لیست علایم و اختصارات
AC ) Alternating Current جریان متناوب (
BJT ) Bipolar Junction Transistorترانزیستور پیوند دو قطبی (
CCM ) Continuous-Conduction-Modeحالت هدایت پیوسته (
CDVM ( Capacitor-Diode Voltage Multiplier)تقویت کننده ولتاژ دیود و خازن
CSR ) Converter Series Resonanمبدل تشدید سری (
DC ) Direct Currentجریان مستقیم (
EMI ) Electromagnetic Interferenceتداخلات الکترومغناطیسی (
EMC ) Electromagnetic Compatibilityسازگاری الکترومغناطیسی (
HV ) High Voltageولتاژ بالا (
IGBT ) Insulated Gate Bipolar Transistorترانزیستور دوقطبی گیت عایق شده (
MBL )Multistage Blumlein Linesخطوط بلوملین چند طبقه ای (
MFC ) Magnetic Flux Compressorکمپرسور شار مغناطیسی (
MG ) Marx Generatorمولد مارکس (
MOSEFET ) Metal-Oxide Semiconductor Field-Effect Transistorترانزیستورنیمه هادی اکسید فلزی با اثر میدان(
MPC )Magnetic Pulse Compressorکمپرسور پالس مغناطیسی (
MVM ) Multilevel Voltage تقویت کننده ولتاژ چند سطحی (
PEF ( Pulsed Electric Fieldمیدان الکتریکی پالسی (
PFC ) Power Factor Correctorsتنظیم کننده های ضریب قدرت (
PFN ) Pulse Forming Networkشبکه شکل دهی پالس (
SMPS (Switched-Mode Power Supply)روش کلید زنی منابع توان پالسی
ZCS )Zero Current Switchingکلید زنی جریان صفر (
ZVS ) Zero Voltage Switchingکلید زنی ولتاژ صفر (
فصل اول
آشنایی با ساختار منابع توان پالسی مورد استفاده در پلاسما
۱.۱مقدمه
اساس فناوری سیستم توان پالسی بر پایه ذخیره انرژی زیاد در زمان نسبتا طولانی و آزاد کردن خیلی سریع آن می باشد که هدف از فرایند آزاد سازی انرژی، افزایش توان لحظه ای آن است. از مشخصه های کلیدی منابع توان پالسی می توان به سطح ولتاژ و مدت زمان افزایش آن که بر مبنای مشخصات بار مورد نیاز تعیین می شود، اشاره کرد]۱[. روش های سازگاری منابع توان پالسی با بارهای متفاوت توسط تکنولوژی موجود، یکی از بحث های کلیدی فناوری سیستم توان پالسی مورد استفاده در پلاسما می باشد. استفاده از دانش پیشرفته و رویکردهای اخیر در الکترونیک قدرت و نیمه هادی ها به حساب سطح نیازمندی صنعتی و علمی آن است که باعث پیشرفت سریع منابع توان پالسی در دهه اخیر شده است.از ویژگی های بارز منابع توان پالسی جهت افزایش راندمان و قابلیت اطمینان آن، پیچیدگی ها و ریزه کاری آن است]۲[. کنترل بهینه روند تولید توان در منابع تولید توان پالسی یک روش مهم و حیاتی برای افزایش راندمان می باشد. از سوی دیگر استفاده از منابع توان پالسی با ولتاژ بالا نیازمند کلیدهای قدرت بالا می باشد که ولتاژ شکست و زمان کلید زنی آن محدودی است.

