نسبتًا بیشتر یا ضعیف

۳

نسبتابیشتر تا بیشتر

۴

بیشتر یا قوی

۵

بیشتر تا خیلی بیشتر

۶

خیلی بیشتر یا خیلی قوی

۷

خیلی بیشتر تا خیلی، خیلی بیشتر

۸

خیلی، خیلی بیشتر یا کاملاً مرجح

۹

قطر ماتریس این مقیاس به طور طبیعی عدد ١ است زیرا در مقایسه ماتریسی، مقایسه دوجایگزین مشابه یکسان خواهد بود . از سوی دیگر معکوس مقایسه دو جایگزین با یکدیگر در خصوص یک زیرمعیار به صورت کسری ثبت خواهد شد.
جدول ماتریس مقیاس مقایسه زوجی جایگزین ها و آخرین سطح زیرمعیارها: پس از تهیه جدول مقیاس مقایسه زوجی، وارد شدن به مرحل دوم مقایسه ها امکان پذیر می گردد. برای مقایسه گزینه ها وزیر معیارها با یکدیگر باید جداولی طراحی شود این جدول دارای چند ستون عمومی و چند سطر افقی است که در سطر و ستون اول تمامی جایگزین های موجود نوشته می‌شود . در بالای این جداول مکانی برای ثبت زیرمعیارها در نظر گرفته شده است . بنابراین هر زیرمعیار که در واقع آخرین سطح معیارها قبل از جایگزین ها می‌باشد، در بالای هر یک از جداول قرار می گیرد و جایگزین ها براساس تک تک زیرمعیارهای مرتبط با هدف، با یکدیگر مقایسه خواهند شد. در هر جدول برای هر مقایسه، یک خانه در نظر گرفته شده است که پرسش شونده با مطالعه پرسشنامه طراحی شده، در مقایسه دو جایگزین با یکدیگر در برابر یک زیرمعیار، ارزش عددی مشخصی را براساس جدول مقیاس مقایسه ای در خانه مذکور ثبت خواهد نمود جدول مقایسه به دو بخش راست و چپ ردیفی از اعداد یک واقع در قطر تقسیم خواهد شد. اعداد یک عددهایی هستند که پرسش کننده در مقایسه دو مورد مشابه در سلولهای مربوط به آن ثبت می نماید .

جدول ماتریس مقایسه زوجی معیارها و زیرمعیارها: در روش AHP وزن هر یک از معیارها و زیرمعیارها یکسان فرض نمی‌شود. به همین جهت پروفسور ساعتی روشی تحت عنوان “ماتریس کلان ١” ابداع کرده که قادر است تأثیر معیارها و زیرمعیارهای مرتبط با هر مجموعه یا هر خوشه را بر یکدیگر و بر کل عملیات تحقیق محاسبه و انداز هگیری نمایند تعیین وزن هر یک از معیارها و زیرمعیارها نسبت به یکدیگر توسط گروه قضاوت کارشناسی صورت خواهد گرفت. نحوه کار بدین شکل است که ابتدا معیارهای سطح اول در یک جدول که دارای دو ستون عمودی و افقی است ثبت خواهد شد و پرسش شونده براساس مقیاس مقایسه، وزن هر یک از معیارها نسبت به دیگری را معین خواهد نمود. سپس زیرمعیارهای هر یک از معیارهای سطح اول با یکدیگر مقایسه خواهد شد و در مجموع استفاده از روش ابداعی ساعتی وزن هر یک از معیارها و زیرمعیارها محاسبه می گردد تا در اندازه گیری نهایی عملیات تحقیق مورد بهره برداری واقع شود. در این مرحله عملیات گردآوری داده ها به پایان می رسد و آماده وارد شدن به مرحله سوم روش AHP می شویم.
عملیات محاسبه داده ها: محاسبه داده های پروژه، عملیاتی بسیار طولانی و نسبتا ً پیچیده است خصوصا اگر تعداد سطوح عمودی معیارها و همچنین تعداد جایگزین ها و معیارها در سطح در سطح افقی گسترده باشد بر پیچیدگی و مطول شدن عملیات محاسبه به شدت افزوده خواهد شد برای همین منظور یک شرکت تولید نرم افزار اروپایی یک بسته نرم افزاری تحت عنوان “Expert Choice"طراحی کرده است. این بسته نرم افزاری دارای دو نوع آزمایشی و اصلی است که نوع آزمایشی آن در درخت سلسله مراتبی دارای ٣ سطح است. این سطوح شامل هدف، معیار و جایگزینهاست و در سطح افقی حداکثر ٩ جایگزین یا معیار را می‌تواند در خود جای می دهد بنابراین ویرایش تجاری آن نیز محدودیت های زیادی دارد . یعنی اگر تعداد جایگزین ها یا معیارها در سطح افقی از ٩ مورد بیشتر یا تعداد سطوح از ۵ سطح بالاتر باشد بسته نر مافزاری مذکور نیز قادر به محاسبه عملیات نمی باشد به نظر می رسد این بسته نرم افزاری برای انجام پروژه هایی که سطوح افقی و عمودی درخت سلسله مراتبی آن‌ ها پیچیدگی و گستردگی بسیار دارند کاربرد چندانی نداشته باشد (صامتی و همکاران ،۶۲،۶۹،۱۳۸۲).
۳-۲۳-۵-مدل اسکالوگرام :
اسکالوگرام یک روش گرافیکی است که به طور موفقیت آمیزی در برخی کشورها (تایلند، سری لانکا، هندوستان و انونری ) به منظور تعیین سلسله مراتب سکونتگاهی و سنجش سطح برخورداری نقاط شهری و روستایی مورد بررسی قرار می گیرد (کلانتری ،۲۵۱:۱۳۸۷).
این روش که به عنوان ماتریس قطری نیز معروف است، را برای رتبه بندی خدمات در برنامه‌ریزی ناحیه‌ای، فضای جغرافیایی مورد استفاده قرار می گیرد. روش کار بدین صورت است که ابتدا شاخص‌هایی از بخش‌هایی مختلف را انتخاب و در جدولی تنظیم می کنیم.
مرحله دوم در فرایند این روش ،تعیین طبقات همگن و طبقه بندی شاخص ها بر اساس طبقات است . لذا برای تعیین سه گروه همگن رابطه زیر مورد استفاده قرار می گیردS X که این طبقه ،طبقه خنثی نامیده می‌شود و طبقات کم درآمد تر از آن در گروه منفی و طبقات بیشتر از آن در گروه مثبت قرار می گیرند. بنابراین حدود طبقات مختلف تعیین می گردد.
مرحله سوم، نمایش جایگاه شاخص ها در جدول می‌باشد.
مرحله چهارم، تنظیم آن‌ ها در قطر جدول و شاخص ها می‌باشد. در این مرحله هر چه متغیرها در قطر جدول تمرکز یابند، دقت رتبه بندی بالا می رود.
مرحله آخر، محاسیه “ضریب اسکالوگرام “یا ضریب اطمینان است. ضریب اطمینان مدل را می توتن از طریق این فرمول محاسبه کرد.
(کل ستاره ها (*)/مجموع ستاره ها (*) خارج از قطر )-۱ KR=
“ایزارد ” می گوید:"هر چه این ضریب به یک نزدیک تر باشد ،یعنی فاکتورها مناسب بوده و مدل انتخابی به مدل ایده آل نزدیکتر است و برعکس. هر چه ضریب از یک بیشتر باشد، عکس آن صادق است. اگر جزاب کمتر از ۸/ باشد، ماترسی قطری بدست آمده اعتبار نخواهد داشت و باید متغیر های جدیدی جای گزین شود. پس عدد قابل پذیرش بیش تر از ۸/ می‌باشد ” .
از محاسن این روش این است که :
- ساده است به طور دستی قابل انجام است.
- واحد شاخصها میتواند مختلف در نظر گرفته شود.
- در فرایند عملیات شاخصهای غیر ضروری حذف می شوند.
- شاخصها را میتوان در حین انجام کار جابه جا و بالا و پایین کرد.
- تکنیک اسکالوگرام علاوه بر مباحث انسانی در مباحث طبیعی برنامه ریزی ناحیه ای نیز کاربرد دارد.
معایب این روش عبارت­اند از:
- دقت بسیار زیاد در تعیین متغیرها می طلبد.
- تنظیم نهایی جدول و رتبهبندی نیاز به جابه جایی های بیش تر و اعمال سلیقه دارد(بیرودیان ،۳۶:۱۳۷۱) (نظریان و مهرگان ،۴،۵:۱۳۸۹).
به طور کلی در طراحی مدل اسکالوگرام چهار مرحله ی مشخص وجود دارد که عبارتند از: تعیین عوامل مؤثر بر پدیده ی مورد بررسی، انجام محاسبات آماری، ارزش گذاری و رتبه بندی KarimiNazar et al,.2010)) در مدل اسکالوگرام جهت انتخاب عوامل مؤثر بر پدیده­ مورد بررسی، هیچگونه محدودیتی وجود ندارد و هر محققی بنا به نظر کارشناسی خویش و امکان دستیابی به اطلاعات می‌تواند تعداد عوامل را تغییر دهد. در این مدل عوامل مؤثر با توجه به نوع تاثیری که بر پدیده ی مورد بررسی دارند، به صورت مثبت یا منفی ارزش گذاری م یشوند. به طور معمول در محاسبات آماری مدل اسکالوگرام، ابتدا میانگین و انحراف از معیار هر یک از متغیرها محاسبه، آنگاه از معادله یK که در هیدرولوژی آماری کاربرد زیادی دارد استفـاده می‌شود. محققان مختلف بر اساس نظر کارشناسی و با توجه به تغییرپذیری عوامل مختلف هواشناسی نسبت به میانگین از یک ضریب ثابت k برای عوامل مختلف استفاده می نمایند.
در مرحله ی ارزشگذاری بر اساس محاسبات آماری مرحله­ قبل، داده ­ها در سه طیف ارزشی مثبت، خنثی و منفی ارزش گذاری می شوند که ملاک این تقسیم بندی، مقادیرK داده ها است(قبای سوق و مساعدی ،۲۶).
۳-۲۳-۶-مدل یاگر :
در این روش رتبه بندی ،هیچ معیار کمی وجود ندارد و همه معیارها به شکل کیفی در مدل حضور دارند . حتی اعداد نیز در این روش ابتدا به شکل کیفی با هم قیاس می شوند و سپس در مدل آورده می شوند. یاگر معتقد است که در دنیا در حال حاضر با عدم دقت بنا شده و مسائل کمی چندان دقیق نیست. اجرای این تکنیک فقط نیازمند ارائه اطلاعات ارجحیتی زبانی با مقیاس ترتیبی است . این مشخصه به اعضای تیم تصمیم گیرنده امکان می‌دهد تا دانش و اطلاعات خود را درباره ی میزان رضایتشان بر روی معیارها و با گزینه های تصمیم در شکل متغیر های زبانی مانند بی نهایت با اهمیت، بسیار با اهمیت، بااهمیت، نسبتاً با اهمیت، کم اهمیت، بسیار کم اهمیت، و بی اهمیت فراهم آورند . توانایی انجام عملیات بر روی ارجحیت های زبانی نا دقیق با آن‌ ها امکان می‌دهد تا از منابع با حداقل اطلاعات مرتبط با موضوع مورد بررسی استفاده نمایند. به عبارت دیگر هر فرد تصمیم گیرنده نظر و عقیده خود را درباره درجات اهمیت هر معیار و نیز تأمین معیارها توسط معیارها بیان می دارد (خورشید و ذبیحی، ۱۵:۱۳۸۹).
اگر در یک مساله تصمیم گیری چند معیاره n معیار و m گزینه وجود داشته باشد به منظور انتخاب بهترین گزینه ابتدا می بایست گزینه ها و شاخص‌های مورد بررسی شناسای و تعریف شوند: تشکیل ماتریس تصمیم فازی.
در نخستین مرحله از مدل، بایستی ماتریسی به منظور ارزیابی دو به دو شاخص ها با یکدیگر ترسیم می شوند. شیوه وزن دهی در ماتریس مذکور به روش کمیتی ساعتی در بازه عددی ۱تا ۹ می‌باشد. بنابراین قطر ماتریس یاد شده همگی برابر یک خواهد بود.

