سکاران، ا. (۱۳۹۰). روش‌های تحقیق در مدیریت. (م. صائبی و م. شیرازی، مترجمین). تهران: انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی.
شارپلی، ر.، و تلفر، د. (۱۳۹۱). برنامه ریزی توسعه گردشگری در کشورهای در حال توسعه. (ح. ضرغام بروجنی، مترجم). تهران: مهکامه.
شاکرین، ح. (۱۳۸۷). دین شناسی: پرسش‌ها و پاسخ‌ها. قم: دفتر نشر معارف.
شجاعی زند، ع. (۱۳۸۴). مدلی برای سنجش دینداری در ایران. مجله جامعه شناسی ایران. ، ۶(۱)، ۳۴ – ۶۶.

شجاعی زند، ع.، شریعتی مزینانی، س.، و حبیب زاده خطبه سرا، ر. (۱۳۸۵). بررسی وضعیت دینداری در بین دانشجویان. فصلنامه مطالعات ملی ۲۶. ، ۷(۲).
شفقی، س.، حسنوند، ع.، و مصلحی، م. (۱۳۹۱). ضرورتها و ظرفیت های گردشگری اسلامی و رویکردهای آن (از منظر الگوهای فرهنگی اسلام و فقه اسلامی). فصلنامه علمی - تخصصی برنامه ریزی منطقه ای. ، ۲(۶)، ۱–۱۴.
شهرداری مشهد، معاونت برنامه‌ریزی و توسعه، مدیریت آمار و تحلیل اطلاعات (۱۳۹۲). گزارش جمعیت و برآورد جمعیت شهر مشهد در سال‌های ۱۳۹۰، ۱۳۹۱، ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ (No. valen92S/0511/076). مشهد.
ضرغام بروجنی، ح.، رسولی، ن.، و کهزادی، س. (۱۳۹۰). نقش مشارکت جامعه محلی برای دستیابی به توسعه پایدار گردشگری در کشورهای در حال توسعه. ارائه شده در همایش گردشگری وتوسعه پایدار.
ضیائی، م.، ابراهیمی، م.، و حاجی غلام سریزدی، ا. (۱۳۹۲). اولویت بندی عوامل مؤثر بر سرمایه گذاری جامعه محلی در طرح های توسعه گردشگری روستایی. مجله برنامه ریزی و توسعه گردشگری. ، ۲(۴)، ۲۹–۴۲٫
ضیایی، م.، و میرزایی، ر. (۱۳۹۰). واژگان تخصصی فراغت، گردشگری و هتلداری. (ویرایش ۲). تهران: ترمه.
طباطبایی، س. م. ح. (۱۳۷۴). ترجمه تفسیر المیزان. (س. م. ب. موسوی همدانی، مترجم). (ویرایش ۵، ج ۲). قم: دفتر انتشارت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طباطبایی، س. م. ح. (۱۳۷۸). شیعه در اسلام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طباطبایی، س. م. ح. (۱۴۱۷). المیزان فی تفسیرالقران. (ویرایش ۵). قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
علیزاده‌اقدم، م.، کوهی، ک.، عباس‌زاده، م.، و مبارک‌بخشایش، م. (۱۳۹۲). بررسی رابطه عمل به احکام اسلامی و سرمایه اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه تبریز. راهبرد توسعه. ، ۰(۳۵)، ۱۲۵–۱۶۳٫
علی‌قلی‌زاده‌فیروز‌جایی، ن.، قدمی، م.، و رمضان‌زاده‌لسبویی، م. (۱۳۸۹). نگرش و گرایش جامعه میزبان به توسعه گردشگری در نواحی روستایی، نمونه مورد مطالعه: دهستان گلیجان، شهرسان تنکابن. پژوهش‌های جغرافیای انسانی. ، (۷۱)، ۳۵–۴۸٫
فاطمی نیا، ع. (۱۳۹۰). نگرش جامعه میزبان به توسعه گردشگری فرهنگی در بافت تاریخی شهر یزد. دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده مدیریت و حسابداری، تهران.
کاظمی، م. (۱۳۸۲). بررسی آثار اقتصادی و فرهنگی توسعه جهانگردی از دیدگاه ساکنین. فصلنامه مطالعات جهانگردی. ، (۳)، ۲ – ۱۶.
کریمی، ی. (۱۳۸۹). روانشناسی اجتماعی (نظریه‌ها، مفاهیم و کاربردها). (ویرایش ۳). تهران: ارسباران.
کلانتری، ع. (۱۳۷۶). فقه و صنعت جهانگردی. فقه. ، (۱۴)، ۱۵–۵۴٫
مومنی، م.، صرافی، م.، و خوزانی، م. ق. (۱۳۸۷). ساختار و کارکرد گردشگری مذهبی – فرهنگی و ضرورت مدیریت یکپارچه در کلان‌شهر مشهد. مجله جغرافیا و توسعه. ، (۱۱)، ۱۳ – ۳۸.
محسنی تبریزی، ع.، و نوروزی گودرزی، م. (۱۳۸۳). بررسی میزان دینداری در کاهش ارتکاب رفتار مجرمانه جوانان (بزهکار و غیر بزهکار) شهر بابل. مجله تخصصی جامعه شناسی. ، سال اول(پیش شماره ۲)، ۱۶۹ – ۱۹۰.
مخلصی، ع. (۱۳۷۶). آمد و شد با جهانگرد غیر مسلمان. فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی). ، (۱۴)، ۲۰۶–۲۴۴٫
مصباح یزدی، م. ت. (۱۳۷۸). آموزش عقاید. (ج ۱). تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی.
مطهری، م. (۱۳۸۵). مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی: جهان بینی توحیدی. تهران: بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مرتضی مطهری.
ملکی، ر. (۱۳۹۰). ارزیابی ادراکات جامعه میزبان از اثرات اجتماعی فرهنگی توسعه گردشگری (مطالعه موردی: شهرک گردشگری نمک آبرود). دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده مدیریت و حسابداری، تهران.
نجفی اسدالهی، ف.، و رضا زاده، ع. (۱۳۸۹). حوزه‌ها و مفاهیم توریسم و جهانگردی. تهران: فرهیختگان دانشگاه.
نجفی، م. ح. (۱۳۷۶). بازدید جهانگردان غیر مسلمان از مکانهای مقدس. فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی). ، (۱۴)، ۱۰۷ – ۱۵۴.
همایون، م. ه. (۱۳۷۸). سیمای جهانگردی در فرهنگ اسلامی. نامه پژوهش فرهنگی. ، ۹(۴)، ۱۷۹ – ۲۰۸.
همایون، م. ه. (۱۳۹۱). جهانگردی؛ ارتباطی میان فرهنگی: مطالعه تطبیقی الگوی غربی معاصر و الگوی اسلامی. (ویرایش ۲). تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
هیوم. آ، ر. (۱۳۷۸). ادیان زنده جهان. (ویرایش ۲). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
Andereck. Kathleen L., Valentine. Karin M., Knopf. Richard C., Vogt. Christine A. (2005) “residents’ perceptions of community tourism impacts”, Annals of Tourism Research, Vol. 32, No. 4, pp. 1056–۱۰۷۶
Aziz, H. (1995). Understanding attacks on tourists in Egypt. Tourism Management, 16(2), 91-95.
Barton, K., & Vaughan, G. (1976). Church membership and personality. Social Behavior and Personality, 4(1), 11- 16.
Bauer. Thomas G. (2010). reviews of “Building community capacity for tourism development”, Gianna Moscardo (Ed.), Tourism Management 31, 957–۹۶۵٫
Beeton, Sue. (2006). “Community development through tourism”, Printed in Australia by BPA Print Group
Bennetta, Nathan., Lemelin, Raynald Harvey., Koster, Rhonda., Budke, Isabel. (2012). “A capital assets framework for appraising and building capacity for tourism development in aboriginal protected area gateway communities”, Tourism Management 33, 752-766
Brunt, P., & Courtney, P. (1999). Host perceptions of socio-cultural impacts. Annals of Tourism Research, 26(3), 493-515.
BUTLER. R.W. (2006). “The Concept of a Tourist Area Cycle of Evolution: Implications for Management of Resources” in “The Tourism Area Life Cycle”, Vol. 1, Channel View