۲.۱ آشنایی با پلاسما
واژه “پلاسما” برای اولین بار در سال ۱۹۲۷ توسط ایروین لانگمویر^[۱] برای یک توده خنثی از ذرات باردار به کار رفت]۳[. پلاسما را می توان با ایجاد یک اختلاف پتانسیل بین دو الکترود در یک محیط گازی بوجود آورد. میدان الکتریکی ایجاد شده بین دو الکترودهای آند و کاتد، باعث یونیزاسیون ذرات گاز خنثی و ایجاد مسیر هدایت می شود. در شکل(۱_-۱) نمونه ای از الکترودها را نشان داده شده است. ساده ترین حالت، خطوط میدان الکتریکی بین آند و کاتد که در آن میدان الکتریکی تقریبا یکنواخت است، به اندازه و شکل الکترودها(دو الکترود مسطح با یک شکاف کوچک در میان شان است) بستگی دارد]۴[.
شکل(۱_-۱) نمایی از الکترودهای بکار رفته در پلاسما
۱.۲.۱ منحنی دشارژ گازی ولتاژ _– جریان پلاسما
شکل (۱_-۲) منحنی دشارژ گازی ولتاژ _– جریان الکترودها را در حالت dc نشان می دهد]۵[. این منحنی دارای چند ناحیه می باشد که نام نواحی در جدول (۱_-۱) به صورت خلاصه بیان شده است. ناحیه دشارژ تاریک پلاسما، که در آن دشارژ شروع می شود. هر چند که برای ایجاد حالت شکست، این دشارژ به صورت کافی ذرات را تحریک نمی کند. به این دشارژ تاریک می گویند زیرا که در این حالت دشارژ هیچ گونه انتقال انرژی به الکترون ها صورت نمی گیرد تا منجر به انتشار نور مرئی شود. در دشارژ تاریک با یونیزاسیون، یون ها والکترون ها به تنهایی اشعه های کیهانی و اشکال دیگری از آن (مانند اشعه یونیزه کننده طبیعی) که با افزایش ولتاژ همراه است، تولید می کند. در حالت اشباع با یونیزاسیون، تمام ذرات باردار حذف و الکترون ها به علت یونیزاسیون انرژی کافی ندارند. در حالت تاونزند با شروع یونیزاسیون، میدان الکتریکی ایجاد و جریان و ولتاژ به صورت نمایی افزایش می یابد]۶[. بین حالت تاونزند و شکست در پلاسما، ممکن است تخلیه کرونا صورت گیرد که در نتیجه میدان الکتریکی بر روی لبه های تیز الکترود متمرکز می شود. تخلیه کرونا می تواند به صورت مرئی یا تیره باشد که به میزان جریان عبوری از آن بستگی دارد. ناحیه دشارژ تابشی با حالت شکست شروع می شود و با تشکیل قوس الکتریکی به پایان می رسد. به طور عمده فرآیندهایی که منجر به شکل گیری حالت شکست و دشارژ تابشی می شود را می توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد: (الف) فرآیندهای گازی پلاسما، که در آن یونیزاسیون از برخورد الکترون و یون صورت می گیرد. (ب) فرآیندهای کاتدی پلاسما، که در آن الکترون ها از کاتد آزاد می شوند. به این فرایند، به علت ایجاد الکترون در آن، فرایند ثانویه نیز می گویند]۷[. با مطالعه مقالات منتشر شده در این مورد می توان دریافت که جنس کاتد تاثیر زیادی درایجاد حالت شکست دارد. توسط فرایند ثانویه می توان انواع انرژی تابشی را بصورت فتوالکتریک که در آن انرژی نوری باعث آزاد شدن الکترون ها می شود انتشار داد. در این مورد می توان به حالت گرما یونی در پلاسما نیز اشاره کرد، که در آن انرژی حرارتی باعث ایجاد الکترون و منجر به تولید میدان الکتریکی می شود. جرقه های ناشی از دشارژ در این حالت بسیار شدید است و دارای درخشندگی و چگالی جریان زیادی می باشد. قوس های ناشی از دشارژ را می توان معادل چگالی جریان زیاد در حد کیلو آمپر در سانتیمتر مربع در نظر گرفت. هرچند که شدت طبیعی قوس می تواند عامل فرسایش سریع تر الکترودها شود]۹،۸[.
شکل(۱_-۲)منحنی دشارژ گازی ولتاژ_-جریان حالت dc پلاسما
جدول(۱_-۱) شرح نواحی منحنی دشارژ گازی ولتاژ_-جریان حالت dc پلاسما

 

شماره	۱	۲	۳	۴	۵	۶	۷	۸	۹
نواحی	دشارژ تاریک	دشارژ تابشی

معمولی

 

گهگاهی
پایین

 

 

 