علاوه بر روشی که بیان شد، دو روش دیگر برای رای گیری الکترونیک وجود دارد ، در روش دوم پیاده سازی انتخابات بصورت الکترونیک، از ابزارهایی استفاده می شود که رای شهروندان را به صورتی ایمن و مطمئن دریافت و ذخیره می کند. این روش از ابزارهایی نظیر ضبط الکترونیکی بصورت مستقیم^[۷] ، صفحات لمسی و اسکنر های لیزری بهره می برد. در سال ۲۰۰۴ تقریبا ۳۰ درصد از جمعیت شرکت کننده در انتخابات ریاست جمهوری امریکا از ابزارهای الکترونیکی برای اعلام رای خود استفاده کردند که بیشتر آنها از همین دو روشی که نام برده شد بهره بردند ( Bitpipe,2008 ) . روش سوم در برگزاری الکترونیک انتخابات، استفاده از اینترنت در فرایند رای گیری است که موضوع اصلی تحقیق حاضر در رابطه با این شیوه از انتخابات الکترونیک می باشد. در روش های قبلی علاوه بر اینکه افراد می بایست در محل رای گیری حاضر می شدند و رای خود را از طریق ابزارهای الکترونیکی مستقر در محل اعلام می کردند، برای شمارش آرا نیز به این صورت عمل می شد که اطلاعات روی رسانه های دیجیتال مثل دیسکت یا نوار مغناطیسی ثبت شده و به مرکز اصلی شمارش منتقل می شد تا مورد شمارش قرار بگیرد اما در روش اخیر نه رای دهنده مجبور است به محل مراجعه کند و نه دیگر از رسانه های واسط خبری است بلکه رای توسط اینترنت و از مکان رای دهنده اخذ و مستقیما به مرکز اصلی شمارش ارسال می شود و بصورت در لحظه^[۸] مورد شمارش قرار می گیرد.