۱-۷-۲-۱) تعریف نظری متغیر ملاک
تبدیل ایده به کار برد محصول ، خدمت اجتماعی ، فرایند صنعتی ، یا تجاری جدید یا بهبود یافته که قابل عرضه و دارای مشتری باشد . عامل مهمی برای رقابت پذیری در دنیا است . نوآوری تسخیر گرایشات سازمانی در جهت نوآوری در پاسخ به تغییرات محیطی است که این پاسخ می تواند به شکل ، خدمت ، فرایند ، تکنولوژی ، رفتار ، بازار محیط های کسب و کار باشد (http://samtim.tums.ac.ir). نوآوری با تغییرات درارتباط بوده و می تواند به صورت اصلاحی یا توسعه ای باشد . نوآوری همچنین می تواند به عنوان کاربرد کشفیات و ابداعات و فرآیندی تعریف شود که به وسیله آن نتایج جدیدی به دست می آید (گلوت و ترزیوسکی ، ۲۰۰۴ ).

۱-۷-۲-۲) تعریف عملیاتی نوآوری محصول
نوآوری محصول به عنوان متغیر ملاک در نظر گرفته شده است منظور از نوآوری یعنی ایجاد کالاهای ابداعی ،پیشرفته تر و کالاهای اصلاح شده و انواع کالاهای جدید دیگر است (مجلسی ارده جانی ،۱۳۸۱).اگر سازمانی به دنبال بقاء دراین محیط متغیر و پویا باشد.لازم است در انواع مختلف از نوآوری، سرمایه گذاری نماید . چرا که انواع مختلف نوآوری به روش های متفاوتی سازمان را تحت تأثیر قرارداده و نتایج مختلفی را به دنبال دارد(رضوانی و گرایلی نژاد ، ۱۳۹۰).جهت سنجش آن از سوالات ۱۴تا ۱۶پرسشنامه استفاده شده است.