پایین
بالا
پشتیبانی از برند
و نتیجه آن به صورت الماس وفاداری ترسیم شده است:
جدول۲-۵: الماس وفاداری (نادری, ۱۳۹۰)
سمت راست الماس وفاداری نشان دهندۀ سطح پشتیبانی از برند است. پشتیبانی از برند را میتوان با سهم نسبی خرید از این برند به کل خرید مشتریان در آن زمینه اندازه گیری نمود. سمت چپ الماس وفاداری نشان دهنده تعهد مشتریان نسبت به برند است و در واقع منعکس کنندۀ سطح درک مشتریان از سازمان است. عمدتاً تعهد به برند با توجه به اختلال درگیری محصول و تلقی مشتری از ریسک برند تعیین میشود. در این قسمت قصد وارد شدن به جزئیات تفکیک و دستهبندی مشتریان وجود ندارد. اما درگیری با محصول، میزان سطح توجه مشتریان به محصولات، تلقی مشتری از ریسک برند و میزان رغبت یا عدم رغبت مشتریان به تأمین نیازهای خود از موارد تعهد میباشند. نتیجۀ تأثیر این دو عامل بر یکدیگر که محصول آن تعهد کلی مشتری به برند است، در جدول ۲-۶ به تصویر کشیده شده است:
جدول۲-۶: محرک‌های تعهد کلی مشتری (مسعودی, ۱۳۸۸)

 

 

 

 

درگیری با محصول

 

تلقی ریسک برند

 

 

 

وفادار

 

بالا

 

متوسط

 

 

 

معمولی

 

پایین

 

متوسط

 

 

 

تنوع طلب

 

متوسط

 

پایین

 

 

 

گهگاهی

 

پایین

 

پایین

 

 

 

از نقطه نظر تجاری برای هر دسته از این نوع مشتریان از نظر وفاداری باید استراتژی بازاریابی خاصی را دنبال کرد.

مشتریان گاهگاهی را میتوان از سطح پایین درگیریشان با محصول و تلقی آنها از ریسک برند شناسایی کرد. عمدتاً اینها مشتریانی هستند که خریدشان از این برند بستگی به این دارد که مثلاً با پیشنهاد جدید قدم زدن در یک سوپر مارکت روبرو شوند یا نظایر آن.
نوع محصول چندان برای آنان جالب نیست، از این رو هر شرکتی باید به فراخور خود از روش های متفاوتی برای جلب اینگونه مشتریان سود ببرد. اینگونه استراتژی‌ها گرچه میتوانند به طور موقت باعث افزایش خرید توسط این مشتریان گردد، ولی تغییر در وفاداری آنها ایجاد نخواهد کرد. آنها در آینده نزدیک برای تأمین کالای مشابه به دنبال بهترین پیشنهاد خواهند بود که به آنها عرضه گردد. بنابراین هرگونه تبلیغی باید از نقطه نظر مالی برای آنها ارزشمند باشد تا این دسته از مشتریان را جذب کند. بدین جهت آنها برای سازمان سودآور نیستند.
مشتریان تنوع طلب، با محصولات بیشتری درگیر هستند ولی عموماً از ترکیبی از برندها خرید میکنند و هیچ مشکلی با تغییر دادن یک برند به برند دیگر ندارند. با این وجود، میتوان با فعالیتهایی، به نحوی پشتیبانی از یک برند را افزایش داد، بگونهای که یک برند، جزء لاینفک سبد خرید آنها باشد. اگر یک شرکت تمایل داشته باشد که روابط بلند مدت‌تری با این دسته از مشتریان داشته باشد، باید مجموعهای از برندهای متناظر برای ارضای اینگونه مشتریان تنوع طلب به وجود بیاورد. حفظ چنین مجموعه های هم سطحی کاری پر هزینه و تنها از اقتصادهای بزرگی چون جمهوری خلق چین برمیآید.
گروه مشتریان معمولی اگر به طور معمول از یک تأمین کننده خرید کنند، پشتیبانی بالایی از برند نشان میدهند، اما اینگونه مشتریان تعهد چندانی به نوع محصول ندارند. به عبارت دیگر، آنها به این دلیل از این برند خرید میکنند که همیشه از آن خرید کردهاند. ریسک اینگونه مشتریان زیاد است، زیرا اگر آنها برای خرید از برند دیگری تحت فشار قرار بگیرند به مشتریان وفادار معمولی آن برند تبدیل میشوند. مسئله اینجاست که شرکت‌ها باید مطمئن شوند که مشتریان آنها هرگز تحت فشار برای خرید از برند قرار نگیرند. البته این کار به راحتی ممکن است. شرکتها باید مطمئن شوند که محصولات آنها همیشه در دسترس مشتریان قرار دارد و هیچگونه کسری در بازار وجود ندارد. بسیاری از تولید کنندگان کالاهای مصرفی که مشتریان معمولی بسیاری دارند، حتی از تعطیلات عمومی هم برای توزیع محصولاتشان استفاده میکنند
بخش مشتریان وفادار، حتی اگر برای خرید از یک برند دیگر تحت فشار هم قرار بگیرند، در اسرع وقت به برند دلخواه خود برمیگردند. آنها به برند، علاقه خود را نشان میدهند و پشتیبانی بلند مدتی از آن به عمل میآورند. ایجاد چنین وفاداریهایی برای اکثر شرکتها الزامی است و بسیاری در نظر دارند به این سطح از وفاداری در مشتریانشان دست یابند. در بعضی مواقع گسترش نادرست و نابجای بعضی برندها باعث میشود وفاداری اینگونه مشتریان با ارش کاهش یابد. (نیلی احمد آبادی, ۱۳۸۲)
رویکرد ۴C

