر ) معروف شدند ( ابراهیم حسن، ۳۷۲:۱۳۸۸ ). برخی از مورخان ضمن تصدیق تاریخ فوق برای ظهور معتزله، معتقدند که تحقق اعتزال مانند تفکر سیاسی خیلی جلوتر از این وقت و در واقع به زمان علی (ع) بر می گردد. اعتزال پیشه کنندگانی چون: سعد ابی وقاص، اسامه بن زید و … نمونه هایی از معتزلین اولیه بوده اند ( صالحی، ۱۴۲:۱۳۸۴ ).
در واقع جماعت معتزله از جمله فرقه هایی بودند که در مقابل جمود اهل الحدیث بوجود آمدند، و در برخی مسائل کلامی به شیعه نزدیک بودند. از این رو معتزله و شیعه را عدلیه نامیدند. عقل گرایی افراطی، یکی از مهمترین ویژگی های این فرقه است ( نامعلوم، ۱۰۳:۱۳۸۹ و شفیعی، ۵۶:۱۳۹۰ ). در همین راستا آنان معتقد بودند:« معارف تمام معقول است به عقل، واجب است. به نظر عقل و حسن و قبه عقلی و حسن و قبه عقلی است و این هر دو صفت ذاتی مر نیکو و قبیح است » ( شهرستانی، ۱۳۶۱،ج۶۵:۱ ).
نگاه اولیه آنان به مساله امامت چنین بود که در امامت نسب به هیچ روی شرط نیست و امامت برای قریشی و غیر قریشی سزاوار است، به شرطی که فاضل و دارای شرایط معتبر دیگر باشد. ( ابن ابی الحدید، ۱۳۷۰، ج۲۷۹:۴) همچنین امامت به انتخاب امت است، زیرا خداوند شخص خاصی را معین نکرده است و تفاوت نمی کند که او قریشی باشد یا نباشد. ( ابراهیم حسن، ۳۷۵:۱۳۸۸ ).از نظر آن ها، انسان در اعمال خویش مختار است، سزا و جزا نیز از روی عدل الهی است، قرآن نیز مخلوق است و در هر مکان و در هر عهدی باید عقل، راهنمای بشر باشد ( رازی، ۱۵۵:۱۳۶۹).
معتزله و خود واصل بن عطا، از جمله گروهایی بودند که از دعوت و قیام کنندگان حسنی ( محمد و ابراهیم بن عبدا…) حمایت و پشتیبانی نمودند ( الهی زاده، ۲۳۱:۱۳۸۵).
۳-۱-۵- متصوّفه:
تصوف یکی از جریان هایی بود که در نیمه قرن اول و اوائل قرن دوم هجری در میان مسلمانان بوجود آمد. آنان که خود را زاهد و صوفی می نامیدند، تمایل به رهبانیّت داشتند و روش خاصی را در زندگی در پیش گرفته بودند. چنین وانمود می کردند که از نعمات دنیا باید دوری جست و مومن باید تمام عمر را در گوشه ای بگذراند. شیعیان نیز مانند فرقه های دیگر اسلامی متمایل به رهبانیت شدند و بسیاری از مسلمانان در دام و کام این اندیشه انحرافی گرفتار شدند.( منصوری، ۱۳۹۰ : ۸۴-۸۵). شاید یکی از علل محبوبیت آن نزد همگان همان پیام صلح و دوستی بود که همه گروه های مسلمان و غیر مسلمان را به آن فرا خواند (اکبر احمد، ۷۵:۱۳۸۹ ).
مهمترین عوامل و ریشه های پیدایش تصوف در میان مسلمانان، تاثیر گذاری افکار و مذاهب هندی و بودایی، دنیا پرستی و آشوب های سیاسی، تماس مسلمانان را با راهبان مسیحی، انتشار فلسفه یونانی و تفسیر به رای از تعلیمات دینی بود ( نامعلوم، ۷۷:۱۳۸۸ ).
بهر حال صوفیگری بر اثر تفریط و انحراف از حد اعتدال و متوسط زندگی پی ریزی شد و بتدریج، به صورت یک مسلک در جهان اسلام مطرح گردید و سازشی نیز با اسلام و سیره ائمه (ع) نداشت، بلکه بیشتر مورد استفاده و بهره برداری طاغوتیان قرار گرفت ( عبدوس و اشتهاردی،۴۶۷:۱۳۸۲-۴۶۹ ). امام جعفر صادق (ع)، همانطور که با گرو ه های انحرافی دیگر مقابله و اندیشه ها و افکار آنان را افشاء و رد نمود، با رهبانیت شیعه نیز بطور جدی مخالفت کرد. او می دانست که اگر شیعه در مسیر تصوف و رهبانیت گام نهد بعد از چندی خود به خود از بین خواهد رفت ( منصوری،۸۵:۱۳۹۰ )