قلمرو تحقیق
با توجه به موضوع تحقیق،شرکت های صنعتی از طریق مدیریت دانش که دارای سه مولفه است، تسهیم دانش ،اکتساب دانش،اکتشاف دانش به دنبال یک فرایند خروجی نوآوری محصول ،که در واقع هدف اصلی است.پژوهش حاضر در حوزه مطالعات تئوری سازمان ومدیریت می گنجد.
قلمرو زمانی : قلمرو زمانی این تحقیق از شهریور ۱۳۹۲تا بهمن ۱۳۹۲ می باشد.
قلمرو مکانی : در این تحقیق قلمرومکانی شرکت های صنعتی استان گیلان می باشد.
فصل دوم : ادبیات وپیشینه تحقیق
۲-۱) بخش اول : مدیریت دانش
۲-۱-۱) مقدمه
سازمان ها دررویارویی با تغییرات سریع باید به منظور حفظ مزیت رقابتی خود را با دانش موجود منطبق کنند و در جهت با این همه تحقیقات نشان می دهد که موضوع مدیریت دانش از ماهیتی پیچیده برخوردار است ( لیا و همکاران^[۱۲] ، ۲۰۱۱ ).مدیریت دانش به عنوان یک رشته نسبتاً جدید ممکن تصور شود که این مشکل ناشی از فقدان یک تئوری است ، اما حتی یک بررسی کوتاه از نوشته ها روشن می سازد که موضوع چیز دیگری است . یک توصیف از مدیریت دانش به عنوان ترکیبی از افراد ، فرایند و فن آوری به خوبی شناخته شده است(جان ادوارز^[۱۳]، ۲۰۱۳).
مدیریت دانش عمدتاً بر اشتراک دانش درون سازمان و گروه متمرکز شده است . یکی از اهداف اصلی شرکت و سازمان مبتنی بر دانش این است که ، از مجموع نیروهای رانشگر خود کارآمدتر باشد . هدف اصلی هر سازمان این است که باید روی فرد متمرکز شده و به او انگیزه دهد و درمرحله بعد باید تمرکز به شبکه های اجتماعی دراولویت قرار گیرد . دانش به خودی خود نمی تواند هیچ مزیتی به دنبال بیاورد ، فقط در صورتی می توان آنرا مهم تلقی کرد که ارزش ایجاد کند ارزش دانش ، به کارگیری بینش های تلویحی و درونی ( ذهنی ) و قابل دسترسی کردن آن بینش ها برای اشتراک و کاربرد توسط شرکت بستگی دارد ولکل^[۱۴] (۲۰۰۹).
به طرز قابل توجهی مدیران دریافته اند که دانش و یادگیری منبع بهتری برای دستیابی به مزیت رقابتی پایدار در جهان امروز است . آنها می دانند که نگهداری دانش های کلیدی سازمان بصورت منفعل و در افکار کارکنان جایز نبوده و عاملی همچون جابه جایی ، پایین آمدن استانداردهای آموزشی و رشد سریع تغییرات کسب و کار به منزله آن است که دیگرنمی توان بصورت اطلاعات جامع و با ثبات افراد به شکلی انفرادی تکیه نمود در نتیجه دانشی که دروجود کارکنان محصور شده است بایستی به درون سطوح سازمان نفوذ پیدا کند . تا همگی بتوانند بدان دست پیدا کرده و همچنین موجب افزون شدن و یا تکمیل آن گردد ( جعفری و همکاران،۱۳۸۵) .
چانگ و لی ^[۱۵](۲۰۰۹) اشتراک دانش دلالت بر این امر دارد که اطلاعات ، دانش و مهارتی که مربوط به سازمان می باشند در میان افراد یا واحدها در چارچوب سازمانی،تبادل و توزیع شوند. اشتراک ترکیب دانش موجود و دانش جدید را افزایش می دهد که منجر به توسعه فرایند یا ایجاد تغییرات محصولات جدید می شود .
۲-۱-۲ ) تعاریف و مفهوم مدیریت دانش
دانش یک منبع اقتصادی کلیدی) و حتی می توان گفت تنها منبع کلیدی( برای کسب مزیت رقابتی است. سازمان ها می توانند از طریق مدیریت اثربخش دانش، تولید و یا کسب دانش های جدید، در دسترس قراردادن دانش و به کار بستن آن، کارکنان خود را به کارکنان دانشی تبدل نمایند.چنین کارکنانی مهم ترین سرمایه ی یک سازمان به حساب می آیند. نه فقط پژوهشگران مدیریت، که شاغلین در سازمان ها نیز بر فرایند مدیریت دانش که شامل کسب، کاربرد و اشتراک دانش می شود تأکید زیادی دارند و مدیریت دانش را در جایگاه کلیدی ترین عامل سازمانی جهت کسب مزیت رقابتی قرار می دهند (کور و مادن^[۱۶] ،۲۰۱۳)
مدیریت دانش عبارت است از مهم ترین سؤالات اساسی در زمینه سازگاری سازمانی برای بقا و شایستگی بالا به دلیل تغییر در محیط کسب و کار می باشد (ملکی پور ، ۱۳۹۱).مدیریت دانش با هدف تأمین نیازهای فعلی شناسایی و استفاده از سرمایه دانش و توسعه فرصت های جدید به مرحله اجرا است (آمالیا و ناگروهو^[۱۷] ، ۲۰۱۰ ).نظام مدیریت دانش را نوعی نظام اطلاعاتی تعریف کرده اند که به آفرینش حفاظت و تسهیم دانش سازمانی می پردازند ( فدائی و همکاران ، ۱۳۹۰).دانش به عنوان یک منبع مهم مزیت رقابتی و ایجاد ارزش ، به عنوان یک عنصر ضروری برای توسعه پایدار و به طور کلی به عنوان یک عامل تعیین کننده برای شرکت ها به آنان جهانی شناخته شده است علاوه بر این ، دانشی که شرکت ها شناسایی می کنند، منبعی پویا است که نیازمند تغذیه ، مدیریت دقیق می باشد ( میر فخرالدینی ، ۱۳۸۹). مدیریت دانش طیف وسیعی از فعالیت هااست که برای مدیریت ، مبادله ، خلق یا ارتقای سرمایه های فکری در یک سازمان به کار می رود و یک توافق جمعی در مورد این که مدیریت دانش چیست ، وجود ندارد . تعاریف زیادی برای مدیریت دانش منتشر شده است .مدیریت دانش طرحی هوشمندانه فرایندها ، ابزار ، ساختار و غیره با قصد افزایش نوسازی اشتراک یا بهبود استفاده از دانش است که در هر کدام از سه عنصر سرمایه فکری یعنی ساختاری انسانی و اجتماعی نمایان می شود،از نظر سی نت^[۱۸] (۲۰۰۴)راه حل معمای تعریف مدیریت دانش آن است که آنچه را مدیریت دانش در آن مقوله نمی گنجد حذف کنید .( پیری ، آصف زاده ،۱۳۸۵).
مدیریت دانش شامل اقدامات مدیریتی در تسهیل فعالیت های کسب دانش ، ایجاد ذخیره اشتراک ، توزیع ، توسعه و بکارگیری دانش توسط افراد و گروه ها است ژنگ و همکاران^[۱۹] (۲۰۱۰). ایجاد دانش به فرایندی اشاره می کند که در آن دانش توسط سازمان از منابع خارجی کسب می شود و استفاده دانش که کاربرد دانش یا اجرای دانش نیز نامیده می شود به فرایندی اشاره دارد که در جهت کاربرد حقیقی و موجود دانش تنظیم و تطبیق می گردد (رام چندران و همکاران ^[۲۰]، ۲۰۰۹). ونیز فرایندهای مدیریت دانش را شامل خلق دانش ، جذب ، سازماندهی ، ذخیره سازی و انتشار دانش می دانند که کاربرد آن در بین بخش های خصوصی و دولتی دارای تفاوت های قابل توجه ای هستند( مارا و همکاران^[۲۱] ، ۲۰۱۲).خاطر نشان می کنند که جریان های مؤثر مدیریت دانش و فرایند تسهیم دانش در میان رقبای زنجیره عرصه ، ویژگیهای جالبی نظر چابکی ، انطباق پذیری، و همترازی را به دنبال دارد و زمینه ساز فرایندهای انسجام ، بهبود مشارکت ، جذب دانش و سازماندهی آن است . (قدوس وایکژو^[۲۲] ،۲۰۰۵) نظام مدیریت دانش را نوعی نظام اطلاعاتی تعریف کرده اند که به آفرینش ، حفاظت و تسهیم دانش سازمانی می پردازد . بلانت^[۲۳] ( نقل از افجه ای و سلطانی ، ۱۳۹۰ ، ص۸۶ ) معتقد است که مدیریت دانش ، فرایندی است که از طریق آن سازمان ها اطلاعات جمع آوری شده ی خود را به کار می گیرند و پاسخی که به این نگرانی است که افراد بایستی قادر به تبدیل یادگیری خود به دانش دستخوش تغییرات مختلف می شود و بخش از اطلاعات از بین می رود . بنابراین باید از روند قادر به تبدیل یادگیری خود به دانش دستخوش تغییرات مختلف می شود و بخش از اطلاعات از بین می رود . بنابراین باید از روند اتلاف اطلاعات مفید، جلوگیری کرد دانش به عنوان یک سرمایه سازمانی مهم به ( لحاظ استراژیکی ) است که بر اساس آن سازمان ها از قابلیت ها و منابع ناملموس به عنوان ابزارهای رقابتی استفاده می کنند . بخش عمده دانش به عنوان یک منبع مزیت رقابتی (به ویژه دانش ضمنی ) محسوب می شود که تدوین و تسهیم آن به دلیل ماهیت اعضای و وجود تجارب مختلف ، امری بس دشوار است. (هلن و کارکری^[۲۴] (۲۰۱۱) با این همه ، دانش به عنوان یک سرمایه سازمانی به صورتی نسبتاً مؤثر مدیریت می شود . سازمان ها نخست برای ارتقای بهره وری تکیه می کنند . و برخی دیگر، به اهمیت مشارکت و کارگروهی ( به منظور تسهیم دانش ) تمرکز می نمایند . از طرف دیگر شاهد سرمایه گذاری های هنگفت برخی از سازمان ها در زمینه آموزش ، توسعه و تنظیم ساختار دانش هستیم ، هدف اصلی آنها دستیابی به انعطاف پذیری و تغییر است . این تنوع روش های مدیریتی منعکس کننده تفاوت های مهم در عملکرد سازمان ها است . لذا سازمان ها به منظور مدیریت دانش کارکنان به عنوان عملکرد بهینه مرتبط با دانش ضمنی ، حفظ یا بقای کارکنان و افزایش مداوم تخصص و مهارت باید از روش های راهبردی تر استفاده کنند.هر سازمانی که در پی ایجاد نوآوریها و ابتکارات در مدیریت دانش خود باشد ، بایستی یک سری اهداف اساسی که البته با کمک سایر اهداف سازمانی تکمیل می شود . برای دانش مدیریت سازمانی تدوین کند این سازمان بایستی از کارایی اهدافشان در زمینه نوآوریهای مدیریت دانش و منافع خاص از آن ( که معمولاً غیر مستقیم هستند ) و در نهایت ارتباط میان عایدات مالی شرکت و دانش سازمانی ارزیابی صحیحی داشته باشد که البته این کار دشواری است . مدیریت دانش سازمان ها عنصر اساسی در دستیابی و بقای مزیت رقابتی در سازمان است . مفهوم مدیریت دانش ، گونه های متفاوتی از دانش جهت پشتیبانی استراتژی کلان سازمان ، ارزیابی وضعیت کنونی مدیریت دانش ، انتقال مبانی دانش جاری در سازمان به پایگاه های جدید و قدرتمند دانش و جبران و اصلاح کمبود های مددجو در این حیطه ارائه می کند . (رودریجوز^[۲۵]،۲۰۰۷ ). دراقتصاد الکترونیک امروزی، دانش به عنوان یک ابزار یاری دهنده مدنظر قرارگرفته است و اجرای مدیریت دانش، یک سازمان را در گسترش وتوسعه محصولات جدید و تصمیم گیریهای مهم در زمینه مدیریت استراتژیک حمایت می کند. اولین مطلب مهم در مدیریت دانش، سازمان دهی، انتشار و پالایش دانش است. در زمینه مدیریت دانش یک وظیفه مهم تبدیل دانش مخفی به دانش صریح و آشکار است که با بهره گرفتن از روش داده کاوی می توان دانش مربوط به مشتری (تامین کننده و مصرف کننده) را از بخشهای مختلف بازار به دست آورد و یا اینکه توسط خبرگان بدست آورده و اصلاح و روشن نمود (نقاده،۱۳۹۱ ).
مدیریت دانش یک رویکرد یکپارچه نظامند به منظور تولید، تشخیص دستیابی ، اشتراک ، ثبت و نگهداری دارایی های ناملموس برای کسب بهره در سازمان می باشد (آقا داود ، ۱۳۸۷).
تعاریف و مفاهیم ارائه شده دربارۀ مدیریت دانش تا اندازه ای بیانگر اصول مدیریت دانش است، با وجود این داونپورت و پورساک ^[۲۶](۱۹۹۸ ) در نوشته های خود دانش را چنین طرح می کنند .
دانش نشأت گرفته از افکار است و در افکار آنان جای دارد .
تسهیم دانش مستلزم اعتماد است.
فن آوری رفتارهای دانش جدید را امکان پذیر می سازد.
تسهیم دانش تشویق شده و پاداش بگیرد .
حمایت مدیران ومنابع ضروری است.
دانش ماهیتی خلق شونده دارد و تشویق افراد موجب می شود که دانش به شیوه های غیر منتظره ای گسترش یابد .