با بهره گرفتن از فرمان Element در منوی KeyIn هندسه و خصوصیات دو بعدی المان­ها تعریف می­شوند. هدف اصلی از فرمان Element کنترل داده ­ها برای شمارۀ المان­های تعریف شده و اصلاح داده ­های المان می­باشد. همان­گونه­که در شکل (۳- ۱۱) مشاهده می­گردد در تحلیل کامپیوتری حاضر از المان سازه­ای میله (Bar Element) استفاده شده است]۳۹[.

شکل ۳- ۱۱ : استفاده از المان سازه­ای Bar Element در روند تحلیل
۳-۵-۲ مدل­سازی هندسی و مش­بندی
به منظور ترسیم مدل گرافیکی در این نرم­افزار از منوی Draw استفاده می­ شود. برای این منظور ابتدا از طریق دستور Draw Point (شکل شماره ۳-۱۲) و با داشتن ابعاد شکل مورد نظر، نقاط اولیه تعیین می­ شود. سپس با دستور Draw Region المان­های مدل گرافیکی با وصل کردن نقاط مربوطه ترسیم گردید. برای افزایش دقت نتایج، ابعاد المان­های مش در منطقه­ای با تمرکز تنش بیشتر، کوچکتر انتخاب شد]۳۹[.
شکل ۳- ۱۲ : جزئیات ترسیم هندسی و تغییر در ابعاد مش­بندی مدل اجزا محدود
۳-۵-۳ پارامترهای هندسی
با توجه به اهداف این پژوهش که تحقیق و بررسی نقش پارامترهای هندسی المان­های فولادی در بهبود ظرفیت باربری بستر­های ماسه­ای سست می­باشد؛ به همین منظور ابعاد مختلفی برای پارامترهای طول، قطر، فاصله مرکز به مرکز و میزان فاصله از بر پی المان­های فولادی، برای عرض­های مختلفی از پی در نظر گرفته شد که مقادیر آن به طور خلاصه در جدول (۳-۱) ارائه گردیده است.

 

عرض پی	طول المان های فولادی	قطر المان های فولادی	میزان پراکندگی المان های فولادی	فاصله مرکز به مرکز المان های فولادی از یکدیگر
B (m)	L (m)	D (m)	R (m)	S (m)
۱٫۰, ۱٫۵, ۲٫۰, ۳٫۰	۱٫۰B , 2.0B , 3.0B	۰٫۰۱ , ۰٫۰۲۵ , ۰٫۰۵ , ۰٫۱ , ۰٫۱۵	۰٫۰B , 0.5B , 1.0B , 2.0B	۰٫۰۸B, 0.125B, 0.17B , 0. 25B, 0.33B, 0. 5B, 1.0B

جدول ۳- ۲ : پارامترهای هندسی در نظر گرفته شده برای المان­های فولادی و پی
۳-۵-۴ پارامترهای مقاومتی
جهت انجام تحلیل­های کامپیوتری، از خاک ماسه­ای با خصوصیات مطابق جدول (۳-۳) استفاده گردید. در تحلیل­ها، هم از خواص خطی و هم از خواص غیرخطی مصالح خاک استفاده شده است. برای تعریف خصوصیات غیرخطی مصالح خاک، معیار موهر-کولمب مورد استفاده واقع شد.
جدول ۳- ۳ : مشخصات مقاومتی مصالح خاک

 

نوع خاک

• مقدسی، علی محمد. “نکات برجسته و مهم صرفی گویش سمنانی". فرهنگ قومس. س۲. ش۸ . زمستان ۱۳۷۷، ص۲۷ـ۴۲.