۶۰

۳۰

۲

۵

۳

مثال­هایی از نقص­های ساختاری در شکل ۲-۲ نشان داده شده­است.
CR₃
CH₂
CH₂ C CH₂
Cl
ساختار بی­قاعده کلر سه­تایی
Cl
CH₂ C CH CH C CH₂
O
ساختار­های کتوآلیلی تولیدی به­وسیله فرایند اکسایش گرمایی
مثال­هایی از نقص­های ساختاری پلی­وینیل­کلراید
سایر محل­های آغازی شاخه­ های ۲، ۴-دی­کلروبوتیل و وجود گروه ­های پروکسی هستند. پایدار کننده­ های گرمایی، هیدروکلراید زدایی و خوداکسایش را کند کرده و قطعه قطعه شدن را کاهش می­ دهند، به علاوه صدمات موجود را بهبود می­بخشند. همچنین آنها به حفظ پایداری نوری در طول استفاده کمک می­ کنند. فرایند تخریب گرمایی به­وسیله تجزیه رنگ تولیدی در محیط ایستا یا پویا با بهره گرفتن از مرجع به عنوان استاندارد ردیابی می­ شود. پایداری گرمایی براساس زمان آزادسازی هیدروکلریدریک اسید اندازه ­گیری می­ شود.
نقش پایدارکننده­های گرمایی به موارد زیر خلاصه می­ شود:
جانشین کردن نقص­های ساختاری با گروه ­های پایدارتر.
توقف اکسایشی خود به خود هیدروکلرید زدایی به وسیله جانشین کردن آلیل کلرید تشکیل شده در طول تخریب.
ربایش هیدروکلریدریک اسید آزاد شده که اثر پیش برندگی تخریب را دارد.
واکنش با رادیکال­های آزاد تشکیل شده ( ضد اکسنده ) برای جلوگیری از تغییر رنگ و تشکیل پیوند عرضی به وسیله فرایند­های گرمایی، تنش زیاد و نور شیمیایی.

تاثیر در فرایند به عنوان روان کننده.
انواع بسیار مختلفی از پایدار کننده­ های گرمایی بر پایه نمک­های فلزات مختلف یا صابون­ها با واکنش­پذیری مضاعف برای پلی­وینیل­کلراید وجود دارند.

۲-۲-۳-افزودنی­های حالت جامد[۲۷]

۲-۲-۳-۱-پایدار کننده­ های سرب

ترکیب­های سرب معمولا بر اساس مخلوط نمک­های سرب مانند سولفات سرب تری­بازی ( ۳PbO.PbSO₄.H₂O )، فسفیت سرب دی­بازی ( ۲PbO.PbHPO₃.1/2H₂O)، صابون­های سرب با مقداری اثر روان کنندگی،استئارات سرب دی­بازی [۲PbO.Pb(C₁₇H₃₅COO)₂] یا استئارات سرب عادی [ Pb – ( C₁₇H₃₅COO)₂]، پایدار کننده­ های گرمایی با قیمت بسیار مناسب برای سالیان درازی هستند.
این ترکیبات به عنوان جاذب هیدروکلریدریک اسید موثر عمل می­ کنند. همچنین، فسفیت سرب دی­بازی پایدارکننده نوری موثری است. آنها به ویژه به دلیل نارسانا بودن و ماهیت بی­اثر کلریدهای تشکیل شده با هیدروکلریدریک اسید، برای عایق سیم و کابل مناسب هستند. در آمریکای شمالی ترکیبات سرب برای کاربرد­های پلی­وینیل­کلراید سخت پذیرفته نشده و استفاده از ترکیبات آلی قلع ترجیح داده می­ شود. به­هرحال، براساس طبقه بندی اخطار EU و برچسب­دار کردن پایدارکننده­های سرب به عنوان مواد سمی که احتمال بروز خطراتی از جمله باروری معیوب و همچنین آسیب رساندن به محیط زیست و آثار جمع شونده خطر و زیان منجر به از رده خارج شدن این مواد در اروپا شده است.