نانوکاو تاکوچی^[۲۷]( ۱۹۹۵) خلق دانش به معنای فراهم کردن قابلیتی در کل سازمان است که به کمک آن بتوان دانش جدیدی ایجاد و سپس آن را در سرتاسر سازمان پخش کرد .
۲-۱-۲-۱) تسهیم دانش
در حال حاضر یکی از بزرگترین چالشهایی که شرکت های دانش بنیان با آن روبه رو هستند در دسترس بودن دانش است که اساساً از طریق رفتار تسهیم دانش ایجاد می گردد . تسهیم دانش را می توان شامل مجموعه از عقاید یا رفتارهایی دانست که منجر به گسترش یادگیری در میان افراد مختلف و یا در یک سازمان واحد می شود . تحقیقات بسیاری عوامل مؤثر بر رفتار تسهیم دانش را از منظرهای گوناگون نظری مورد بررسی قرار دادند . برخی از آنها بر عوامل انگیزشی ماندگار تأکید دارند . ( واسکو و فرج ^[۲۸]، ۲۰۰۵ ) در حالی که برخی دیگر بر شرایط میان فردی که می توانند رفتار تسهیم دانش را شکل دهند از قبیل سرمایه اجتماعی ، اعتماد ، رضایت ، شبکه اجتماعی و وابستگی به عملکرد های گروهی تأکید دارند چیونگ و لی^[۲۹]،(۲۰۰۷) بهره گیری به فرایندهایی اشاره دارد که از طریق آنها دانش موقعیت های مشابه اخذ منفعل و جاری می شود و از طرفی دیگر ، اکتشاف شامل فرایندهایی می شود که از طریق آنها دانش تسهیم شده ، ترکیب شده و دانش جدید ساخته می شود . فرایندی که از طریق آن یک واحد از تجارب واحدی دیگر بهره مند می شود ( ابراهیمی ، ۱۳۹۱). فرایند مدیریت دانش شامل کسب، به اشتراک گذاری و به کار بستن دانش می شود.کسب دانش که با بهره گرفتن از دانش موجود یا اخذ دانش جدید مرتبط می باشد، توانایی سازمان را در تحقق اثربخش اهداف خود و همین طور، افزایش یادگیری سازمانی افزایش می دهد.از طریق کسب دانش از داخل یا بیرون سازمان)و یا هر دو(، هر عضو سازمان می تواند توانایی خود را جهت تبدیل دانش موجود به دانش جدید و ایجاد دانش جدید افزایش دهد. اخیراً دانشِ کسب شده، ذخیره ی دانش موجود در سازمان را افزایش داده، عدم اطمینان را کاهش داده و فرصت های جدیدی را برای به کار بستن دانش و بهره برداری از دانش ایجاد کرده است، که موجب ارتقا تولید نتایج نوآورانه شده است.به اشتراک گذاری دانش به عنوان یک فرایند کسب و کار تعریف شده است که مستلزم دانش، مهارت و تجربه ی جمعی و توزیع دانش در سراسر واحدهای سازمانی می باشد. به اشتراک گذاری دانش با مبادله ی دانش، تجارب و مهارت های کارکنان در سراسر سازمان به منظور ایجاد روال های جدید و مدل های ذهنی سروکار دارد. اعضای سازمان می توانند از طریق اشتراک دانش در میان خودشان و یا در واحدهای های مختلف، به آسانی به دانش دسترسی داشته باشند و از این طریق زمان و هزینه ی مورد نیاز برای جمع آوری اطلاعات را کاهش دهند و با کاهش زمان و هزینه ی دستیابی به اطلاعات و ایجاد روال ها و مدل های ذهنی جدید، سازمان ها می توانند منابع ارزشمند خودشان را به فرایندهای نوآوری انتقال دهند. علاوه بر این، اشتراک و مبادله ی دانش، موجب مشارکت بالا در یادگیری، و تشریک مساعی در ایجاد دانش جدید می شود که برای توسعه ی ایده های نوآورانه حیاتی است (کور و مادن ۲۰۱۳). شامل چگونگی تسهیم دانش موجود ، انتقال آن به محل مناسب و مورد نیاز، چگونگی انتقال دانش به گونه ای که قابل دسترسی و استفاده در سازمان باشد و چگونگی انتقال دانش از دانش سازمانی از جمله مواردی هستند که در ادامه کار مدیریت دانش مد نظر قرار می گیرند(آریابرزند،۱۳۸۹).
۲-۱-۲-۲) اکتساب دانش:
علت رشدمدیریت دانش km را ناشی از دو پدیده جهانی سازی و فرا صنعتی گرایی می دانند و معتقدند که این روند باعث افزایش تعداد دانشگرها و نیز پیشرفت های فناوری بوجود آمده توسط فناوری اطلاعات و ارتباطات می باشد . نکته حائز اهمیت دراجرای اثر بخش فرایندهای مدیریت دانش ، نوع تعاملات و ارتباطات انسانی است ؛ چنان چه سازمانی بتواند تعاملات اثربخش را در میان کارکنان خویش درداخل گروها و واحدهای سازمانی افزایش دهد ، احتمال خلق دانش جدید در سازمان ، انتقال و تبادل دانش میان افراد سازمان و درنتیجه مدیریت اثر بخش دانش سازمانی بشر بیشتر خواهد بود ( زاهدی و همکاران ۱۳۹۰) .
۲-۱-۲-۳) اکتشاف دانش:
هر کسی قادر به دانستن هر چیزی نیست . اما بایستی بداند هر آنچه را که نیاز دارد در کجا بیابد . سازمانها اغلب اطلاعات اندکی از مهارتها ، فعالیت ها و شبکه های داخلی خود دارند که این امر مانع از توسعه قابلیت های سازمان می شود . از این رو سازمان ها می بایست دانش خود را شناسایی نمایند، حاملان بیرونی دانش کارشناسان ، استادان و مشاوران تهیه کنندگان و مشتریان می باشند آنها دارای اطلاعات و قابلیت هایی می باشند که الزاماً در داخل شرکت عرضه نمی شود . انجمنهای شرکت ، آرشیوها بانک ها داده خارجی ، مجلات تخصصی و اینترنت منابع دانشی هستند که اطلاعات مرتبط با مشکلات شرکت را در خود دارند (عباس زاده،۱۳۸۸).
۲-۱-۳) نگاهی بر سیل تحول مدیریت دانش:
این بخش شامل دو بخش است
۲-۱-۳-۱) تاریخچه مدیریت دانش
یک تئوری بزرگ که در حیطه مدیریت دانش تاکنون پدیدار شده است ، تئوری خاصی است که توانسته است مجموعه ای از تمرینات مرتبط باعث مدیریت دانش را گردآوری نماید . این تمرینات ریشه در گوناگونی مقررات و محدوده های هر یک از آنها را دارد . مدیریت دانش از کجا آمده و به کجا خواهد رفت ؟ که برای اولین بار در نشریه سیستمهای هوشمند و کاربردهای آن به چاپ رسید. در اواسط سال ۱۹۸۰، اهمیت دانش به عنوان دارائی رقابتی در بین سازمانهای مشهود گردید و این در حالی بود که علم اقتصاد کلاسیک هنوز در رابطه با روش ها و متدهای مدیریت آن دارای نقصان بود وهنوز برای برخی از سازمان ها نیز این غفلت وجود دارد (یادیگرروش ، ۱۳۸۲ ) . بررسی موضوعی تحت عنوان مدیریت دانش ، برای اولین بار گزارش سالیانه ۱۹۹۴ شرکت سوئدی اسکاندیا که یک شرکت پیشرو در خدمات مالی است ، شروع شد . این گزارش در برگیرنده سلسله تحلیل های مالی بود که تلاش می کرد ارزش سرمایه فکری شرکت ( دارائیهای دانش را کمّی کند) . تلاش عمده در این خصوص در سال ۱۹۹۱ آغاز شده بود . نتیجه به دست آمده این بود که سرمایه فکری حداقل به اندازه سرمایه مالی سنتی در تأمین درآمدهای پایدار نقش دارد ( امیر خانی ، ۱۳۸۴ ، ص ۱۳۲).دانش تنها پس از ایجاد شدن می تواند کدگذاری و انتقال یابد و بر اهمیت ایجاد دانش تأکید کرد ( زعفریان و همکاران ۱۳۸۷ ، ص ۷۸ ).مدیریت دانش بر مبنای طبقه بندی که توسط متخصصان صورت گرفته است ، دهه ۱۹۸۰ دهه جنبش کیفیت تأیید بر به کارگیری قدرت و توانایی های ذهنی پرسنل به منظور دستیابی کیفیت بهتر )، دهه ۱۹۹۰ به دهه مهندسی مجدد ( به کارگیری تکنولوژی در راستای ارتقاء پروسه کاری و کاهش هزینه ها ) و در نهایت دهۀ۲۰۰۰ به دهۀ مدیریت دانش شکل گرفته است (علامه و همکاران ، ۲۰۱۱).
۲-۱-۳-۲) سیر تحول مدیریت دانش
مدیریت دانش از اواخر ۱۹۷۰ مطرح گردید . روند تأکید بر آن به گونه ای بود که در اواسط دهه ۱۹۸۰ و آشکار شدن جایگاه و تأثیر آن بر قدرت رقابت در بازار های اقتصادی ، اهمیت آن مضاعف شد . دهه ۸۰ میلادی نظام های مبتنی بر هوش مصنوعی و نظامهای هوشمند برای مدیریت دانش به کار گرفته می شد . و مفاهیمی چون فراهم آوری دانش ^[۳۰]، مهندسی دانش^[۳۱] ، نظام های دانش محور ^[۳۲]و مانند آن رواج یافت . در اواخر دهه ۱۹۸۰ سیر صعودی انتشار مقالات مربوط به مدیریت دانش در مجلات حوزه های مدیریت ، تجارب ، علوم کتابداری و اطلاع رسانی را می توان مشاهده کرد . در همین دوران اولین کتاب های مربوط به این حوزه منتشر شدند . در آغاز دهه ۱۹۹۰ فعالیت گسترده سازمان های امریکایی ، اروپایی ، و ژاپنی در حوزه مدیریت دانش به نحو چشمگیری افزایش یافت . ظهور وب جهانی در اواسط دهه ۱۹۹۰ تحرک تازه ای به حوزه مدیریت دانش بخشید .
شبکه بین المللی مدیریت دانش دراروپا^[۳۳] ، مجمع مدیریت دانش ایالات متحده آمریکا^[۳۴] ، فعالیتهای خود را در شبکه اینترنت گسترش دادند . در سال ۱۹۹۵ ، اتحادیه اروپاطی برنامه ای به نام اسپریت^[۳۵] بودجه قابل ملاحظه ای را برای اجرای طرحهای مدیریت دانش اختصاص داد به تدریج شرکت های بزرگی مانند ارنست و یانگ^[۳۶] بوز آلن و همیلتون و دهها شرکت دیگر به شکل تجاری وارد عرصه مدیریت دانش شدند . اکنون مدیریت دانش در سال های آغازین قرن ۲۱ ، برای بسیاری از کشورهای پیشرفته به عنوان نماد رقابت و عامل دستیابی به قدرت و توسعه است . شرکت های بزرگ اروپایی از سال ۲۰۰۰ به بعد حدود ۵۵ درصد درآمد خود را به مدیریت دانش اختصاص داده اند . تسنگ^[۳۷] ( ۲۰۰۸ ) پیشرفت مدیریت دانش از نیمه دهه ۱۹۹۰ به بعد تمرکز مدیریت دانش به سمت عملگرایی و جستجوی راه های بهتر ، جهت مدیریت دانش سازمانی بود . دراین راستا بسیاری از تعاریف مدیریت دانش تجویزی و دستوری بوده و بر فعالیتهای خاصی که بوسیله فناوری های اطلاعاتی تسهیل می شد تمرکز داشت . اما در سال های اخیر کلاه دانش محور بر مدیریت دانش حکم شده است . در این دوره دانش در مرکز توجه بوده و سرمایه های فکری به عنوان ذخایر کلیدی سازمان محسوب می شدند . به این جهت است که ما شاهد استقبال گسترده ی سازمان ها به مدیریت دانش به منظور حفظ ، نگهداری و ارتقای این ذخایر کلیدی هستیم . سیر تحول مدیریت دانش را می توان به سه دوره تقسیم کرده دوره اول از سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۵ که نسل اول مدیریت دانش نامیده می شود . نفوذ پژوهشهای مصنوعی در مدیریت دانش به ویژه در زمینه ی ارائه و ذخیره دانش را می توان در نسل اول سیر تحول مدیریت دانش جای داد به کارگیری علمی مدیریت دانش از آن نام برده می شود . بسیاری از سازمان ها اجرای مدیریت دانش را در این دوره آغاز کردند ، موضوعات مورد بحث در پژوهش های مدیریت دانش در این دوره بیشتر بر توسعه کسب و کار ، توسعه سازمان ، توسعه چارچوب ها ، توسعه عملیات و فرایندها و پیشرفت تکنولوژیکی تمرکز داشتند . شروع نسل سوم مدیریت دانش به سال ۲۰۰۲ بر می گردد . جایی که تمرکز پژوهش ها بر تحلیل رابطه دانایی و اقدام با بهره گرفتن از مدل های ساختاری بود (محمود صالحی و همکاران ، ۱۳۹۱ ).
اکنون مدیریت دانش در سالهای آغازین قرن ۲۱،برای بسیاری از کشورهای پیشرفته به عنوان نماد رقابت و عامل دستیابی به قدرت وتوسعه است.شرکت های بزرگ اروپایی از سال ۲۰۰۰به بعد ،حدود ۵۵ درصد در آمد خود را به مدیریت دانش اختصاص داده اند.جدول شماره(۲-۱) گاه شمار مدیریت دانش را به طور خلاصه نشان می دهد(یوسفی وهمکاران، ۱۳۹۱،صص۲۴-۲۵).
جدول (۲-۱)گاه شمار مدیریت دانش (یوسفی وهمکاران، ۱۳۹۱)