 

اقسام کلمات در گویش سمنانی از نظر نوع.

 

• ــــــ . “نگرشی بر نکات مهم نحوی گویش سمنانی". فرهنگ قومس. س۲. ش۳ـ۴. پیاپی ۱۱ـ۱۲. پاییزـ زمستان ۱۳۷۸، ص۷۸ـ۸۳ .

 

اقسام کلمات در گویش سمنانی از نظر نقش.

 

• مقدم، محمد. آینده زبان فارسی: “آینده زبان فارسی". تهران: باشگاه مهرگان، ۱۳۴۱، ص۱ـ۳۸.

 

(سخنرانی محمد مقدم به تاریخ دوشنبه سوم دی ماه ۱۳۴۱ در باشگاه مهرگان)
خط فارسی؛ “دساتیر” و واژه “تیمسار"؛واژه‌های همکرد در زبان فارسی.

 

• مقربی، مصطفی. “«آنه» و «آنی» پسوندهای مرکب و دوگانه". نشر دانش. س۱۴. ش۶. مهرـ آبان ۱۳۷۳، ص۱۷ـ۲۰.

 

مقدمه‌ای بر مقاله “زبان فارسی ممیز ذی روح از غیرذی روح"، نوشته اسماعیل سعادت؛ “آن” و “آنی".

 

• ــــــ . هژده گفتار، مجموعه مقالات مصطفی مقربی: “افزایش واج‌های «ب» [یا «و»] و «ن» در پاره‌ای از فعل‌های فارسی". تهران: توس، ۱۳۷۵، ص۹۰ـ۹۷؛* نیز در: هفتاد مقاله (ارمغان فرهنگی به دکتر غلام‌حسین صدیقی). گردآورنده یحیی مهدوی، ایرج افشار. تهران: اساطیر، ۱۳۷۱، ج۲، ص۵۱۱ـ۵۱۸.*

 

• ــــــ . “اقتراح: حرف اضافه «به» را چگونه باید نوشت؟". سخن. س۱۰. ش۳. ۱۳۳۸، ص؟*؛ ش۶. ۱۳۳۸، ص؟*؛ نیز در: مصطفی مقربی. هژده گفتار، مجموعه مقالات. تهران: توس، ۱۳۷۵، ص۱۱ـ۱۷.

 

حرف اضافه “به” در زبان پهلوی؛ دو دلیل برای به استقلال نوشتن “به"؛ نقد چند نظر.

 

• ــــــ . “اگر در گلستان"، در: عامری‌نامه. به اهتمام حبیب یغمایی. تهران: یغما، ۱۳۵۳، ص ۳۴۳ـ۳۶۳؛ نیز در: مصطفی مقربی. هژده گفتار، مجموعه مقالات مصطفی مقربی. تهران: توس، ۱۳۷۵، ص۳۸ـ۵۹.

 

اگر؛ معانی و ترکیب‌های آن در گلستان؛ چند نمونه از ترکیب‌های “اگر” در جمله مرکب شرطی.

 

• ــــــ . “اندر= دیگر"، در: سخنواره، پنجاه و پنج گفتار پژوهشی به یاد دکتر پرویز ناتل خانلری. به کوشش ایرج افشار، هانس روبرت رویمر. تهران: توس، ۱۳۷۶، ص۱۶۵ـ۱۶۸.

 

واژه “اندر” مشترک در سه قواعد مقوله دستوری: حرف اضافه “که"، پیشوند فعل، گروهی از واژه‌هایی که امروز در زبان‌های هند و اروپایی به کار می‌رود.

 

• ــــــ . هژده گفتار، مجموعه مقالات مصطفی مقربی. “پاسخی به «نقدی بر نقد جمله‌های شرطی در فارسی” [نقدِ نقد وحیدیان کامیار]. تهران: توس، ۱۳۷۵، ص۶۵ـ۷۰.

 

• ــــــ . “ترکیب در زبان فارسی". سخن. دوره ۲۶. ش۴. اسفند ۲۵۳۶=۱۳۵۶، ص ۴۲۲ـ۴۳۱.