ترکیب انتخابات و نوآوری های جدید
درحالی که تبدیل روش سنتی برگزاری انتخابات به روش الکترونیک باعث از میان برداشته شدن برخی از مشکلات شده است اما سبب ایجاد مجموعه جدیدی از مشکلات هم بوده است ( VoterUnite.org, 2007 ) . برای مثال ،Kohno, Stubblefield and Rubbin (2004) یکی از تکنولوژی های برگزاری انتخابات الکترونیک در سال ۲۰۰۲ را مورد بررسی و آنالیز قرار داده و دریافتند که این تکنولوژی مشکلات امنیتی و عملکردی فراوانی را در خود نهفته دارد ؛ مشکلاتی که در طبقه بندی های دسترسی غیر مجاز، استفاده ناصحیح از رمز نگاری ، آسیب پذیری شبکه در برابر تهدیدات و نرم افزارهای ضعیف قرار می گیرند. مشکل دیگری که در اینجا وجود دارد این است که متصدیان رایانه ها امکان دست کاری در آرار را داشتند و این خود یک ایراد امنیتی به حساب می آید. اما در کنار همه این معیاب، استفاده از تکنولوژی در انتخابات مزایایی را هم در بر خواهد داشت که باعث می شوند مشکلات اساسی ای را که روش های سنتی با آنها مواجه بودند رفع گردند. مزایایی که از جمله آنها می توان افزایش و گسترش مشارکت ، کاهش هزینه ها و سرعت یافتن فرایند رای گیری را نام برد؛ همچنین استفاده از تکنولوژی های جدید باعث افزایش دقت و راحتی فرایند رای گیری شده و مسیر را برای استفاده از تکنولوژی های قویتر در سایر عرصه های سیاسی هموار ساخته است ( Morse, 2002) .
مزایای ویژه پیاده سازی رای گیری توسط اینترنت ( روش سوم )
علاوه بر مزایایی که در بخش قبل برای رای گیری الکترونیک برشمردیم، پیاده سازی اینترنتی آن مزایای مهم دیگری را برای جامعه به ارمغان خواهد آورد. رای گیری اینترنتی با حذف نیاز به حضور در محل های مخصوص اخذ رای و ایستادن در صفه های طولانی برای دریافت برگه رای، باعث سهولت دسترسی به امکانات رای گیری توسط شهروندان خواهد شد؛ از جانب دیگر ، اینترنت می تواند بسیاری از هزینه های روش سنتی را حذف کند یا کاهش دهد. بعنوان مثال هزینه های که برای تهیه کاغذ، چاپ برگه رای ، انتقال برگه ها به سراسر کشور و آموزش افرادی که در حوزه های رای گیری کار می کنند دیگر وجود نخواهند داشت ( Laeson, 2001 ) .
در برخی از کشورها، افراد حتی پس از رسیدن به سن قانونی اجازه شرکت در رای گیری را نخواهند داشت و برای کسب این اجازه باید برای اولین رای خود ثبت نام به عمل بیاورند. پیاده سازی انتخابات اینترنتی در این کشورها عمل ثبت نام را هم تسهیل می کند بطوری که نیازی به مراجعه به مراکز دولتی برای اینکار نخواهد بود.
انتخابات و امنیت
فرایند انتخابات از چهار مرحله تشکیل می شود که عبارتند از :

• • • • 1. 1. مرحله آماده سازی

         

         

     

     

در این مرحله همه پارامترهایی که در انتخابات نقش دارند تعیین و مشخص می شود. برخی از این پارامترها عبارتند از: کاندیداها ، رای دهندگان ، نقاط عطف امنیتی و اعتبارسنجی ، فرایند انتخابات ، قوانین اعتبارسنجی برگه های رای و قوانین مربوط به شمارش آرا. ثبت نام کاندیداهای صلاحیت دار و تشکیل کمیته های نظارت بر صحت انتخابات نیز در این مرحله انجام می گیرد و بعد از آن کاندیداها شروع به تبلیغات می کنند تا عموم مردم آنها را بشناسند.

• • • • 1. 1. مرحله ثبت نام رای دهندگان^[۹]

         

         

     

     

ثبت نام رای دهندگان برای شرکت در انتخابات در این مرحله و توسط کمیته های مربوطه و با بهره گرفتن از قوانینی که در مرحله اول تعیین شده اند انجام می پذیرد .

• • • • 1. 1. مرحله برگزاری انتخابات

         

         

     

     

در این پژوهش نمره ای که آزمودنیها از پاسخگویی به سئوالات ۷،۲۲،۳۷،۵۲،۶۷،۸۲ پرسشنامه بار - اون بدست می آورند .
روابط بین فردی :
در این پژوهش نمره ای که آزمودنیها از پاسخگویی به سئوالات ،۲۳،۳۸،۵۳،۶۸،۸۳پرسشنامه بار - اون بدست می آورند .
خوش بینی :
در این پژوهش نمره ای که آزمودنیها از پاسخگویی به سئوالات ۹،۲۴،۳۹،۵۴،۶۹،۸۴ پرسشنامه بار - اون بدست می آورند .
احترام به خود:
در این پژوهش نمره ای که آزمودنیها از پاسخگویی به سئوالات۱۰،۲۵،۴۰،۵۵،۷۰،۸۵پرسشنامه بار - اون بدست می آورند .
کنترل تکانه :
در این پژوهش نمره ای که آزمودنیها از پاسخگویی به سئوالات ۱۱،۲۶،۴۱،۵۶،۷۱،۸۶پرسشنامه بار - اون بدست می آورند .
انعطاف پذیری:
در این پژوهش نمره ای که آزمودنیها از پاسخگویی به سئوالات ۱۲،۲۷،۴۲،۵۷،۷۲،۸۷پرسشنامه بار - اون بدست می آورند .
مسئولیت اجتماعی :
در این پژوهش نمره ای که آزمودنیها از پاسخگویی به سئوالات ۱۳،۲۸،۴۳،۵۸،۷۳،۸۸پرسشنامه بار - اون بدست می آورند .
همدلی:
در این پژوهش نمره ای که آزمودنیها از پاسخگویی به سئوالات ۱۴،۲۹،۴۴،۵۹،۷۴،۸۹پرسشنامه بار - اون بدست می آورند .
خود ابرازی :
در این پژوهش نمره ای که آزمودنیها از پاسخگویی به سئوالات ۱۵،۳۰،۴۵،۶۰،۷۵،۹۰ پرسشنامه بار - اون بدست می آورند .

انطباق پذیری و همبستگی خانواده:

در این پژوهش منظور از خانواده نمراتی است که آزمودنی ها در پرسشنامه ی مقیاس ارزیابی انطباق پذیری و همبستگی خانواده که دارای ۴۰ سوال است کسب می نماید.
روابط خانوادگی:
در این پژوهش نمره ای که آزمودنیها از پرسشنامه۲۰سئوالی ازریابی انطباق پذیری و همبستگی خانواده(م ا ا ه خ - III) بدست می آورند .
انطباق پذیری:
در این پژوهش نمره ای که آزمودنیها از پاسخگویی به سئوالهای زوج پرسشنامه خانواده(م ا ا ه خ - III) بدست می آورند .
همبستگی:
در این پژوهش نمره ای که آزمودنیها از پاسخگویی به سئوالهای فرد پرسشنامه خانواده(م ا ا ه خ - III) بدست می آورند .

فصل دوم

ادبیات تحقیق

مقدمه

امروزه هوش هیجانی دو حوزه و طیف گسترده دارد. یکی از جنبه روانی شناختی که طی آن هوش هیجانی به عنوان یک ویژگی یا خصیصه شخصیتی به حساب آورده شده و دیگری پژوهش های تجربی هستند که به صورت دقیق و جامع این سازه را مورد مطالعه قرار داده و روش های ارزیابی معتبری برای سنجش آن ارائه کرده اند (گل پرور و همکاران (۱۳۸۵)).