اما ضرورت پرداختن به غرر در بحث اعتبار قرارداد آتی از کجا ناشی می‌شود و از چه حیث ممکن است یک قرارداد آتی غرری محسوب شده و درنتیجه ازنظر وضعیت حقوقی بی‌اعتبار تلقی گردد؟ باید گفت که به هنگام بررسی اعتبار این‌گونه قراردادها از حیثیات گوناگون مواجهه با مفهوم غرر مشاهده‌شده و موردتوجه قرارگرفته است:
-۱ مفهوم غرر صرف‌نظر از این‌که اصولاً کدام‌ یک از مفاهیم قابل‌طرح را بر آن منطبق بدانیم، مفهومی است که با جهل و خطر عجین است، همین ابهام، عدم شفافیت و خطری که اطراف عقد با آن مواجه هستند، بطلان معامله غرری را در پی دارد. قراردادهای آتی در نگاه اول با عدم قطعیت روبرو هستند که این‌گونه قراردادها را به یک معامله غرری بسیار نزدیک می‌سازد.
-۲ یکی از موضوعات مهمی که بحث غرر در آن مطرح می‌شود، جهل به عوضین و به‌ویژه مجهول بودن یا ابهام در میزان ثمن معامله است. جهل به ثمن از مصادیق غرر و موجب بطلان است.
در قراردادهای آتی قیمت آتی در لحظه انعقاد قرارداد تعیین می‌شود اما با توجه به آنچه در خصوص ممیزات قرارداد آتی گفته شد، تعیین قیمت واقعی در این‌گونه قراردادها به این سادگی نیست و آنچه درواقع اتفاق می‌افتد، نوعی شناوری ثمن ظریف است. بدین معنا که در سررسید، قیمت تعیین‌شده باقیمت سوقیه سنجیده شده و تسویه می‌گردد که یکی از مصادیق بارز شناوری ثمن و بسیار نزدیک به معامله غرری است. فقها به هنگام بحث از شرایط عوضین، به معلوم بودن ثمن، به‌عنوان شرط صحت عقد بیع، اشاره‌کرده‌اند. ذکر اقوال فقها در این خصوص، مؤید مطلب خواهد بود. شرط است که مقدار و » : مرحوم محقق حلّی در کتاب شرایع الاسلام، در این زمینه فرموده‌اند جنس و وصف ثمن، معلوم باشد^[۱۱۳]
-۳ یکی دیگر از مواضعی که غرر و قرارداد آتی، تلاقی می‌یابند، بحث قدرت بر تسلیم است.
معامله غیرمقدور، غرری و باطل است. در بسیاری حالات معامله گران در بازار آتی، دارایی پایه موضوع قرارداد را نه در لحظه انعقاد و نه در سررسید در اختیار ندارند. از این حیث نیز قراردادهای آتی شبیه معاملات غرری می‌باشند.این موضوع در جای دیگر بحث گردیده است.
۱-تحلیل معاملات آتی با عنایت به بطلان معامله غرری
۱-۱-تحلیل موضوع بر اساس مفهوم جهل
درصورتی‌که با تمرکز بر برداشت جهل از مفهوم غرر، از این حیث این معاملات را با ایراد مواجه بدانیم، یعنی بگوییم از این حیث که این معاملات با جهل و ابهام در مورد معامله همراه‌اند، لذا غرری و باطل‌اند باید گفت با مراجعه به ممیزات قراردادهای آتی، همان‌گونه که بیان گردید این قراردادها ضابطه‌مند و میزان شده‌اند و کیفیت و کمیت دارایی پایه مورد معامله به نحو مضبوط، مشخص است و از این حیث جهل و ابهامی وجود ندارد.^[۱۱۴]
۱-۲-تحلیل موضوع بر اساس مفهوم خطر
در صورت تمرکز بر برداشت خطر از مفهوم غرر –که برداشت موردنظر ما همین برداشت و به‌طور دقیق‌تر خطر تنازع آتی است- باید گفت که با سازوکارهایی که در بازار آتی وجود دارد، حقیقتاً این امر منتفی است و برای جلوگیری از دوباره گویی، به ممیزات قراردادهای آتی و به‌ویژه به ممیزه تضمین‌شده بودن این قراردادها، ارجاع می‌دهیم. خلاصه کلام این‌که ایفای قرارداد آتی در بورس چنان قطعی است و مبنای معاملات چنان متفق‌علیه است که خطر تجاذب آتی وجود ندارد.دعوای اصلی بر سر مسئله تشخیص غرری بودن معامله است که امری عرفی است و فقها در تشخیص مصداق و بیان حکم عرف دخالتی نمی‌نماید، اما حکم کلی شرعی نهی از غرر و بطلان معامله غرری است. لذا با توجه به تعریفی که از غرر برگزیدیم که همان خطر منازعه احتمالی است، در این مورد، وجود خطر منازعه کاملاً منتفی است و درنتیجه معامله آتی، غرری نیست.^[۱۱۵]

