فصل دوم
ادبیات و پیشینه پژوهش
مقدمه
طراحی زنجیره‏ی تأمین برای اولین بار در سال ۱۹۷۴ توسط گفرین و گریوز^[۲۶] معرفی گردید. آن‌ ها یک مدل طراحی شبکه‏ی لجستیک چند محصولی برای بهینه ‏سازی جریان کالاهای تولیدشده به مراکز توزیع ایجاد نمودند. پس‌ازآن، تحقیقات وسیعی درزمینه‌ی طراحی زنجیره‏ی تأمین انجام پذیرفته است. [۹]

بیشتر مسائل مربوط به طراحی زنجیره‏ی تأمین که به کمینه کردن هزینه‏ی کل می‌پردازند، هزینه‏ی کیفیت را که می‌تواند به‌عنوان شاخص برای کیفیت باشد و در این پایان‏ نامه استفاده‌شده است، در مدل خود در نظر نمی‌گیرند و تاکنون مقالات انگشت‏شماری، هزینه‏ی کیفیت را در زنجیره‏ی تأمین مدنظر خود قراردادند.
با توجه به این نکته که در این پایان‏ نامه، از یک مدل و تابع هدف شامل حداقل نمودن هزینه و حداکثر کردن کیفیت کل زنجیره‏ در یک افق زمانی چند پریودی استفاده‌شده است و از هزینه‏ی کیفیت به‌عنوان یکی از عناصر هزینه در تابع هزینه استفاده‌شده است، مرور ادبیات تشریح شده در این فصل دارای بخش‏های جداگانه‌ای هست که ساختار آن به‌صورت زیر خواهد بود:
به دلیل دو تابع هدف بودن مدل پیشنهادی و استفاده از تکنیک‏های تصمیم‏ گیری برای حل آن، ابتدا به‌طور مختصر مروری بر ادبیات استفاده از تکنیک‏های تصمیم‏ گیری در زنجیره‏ی تأمین خواهیم داشت. سپس به‌طور خاص پژوهش‏های صورت گرفته در استفاده از مدل‏های چندهدفه در زنجیره‏ی تأمین، موردبررسی قرار می‏گیرند.
همان‌طور که در فصل اول ذکرشده، یکی از تابع هدف این پایان‏ نامه، حداقل نمودن هزینه می‏باشد که یکی از اجزای هزینه، هزینه‏ی کیفیت می‏باشد. به همین دلیل ادبیات حوزه‏ی هزینه‏ی کیفیت و کاربرد آن در زنجیره‏ی تأمین به‌طور کامل تشریح می‏شوند.
سپس در بخش بعد، در رابطه باکیفیت و کاربرد آن در زنجیره‏ی تأمین بحث می‌گردد. در همین راستا، به‌صورت مفصل، مروری بر تحقیقات صورت گرفته در به‏کارگیری کیفیت در زنجیره‏ی تأمین موردبررسی قرار می‏گیرد.
به علت اینکه در این پایان‏ نامه، کیفیت زنجیره‏ی تأمین شامل کیفیت تأمین ‏کنندگان، کیفیت تأمین ‏کنندگان، کیفیت تولیدکننده، کیفیت توزیع‏کنندگان و خدمات آن‌ ها می‌شود، به‌صورت مجزا ادبیات حوزه‏ی پژوهش کلیه‏ی این بخش‏ها موردبررسی قرار می‏گیرند. همچنین به دلیل استفاده از مدل هاف برای فرموله کردن کیفیت تأمین ‏کنندگان و توزیع‏کنندگان، مرور کوتاهی بر ادبیات استفاده از مدل هاف که در تحقیقات حوزه‏ی مکان‏یابی مورداستفاده قرار می‏گیرند و در این پایان‏ نامه از آن زنجیره‏ی تأمین استفاده‌شده است، صورت گرفته است. [۲۳]
پس‌ازآن مرور ادبیات کیفیت در زنجیره‏ی تأمین، تحقیقات صورت گرفته در مدل‏های چندهدفه‏ای که یکی از اهداف آن‌ ها کیفیت زنجیره‏ی تأمین یا رضایت مشتریان می‏باشد، موردبررسی قرار می‏گیرند. در ادامه‏ی این فصل، مرور کوتاهی نیز ادبیات حوزه‏ی برنامه‏ ریزی تک دوره‌ای و چند دوره‏ای زنجیره‏ی تأمین صورت گرفته است.
در انتهای مرور ادبیات حوزه‏ی پژوهش، مرور کوتاهی بر روش‏های حل مورداستفاده در زنجیره‏ی تأمین صورت می‏گیرد. نتیجه‌گیری حاصل از مرور ادبیات تشریح شده در طول این فصل، پایان‌بخش این فصل خواهد بود.
مرور بر ادبیات به‏کارگیری مدل‏های چندهدفه در زنجیره‏ی تأمین
ملو و همکاران در سال ۲۰۰۹ مرور جامعی را بر روی مقالات موجود در حوزه‏ی زنجیره‏ی تأمین انجام دادند و مدل‏های موجود در این مقالات را از حیث تابع هدف به سه گروه زیر تقسیم‏بندی کرده‏اند: [۵]

1. 1. در اکثر پژوهش‌ها، هدف، کمینه کردن هزینه‏ی زنجیره‏ی تأمین هست که به‌صورت یک مدل تک هدفه در نظر گرفته‌شده است که شامل مجموعه‏ای از هزینه‏ ها با توجه به شرایط موردنظر زنجیره هست؛ بنابراین، هدف اکثر تحقیقاتی که تاکنون بررسی‌شده‌اند به وجود آوردن شرایطی برای زنجیره‌ی‌تامین است که هزینه‏ی کل را حداقل سازد.