تاریخچه هوش هیجانی:

از نظر روان شناسان سالهای ۱۹۹۰، به عنوان دهه شناخت یا مغز^[۱۸] معروف است. در نیمه دوم این دهه یعنی از ۱۹۹۵ مطبوعات مردمی (از جمله کتاب گلمن که روان شناسی روزنامه نگاری می باشد) متمایل بودند این دهه را احساس و هیجان یا قلب^[۱۹] نامگذاری می کنند، التبه نه به عنوان علاقه به فیزیولوژی قلب و عروق بلکه به عنوان نشانه علاقه روز افزون به هیجانها و به خصوص هوش (سیاروچی و همکاران، ۱۳۸۳) همچنین گلمن عنوان می کند، منشأ قدیمیترین زندگانی هیجانی ما به حس بویایی یا به بیان دقیق تر به قطعه پویایی باز می گردد. یعنی به یافته هایی که بو را می گیرند و تجزیه و تحلیل می کنند. تکامل مراکز قدیمی هیجانی ازنظر بویایی شروع شد و این مرکز در نهایت به قدری بزرگ شدند که قسمت فوقانی ساقه مغز را احاطه کردند (گلمن، ۱۳۸۶) .
سالوی و مایر عقیده دارند که در زمینه روان شناسی، در مورد مفهوم هوش هیجانی دو مرجع قبل از تئوری انها وجود دارد:
- اول ماورو^[۲۰] (۱۹۶۰)، نتیجه گیری معروف خود را ارائه داد: هیجان ها را نباید به هیچ عنوان در مقابل “هوش” قرار داد، آنها خود یکی از مراتب بالای هوش می باشند.
دوم باین^[۲۱] (۱۹۸۶ و ۱۹۸۴) که این اصطلاح را در رساله خود که به چاپ نرسیده است به کاربرد. تنش بین دیدگاه های شناختی متفرق در مورد معنی با هوش بودن و دیدگاه های وسعیتری که نقش مثبتی به هیجان ها می دهند، به قرن ها قبل بر می گردند. برای مثال فلاسفه عقلیون^[۲۲] یونان قدیم هیجان ها را بسیار فردی می دانستند که توسط خود جذب می گردد و نمی تواند راهنمای بینش و عقل^[۲۳] باشد. بعدها حرکت رومانیسم در پایان قرن ۱۸ و شروع قرن ۱۹ اروپا تأکید بر آن نمود که تفکر شهودی که ریشه در هیجان ها دارد می تواند بینشی را ایجاد کند که بوسیله منطق تنها به دست نمی آید. شاید توجه جدیدو مدرن امروزی به هوش هیجانی رشد در تحقیقات مربوط به توانایی های انسانی می باشد. به دنبال نتیجه گیری کرونباخ (۱۹۶۰) که عقیده داشت که در سالهای ۱۹۸۰ شکافی در تجزیه و تحلیل ماهیت هوش ظاهر گشت. در این جو مطالعاتی و بافت اجتماعی بود که سالوی و مایر مقالات ۱۹۹۰ خود را به چاپ رساندند و هوش هیجانی را به عنوان توانایی درک احساسات و همچنین به عنوان راهنمائیهای اطلاعاتی برای تفکر و عقل قلمداد کردند (اسماعیلی، ۱۳۸۶).

تعاریف هوش هیجانی:

هوش هیجانی توانایی یگانه ای نیست بلکه مجموعه ای از توانایی هاست که شامل درک، ارزیابی و فهم هیجانهای خود و دیگران می شود. تقریبا همه تعاریفی که از هوش هیجانی به عمل آمده اند آن را مجموعه ای از توانائیها می دانند. در این بخش به بررسی تعاریفی که از هوش هیجانی به عمل آمده است می پردازیم.
تعاریفی که تا قبل از سال ۱۹۹۰ در مورد هوش هیجانی و یا مؤلفه های مشابه به آن داشت با اشکالاتی مواجه بودند. این تعاریف یا صریحا به هوش هیجانی اشاره می کردند اما واضح و روشن نبودند یا واضح بودند ولی اشاره مستقیمی به هوش هیجانی نداشتند. (مایر، ۲۰۰۰، نقل از سیاروچی و همکاران، ۲۰۰۱).
نخستین تعاریفی از هوش هیجانی، برخاسته از کارهای «مایر» و سالوی در سال ۱۹۹۰ بود. در این تعاریف اولیه از یک رویکرد دو قسمتی استفاده شده بود.
اولین رویکرد فرایند کلی اطلاعات هیجانی و رویکرد دوم تعیین مهارتهای دخیل در این فرایند کلی بود (نقل از همان منبع).
تعریف اولیه مایر و سالوی از هوش هیجانی چنین است: (هوش هیجانی) نوعی فرایند اطلاعات هیجانی است که شامل ارزیابی دقیق هیجانات خود و دیگران به بیان مناسب هیجانات و تنظیم سازگارانه هیجان در جهت افزایش کمی و کیفی سطح زندگی است.
آنها در سال ۱۹۹۹ تعریف دو قسمتی ارائه کردند که بر اساس این تعریف:
«هوش هیجانی» توانایی شناخت معانی هیجانات و روابط بین آنها، همچینین استدلال و حل مشکلات بر مبنای هیجانات اشاره دارد. از طرف دیگر هوش هیجانی به معنای توانایی درک هیجانات، مقایسه هر هیجان با احساس مربوط به همان هیجان، فهم اطلاعات هیجانی و اداره آنهاست (نقل از همان منبع).
برطبق تعریف گلمن هوش هیجانی شامل پنج حوزه شناخت هیجانات خود، اداره هیجانات، برانگیختن خود، شناخت هیجانات دیگران و داشتن روابط متقابل با دیگران می شود.
گلمن در سال ۱۹۹۸ تعریف دیگری از هوش هیجانی ارائه کرد که بر طبق آن «هوش هیجانی عبارتست از توانایی مهار تمایلات عاطفی و هیجانی خود، درک خصوص ترین احساسات دیگران و رفتارآرام و سنجیده در روابط انسانی. (اکرامی، ۱۳۸۵)
دکتر استیوهین (۱۹۹۷، نقل از همان منبع) تعاریف زیر را مورد هوش هیجانی ذکر می کند:
مطلع بودن از احساسات و این که درباره آنها چه باید کرد.
آگاه بودن از احساسهای خوب و بد و چگونگی دستیابی به آنها
آگاه بودن از هیجانات و اداره آنها در جهت افزایش بقا و شادمانی
درک واقع بینانه از هیجانهای خود همان گونه که رخ می دهد.
شناسایی احساسات و افکار وبیان آنها به طور واضح و مستقیم.
توانایی همدلی و احساس همدردی به منظور تسکین دیگران.
توانایی تصمیم گیری عاقلانه و ایجاد توازن میان افکار و هیجانات وپی بردن، به این نکته که کدام – نه عقل و نه هیجان- به تنهایی مناسب نیستند بلکه برقراری تعادل بین عقل و احساسات بهترین حالت است.