گفتار دوم:بررسی اشکالات فقهی معاملات آتی
با توجه به ماهیت ابزارهای معاملات آتی و مکانیسم عملیات، چند اشکال فقهی بر آن وارد است که در این مقوله به تبیین آن می‌پردازیم. از آنجا که بورس معاملات آتی نفت در حقیقت یک بورس بین‌المللی است اشکلات فقهی که از دیدگاه فقه اهل تسنن و تشیع مطرح است موردبررسی قرار می‌گیرد ولیکن بدیل ایجاد چنین بورسی که در ایران قانون اساسی‌اش بر مبنای فقه جعفری است تأکید اصلی بر این فقه می‌باشد.
الف)بررسی شبهه فقهی معامله کالی به کالی در بورس معاملات آتی نفت
معاملات آتی در بازار نفت توسط ابزار مشتقه بنام قرارداد آتی صورت می‌گیرد و عبارت است از تعهد انجام معامله کالای مشخص در زمان مشخص.جهت ضمانت انجام معامله طرفین باید سپرده‌ای^[۱۱۶] را نزد بورس قرار دهند و مبلغ سپرده حسب تغییرات قیمت کالا از زمان قرارداد تا هنگام سررسید آن بوده و هرروز نیز تعدیل می‌گردد. این نوع معامله که در بازار معاملاتی آتی نفت مورد استفاده قرار می‌گیرد در بین مسلمانان به بیع کالی به کالی مشهور بوده و نهی شده است ، به‌عنوان‌ مثال مفتی تقی عثمانی می‌گوید:«معاملات قراردادی آتی جایز نیست چون معامله آن کالی به کالی است و تحویل کالا در آن مدنظر نیست و در آن فقط تسویه‌حساب نقدی بابت اختلاف قیمت صورت می‌گیرد»
دیگر علما اهل تسنن ازجمله فهیم خان ، احمد محی‌الدین حسن، ایراد مشابه را وارد دانسته‌اند. آنچه در ظاهر مشخص است معاملات مذکور از نوع کالی به کالی می‌باشد و ازآنجاکه کالی به کالی می‌باشد و ازآنجاکه کالی به کالی یک اقسام بیع است به بررسی اقسام بیع می‌پردازیم.^[۱۱۷]
۱- اقسام بیع به اعتبار موعد تسلیم بیع و ثمن
بیع عقدی است که به‌وسیله آن‌ یکی از طرفین که بایع نامیده می‌شود به‌قصد بیع، مالی را تملیک می‌نمایند . با توجه به زمان تسلیم ثمن بیع به چهار قسم بیع نقد ، سلف ، نسیه و کالی به کالی تقسیم می‌گردد که با توجه به تعریفی که از این چهار قسم در کتب فقهی و حقوق آمده است از پرداختن به آن‌ ها خودداری کرده و وارد بحث اصلی می‌شویم.
۲- مقایسه تطبیقی بیع کالی به کالی و قراردادهای آتی
بیع کالی به کالی که مورد نهی صریح پیامبر اکرم (ص) می‌باشد عبارت است از:
بیعی که ثمن و مثمن کلی فی اللنصه باشد و برای تسلیم بیع و ثمن موعدی مقررشده باشد در این نوع بیع در زمان عقد قرارداد هیچ‌چیز ردوبدل نمی‌شود و هیچ‌گونه ضمانت اجرایی وجود ندارد و به تعبیری عقد روی هوا بسته‌شده است و چون تعهدی ایجاد نمی‌کند در زمره وفا به عهد و قرارداد نیز قرار نمی‌گیرد، شیخ طوسی در کتاب الامالی ذکر می‌کند پیامبر (ص) فرموده‌اند «ان نبی (ص) نهی عن البیع مالم یضمن»^[۱۱۸] یعنی همانا نبی (ص) بیعی که هیچ ضمانتی در اجرای آن وجود ندارد را نهی کرده است.
در بیع کالی به کالی هیچ شرطی ضمن عقد ذکر نمی‌شود و لازم نیست ، جنس ، وصف ، مقدار و زمان تسلیم مبیع معلوم باشد و به دلیل عدم وجود مشخصات و ویژگی‌های این بیع می‌توان آن را در زمره بیع غرری نیز برشمرد . اما قراردادهای آتی عبارت است از تعهدات انجام معامله کالای مشخص در زمان مشخص و جهت ضمانت اجرای معامله باید طرفین سپرده‌ای برای ضمانت اجرای معامله در مدت‌زمان قرارداد تا زمان سررسید قرار دهند و در طول زمان با تغییرات قیمت کالای مشخص (نفت با ویژگی‌های مشخص ) باید سطح سپرده لازم مهیا گردد و عملیات تعدیل سپرده هرروز صورت گیرد . با توجه به ویژگی‌های بیع کالی به کالی و قراردادهای آتی جدول زیر به‌منظور مطابقت یا عدم مطابقت آن‌ ها تهیه‌شده است^[۱۱۹].
مقایسه تطبیقی بیع کالی به کالی با قرارداد آتی