۲-۲-۳-۲-پایدارکننده­های بر پایه کلسیم-روی

در سال­های اخیر پیشرفت­هایی در فرمول بندی پایدارکننده کلسیم-روی جامد به منظور جایگزینی برای سرب با قیمت مناسب بدست آمده است که ترکیب­های این سامانه سمیت کمی دارند.
فرمول بندی­های کلسیم-روی آمیزه کمپلکسی شامل:
صابون کلسیم ( استئارات یا لورات )
صابون روی ( استئارات یا لورات )
جاروب کننده­ های اسید از قبیل هیدروتالیست، زئولیت و اکسیدهای فلزی-هیدروکسیدها
پایدارکننده­های همران آلی مانند دی­کتون استئاروئیل بنزوئیل متان
ضد اکسنده و …
کلسیم استئارات علاوه بر روان کننده به عنوان پذیرنده اسید نیز عمل می­ کند. روی استئارات در ترکیب با کمک پایدارکننده­ها برای بهبود رنگ اولیه و نهایی استفاده می­ شود. این امر به وسیله کمپلکس شدن کمک پایدارکننده روی استئارات انجام می­ شود، به طوری که از تشکیل سریع روی کلرید ( پیش برنده تخریب ) جلوگیری می­ کند. همچنین باید توجه داشت که رزین­های پلی­وینیل­کلراید به طور متفاوت در مجاورت روی واکنش داده و این موضوع روی فرمول بندی­های پایدارکننده اثر دارد.
هیدروتالیست­ها و زئولیت­های سنتزی برای پایدارکردن پلی­وینیل­کلراید استفاده می­شوند. این پایدار کننده­ها کمپلکس­های اضافی در محل­های تخریب تشکیل می­ دهند. چنین محل­هایی تمایل دارند غیرفعال شود و هیدروکلریدیک اسد بسیار واکنش­پذیر و کاتالیزوری پیش از حذف بیشتر آن به دام بیفتد.
زئولیت­ها، آلومینوسیلیکات­های سدیم بلوری با ساختار بلور مکعبی زئولیت A هستند. آنها ریز متخلخل با منافذ یکنواخت و منطقه سطح داخلی بسیار هستند. ضداکسنده­ها در مقادیر بسیار کم برای جلوگیری از اکسایش ماتریس پلیمر در فراورش گرمایی و در برابر اثر نور شیمیایی و محیطی افزوده می­شوند.
سامانه­های مختلفی بر پایه کلسیم-روی برای ایجاد پایداری گرمایی و نیازهای رئولوژی متفاوت برای لوله، رابط­ها، پروفیل، سیم و کابل موجود مناسب هستند. مقدار یک بسته کلسیم-روی حدود ۲٫۰ – ۴٫۰ phr است.
سامانه­های کلسیم-روی به ویژه برای استفاده در تماس با غذا و کاربردهای پزشکی به وضوح نشان می­ دهند که مواد ایمن­تری هستند.

۲-۲-۳-۳-پایدارکننده بر پایه ترکیب آلی کلسیم

توسعه عمده دیگر،جایگزینی روی با کمک پایدارکننده­های آلی ویژه­ای است که تاکیدی بر فلز روی برای تولید رنگ اولیه و نهایی ندارند. پایدار کننده­ های بدون روی، کارآیی فراورش بهتری نسبت به کلسیم روی دارند. سامانه­هایی براساس مواد آلی به عنوان جایگزین برای کاربرد در لوله سخت و رابط­های لوله استفاده می­شوند.