1. 1. با توجه به مطالعات صورت گرفته بیشینه کردن سود، توجه کمتری را نسبت به کمینه کردن هزینه به خود اختصاص داده است. بیشینه کردن سود در قالب دو گروه به شرح زیر جای می‏گیرد:

• • بیشینه کردن سود با در نظر گرفتن کسر هزینه از درآمد

• • بیشینه کردن سود بعد از کسر مالیات

وقتی بیشینه کردن سود برای زنجیره اهمیت داشته باشد، گاهی اوقات، برآورده کردن تقاضای همه مشتریان برای شرکت مقرون‌به‌صرفه نیست، زیرا در این حالت مشتریانی وجود دارند که خدمت‌دهی به آن‌ ها به‌جای کسب درآمد برای شرکت هزینه زا هست. بعلاوه، در برخی از حالت‏ها، یک ممکن است مشتریان خود را به دلیل هزینه‏ های بالای حفظ آن‌ ها، از دست بدهد.

3. 3. گروه کوچک‌تری از ادبیات حوزه‏ی زنجیره‌ی‌تامین به مدل‏هایی اختصاص دارند که دارای اهداف چندگانه و متضاد می‏باشند که در آن‌ ها علاوه بر عوامل اقتصادی به عامل‌های دیگری توجه شده است.

در جدول (۲-۱) لیست برخی از پژوهش‌های ادبیات حوزه‏ی پژوهش مشاهده می‌شود که توابع هدف آن‌ ها مطابق دسته‌بندی بالا از یکدیگر تفکیک‌شده‌اند.
جدول ‏۲‑۱ مقالات مطالعه شده با توجه به تابع هدف آن‌ ها از سال ۲۰۰۰ به بعد

مرور ادبیات حوزه‏ی پژوهش نشان می‏دهد که درگذشته، اکثر مقالات زنجیره‏ی تأمین دارای مدل‏های تک هدفه بوده‏اند. برخی از اهدافی که در آن پژوهش‌ها به‌عنوان تابع هدف زنجیره‏ی تأمین در نظر گرفته‌شده‌اند عبارت‌اند از: حداقل کردن هزینه‏ی کل راه‏اندازی، حداقل کردن طولانی‏ترین مسافت میان تسهیلات، حداکثر کردن خدمت‏دهی به مشتریان، حداقل کردن میانگین زمان/مسافت طی شده، حداقل کردن تعداد تسهیلات استقراریافته و حداکثر کردن پاسخگویی به مشتریان.
اما اخیراً به موضوعات و مسائل اجتماعی و محیطی نیز در زنجیره‌ی تأمین مانند هزینه‏ی انرژی، هزینه‏ی ساخت و استفاده از زمین‏های دست‏نخورده، هزینه‏ی آلودگی صوتی، کیفیت زندگی، آلودگی هوا، بحران سوخت فسیل و توریسم توجه می‌شود. (گاناراسون و همکاران، ۲۰۰۴) در نظر گرفتن این عوامل مختلف در کنار یکدیگر و رسیدن به شرایطی که بتواند این عوامل را در کنار یکدیگر بهینه سازد، توسط مدل‏های چندهدفه امکان‏پذیر است. (فراهانی و همکاران، ۲۰۰۷) [۶]
مرور بر ادبیات هزینه کیفیت
کاهش هزینه‏ی کل که هدف هر زنجیره‏ی تأمینی می‏باشد می‏تواند شامل هزینه‏ی تولید، هزینه‏ی حمل‌ونقل، هزینه‏ی موجودی، هزینه‏ی خرید مواد اولیه و غیره می‏باشد. در اکثر پژوهش‏هایی که کمینه کردن هزینه‏ی کل مدنظر قرارگرفته است، می‏توان انواع مختلفی از هزینه‏هایی را مشاهده کرد که به‌صورت آشکار و ملموس در کل زنجیره قابل‌درک هستند. یکی از انواع هزینه‏هایی که در زنجیره‏ی تأمین وجود دارد و بسیاری از محققان از آن چشم‌پوشی نموده‏اند، هزینه کیفیت است که به‌گونه‌ای هزینه پنهان زنجیره می‏باشد که در صورت توجه به آن می‏توان هزینه‏ی زنجیره را به‌صورت واقعی‏تر تخمین زد. درحالی‌که ریشه سیستم هزینه کیفیت به دهه‏ی ۱۹۳۰ برمی‏گردد. سیستم هزینه کیفیت مدرن از اقدامات و تلاش‏های جوران^[۶۱] (۱۹۵۱)، فیگنباوم^[۶۲] (۱۹۵۶)، کرزابی^[۶۳] (۱۹۷۹) و فریمن^[۶۴] (۱۹۹۵) حاصل‌شده است. کرزابی در دهه‏های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ به پیدایش مفهوم هزینه کیفیت کمک فراوانی کرد. کرزابی بر این عقیده استوار بود که هزینه کیفیت، تنها مقیاس سنجش عملکرد است و هزینه‏ای است که درنتیجه‏ی عدم انطباق رخ می‏دهد یعنی عامل ایجاد هزینه درست انجام ندادن کارها برای اول می‏باشد. در ادبیات موضوع ۴ گروه برای هزینه کیفیت در نظر گرفته‌شده است: (اسریواستاوا، ۲۰۰۸)[۱۱]