و در نتیجه سیگنال کنترل می‏تواند به صورت زیر بازنویسی شود:
(۵-۱۳)
که پیاده‏سازی آن به سادگی امکان­ پذیر خواهد بود.
حال به بررسی حالت دوم می پردازیم.

1. 1. در حالت دوم کمینه زمان مرده متناظر با خروجی i ام به صورت زیر تعریف شود:

بنابراین حد بالا و پایین افق کنترل و افق پیش بین برای خروجی i ام به صورت زیر در نظر گرفته می‏شوند:

.
مجموعه ­ای از خروجی پیش‏بینی سیستم برای j قدم جلوتر را به صورت زیر تعریف می­کنیم:
که:
بنابراین معادله پیش‏بینی خروجی سیستم به صورت زیر بیان می‏گردد:
(۵-۱۴)
با فرض
و ساده کردن (۵-۱۴) داریم
(۵-۱۵)
ادامه روند فوق برای همه متغیرهای خروجی فرایند و کمینه کردن تابع هدف خواهیم داشت
که در آن R و S ماتریس­های ثابت و و ماتریس­های چند جمله­ای با ابعاد متناسب می­باشد. هم­چنین
و
ماتریس R نیز به فرم خواهد بود که در آن G به صورت زیر تعریف می­ شود:
که ها به صورت زیر هستند:

که در آن سطرها و ستون­های صفر به علت وجود تاخیر در مدل می­باشد. تعداد سطرهای صفر برابر خواهد بود. این نکته قابل ذکر است که اگر اختلاف زیادی بین و وجود داشته باشد تعداد صفرهای ماتریس چندجمله­ای افزایش و موجب می­ شود که ماتریس R منفرد شود که با انتخاب مناسب افق‏های کنترل و پیش بین در تابع هزینه می‏توان به بازده بالاتر رسید [۵۵].
در نهایت سیگنال کنترل می‏تواند به فرم ساده شده زیر نوشته شود:
بنابراین سیگنال کنترل برای هر دو متغیر ورودی قابل محاسبه خواهد بود. این نکته قابل ذکر است که دو حالت فوق به راحتی می‏توانند برای فرآیندهای چند متغیره (بیش از ۲) تعمیم داده شوند.
برای سادگی در فرم نوشتاری پارامترهای کنترل­ کننده در این حالت، از این پس برای نمایش این پارامترها از فرم همانند قسمت اول استفاده می­کنیم.

