۱۹۵

۳۲/۱۹۳

۲-۱-۹

اراضی دست کاشت

۱۹۰

۱۹۵

۱۹۵

۳۲/۱۹۳

­
نمودار ۴-۱- مقایسه میزان تاثیر شاخص­ های معیار کیفیت اقلیم در بیابان­زایی
بخشنده­مهر ( ۱۳۸۷) در بررسی بیابان­زایی دشت سگزی اصفهان برای معیار اقلیم شاخص­ های بارندگی، تبخیر و شاخص خشکی دو مارتن را در نظر گرفتند طبق برآورد آن­ها این معیار در کلاس کیفی پایین قرار گرفت و موثرترین شاخص این معیار در بیابان­زایی منطقه را شاخص تبخیر برآورد کردند[۱۴].

سپهر و همکاران (۱۳۸۷) در بررسی روش مدالوس به منظور ارائه یک مدل منطقه­ای برای ارزیابی و تهیه نقشه بیابان­زایی، برای معیار وضعیت اقلیم از شاخص­ های بارندگی، تبخیر و تعرق و شاخص خشکی ( P/ETP ) استفاده کردند. نتایج آن­ها حاکی از این مساله بود که وضعیت معیار اقلیم به طور متوسط در همه واحدهای منطقه در کلاس پایین می­باشد [۳۰].
خسروی (۱۳۸۳) برای ارزیابی بیابان­زایی در کاشان با بهره گرفتن از مدل مدالوس، برای معیار اقلیم از شاخص های میزان بارش، جهت و شاخص ترانسو، P/ETP ، استفاده کردند. طبق ارزیابی آنها معیار اقلیم در دو کلاس متوسط و شدید قرار می­گیرد به طوری که ۲۲/ ۹۷ درصد از مساحت کل منطقه در کلاس شدید و تنها ۷۸/۲ درصد در کلاس متوسط قرار می­گیرد. همچنین از بین شاخص­ های مورد بررسی آن­ها، شاخص P/ETP میزان بیشترین نقش را در بیابان­زایی منطقه ایفا می­ کند [۲۳].
شکل۴-۱- نقشه معیار کیفیت اقلیم
۴-۱-۲- معیار کیفیت خاک
با بررسی شاخص­ های معیار خاک در مدل مدالوس نتایج زیر بدست آمد:
۴-۱-۲- الف- بافت خاک
با توجه به نتایج بدست آمده از تجزیه نمونه­های خاک پروفیل های حفر شده در منطقه، قسمت­ های غربی و شمال شرقی منطقه دارای بافت سبک می­باشدکه شامل رخساره ­های مانند دشت ریگی، اراضی دست کاشت همراه با فرسایش بادی و منطقه حمل است. علت سبک بودن بافت خاک در این رخساره­ها وجود انواع بافت­های شنی و شنی لومی می­باشد. این خاک ها علی رغم داشتن قدرت نفوذ پذیری بالا، ظرفیت نگهداری آب در آنها بسیار پایین است. آب را به سرعت ازخود عبور می­ دهند و با پیدایش یک دوره خشک، به سرعت رطوبت خود را از دست می­ دهند و بسیار مستعد فرسایش بادی هستند. به علت کمی مواد کلوید آلی قدرت حاصلخیزی آنها ناچیز است .
قسمت­ های جنوب، جنوب شرقی منطقه و از شرق و غرب منطقه به سمت مرکز بافت خاک سنگین­تر شده که علت آن وجود بافت­های لومی و لومی رسی در این مناطق می­باشد. این بافت خاک در رخساره ­های مانند اراضی پف کرده، اراضی پف کرده همراه با گیاهان شورپسند و رخساره زرده دیده می­ شود. این خاک­ها در حالت خشک سفت بوده و در صورت داشتن رطوبت زیاد تا حد زیادی چسبنده هستند و ظرفیت نگهداری آب بالایی دارند. رشد و نمو ریشه گیاهان به سختی در آنها انجام می شود. براساس جدول ۴-۲ امتیازات داده شده به این شاخص دارای تغییرات کم و بین ۱۰۰ تا ۱۳۰ متغیر است و میانگین امتیازات داده شده به این شاخص برابر ۱۷/۱۱۱ است. نقشه بافت خاک منطقه در شکل۴-۲ آورده شده است. به طور کلی آنچه که از نقشه بافت خاک در منطقه بر­می ­آید نشان دهنده کیفیت نسبتا خوب بافت خاک در منطقه می باشد.