 

(این گفتار برای آگاهی استادان دانشجویان مصری زبان و سخنرانی در محضر آنها تهیه شده است.)
انواع ترکیب در اسم؛ انواع ترکیب در صفت مرکب.

 

• ــــــ . هژده گفتار، مجموعه مقالات مصطفی مقربی: “جمله‌های شرطی در زبان فارسی” [نقد اثر تقی وحیدیان کامیار]. تهران: توس، ۱۳۷۵، ص۶۰ـ۶۵.

 

• ــــــ . “چرا؟ ـ ارا"، در: کتاب سخن (مجموعه مقالات). تهران: علمی، ۱۳۶۸، دفتر سوم،ص؟.* نیز در: مصطفی مقربی. هژده گفتار، مجموعه مقالات مصطفی مقربی. تهران: توس، ۱۳۷۵، ص۱۰۵ـ۱۰۹.

 

نوع و تجزیه “چرا” و “ارا"؛ صورت‌های “این” در زبان فارسی و گویش‌ها؛ انواع حرف اضافه “را” و معانی آن.

 

• ــــــ . “چند پسوند فارسی: آژ، اوک، اول، ال، ایش". آینده. س۱۶. ش۱ـ۴. فروردین‌ـ تیر ۱۳۶۹، ص۵۹ـ۷۰.

 

۱) آژ=آز، آج، آچ، آس، آش ۲) اوک ۳)اول یا ‍اه ۴) پسوند ـ EL(a) 5)ایش.

 

• ــــــ . “چند پسوند فارسی: اون، ن، نگ". آینده. ش۵ـ۸ . مردادـ آبان ۱۳۷۰، ص۳۹۵ـ۴۱۴.

 

اون؛ ن؛ نگ.

 

• ــــــ . “درباره فعل"، در: نامواره دکتر محمود افشار. به کوشش ایرج افشار، با همکاری کریم اصفهانیان. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی، ۱۳۶۵، ج۲، ص۱۱۶۲ـ۱۱۸۷.

 

فعل‌های ساده فارسی؛ صورت تغییرات فعل‌های ساده؛ صورت ترکیبی فعل‌ها در زبان فارسی؛ مصدر؛ پسوندهای مصدر؛ باقاعده و بی‌قاعده در فعل‌های فارسی؛ دسته‌بندی فعل‌های فارسی.

ای هدهدِ صبا به سبا می فرستمت بنگر که از کجا به کجا می فرستمت
(حافظ، ۱۳۸۹ : ۳۹)
“نه بر جای خود است"حال و وضع پیشین را ندارد. بر اساس این جمله باید منظور شاعر ، ” دل” باشد که گاه در سفر است(مثل هدهد) و منظور از ” سبا” سرزمین یار ( استعاره ی مصرحّه) است که هدهد شاعر(دل او) به سوی او پرکشیده و رفته است.
۳-۳۰-استعاره مصرحّه و تبعیّه
از شکن زلف روز پوش قمر ساش چشمه ی خورشید شب نِقاب برآمد
(خواجو:۱۸۱)
در” زلف روز پوش” ” روز” استعاره ی مصرحّه است از چهره ی دل افروز یار.
زلف روز پوش به معنای زلفی که چهره ی پر فروغ را می پوشاند. روز پوش : استعاره ی تبعیّه ی وصفی .
” قمر سا” [ = قمر ساینده ، مماس و در تماس با قمر چهره ] استعاره ی تبعیّه ی وصفی از زلفی که بر چهره ی یار افشان ودر تماس است. ضمناً روز و قمر وخورشید وشب را باهم ردیف کرده است. “چشمه خورشید شب نقاب ” : ترکیب بسیار بدیع و استعاره ی مصرحّه ی مطلقه است به جهت داشتن ملایم از طرفین تشبیه در ژرف ساخت استعاره است بدیع بودن این ترکیب وقتی معلوم می شود که خواننده شعر سبک عراقی را دستِ کم به طور غالب خوانده باشد و بداند آفرینش چنین ترکیباتی، ساده نیست و انصافاً خواجو در ساختن ترکیبات بلاغی، دستمایه ی شگرفی دارد!
“چشمه ی خورشید” افزون بر تشبیه بلاغی، استعاره ی محقّقه (مستعار و مستعارٌله) است از “چهره ی فروزان” و “شب نقاب” استعاره ی تبعیّه وصفی است از “زلف سیاه یار” که گاه بر چهره افشان می شود. بنابراین در یک ترکیب : خواجو یک تشبیه و دو استعاره (در چهار واژه) آورده است. ظرافت دیگر بیت : “طلوع خورشید چهره ی از چین و شکن زلف” است. معلوم نیست خواجو در آن روزگار وانفسای انزوای زن در حصار خانه، چگونه به این تشبیهات و تعبیرات دراماتیک و زیباشناسانه رسیده است؟!