• • 1. 1. روش پیشنهادی برای محاسبه پارامترهای کنترل‏کننده

     

     

حال به بررسی این موضوع می‏پردازیم که پارامترهای کنترلی، چگونه با بهره گرفتن از پارامترهای تخمین زده شده برای مدل فرایند () و ضرایب تابع هدف Q و R محاسبه می­شوند.
سیگنال کنترل محاسبه شده در بخش قبل به سادگی و بدون نیاز به پردازشگرهای قدرتمند، در صورتی که پارامترهای کنترل­ کننده ، ، و معلوم باشند، قابل پیاده­سازی می­باشد. این ضرایب به صورت توابعی از پارامترهای مدل،، و و ماتریس های Q و R قابل توصیف هستند. به منظور کاهش این متغیرهای وابسته، در طراحی کنترل‏کننده IGPC فرض می­ شود که سیستم دارای ماتریس بهره واحد باشد. علاوه بر آن پارامتر به صورت زیر تعریف می­ شود:
این پارامتر میزان نزدیک بودن زمان مرده واقعی سیستم با پارامتر را بیان می­ کند. اگر این پارامتر برابر با ۱ باشد زمان مرده سیستم همان می­باشد و اگر مقدار آن برابر با ۰ باشد مقدار آن برابر با است و هر مقداری بین ۰ و ۱ زمان مرده غیرصحیح بین و را نتیجه می­دهد. محدوده تغییر پذیری بسیاری از قطب های گسسته زمان برای بسیاری از فرآیندهای صنعتی، اگر زمان نمونه‏برداری به درستی انتخاب شود [۹۵/۰ ۵/۰] می‏باشد. زمان نمونه برداری کنترل­ کننده­ های دیجیتال بر اساس پاسخ زمانی سیستم انتخاب می‏شود. زمان نمونه برداری بین ۱۵/۱ و ۴/۱ زمان در مرجع [۵۱] پیشنهاد شده است.
ضرایب کنترل­ کننده با تغییر قطب­های فرایند با گام ۰۵/۰ در بازه ۵/۰ تا ۹۵/۰، تغییر ضریب در بازه ۰ ۵/۰ برای =۰٫۱ برای حالت اول تاخیر زمانی محاسبه می­شوند. پس از آن برای مدل کردن ضرایب کنترل­ کننده (، ، و ) بر اساس پارامترهای مدل و و ضرایب کنترل وزنی تابع هزینه Q=I و R=، از شبکه ­های عصبی مصنوعی استفاده شده است.
۵-۳-۱- معرفی شبکه‏های عصبی مصنوعی­ (ANN ^[۴۳])
۵-۳-۱-۱- اجزای اصلی یک شبکه عصبی مصنوعی
شبکه عصبی یک نمونه ^[۴۴] کلی محاسبات ریاضی است که عملیات بیولوژیکی سیستم عصبی را مدل می‏کند [۵۶]. در سال­های اخیر مدل­های مختلفی برای شبکه ­های عصبی پیشنهاد شده ­اند که همگی آن­ها دارای یک ساختار مشترک متشکل از نرون­ها و شبکه اتصالات داخلی هستند. رایج­ترین مدل نرون بر اساس کار MsCulloch و Pitt در شکل ۵-۱ نشان داده شده است.
شکل ۵-۱٫ رایج‏ترین مدل نرون بر اساس کار MsCulloch و Pitt. [56].
همان­طور که از شکل فوق مشخص است هر نرون شامل دو قسمت است: ۱٫ تابع شبکه ۲٫ تابع فعال­سازی. تابع شبکه مشخص می­ کند که چگونه توابع ورودی شبکه در درون نرون با یکدیگر ترکیب شوند. در شکل فوق ترکیب خطی وزن­دار به صورت زیر در نظر گرفته شده است:
که در آن تحت عنوان وزن­های سیناپسی شناخته می­شوند. پارامتر بایاس نامیده می­ شود و برای مدل کردن آستانه^[۴۵] مورد استفاده قرار می­گیرد. سایر روش­های رایج برای ترکیب ورودی­های شبکه در جدول ۵-۱ خلاصه شده ­اند.
جدول ۵-۱٫ خلاصه‏ای از توابع شبکه.
خروجی نرون () با یک انتقال خطی یا غیرخطی تحت عنوان تابع فعال­سازی به ورودی­های شبکه به صورت زیر مرتبط می­شوند:

نگرش به قوانین و مقررات اداری
تحصیلات

۰٫۱۹۵
۰٫۰۰۰
۳۸۴
۱٫۰۰۰
.
۳۸۴
ضریب همبستگی اسپیرمن تحصیلات
سطح معناداری
نمونه

با توجه به نتایج به دست آمده از جدول ماتریس همبستگی و سطح معناداری(۰۰۰/۰)، می توان گفت که با اطمینان ۹۵/۰ و سطح خطای کوچک تر از ۰۵/۰ بین میزان تحصیلات و نگرش به قوانین و مقررات اداری رابطه معناداری وجود دارد. همچنین مقدار این رابطه برابر با ۱۹۵/۰ و در حد پائینی می باشد. بدین معنی که با افزایش میزان تحصیلات پاسخگویان نگرش آنها نسبت به به قوانین و مقررات اداری، نیز تغییر خواهد یافت.
فرضیه ششم: بین ویژگی فردی(نوع شغل) و نگرش به قوانین و مقررات اداری رابطه معناداری وجود دارد.
جدول ۴-۱۹: ضریب همبستگی اسپیرمن فرضیه هشتم

نگرش به قوانین و مقررات اداری
نوع شغل

۰٫۰۴۷
۰٫۳۵۸
۳۸۴
۱٫۰۰۰
.
۳۸۴
ضریب همبستگی اسپیرمن نوع شغل
سطح معناداری
نمونه

با توجه به نتایج به دست آمده از جدول ماتریس همبستگی و سطح معناداری(۳۵۸/۰)، می توان گفت که با اطمینان ۹۵/۰ و سطح خطای کوچک تر از ۰۵/۰ بین نوع شغل پاسخگویان و نگرش آنها به قوانین و مقررات اداری رابطه معناداری وجود ندارد. از طرفی مقدار این رابطه برابر با ۰۴۷/۰ و در حد بسیار ضعیفی می باشد. بنابراین فرض فوق به اثبات نمی رسد.

۴-۳-۳- آزمون خودهمبستگی^[۵۳] دوربین- واتسن^[۵۴]
در رگرسیون، بیشتر در مواقعی که رفتار متغیر وابسته در یک بازه زمانی مورد مطالعه قرار میگیرد ممکن است با مشکل مستقل نبودن خطاها برخورد کنیم، به این نوع ارتباط در داده ها خودهمبستگی میگویند. در صورت وجود خودهمبستگی در خطاها نمیتوان از رگرسیون خطی استفاده کرد. به عبارتی دیگر، یکی از مفروضاتی که برای رگرسیون مدنظر قرار می‌گیرد، استقلال خطاها (تفاوت بین مقادیر واقعی و مقادیر پیش بینی شده توسط معادله رگرسیون) از یکدیگر است. در صورتی که فرضیه استقلال خطاها رد شود و خطاها با یکدیگر همبستگی داشته باشند امکان استفاده از رگرسیون وجود ندارد. به منظور بررسی استقلال خطاها از یکدیگر از آزمون دوربین- واتسون استفاده می‌شود(کرامر،۱۳۹۰: ۲۱۶).
برای بررسی این فرض به صورت شهودی میتوان از نمودار کردن توالی متغیر«studentized» در spss استفاده کرد، اما راه مطمئن تر استفاده از آزمون دوربین واتسون میباشد. آماره دوربین واتسون بین ۰ تا ۴ میباشد. اگر بین باقیمانده ها همبستگی متوالی وجود نداشته باشد، مقدار این آماره باید به ۲ نزدیک باشد. اگر به صفر نزدیک باشد نشان دهنده همبستگی مثبت و اگر به ۴ نزدیک باشد نشان دهنده همبستگی منفی میباشد(کرامر،۱۳۹۰: ۲۱۷). در مجموع اگر این آماره بین ۵/۱ تا ۵/۲ باشد، بین خطاها خودهمبستگی وجود نداشته و استفاده از آزمون رگرسیون مناسب می باشد. در جدول ۴-۲۰ نتایج آزمون دوربین واتسن تحقیق قابل مشاهده می باشد.
جدول ۴-۲۰: آزمون دوربین- واتسن

Durbin-Watson