در هر صورت باید گفت که تمام EPS سالیانه یک شرکت (به استثنای بخش مالیات) مستقیم و یا غیرمستقیم متعلق به صاحبان سهام خواهد بود و در نهایت صاحبان سهام هستند که از آن بهره خواهند برد. نسبت EPS با بهره گرفتن از فرمول ذیل قابل محاسبه است.
EPS = کل سود شرکت تقسیم بر تعداد سهام منتشره
اگرچه حرکات بازار براساس تغییرات این نسبت شکل می‌گیرد. اما به ندرت شرکت‌هایی را می‌توان یافت که ضریب همبستگی بین قیمت و EPS آنان بیشتر از ۰.۸ باشد و این به خوبی نشان می‌دهد که بازار به آینده‌ای بسیار دورتر از حتی یک سال مالی نگاه می‌کند، البته در حالت بدبینانه می‌توان گفت که بازار تحت تأثیر شایعات و سایر عوامل قرار دارد (بیدختی و علیشاهی، ۱۳۹۰).
ب) سود تقسیمی به هر سهم (DPS^[65])
DPS در حقیقت سود نقدی تخصیص داده شده به هر سهم می‌باشد. درخصوص پرداخت سود، الزامات قانونی بر این اصل تأکید دارند که در صورت وجود سود سالیانه و در صورتی که شرکت دارای زیان انباشته نباشد، شرکت موصوف مکلف به تقسیم ۱۰% سود سالیانه می‌باشند و در صورت وجود زیان انباشته، پس از مستهلک نمودن این حساب مانده سود دوره مشمول اصل ۱۰% توزیع خواهد بود. در همین خصوص شرکت‌ها مکلفند که حداکثر پس از ۸ ماه از تاریخ مجمع نسبت به توزیع سود اقدام نمایند. نحوه محاسبه این نسبت به شرح ذیل می‌باشد.
DPS = کل سود قابل تقسیم (مصوب مجمع) تقسیم بر تعداد سهام منتشره
معمولاً سود قابل تقسیم براساس گزارشات رسمی به بازار منعکس خواهد گردید که در بسیاری از گزارشات مربوط به پیش‌بینی درآمد هر سهم شرکت‌ها در دوره های مختلف آورده می‌شود. هیأت مدیره نیز برنامه‌های خود را در خصوص اعلام میزان تقسیم سود که برابر درصد و یا مبلغ ریالی معینی از EPS‌ می‌باشد را به بازار اعلام می‌دارد، اما یقیناً تا زمانی که توسط مجمع به تصویب نرسیده باشد، قابلیت اجرایی نخواهد داشت. این موضوع نیز عموماً در قالب اطلاعیه‌های رسمی به بازار اعلام خواهد گردید و از گزارش گردش سود سنواتی نیز قابل استخراج می‌باشد (ابزری و همکاران، ۱۳۸۷).
ج) بازده سهام عادی
بازده سهام از دو قسمت تشکیل می‌شود:
بازده جاری یا بازده ناشی از دریافت سود سهام: برای محاسبه بازده جاری یک سهم، سود تقسیمی هر سهم را به قیمت روز آن سهم تقسیم می‌کنند. نرخ پایین بازده جاری ممکن است سرمایه‌گذاری در سهام عادی را نامطلوب جلوه دهد. ولی واقعیت این است که کل بازده سرمایه‌گذاری در سهام عادی، در یک دوره دراز مدت، بیشتر از سایر اوراق بهادار می‌باشد. بازده جاری تنها نشان‌دهنده بازده ناشی از دریافت سود سهام است و بازده ناشی از افزایش قیمت سهام را نادیده می‌گیرد. فرض کنید یک نفر در سال ۱۹۵۱ یک سهم از شرکتی را که بازده جاری آن ۵/۷ درصد بوده، خریده است و باز فرض کنید که از آن زمان تا کنون سود شرکت به دوبرابر افزایش یافته است. در سال ۱۹۸۶ این سهم بر مبنای بازده جاری ۵/۲درصد معامله شده است. در واقع قیمت هر سهم در سال۱۹۸۶، ۶ برابر قیمت آن در سال ۱۹۵۱ بوده است. بر اساس بازده جاری چنین به نظر می‌رسد که سرمایه‌گذار هر سال مبلغی ضرر می‌کند. در واقع با بالا رفتن قیمت هر سهم، این سرمایه‌گذار یک نرخ بازده استثنایی به دست‌آورده است. بنابراین، برای سهامداران نرخ بازده کل مهم است و نه نرخ بازده جاری سهام عادی(براهمن و همکاران،۲۰۱۲)

بازده ناشی از افزایش قیمت سهام.: برای محاسبه بازده ناشی از افزایش قیمت، از تقسیم تغییر قیمت سهام، به قیمت هر سهم استفاده میشود.هنگامی که کسی سهام ممتاز یا اوراق قرضه‌ای را می‌خرد، میزان بازدهی او تا حدود زیادی معین و قابل پیش‌بینی است، ولی اگر او سهام عادی بخرد میزان بازدهی وی چقدر خواهد شد؟ گاهی انسان می‌شنود که فلان شخص سهام عادی شرکت بخصوصی را به قیمت ۲.۵ دلار خریده است و بعد آن را به قیمت ۸۱ دلار فروخته است یعنی بازدهی بسیار بالایی بدست آورده است. در ۱۹۵۱ یک سهم عادی شرکت آی-بی-ام ۱۹۶ دلار بود و در ۱۹۷۳ یعنی بعد از اینکه این سهام چندین بار تجزیه شد قیمت بازار هر سهم به مبلغ ۳۰۰ دلار رسید. کسی که در ۱۹۵۱ یک سهم از این شرکت را خریده بود در ۱۹۸۶ تقریبا صاحب ۱۲۰ سهم بود که ارزش بازار آنها به ۱۸۰۰۰ دلار می‌رسید، یعنی ارزش سهام وی ۹۰ برابر مبلغی میشد که سرمایه‌گذاری کرده بود. یا به بیانی دیگر اصل مبلغ سرمایه‌گذاری هر ساله با نرخ مرکب ۱۵ درصد افزایش یافته است؛ البته بدون در نظر گرفتن بازده ناشی از دریافت سود سهام. آیا این یک تجربه تکرار شدنی است؟ (ساهی و ارورا، ۲۰۱۲).
د) ریسک سهام
ریسک در بین عموم مردم مترادف با خطر آمده است. اما تعریف جامع‌تر و کاربردی‌تر ریسک بدین صورت است: “انحراف در پیشامدهایی که می‌توانند در طول یک دوره مشخص و در یک موقعیت معین اتفاق بیفتد". اگر بازده سهام شرکت‌ها در طول دوره زمانی iام با x_i نشان داده شود، ریسک آن سهام در کل بازه زمانی مورد نظر از رابطه ذیل به دست خواهد آمد‌:

لازم به ذکر است که ریسک هر شرکت از دو بخش تشکیل شده است: ۱- آن بخش از ریسک که ناشی از اتفاقات درونی و عملیاتی یک شرکت می‌باشدو ۲- بخشی دیگر که در واقع متأثر از عوامل خارج از شرکت بوده که بر روند بازدهی شرکت تأثیر می‌گذارد. بخش دوم ریسک که ناشی از عوامل تأثیرگذار خارجی می‌باشد تحت عنوان ضریب بتا مورد بررسی قرار می‌گیرد. تشخیص ریسک مناسب، پس از هدف بهینه کردن سود، می‌تواند متضمن فعالیتی مطمئن‌تر در بازارهای پرریسک مالی باشد. آنچه که مسلم است ورود به بازار بورس به تنهایی میزان مشخصی از ریسک را به همراه دارد که یقیناً بیشتر از بسیاری از راهکارهای سرمایه‌گذاری دیگر (طلا، مسکن، خودرو و …) خواهد بود. آگاهی از ارتباط مستقیم (اما نه الزاماً کامل) بین عامل ریسک و بازده می‌تواند در بهینه‌سازی عملکرد در بازار سرمایه یاری کننده باشد. به بیانی ساده با بالا بردن ریسک می‌توان انتظار بازده بیشتری را نیز داشت. اما این بدان معنا نخواهد بود که با ریسک بی‌نهایت می‌توان بازده فوق‌العاده‌ای را نیز کسب نمود. چراکه همنوایی بین ریسک و بازده تا یک سطحی دارای وابستگی می‌باشد. اما با بالا رفتن ریسک از سطح معینی قدرت بازده کم می‌شود و از نقطه شکست، خط بازده دارای شیب نسبتاً افقی خواهد گردید، به نحوی که از این نقطه به بعد هر چه ریسک را بالا ببریم به بازده انتظاری چیزی اضافه نخواهد شد. در بازار سرمایه هدف به دست آوردن بیشترین بازده ممکن با کمترین ریسک می‌باشد. لازمه این کار این است که درک صحیحی از ریسک داشته باشیم(دیرس، ۲۰۱۲).
ضریب بتا
این ضریب بیانگر نوعی ارتباط سیستماتیک ریسک بازار و سهم مورد بررسی می‌باشد. این ضریب و نوعی ریسک اگرچه از کل بازار نتیجه می‌شود اما از اراده تک تک عناصر بازار خارج خواهد بود. در این ضریب همان‌طور که از فرمول آن استنباط خواهد شد، در واقع نسبت هم‌تغییری و یا همنوایی یک سهم را با بازار به نسبت ریسک خود سهم، ارزیابی می‌شود.