۳-۳۱-استعاره ی مصرحّه ی مطلقه
چشمه ی خورشید درخشان مروّق وقت صبوح از افق جام درآمد
(خواجو:۱۸۲)
مروّق (راوق) : می صاف شده از زغال بید. چوب بید را می سوختند و از زغال بید برای تصفیه ی شراب استفاده می کردند :
مجلس غم ساخته است و من چو بید سوخته تا به من راوق کند مژگان می پالای من
(خاقانی، ۱۳۷۵: ۲۰۶)
چشمه ی خورشید درخشان : تشبیه مقیّد به مفرد. “چشمه ی خورشید درخشان مروّق” تشبیه مقیّد (با دو قید اضافه و صفت) که مروّق به “چشمه ی خورشید درخشان” مانند شده است و استعاره است از “می درخشان” که چون خورشید از افق جام طلوع می کند : تشبیه مقیّد به مرکّب. وجه شبه مشبه : درخشش می درخشان و متلألئ از جام که همچون طلوع خورشید درخشان از افق مشرق است. چنانکه مشاهده می شود “مشبّهٌ به ” تشبیه مرکّب است. خاقانی نیز قریب به همین مضمون را چنین آورده است :
می، آفتاب زرفشان، جام بلورش آسمان مشرق کف ساقیش دان، مغرب لب یار آمده
(خاقانی، ۱۳۷۲ : ۴۷۵)
افق جام : تشبیه بلیغ مفرد به مفرد و محسوس به محسوس (جام ← افق)
گر صبا سلسله بر آب نهد فصل ربیع ازچه بر گردن قمری بود از غالیه غُل
(همان :۳۲۰)
سلسله : زنجیر و استعاره ی مصرحّه ی مطلقه از “امواج” است امیر معزّی می گوید:
تا برآمد جوشن رستم به روی آبگیر زالِ زر باز آمد و سر بر کشید از کوهسار
(امیر معزّی ، ۱۳۸۸ : ۱۸۲)
منظور از ” جوشن رستم ” به استعاره همان امواج زیر برکه است. باد صبا هم “سلسله بر آب می نهد” یعنی امواج زیر پدید می آورد : استعاره ی تبعیّه است و مجموعه ی ترکیب ،مستعار مستعارٌله است و معنی مستعارٌمنه است .
غُل: زنجیر و توسّعاً طوق. سراینده به ” سلسله و غُل” در معنای حقیق و مجازی (بلاغی ) نظر داشته است .
هندویِ پُردل شوریده که داری ز قفا ای بسا دل که کشانت ز قفا می آرد
(همان:۱۵۰)
مصراع اوّل استعاره ی مصرحّه مطلقه است از” زلف چو زنجیر بافته ی یار که در پشت سر آویزان است (مستعارٌمنه )". کشانت زقفا می آرد ،کنایه است از “مجذوب شدن و عاشق شدن دل های بسیار بر یار” . دو واژه ی “قفا” را در دو مصراع، شیوا و فصیح، نشانده و به کار برده است ضمناً ” هندوها” (سربازهای سلحشور مغربی و آفریقایی) درجنگ های تن به تن و نیز رزم و صف آرایی و دزدی و عیّاری، زبان زد بوده اند.
۳-۳۲-استعاره ی مصرحّه نمادین و اقسام کنایه
شام را از صبح صادق باز شناسم ز شوق چون مهم پرچین کند بر صبح صادق شام را
(خواجو:۲۸)
“شام را از صبح صادق باز شناختن” لازم کنایه است از کمال حیرت و شعف و سرگشتگی (مکنیّ عنه ولازم) کنایه یک گروه فعلی است که قابل تأویل به مصدر است چنانکه موّول آن آورده شده است. مصراع دوّم استعاره مصرحّه مجرده ( به قرینه ملایم َ م در “مهم” و … است)
الف) مَهَم : استعاره از یار ( وقرینه و ملایم برای استعاره ی بعد).
ب)” صبح صادق” که از آن به طرق استعاره ، چهره ی دل افزون یار را خواسته و اراده کرده است .