۴-۱-۲- ب – هدایت الکتریکی (EC )
هدایت الکتریکی بالا از مهمترین شاخص خاکهای شور و قلیایی است، زیرا با تعیین آن می­توان مقدار املاح خاک را محاسبه نمود و هر چه املاح خاک بیشتر باشد­، هدایت الکتریکی آن نیز بیشتر است. EC یکی از شاخص های مهم تعیین درجه شوری خاکهای مناطق خشک است [ ۱۸].
براساس نتایج آزمایش­های شیمیایی نمونه­های خاک، میزان هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک در منطقه بین ۸٫۶ تا ۱۶۱ میلی موس بر سانتی­متر در نوسان است.کمترین میزان هدایت الکتریکی در خاک­های شنی و شنی لومی در رخساره ­های اراضی دست کاشت همراه با رخساره ­های فرسایش بادی در واحد پلایا دیده شد که امتیاز ۱۲۰ به آن اختصاص یافت. بیشترین میزان آن در اراضی پف کرده در پلایا و اراضی باغی و زراعی جنوب غرب منطقه در دشت سر پوشیده و اراضی اطراف روستای علی­آباد­چی در دشت سر اپانداژ مشخص شد. علت شوری بالای این خاک­ها، تبخیر آب شور و برجای ماندن نمک­های آن و همچنین آبیاری زمین­های زراعی به وسیله آب شور می­باشد. امتیاز این رخساره ها به ترتیب ۲۰۰ و ۱۸۰ تعیین گردید. نقشه میزان هدایت الکتریکی منطقه در شکل۴-۳ آورده شده است.
۴-۱-۲- ج – میزان گچ خاک
میزان گچ موجود در خاک برروی شوری، میزان رطوبت، خصوصیات فیزیکی و شیمیائی و در نهایت رشد گیاهان اثر می­گذارد. لذا به دلیل اهمیت گچ و اینکه این ماده در خاکهای مناطق خشک و نیمه خشک غالباً بصورت لایه ­ها یا افقهائی مشاهده شده و خصوصاً در تشکیلات مارنی به میزان زیاد دیده می­شوند [۱۶] به عنوان یکی از شاخص­ های معیار خاک در نظر گرفته شد.مقدار گچ اندازه ­گیری شده درمنطقه­، براساس آزمایشات شیمیایی خاک و اطلاعات و منابع موجود در این رابطه بین ۶ تا ۶۱ درصد در نوسان است. کمترین میزان آن در اراضی دست کاشت در دشت سر اپانداژ و بیشترین مقدار آن در تراس­های گچی قدیمی واقع در نیمه شرقی منطقه است که به ترتیب امتیازات ۱۲۰ و ۲۰۰ به آنها اختصاص یافت. نقشه میزان گچ خاک در شکل۴-۴ آورده شده است.
شکل ۴-۲- نقشه بافت خاک منطقه مورد مطالعه
شکل ۴-۳- نقشه EC خاک منطقه مورد مطالعه
شکل ۴-۴- نقشه میزان گچ منطقه مورد مطالعه
۴-۱-۲- د – درصد مواد آلی خاک
بدلیل نقش و اهمیت مواد آلی در ایجاد شرایط مناسب خاک برای استقرار، رشد و توان تولید گیاهان، درصد مواد آلی خاک به عنوان یک عامل مهم در در ارزیابی خاک منطقه در نظر گرفته شد. عموما^̋ خاکهای مناطق خشک و نیمه خشک، از نظر میزان مواد آلی بسیار فقیرند. دشت سگزی نیز از این مورد مستثنی نبوده و مواد آلی خاک آن بسیار کم می باشد.میزان مواد آلی در۷۴ درصد از مساحت منطقه مطالعاتی کمتر از ۲/. درصد، ۵/۲۳درصد از مساحت منطقه دارای مواد آلی بین ۲/. تا ۵/. درصد و تنها در ۵/۲ درصد از مساحت منطقه که مربوط به رخساره اراضی دست کاشت در دشت سر اپانداژ می باشد، دارای ۷۵/. درصد مواد آلی است.