۲-۲-۴-پایدارکننده­های مایع[۲۷]

۲-۲-۴-۱-ترکیبات آلی قلع

ترکیبات آلی قلع بر پایه آلکیل قلع مانند معمولا مخلوط­هایی از دی­آلکیل و مونوآلکیل هستند که با پیوند کوالانسی C-Sn به اتم قلع متصل شده ­اند.

۲-۲-۴-۲-ترکیبات باریم-کادمیم

جمع

۱۷۵۰۰

۱۰۰.۰

همانگونه که ملاحظه می‌کنید تفاوت درصد مادیون و فرامادیون در ایران(۲۰.۷%) با مقدار متوسط جهانی(کشورهایی که در آنها پیمایشهای موسسه اینگلهارت انجام گرفته است) تفاوت ناچیزی را نشان میدهد (۰.۸%). ولی از متوسط کشورهای غربی (در تعریف اینگلهارت) (۱۹۹۰،ص۱۰۶) بسیار(۱۶.۷%) بیشتر است. بنابراین کارآمدی این شاخص در ایران در حد متوسط جهانی(۶۹ کشور دارای نقش مهمتر در اقتصاد جهانی) است.

۴-۱-۲- روش دوم: تحلیل‌عامل ارزشهای مادی فرامادی (همان روشی است که اینگلهارت خود می‌پیماید)
یکی از مهمترین و محکم‌ترین دلایل انطباق این شاخص‌ها در ایران می‌تواند خود فرایند شاخص‌سازی باشد. به این معنا که اگر این ارزشها در ایران نیز با چنین همبستگی‌ای دو عامل را تشکیل دهند می‌توان مطمئن شد که این شاخص در ایران نیز کارآمد است.
حال این فرایند (شاخص‌سازی) را در مورد داده‌های پیمایش ۷۹ (دکتر آزاد) اعمال میکنیم و نتایج آن را مشاهده می‌کنیم (جداول(۴-۷و ۴-۸)).
جدول ۴-۷: نتایج عاملهای تشکیل شده از ۱۲ سوال اهداف و آرزوها از پیمایش ۷۹ (ایران(
جدول ۴-۸: عاملهای تشکیل شده از ۱۲ سوال اهداف وآرزوها از پیمایش ۷۹(ایران)
همانگونه که در جدول (۴-۸)، (نتایج تحلیل عامل پیمایش ۷۹ )مشاهده می‌کنید نتایج همانندی بسیاری با دریافت‌های اینگلهارت نشان می‌دهد (دو مورد اختلاف مشاهده می‌شود) به معنای دیگر ۵ ارزش مشخص‌کننده سنخ ارزش مادی (حق دخالت بیشتر در کار، جامعه انسانی‌تر، احترام به اندیشه‌ها، سهم بیشتر در حکومت و آزادی بیان) در قطب مثبت جمع شده‌اند، از شش اررزش مشخص کننده سنخ ارزشی مادی نیز پنج ارزش (مبارزه با افزایش قیمتها، رشد اقتصادی، مبارزه با جرم و جنایت، اقتصاد با ثبات و حفظ نظم) نزدیک قطب منفی جمع شده‌اند. شهرهای زیباتر با بار عاملی ۳۵% جزء ارزشهای مادی و نیروی دفاعی قوی‌تر با بار ۲۳% در سمت ارزشهای فرامادی قرار گرفته است.
در تحقیقات انجام شده توسط اینگلهارت برای مقایسه کشورهای غربی و غیر غربی نیز چنین تفاوتهایی به چشم می‌خورد. یکی از این کشورها ژاپن است. ارزشهایی که در سرتاسر غرب مبنای یکسانی دارند، گاهی در ژاپن اهمیت کاملاً متفاوتی پیدا می‌کنند. به طور کلی می‌توانیم نتیجه بگیریم که ژاپنیها غیر مادی‌تر از اکثریت غربی‌ها هستند، لیکن این امر بازتاب حیات ارزش‌های ما قبل صنعتی است، بیش از آنکه نشانگر خیزش فرامادیگری باشد.
