۳- متفاعلن متفاعلن متفاعلن متفاعلن

 

 

کامل مثمن سالم

 

 

 

 

 

۴- متفاعلن متفاعلن متفاعلن

 

 

کامل مسدس سالم

 

 

 

 

 

۵- فاعلن فعل فاعلن فعل

 

 

متدارک مثمن مخبون مقطوع

 

 

 

 

 

۶- مفاعیل مفعول فاعلن

 

 

قریب مسدس مکفوف اخرب محذوف

 

 

 

 

 

۷- مفتعلن فاعلات فع لن

 

 

منسرح مسدس مطوی مخبون احذّ

 

 

 

 

 

۸- مستفعلن فعلاتن فع

 

 

مجتث مسدس مخبون مجحوف

 

 

 

 

۲-۵- وزن رباعی
«رباعی شعری است مرکب از چهار مصراع که معمولا مصراع سوم آن با مصراع های دیگر هم قافیه نیست» (ماهیار، ۱۳۷۶: ۱۴۵). این وزن از روان ترین صورت شعری است که ترانه های فارسی بر این وزن و آهنگ سروده شده اند و مردم فارسی زبان غم ها و شادی هایشان را بوسیله این وزن روان و دلنشین بیان داشته اند (مسگرنژاد، ۱۳۷۸: ۶۵)

وزن رباعی شامل ۱۲ نوع است که یکی از آن ها اصلی و یازده وزن دیگر فرعی هستند، وزن اصلی رباعی مفعول مفاعیل مفاعیل فعل است (شمیسا، ۱۳۷۴: ۲۷۱). اوحدی از ۱۲ وزن رباعی ۵ مورد از آن ها را در رباعیات خود به کار برده و در این عرصه هنر نمایی کرده است. اگر چه ۲۰% از اشعار وی در وزن اصلی رباعی سروده شده ولی رویکرد وی بیشتر به وزن ( مفعول مفاعلن مفاعیلن فع) بوده است و بسیاری از رباعیات زیبایش را درآن وزن سروده است.
(۲-۲) نمودار اوزان کاربردی رباعی در اشعار اوحدی 
با توجه به نمودار، اگر چه اوحدی ۲۰% رباعیاتش را در وزن اصلی و معروف سروده است، ولی به وزن (مفعول مفاعلن مفاعیلن فع) رغبت زیادی داشته است و بیشتر رباعیات دلنشین خود را در این وزن سروده است.
۲-۶- بحور اشعار اوحدی
اوحدی در اشعار خود علاوه بر اوزان متعدد، بحور متنوعی به کار برده که قابل توجه است. از ۱۳ بحر به کار رفته در دیوان وی (رمل، هزج، مضارع، مجتث، رجز، خفیف، منسرح، متقارب، سریع، طویل، کامل، متدارک، قریب) بحر رمل با زحافات مختلف، اولین بحر مورد کاربرد شاعر بوده و بیانگر آن است که این وزن بیشتر با روحیه شاعر سازگاری داشته است و افکار و احساسات درونی خود را با این وزن بهتر و راحتتر بیان می کرده است، پس از آن نیز بحر هزج و مضارع بیشترین کاربرد را در اشعار وی دارند.
(۲-۳) نمودار بحور کاربردی در اشعار اوحدی
با توجه به نمودار، رویکرد اوحدی به بحر رمل بیشتر و پس از آن نیز بحر هزج و مضارع دومین و سومین بحر پرکاربرد اشعار وی است، در بحر قریب و طویل و .. نیز کمتر از سایر بحرها طبع آزمایی کرده است.

۲-۷- اختیارات شاعری
۱-ابدال: «شاعر مختار است به جای «فعلاتن» در رکن اول هر مصراع، فاعلاتن بیاورد» (همان: ۴۵).
الف) تبدیل هجای کوتاه به بلند:

 

 

 

 

 

 

 

 

ای سفــر کـرده دلـم بی تـو بفـرسود بیا فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن نوبهار است و چمن خرم و گلزار اینجاست فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن به من ار دولت وصل تو مقرر می شد فعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن به غم خویش چنان شیفته کردی بازم فعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن

غمـت از خـاک درت بیشـترم سـود بیا (ص۸۹،ب۱۶) فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن ارم دیـده و آرام دل زار ایـنجــاست (ص۱۰۴،ب۸) فعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن کارم از لعل گهربار تو چون زر می شد