استقرار تاغ­ها در این رخساره موفقیت آمیز بوده و ارتفاع آنان به بیش از ۴ متر می­رسید. در این رخساره به علت لاشبرگهای حاصل از این تاغ­ها باعث افزایش مقدار مواد­ آلی خاک شده است. نقشه درصد مواد آلی خاک در شکل۴-۵ آورده شده است.
۴-۱-۲- ه – نسبت جذب سدیم ( SAR )
علاوه بر بررسی شوری کل خاک، قلیائیت خاک که از شاخصه­های بارز خاک های مناطق خشک است، نیز مورد بررسی قرار گرفت.
براساس نتایج بدست آمده و اطلاعات خاکشناسی موجود، نسبت جذب سدیم در منطقه ، ما بین ۶/۶ تا ۴/۱۱۹۴ متغییر است. مساحت زیادی از منطقه دارای میزان SAR بالایی است به طوری که ۳۴ درصد از منطقه دارای میزان SAR بیش از ۱۰۰۰ است و ۵۸ درصد از منطقه داری میزان SAR بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ می­باشد. کمترین مقدار SAR مربوط به رخساره اراضی دست کاشت همراه با رخساره ­های فرسایش بادی در دشت سر پوشیده می­باشد که ۸ درصد از منطقه را در برگرفته است. به طور کلی هر چه به سمت قسمت­ های شمالی و شمال شرقی منطقه پیش می­رویم به مقدار SAR افزوده می شود. نقشه نسبت جذب سدیم خاک در شکل۴-۶ آورده شده است.
۴-۱-۲- و – میزان اسیدیته ( PH )
این خصوصیت از خاک بیان کننده شرایط اکولوژیکی، فعالیت موجودات میکروسکوپی، قابلیت جذب عناصر غذایی و غیره، در خاک است که نقش بسزایی در استقرار و تولید گیاهان دارد [ ۱۸].
براساس نتایج بدست آمده و اطلاعات خاکشناسی موجود، میزان اسیدیته در ۶۵ درصد از مساحت منطقه در کلاس متوسط و مابین ۳/۸ تا ۵/۷ در تغییر است. در قسمت های مرکزی منطقه و در رخساره ­های اراضی دست کاشت و اراضی دست کاشت همراه با رخساره ­های فرسایش بادی واقعه در واحد پلایا، بیشترین مقدار PH موجود است. این رخساره­ها در مجموع ۱۵درصد از منطقه را در برگرفته­اند. کمترین میزان PH در قسمت­ های شمال شرقی و شمال غربی منطقه مربوط به رخساره ­های دشت ریگی با تراکم زیاد در دشت سر اوپانداژ و اراضی دست کاشت در دشت سر پوشیده می­باشد. این رخساره­ها نیز در مجموع ۲۰ درصد از منطقه را در برگرفته­اند. نقشه میزان اسیدیته خاک در شکل۴-۷ آورده شده است.
شکل ۴-۵- نقشه مواد آلی خاک در منطقه مورد مطالعه
شکل ۴-۶- نقشه نسبت جذب سدیم خاک در منطقه مورد مطالعه
شکل ۴-۷- نقشه میزان اسیدیته خاک در منطقه مورد مطالعه
۴-۱-۲- ر – میزان کلر( CL )
از جمله آنیون­های خاک که باعث توقف فعالیت بیولوژیکی می­ شود می­توان به کلر ( CL ) اشاره کرد که در منطقه مطالعاتی این شاخص خاک دارای تغییرات زیادی بوده و از ۱۱۵ میلی­ اکی والان بر لیتر در رخساره اراضی دست کاشت همراه با رخساره ­های فرسایش بادی در دشت سر پوشیده تا ۴۷۹۰ میلی اکی والان بر لیتر در اراضی پف کرده واقعه در واحد پلایا متغیر می­باشد. پراکنش کلر در منطقه نامنظم بود و بیشترین مقدار آن در قسمت­ های جنوب شرقی و شمال غربی دیده شد. نقشه میزان کلر خاک در شکل۴-۸ آورده شده است.
۴-۱-۲- ز – میزان سدیم ( Na )