به خاطر داشته باشیم که همواره بتای کل بازار برابر ۱ می‌باشد، چراکه کواریانس کل بازار با خودش تقسیم بر واریانس بازار برابر ۱ خواهد بود و در سایر اجزای بازار، بزرگ و یا کوچک شدن این ضریب نشان از نوسان‌پذیری مثبت و یا حتی معکوس سهم مورد نظر با بازر خواهد بود. به تعبیری هر چه بتای یک سهم بزرگتر باشد، حکایت از ریسک بیشتر در قیاس با بازار و بالطبع انتظار بازده بیشتر از آن می‌باشد. دامنه نوسانات بتا می‌تواند از ∞+ تا ∞- تغییر نماید که علامت + به معنای تغییرات مستقیم و علامت - نیز به معنای نوسانات معکوس خواهد بود. عدد ß نشان می‌دهد که مقدار ریسک سیستماتیک در سهام شرکت، ß برابر کل شاخص است و با توجه به ارتباط بین ریسک و بازده می‌توان گفت که ß برابر، انتظار بیشتری از این سهم در قیاس با کل بازار می‌رود. لازم به ذکر است که بهتر است که به جای روند قیمتی شرکت از “روند بازده روزانه” شرکت، و به جای روند شاخص کل از “روند بازده کل روزانه بازار” استفاده نمود(تریو ،۲۰۱۰).
ه) افزایش سرمایه
شرکت‌ها به منظور تأمین منابع مورد نیاز برای طرح‌های توسعه‌ای و پاسخگویی به نیاز خود به نقدینگی، اقدام به افزایش سرمایه می‌کنند. افزایش سرمایه از طریق انتشار سهام جدید یا بالا بردن سود انباشته موجود امکان‌پذیر است. با توجه به این که در ماده ۶ اساسنامه نمونه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس قید شده است که سرمایه شرکت‌ها باید به سهم عادی یکهزار ریالی با نام تقسیم شود، افزایش سرمایه در این شرکت‌ها به صورت انتشار سهام جدید صورت می‌گیرد. از اهداف این امر (یکسان‌سازی قیمت اسمی سهام شرکت‌ها در اساسنامه شرکت) می‌توان به شفاف‌سازی اطلاعات شرکت‌ها و قابلیت مقایسه وضعیت آن‌ ها با یکدیگر اشاره کرد. در حالت افزایش سرمایه به صورت انتشار سهام جدید، شرکت‌ها می‌توانند سهام جدید را برابر مبلغ اسمی بفروش برسانند یا این که مبلغی علاوه بر مبلغ اسمی سهم به عنوان اضافه ارزش (صرف) از سهامدار دریافت و عواید حاصل از اضافه ارزش سهام فروخته شده را به اندوخته منتقل یا به صورت نقدی بین صاحبان سهام تقسیم کنند یا در ازای آن، سهام جدید به آنها بدهند. از آن‌جا که قوانین مالیاتی عواید حاصل از اضافه ارزش سهام فروخته شده را درآمد تلقی می‌کند و در نتیجه مشمول مالیات سال مالی انتشار سهام جدید می‌داند، شرکت‌ها تمایل به استفاده از این روش (افزایش سرمایه از طریق دریافت اضافه ارزش علاوه بر مبلغ اسمی سهم) ندارند (فتحی و توکلی، ۱۳۸۸).
و) نوسان قیمت سهام
تمایل شدیدی بین سرمایهگذاران برای خرید سهامهایی که قیمت آن، با یک روند ثابت حرکت میکند، وجود دارد، ولی آنها از سرمایهگذاری روی سهامهایی که قیمتشان زیاد نوسان میکند، دوری میکنند، با این وجود بسیاری از سرمایهگذاران معترف هستند که فرصتهای سودآوری که ممکن است برای یک سهام با یک قیمت بیثبات بوجود آید، بیشتر است. ولی نکته قابل توجه این است که طرفداران روند ثابت قیمت، سرمایهگذاران عادی و طرفداران روند متغیرقیمت، سوداگران هستند (Hoffmann & Fieseler, 2012).
ز) روند قیمت سهام^[۶۶]
روند قیمت سهام عبارت است از رگرسیون نوسانات قیمت سهام براساس یک دوره مشخص. خرید سهام تنها با توجه به روند صعودی قیمت آن یک دید ساده لوحانهای است که همواره وجود داشته است، در حقیقت سرمایهگذار با این شیوه ممکن است احتمال سود بر روی قیمت سهام خود را از دست بدهد. یک روند ثابت قیمت سهام، منطقاً باید جذاب باشد. علیرغم ترجیح یک قیمت با سیر صعودی، بعضی از سرمایهگذاران خلاف دیگران عمل کرده و در سهامهایی با سیر نزولی سرمایهگذاری میکنند، احتمالاً این سرمایهگذاران پارامترهای دیگر را در نظر گرفتهاند که قویتر بوده است.
خرید سهامی که روند قیمتش صعودی است در مقایسه با سهامی که روند قیمتش نزولی است توصیه شده است. همچنین میتوان گفت سهامی که روند قیمتش صعودی است مطمئناً ریسک کمتری دارد.البته لزوماً همواره چنین نمی تواند باشد.
ح) شرایط بازار^[۶۷]
وضع بازار نشان دهنده میزان رشد سود و قیمت سهام است. سهام شرکتهایی که دارای رشد سریعی هستند و انتظار میرود که سود و قیمت آنها، سریعتر رشد کند، بیشتر مورد توجه سرمایهگذاران هستند. درست است که شرکتهایی که سهام با سابقه سودآوری بالا دارند، همیشه جزء شرکتهای موفق محسوب میشوند، ولی رشد کمتر قیمت و سود این شرکتها، باعث شده که سرمایهگذاران، به سهامهای پررشد، توجه بیشتری کنند (خادمیگراشی و قاضی زاده، ۱۳۸۶).
ط) طریقه شناخت از شرکت
سرمایهگذاران ترجیح میدهند در شرکتهایی سرمایهگذاری کنند که معلومات شخصی یا تجاربی در مورد آن دارند و در بعضی موارد افراد مطلعی در آن شرکتها دارند که آنها را در جریان امور قرار میدهند (تهرانی و خوشنود، ۱۳۸۴).
ابزری و همکارانش (۱۳۸۷)، مهمترین عوامل غیرمالی مؤثر بر تصمیم سرمایهگذاران را بررسی کردند، ایشان عوامل غیرمالی را به دو دسته عوامل ویژگیهای سرمایهگذاران و بازارسرمایه تقسیمبندی کردهاند، که به قرار زیر است:
۲-۴-۵-۱- ویژگیهای سرمایه گذاران
تمایل به سرمایه گذاری (تمایل به ریسک)^[۶۸]
عبارت است از احتمال درگیر شدن در یک فعالیت خاص و در مورد سرمایهگذاری، بیانگر احتمال سرمایهگذاری در یک محصول ویژه است. تصمیمگیری برای سرمایهگذاری همواره، براساس روابط میان ریسک و بازده صورت میگیرد و یک سرمایهگذار همواره، به عامل ریسک و بازده در تجزیه و تحلیل و مدیریت سبد سرمایهگذاری خود توجه میکند. از طرف دیگر، در اقتصاد و به خصوص، در سرمایهگذاری فرض بر این است که سرمایهگذاران منطقی عمل میکنند؛ بنابراین، سرمایهگذاران منطقی، اطمینان داشتن را به نبود آن ترجیح میدهند و طبیعی است که در این حالت می توان گفت سرمایه گذران به ریسک علاقهای ندارند؛ به عبارت دقیقتر، سرمایه گذران ریسک گریز هستند. یک سرمایهگذار ریسکگریز، کسی است که در ازای قبول ریسک، انتظار دریافت بازده مناسبی دارد. باید توجه داشت که در این حالت، پذیرفتن ریسک یک کار غیرمنطقی نیست، گرچه میزان ریسک خیلی زیاد باشد؛ چون در این حالت، انتظار بازده بالایی وجود دارد. در واقع، سرمایهگذران به طور منطقی نمیتوانند انتظار داشته باشند که بدون قبول ریسک بالا، بازده بالایی کسب کنند.
ادراک ریسک^[۶۹]
عبارت است از چگونگی تعبیر و تفسیر اطلاعات راجع به ریسک توسط سرمایه گذران. به نظر می رسد مدیران سرمایهگذاری حرفهای و سرمایهگذاران فردی با تجربه ، ادراک ریسک سرمایهگذاری یکسانی دارند.
ابعاد ادراک ریسک
ادراک ریسک سرمایهگذران را میتوان به وسیله پنج عامل زیر بررسی کرد:
نبود اطمینان در مورد عرضه کنندگان سهام،
نگرانی در مورد وقایع غیرمنتظره،
نگرانی درباره نوسانات قیمتی سهام،
شفاف نبودن اطلاعات،
بی ثباتی و نقض قوانین و مقررات در کشور(ساهی و همکارن،۲۰۱۲).
الف) نبود اطمینان در مورد عرضهکنندگان سهام
این بعد از ریسک را اعمال کسانی که مسئول اداره یک سازمان هستند، به وجود میآورند (ریسک مدیریت) و منتج از تصمیمات بد تجاری- مالی است که خود منجر به پیدایش ریسک تجاری و مالی می شود.
ب) نگرانی در مورد وقایع غیر منتظره
صنایع مختلف و شرکتهای آن تحت تأثیر وضعیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی جغرافیایی داخلی و خارجی میتوانند دچار رونق و رکود گردند؛ برای مثال در صورت بهبود قیمت جهانی نفت، صنایع وابسته به فرآوردههای نفتی، تحت تأثیر قرار گرفته، سهام آنها رونق میگیرد یا در صورت بروز خشکسالی، صنایع وابسته به محصولات کشاورزی تحت تأثیر قرار گرفته، سهام آنها دچار رکود خواهد شد. بنابراین هر چه میزان وابستگی تولید یک شرکت به عوامل خارجی بیشتر باشد، ریسک سرمایهگذاری در آن شرکت بیشتر است.
ج) نگرانی درباره نوسانات قیمت سهام
مهمترین عامل برتری یک سهم، میزان سودآوری آن است. از آنجا که در اغلب تصمیمگیریها برای سرمایهگذاری، براساس روابط میان ریسک و بازده صورت میگیرند و یک سرمایهگذار همواره، به دو فاکتور ریسک و بازده در تجزیه و تحلیل و مدیریت سبد سرمایهگذاریهای خود توجه میکند، هر چه میزان انحراف سودآوری سالهای گذشته و یا سودهای احتمالی دوره های آتی نسبت به میانگین سود یا سود مورد انتظار بیشتر باشد، ریسک سهم، بالاتر و در مقابل، ارزش آن کمتر خواهد بود(اسپارا و تیکنن، ۲۰۱۱).
د) بیثباتی نقض قوانین و مقررات در کشور
دولت در جایگاه یک ناظر و سیاستگذار کلان نقش بسیاری در بازار سرمایه دارد و یکی از وظایف آن، ارائه برنامهای است که بتواند به بازار سرمایه رونق بخشد. به طور کلی تکثر مراکز قدرت و تصمیمگیری، ابهام نقش و رابطهای این مراکز با یکدیگر، تداخل قوای سهگانه کشور، شفاف نبودن قوانین و وجود برداشتهای متفاوت و متناقض از آنها، وجود قوانین نامناسب و دست و پاگیر، نبود آزادیهای اقتصادی و بیثباتی دولت موجب میشوند ریسک سیستماتیک افزایش و در نتیجه، سرمایهگذاری به شدت کاهش یابد.