این واقعیت که افول ارزش‌های سنتی ما قبل مادی در ژاپن مانع خیزش ارزش‌های فرامادی است ساختار وجه مادی/فرامادی را در آن کشور تغییر می‌دهد. با آنکه تاکید بر امنیت اقتصادی و جانی در ژاپن هم مانند تمام کشورهای دیگر توام هستند، تاکید بر احساس دلبستگی برخلاف سرتاسر غرب بخشی از دسته فرامادی را تشکیل نمی‌دهد. با آنکه ژاپنی‌های جوانتر و تحصیل کرده‌تر رجحان قاطعی برای داشتن “حق بیشتر در تصمیم‌گیریهای مهم دولتی” و “حمایت از آزادی بیان” نشان می دهند (واتانوکی ۱۹۷۷، ۳۴)، تاکید بر ارزش‌هایی همچون “روابط انسانی دوستانه” را نشانه‌ای از فشار پدر سالارانه بر حق ابراز نظر فردی تلقی می‌کنند. بنابراین مجموعه دوازده ارزشی مادی/فرامادی را نمی‌توان در ژاپن بدون تغییر به کار بست زیرا برخی ارزش‌ها که با همسانی قابل ملاحظه‌ای در سرتاسر غرب قطبیتی فرامادی نشان می‌دهند در بافت جامعه ژاپن قطبیتی بی‌طرفانه و حتی عکس دارند. این یافته مهمی است، این امر حاکی از آن است که بخش غیر فیزیولوژیک سلسله مراتب نیازهای مازلو یک الگوی همگانی بشری نیست، بلکه وابسته به فرهنگ است. مازلو فرضیه‌ای ارائه می‌دهد که به تنظیم مجموعه دوازده ارزشی کمک می‌کند. اما این فرضیه فقط تا حدی قابل دفاع است. به نظر می‌رسد نیازهای مادی بر نیازهای عالیتر مقدم باشند. اما همانطور که ما مدتی قبل به این نتیجه رسیدیم «به نظر نمی‌رسد هیچ گونه سلسله مراتب روشنی بین آخرین نیازها که مازلو آنها را خود شکوفایی نامیده وجود داشته باشد» (اینگلهارت ۱۳۷۳، ۲۲) شواهد مربوط به ژاپن این نکته را روشنتر می‌سازد.
در هنگ‌کنگ نیز تفاوتهایی با غرب دیده می‌شود. ارزش “رشد اقتصادی” و “اقتصاد باثبات” قطبیت مادی معمولی دارند لیکن با بارهای ضعیفتر از غرب.( شباهت بیشتر آن به غرب را می‌توان ناشی از تحت نظارت بودن انگلیس در سالهای متمادی باشد). اما قطبیت حول دو سنخ مادی/ فرامادی نمی‌گردد بلکه بعد غالب، بازتاب تعامل “وظیفه اجتماعی” و “خشنودی شخصی” است. این محور بازتاب تقابل میان آرزوهای فردی و سیاست رسمی “انقیاد همه کس در برابر کار” و ساختن اقتصاد سوسیالیستی است.
عامل‌های شکل‌‌‌‌‌‌‌گرفته در ایران نیز می‌تواند حقایقی بیشتر از تقابل‌های فرهنگی را آشکار سازد .
- در واقع عامل اول نمودار شده همان عامل (سنخ ارزشی) مادی/ فرامادی است با این تفاوت که دو ارزش “مطمئن شدن از قدرت ملی” و “تلاش برای زیباترشدن شهرها” در آن چارچوب نمی‌گنجد. البته‌ “تلاش برای زیباترشدن شهرها” در جدول دیگر کشورها نیز به دلیل وجود بار منفی مفهوم شهر در ذهن افراد (ترافیک، شلوغی، ناامنی و …) همانند کشورمان در زمره ارزشهای مادی قرار گرفته است.