ج)"شام” که استعاره از زلف سیاه اوست. چنانکه تذکر داده شد،خواجو در ردیف آوردن این نوع استعاره، تأکید و توّجه خاص دارد. بعدها شاعران سبک عراقی، از جمله حافظ از این روش امّا بلاغت و ظرافت بیشتر بهره برده است.
۳-۳۳-استعاره ی مکنیّه و تبعیّه
گرنَفس راه می زندت کاین طریق نیست از ره مرو که پیر خرد ره نمای توست
(خواجو:۷۲)
“راه زدن” ( مستعار و مستعارٌله ) استعاره از “اغوا کردن و فریب دادن ” (مستعارٌمنه ).
اسناد ” فریب دادن” به نفس ، از منظر عرفان، حقیقی است امّا از دیدگاه بلاغت، مجازی است و استعاره ی مکنیّه است و “نفس” (مستعار و مستعارٌله ) و ” راه می زند ” ملایم مستعارٌمنه است .
“از ره مرو ” کنایه است از “فریب مخور” می توان آن را استعاره تبعیّه نیز محسوب داشت. “پیرخرد” اضافه ی تشبیهی است.
چشم دریا دل ما چون ز تموّج دم زد شور در جان خروشنده ی دریا افتاد
(همان :۱۳۵)
دریا دل : استعاره ی تبعیّه وصفی است از گسترده و ژرف. این ترکیب هم به معنای اخیر در فارسی استعمال می شود و هم به معنای “بخشنده". تموّج : موج زدن و استعاره است از “اشکباری” چشم. شور افتادن : تأثیر دریا و (اِسناد مجازی) و موج زدن. جان خروشنده ی دریا : دریا : لفظ استعاره و مستعارٌله . جان : ملایم مستعارٌمنه و خروشنده صفتِ ملایم است. در بیت تشبیه تفضیل و مضمر نهفته است. چشم ما چون دریاست امّا دریا از آن تأثیر می پذیرد (تفضیل) و چون مشبّه و مشبّهٌ به ظاهراً وجود ندارند، مضمر است.
۳-۳۴-اضافه ی تشبیهی و آمیزه ای از استعاره و کنایه
مطرب چو خروس سحری نغمه برآورد با مرغ صراحی به مقالات درآمد
(خواجو : ۱۸۳)
مرغ صراحی : صراحی (تنگ گلو باریک شراب) را به مرغی کرده است. وجه شبه در این تشبیه ظریف و دقیق است وعبارت است از ناله ی مرغ به هنگام صبح و بلبله (صدای ریزش شراب از تنگ قلقل) و دیگر شکل صراحی و مرغ است. وجه شبه نخستین بسیار دقیق و ظریف است. به مقالات درآمدن : استعاره تبعیّه است از “همنوا شدن” و همنوا شدن به معنای هم پیمانه وهماهنگ شدن و نهایتاً به معنای میگساری مطرب است. مطرب ساز می زند و می خواند، خروس سحری که خواند، دست به تنگ شراب ← برد و شراب به جام ریخت، صدای صراحی (بلبله) بلند شد ومطرب در حین خواندن و ساز زدن با مرغ صراحی همنوا شدن. “به مقالات درآمد” با همه ی صور خیال خود، آمیزه ای از استعاره ی تبعیّه و کنایه است.
۳-۳۵-استعاره مکنیّه و ایهام
راز من، جمله فروخواند برِ دشمن و دوست اشک از این واسطه از چشم بیفتاد مرا
(خواجو:۲۹)
مصراع نخست استعاره ی مکنیّه است. اشک (مستعار) و مستعارٌله از انسان (مستعارٌمنه) با ملایم “فروخواندن راز و برملا کردن راز شاعر نزد دشمن و دوست” چنانکه می بینیم تخییلاً راز ” صفت انسانی قائل شده است از “چشم افتادن اشک"ایهام زیبایی است :الف)به همین جهت من شروع کردم به گریه کردن ب)اشک به جهت برملا کردن راز و رسوا نمودن من، از چشم من و از نظر من افتاد و بیقدر شد!