حج فروش، احمد (۱۳۸۰). بررسی پیشنهادهای معلمان مجرب و کارشناسان سازمان و پژوهشگران درباره محتوای آموزشی کتابهای درسی علوم تجربی دوره ابتدایی. مؤسسه پژوهشی برنامه‌ریزی درسی و نوآوریهای آموزشی.
حسینی، فرهاد (۱۳۸۱). بررسی موانع و مشکلات دبیران علم مقطع راهنمایی شهر تهران در استفاده از آزمایشگاههای علوم در فرایند تدریس. پایان نامه دانشگاه آزاد. چاپ نشده. واحد تهران مرکز.
خنیفر، حسین (۱۳۸۲) درآمدی براستاندارد واستاندارد سازی درآموزش و پرورش. نشرآثارمعاصر، تهران.
دادستان، پریرخ (۱۳۷۶). بررسی توان ذهنی و درک مفاهیم دانش‌آموزان دوره ابتدایی به منظور تعیین استانداردهای آموزشی. سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی.تهران
درکی، سیمین(۱۳۸۴)بررسی تحلیل ویژگی های کنونی نظام تربیت معلم ایران و مقایسه تشابه و تفاوت آن با آلمان و ژاپن.فصلنامه تعلیم و تربیت. شماره۴٫ زمستان ۸۴٫پژوهشکده تعلیم وتربیت.
رهبری نژاد، یداله (۱۳۷۷). ارزشیابی محتوای کتاب علوم تجربی آزمایشی پایه پنجم ابتدایی. سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی.
زمانی مقدم، افسانه(۱۳۸۸). نقش متاتئوریها دربرنامه درسی. ماهنامه رشد تکنولوژی شماره۲٫
سرکار آرانی محمدرضاو مقدم، ناهید.(۱۳۸۳). مطالعه تطبیقی درروند آموزش معلم روش های موفق در فرایند یاددهی و یادگیری. پژوهشکده تعلیم و تربیت. تهران.
سعیدی، فاضل(۱۳۸۲). میزان استفاده از فناوری و علوم جدید در آموزش علوم تجربی در مدارس شهرری. پایان نامه کارشناسی ارشد.چاپ نشده. دانشگاه آزاد تهران مرکز.
سلسبیلی، نادر (۱۳۸۲). نوآوری و تحول در نقش و رویه حرفه‌ای معلم، دلالت‌های تحول در برنامه درسی و رویکرد به تربیت معلم. مجموعه مقالات مطالعه در مسائل و مباحث اساسی حوزه برنامه‌ریزی درسی و روش های تدریس، گروه پژوهشی برنامه‌های درسی و روش‌های تدریس، پژوهشکده تعلیم و تربیت.
سلیمان پور، محمد صالح (۱۳۸۲).تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی راهنمایی تحصیلی بر اساس نظریه درسی دیسیپلینی (موضوع محور) پایان نامه کارشناسی ارشد.چاپ نشده. دانشگاه تربیت معلم تهران.
سیلور، جان.گالن وهمکاران(۱۹۰۲). برنامه ریزی درسی برای تدریس و یادگیری بهتر. ترجمه خوی نژاد،غلامرضا(۱۳۷۲).آستان قدس رضوی مشهد.