درمورد گزینه «مطمئن شدن از قدرت ملی» نیز بار آن به گونه‌ای است که تقریباً در منطقه خنثی طیف قرار گرفته است اما گرایش این ارزش به سمت سنخ ارزشی فرامادی می‌تواند ناشی از دلیل زیر باشد: ایرانیان طی دو دهه اخیر یک انقلاب و بعد از آن مشکلات یک انقلاب اعم از ترورها، شورش‌های قوی و تجزیه‌طلبانه، نبود ارتش منظم و … را از سر گذرانده‌اند و مهم‌تر آنکه ۸ سال در یکی از طولانی‌ترین جنگ‌های قرن درگیر بوده‌اند. بنابر مبانی تئوریک احساس رضایت(رجوع کنید به چارچوب نظری) امنیت کنونی پس از سالهای ناامنی افزایش رضایت بسیاری را نسبت به امنیت کشور ایجاد کرده است و احتمالاً این مقدار رضایت بالا منجر به قرار گرفتن این ارزش در زمره ارزشهای فرامادی شده است.
اما در مورد دیگر عوامل شکل‌گرفته :
عامل دوّم شکل‌گرفته دارای ارزشها با بار متفاوت است. دو ارزش “سطح بالایی از رشد اقتصادی” و “اقتصاد با ثبات” با بارهای۰.۵۰- و ۰.۶۷۶- در مقابل دو ارزش ” تلاش برای زیباتر شدن شهرها” و “مبارزه علیه جرم و جنایت” و “مبارزه علیه رشد قیمتها” با بارهای عاملی ۰.۵۲۸ و ۰.۵۸۶ و ۰.۲۲۸ قرار گرفته‌اند. این تقابل می‌تواند به یکی از کشمکشها و قطب‌بندی‌های اساسی میان متفکرین وهمچنین عموم مردم اشاره کند. گروهی که برنامه‌های توسعه بعد از انقلاب را نگاشته‌اند رویکرد توسعه اقتصادی بدون توجه به دیگر مؤلفه‌های جامعه را داشته‌اند. مهمترین دغدغه چنین دیدگاهی‎، توسعه و رسیدن به رشد بالای اقتصادی بوده و هست اما گروهی دیگری که همواره منتقد دولت در چنین سالها بوده اند، به بهبود وضعیت زندگی روزمره مردم و عدالت اجتماعی نظر داشته است. سه ارزش “تلاش برای زیباتر شدن شهرها"، “مبارزه علیله جرم و جنایت” و “مبارزه علیه افزایش قیمتها” را می‌توان ارزشهای اساسی این گروه به شمار آورد همانگونه که مشاهده می‌کنید ارزشهایی چون “حمایت از آزادی بیان” و “جامعه‌ای که ایده‌ها بیشتر از پول ارزش داشته باشند"، “دخالت دادن مردم در تصمیمات دولتی"، ” نظم” و “قدرت ملی” در عامل دوّم بارهای بی‌اثر است که البته هیچ کدام از این موارد جزء دغدغه‌های اساسی دو گروه عنوان شده نیز نیستند.
اوج نمایان شدن تقابل این دو گروه و روشن شدن این قطبیت در اعیان سیاسی، در دور دوّم انتخابات ریاست جمهوری نهم رخ داد و نتیجه نشان‌دهنده این مطلب بود که طرفداران سنخ دوّم در ایران در سال ۸۴ بسیار بیشتر از افرادی هستند که عامل اول را انتخاب می‌کنند.
عامل سوم می‌تواند شکاف فکری-فرهنگی دیگری را نمایان سازد. این عامل نیز که ۸/۱۱ درصد واریانس را تبیین می‌کند دارای دو قطب متفاوت است. در یک سو دو ارزش “مطمئن‌شدن از قدرت ملی” و “پیشرفت به سوی جامعه‌ای انسانی” با بارهای ۷۲۰% و ۵۳% و در سوی دیگر سه ارزش “افزایش حق مردم در اظهار نظر در نحوه اداراه امور در محل کار و اجتماع"، “حمایت از آزادی بیان” و “احترام به اندیشه‌ها” (پیشرفت به سوی جامعه‌ای که ایده‌ها بیشتر از پول ارزش داشته باشد) با بارهای ۴%-، ۳۰%- و ۳۸%- قرار دارد.
قطبی شدن این ارزشها می‌تواند نشان از تقابل دیگر ارزشی در جامعه ایران باشد و آن نزاع همیشگی آزادی و امنیت در ایران است. به گونه‌ای که همواره افرادی که از حق آزادی بیان و دخالت بیشتر مردم در اداره امور کشور سخن گفته‌اند به بهانه خدشه‌دار نمودن امنیت ملی و به وجودآوردن هرج و مرج و بی‌ثباتی سرکوب شده‌اند. این دو گروه ارزشی سالهای بسیاری را در این کشور با یکدیگر برخورد داشته‌اند. برای نمونه آخرین آنها انتخابات ریاست جمهوری هفتم در خرداد ۷۶ بود که این تضاد جنبه‌ای سیاسی و انتخاباتی به خود گرفت و نشان داد که افراد دارای نگرش آزادی‌خواهی بسیار بیشتر از سنخ ارزشی امنیتنگر است.
بنابراین عامل اوّل با تبیین ۲۹/۱۸% واریانس، مهمترین عامل و با کمی اغماض همان سازنده عامل مادی/فرامادی است، عامل دوّم با تبیین ۱۲% واریانس مشخص کننده تقابل میان توسعه‌گرایان و عدالت خواهان و عامل سوم با تبیین ۱۱% واریانس مشخص‌کننده تقابل میان استقلال‌گرایان با آزادی‌‌خواهان است، عامل‌های دیگر تقابلهای اساسی را آشکار نمی‌سازد (و یا حداقل نگارنده از درک آنها عاجز است).
۴-۱-۳-روش سوم: سومین دلیل و روش انطباق شاخص‌ها، روشی است که در قسمت بعدی که همان مطالعه طولی و تطبیق کل نظریه اینگلهارت طی سالهای ۵۳–۸۳ است نیز استفاده می‌شود. همانگونه که در مدل تحلیلی اینگلهارت نشان داده شد اینگلهارت تنها به معرفی شاخص‌ها و ارتباط آن با رشد اقتصادی بسنده نکرد بلکه نشان داد که این تفاوت ارزشی نتایج دیگری از جمله تفاوت‌های نگرشی در مورد اعیان‌های اجتماعی و فرهنگی را به دنبال خواهد داشت به دیگر معنا، افرادی که واجد ارزشهای مادی می‌باشند در مورد خانواده، دین، نگرشهای جنسیتی، سیاست و اقتصاد دارای نگرشها و ارزشهای متفاوتی نسبت به فرامادیون هستند. اینگلهارت در کتاب خود (تحول فرهنگی در جوامع پیشرفته صنعتی) این تفاوتها را در هر کدام از موارد بالا نشان داده است . اینگلهارت ۳ نوع نگرش را مورد سنجش قرار داد.
۱- یکتاپرستی
۲- حرمت خانواده
۳-نظم داخلی
وی این سه نوع را از یافته‌های گروه مطالعه نظامهای ارزشی اروپا که در سال ۱۹۸۱ از مردم ۱۰ کشور و بررسی بعدی که در ۱۵ کشور صورت گرفت استخراج نمود. در میان یافته‌های این مطالعه این واقعیت بروز کرد که ارزشهای مذهبی و فرهنگی این مردم از انسجام قابل توجهی برخوردار است.
جدول ۴-۹: رد یا قبول ارزش‌های یهودی مسیحی (تحلیل عوامل مولفه‌های اصلی)

بار عامل اول در تحلیل مولفه اصلی

ارزش

۷۷۱/۰

خدا در زندگی پرسش شونده مهم است (بیشترین نمره در مقیاس ۱-۱۰ است)

۷۴۹/۰

«تو خدای دیگری به جز من نداری» امروز هم درست است

۷۳۶/۰

مذهب به پرسش شونده نیرو و آرامش می‌بخشد