سیف،علی اکبر(۱۳۷۸). اندازه گیری،سنجش و ارزشیابی آموزشی. نشردوران.تهران.
سرمد، زهره؛ بازرگان عباس و حجازی الهه (۱۳۸۱)، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری.آگاه، تهران.
شاه محمدی، نیره (۱۳۸۱). تحلیل محتوای کتابهای علوم تجربی پایه چهارم و پنجم ابتدایی (با بهره گرفتن از روش ویلیام رومی و نظرسنجی معلمان. پایان نامه کارشناسی ارشد.چاپ نشده. دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن.
شعبانی، حسن(۱۳۸۵). مهارتهای آموزشی و پرورشی.سمت.تهران.
شعبانی، صمد (۱۳۷۸). بررسی روش های تدریس متداول دبیران دوره راهنمایی تحصیلی در فرایند یاددهی- یادگیری. سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی.تهران.
صافی، احمد (۱۳۸۲).تربیت وتامین معلم (گذشته، حال، آینده)، فصلنامه تعلیم وتربیت،شماره ۷۲-۷۳.
صداقت، سعید (۱۳۷۵). ارزشیابی شیوه ارائه محتوای کتابهای علوم تجربی پایه اول و دوم ابتدایی با بهره گرفتن از روش ویلیام رومی در سال تحصیلی ۷۵-۷۴٫ پایان نامه کارشناسی ارشد. چاپ نشده. دانشگاه تربیت معلم.
صفری، پریوا، (۱۳۸۵).راز موفقیت آموزش وپرورش سنگاپور.مجله رشدتکنولوژی آموزشی، شماره (۲) ۱۷۸٫
صمدی، عبدالمحمد(۱۳۸۲) . بررسی وضعیت آموزش علوم تجربی دوره راهنمایی ناحیه ۲ اصفهان. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت معلم تهران.
صفرزاده، سیما (۱۳۷۸). مقایسه روش های متداول تدریس علوم در دوره ابتدایی با روش مبتنی بر آرای پیاژه. پژوهشکده تعلیم و تربیت.
صفری،یحیی(۱۳۸۸). ارزیابی برنامه درسی علوم دوره راهنمایی ازمنظرفرا شناخت .پایان نامه دکتری .چاپ نشده. دانشگاه شیراز.
فتحی واجارگاه، کورش(۱۳۸۴).اصول برنامه ریزی درسی. چاپ سوم. ایران زمین. تهران.
غندالی،محمد رضا(۱۳۷۴). ارزشیابی کیفی به عنوان یکی دیگر از شیوه‌های ارزشیابی مورد استفاده در دوره آموزش عمومی. سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی.
فرشاد، مجید (۱۳۸۳). مـروری بـر مطالعات انجـام شـده در برنامـه‌درسی علـوم تجـربی دوره ابتـدایـی. موسسه پژوهشی برنامه‌ریزی درسی و نوآوریهای آموزشی. سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزسی.
فرشاد، مجید (۱۳۸۱). تحلیل محتوای کتابهای درسی علوم تجربی دوره ابتدایی از دیدگاه فرهنگ کار و آموزش فن‌آوری. موسسه پژوهشی برنامه‌ریزی درسی و نوآوریهای آموزشی. سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی.
قادری، مصطفی (۱۳۷۹). بررسی تطبیقی کتابهای درسی و راهنمای معلم علوم تجربی ایران و آمریکا براساس طبقه بندی حیطه شناختی بلوم، بعد اعمال فکری در ساختار هوشی گیلفورد و طبقه بندی هدفهای آموزشی مریل. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت معلم تهران.
قاسمی،فرشید(۱۳۸۷).ارزیابی اهداف و محتوای علوم تجربی دوره ی ابتدایی از دیدگاه الگوی آموزش پلسیک فصلنامه برنامه ریزی درسی .شماره ۱۰ پاییز۸۷.
قضاوی،منصوره ولیاقتدار،محمدجوادو عابدی،احمد(۱۳۸۷).تحلیل محتوای علوم تجربی دوره ی ابتدایی از لحاظ توجه به معضلات زیست محیطی. فصلنامه تعلیم و تربیت. شماره ۹۸٫ تابستان ۱۳۸۸٫
قورچیان ، نادر قلی و فروغ تن ساز(۱۳۷۴). سیمای روند تحولات برنامه های درسی. انتشارات موسسه پژوهشی و برنامه ریزی آموزشی عالی تهران.
قورچیان، نادر قلی و حمید ملکی، اسداله خدیوی(۱۳۸۳). طراحی و مهندسی برنامه درسی درهزاره سوم. فراشناختی اندیشه تهران.
کال، مردیت و بورگ، والتروگال، جویس(۱۳۸۳). روش های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روان شناسی. ترجمه ی احمدرضا نصرودیگران. سمت ودانشگاه شهید بهشتی.
کالین،جی.مارش. (۱۳۸۴). مفاهیم اساسی در برنامه ریزی درسی. ترجمه ی محسن خادمی و رحمت اله مرزوقی ج۱٫نشر مشکوه^“. شیراز.
کریمی،عبدالعظیم(۱۳۸۴).بررسی اجمالی نتایج آزمون پیشرفت تحصیلی تیمزوپرلز.پژوهشکده تعلیم و تربیت.
کریمی، عبدالعظیم(۱۳۸۷). گزارش نتایج آزمون پیشرفت تحصیلی تیمز۲۰۰۷وپرلز۲۰۰۶٫پژوهشکده تعلیم و تربیت.
کرامتی، مهین (۱۳۷۹). بررسی تأثیر شیوه‌های نوین آموزشی و ارزشیابی علوم تجربی در میزان یادگیری دانش‌آموزان در آن درس. اداره کل آموزش و پرورش استان گیلان.
کشتی آرا، نرگس ( ۱۳۸۸). برنامه درسی تجربه شده از دیدگاه پدیدار شناختی. پایان نامه دکتری.چاپ نشده. دانشگاه آزاد واحد خوارسگان.
کلاین، فرانسیس (۱۳۶۹). استفاده ازیک مدل تحقیقاتی به عنوان فرایند برنامه ی درسی. (ترجمه ی محمود مهرمحمدی).فصلنامه ی تعلیم وتربیت.شماره ۲۲و۲۳ تابستان وپاییز.
کیامنش، علیرضا (۱۳۸۶). مطالعه تطبیقی کشورهای موفق در آزمون بین المللی ریاضیات و علوم. مرکز ملی مطالعه بین‌المللی ریاضیات و علوم، پژوهشکده تعلیم و تربیت.
کیامنش، علیرضا و خیریه، مریم (۱۳۸۲). روند تغییرات درون دادها و برون دادهای آموزش علوم بر اساس یافته‌های TIMSS و TIMSS-Rپژوهشکده تعلیم و تربیت.
کیامنش، علیرضا (۱۳۸۲). یافته‌های سومین مطالعه بین‌المللی ریاضیات و علوم. مرکز ملی سومین مطالعه بین‌المللی ریاضیات و علوم، تک نگاشت شماره ۲۱. پژوهشکده تعلیم و تربیت.
کیوانفر، محمد رضا (۱۳۸۰). بررسی میزان تأثیر استفاده از روش های فعال تدریس در میزان موفقیت دانش‌آموزان در درس علوم تجربی. سازمان آموزش و پرورش استان اصفهان.
گانیه.آر.ام. و بریگز، لسلی، جی. (۱۹۱۶). ترجمه خدیجه علی آبادی.اصول طراحی آموزشی. نشر دانا. تهران.
گوتک، جرالد ال (۱۳۸۴) مکاتب فلسفی و آرا تربیتی.ترجمه محمد جعفر پاک سرشت. سمت.
مایر،فردیک(۱۳۷۴).تاریخ اندیشه های تربیتی. ترجمه ی علی اصغر فیاض. سمت.
محبی، عظیم (۱۳۷۹). ارزشیابی از روش تدریس فرایند محور درس علوم دوره ابتدایی در شهر تهران سال تحصیلی۸۰ – ۷۹. پایان نامه کارشناسی ارشد.چاپ نشده. دانشکده مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی، وزارت آموزش و پرورش.