ج: دوباره سازی (Rebuilding): گاه به معنای سازمان فضایی بر اساس آنچه از قدیم بوده استو گاه به معنای ایجاد سازمان فضایی جدید بر اساس ارزش های جاری و قابل انتقال به آینده می باشد.
۲-۲-۳ انواع بافت و تعریف بافت فرسوده
۲-۲-۳-۱ انواع بافت ها بر اساس رشد کالبدی فضایی
بافت کالبدی گستره ای هم پیوند است که از بناها، راه ها، مجموعه ها، فضاها، تجهیزات شهری و یا ترکیبی از آنها تشکیل شده باشد. البته بافت کالبدی در تعامل با بافت اجتماعی است. بافت اجتماعی مجموع تناسبات زیستی، معیشتی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است که توسط ساکنان در کالبد بافت جریان می یابد و دارای کیفیت و گستره ای متناسب با بافت کالبدی است. هرگونه تلاش برای تجدید حیات بافت کالبدی در فرسودگی ناشی از افت فعالیت های اجتماعی، مشروط به توانمندسازی و تجدید حیات اجتماعی بافت می باشد. با توجه به مراحل رشد کالبدی فضایی شهرها، می توان لایه های گوناگون بافت شهری به شرح زیر را تشخیص داد.

۱- بافت تاریخی، هسته اولیه شهر: قلعه، ارگ یا کهندژ و آنچه را به عنوان هسته اولیه شهر امروزی که در زمان های پیشین ساخته شده، می توان بافت تاریخی نامید.
۲- بافت قدیمی شهر: گرداگرد هسته اولیه شهر یا بافت تاریخی تنیده شده است و بخش هایی از شهر که از نظر زمانی شکل گیری آنها به اواخر دوره قاجار می رسد را شامل می شود. امروزه بخشی از جمعیت این بافت ها با گسترش بی رویه شهرنشینی تخلیه شده و مراکز خدماتی و تجاری جدید به نقاط پررونق انتقال یافته است. در نتیجه کمبود خدمات، زیرساخت ها و تأسیسات زیربنایی، عدم کشش مناسب شبکه ترافیکی و ناکارآمدی بافت های قدیمی در تأمین نیازهای امروزی شهروندان موجب شده تا این بافت ها روزبه روز فرسوده تر شوند و به عنوان بافت های دارای مشکلات، در نظر بسیاری از مدیران شهری و شهروندان مطرح باشند.
۳- بافت میانی شهر: این بافت از حدود سال ۱۳۰۰ تا اوایل دهه ۴۰ گرداگرد بافت قدیم شهر شکل گرفت. مرحله تخریب بافت قدیمی با ایجاد میدان هایی در مرکز شهرها و خیابان های مستقیم و غالباٌ عمود بر هم به شکل شطرنجی شروع شد. بافت میانی نیز به موازات این شبکه خیابانی که به تبعیت از راه های ارتباطی شهر به اطراف بود، گسترش یافت. از خصوصیات بارز بافت میانی، ساخت و سازهای غیربومی، پهن تربودن کوچه ها، وجود نشانه هایی از خیابان بندی ها به سبک مدرن و درختکاری و ساخت پیاده روها در حاشیه خیابان هاست.
۴- بافت جدید شهری: از دهه ۱۳۴۰ به بعد که تحولات اوضاع اجتماعی، اقتصادی و فناوری های نوین در کشور تشدید شد، یک بافت جدید به دور بافت قبلی شهرها شکل گرفت. افزایش آپارتمان سازی، رشد کارخانه ها، رواج گسترده معاملات زمین، تشدید فاصله طبقات اجتماعی و گسترش حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی در نتیجه افزایش مهاجرت به شهرها، از ویژگی های شهری این دوره است.
۵- بافت پیرامونی شهر: این بافت که از سال ۱۳۵۰ در ایران شکل گرفت، دربرگیرنده بخش های خوابگاهی یا حومه های وابسته به کلان شهرهاست. رشد جمعیت به ویژه ناشی از مهاجرت های بی رویه در نقاط حاشیه ای، بافت پیرامونی به صورت شهرک سازی را به وجود آورد.
۶- بافت اقماری یا گسترش ناپیوسته شهر: شکل گیری این بافت از سال ۱۳۶۰ آغاز شد و در اوایل دهه ۷۰ به اوج خود رسید. نقاط جمعیتی ایجاد شده یا گسترش یافته در این دوره به سه دسته تقسیم می شود:۱-شهرک های اقماری و خوابگاهی ۲- نواحی که با تغییر شکل روستاها و نقاط جمعیتی اطراف شهرها به صورت نقاط مسکونی بدون پیش بینی های لازم شهری ایجاد شده اند. ۳- پیامد توسعه بی رویه روستاها و نقاط جمعیتی اطراف شهرها به همان شکل اولیه روستایی.
رشد سریع این شهرگونه ها و رواج ساخت و سازهای بدون برنامه و اسکان جمعیت مهاجر، پیدایش مشکلات بسیاری از جمله عدم تعادل بین فضاهای شکل گرفته، گسترش مشکلات اجتماعی، روحی و روانی ناشی از تقابل بین فرهنگ ها و سنت ها را دامن زد.
۷- گسترش متروپلی شهر به همراه ایجاد شهرهای جدید: رشد سریع شهرهای بزرگ و پیدایش شهرهای جدید و پیوند شهرهای کوچک به مادر شهر به پیدایش شبکه شهری گسترده ای منجر شده که به علت نبود برنامه ریزی دقیق ساماندهی شهر را دچار مشکلات بسیاری کرده است. (پور جعفر، ۱۳۷۹ :۵۰ )
۲-۲-۴ شاخص های ارزیابی و شناخت بافت ها
ابنیه موجود در بافت را از لحاظ کیفیت ارزشی می توان به صورت زیر طبقه بندی نمود: (پور جعفر، ۱۳۷۹؛ ۵۰)
الف: معماری: در این طبقه بناهایی قرار می گیرد که از نظر سبک نمونه ای از سبک های گذشته می باشد. به عنوان مثال مساکن قدیمی از نظر نما، مقطع، طراحی، مصالح، تکنیک و سازه از مساکن جدید متمایز بوده و به عنوان بناهای واجد ارزش شناخته می شود.
ب: تاریخی: این ابنیه به دلیل وقوع یک حادثه مهم تاریخی اعم از اجتماعی، اقتصادی و سیاسی واجد ارزشند.
ج: مذهبی: نشانگر ابنیه ای که واجد ارزش های مذهبی برای حفظ و نگهداری می باشد.
د: قدمت: این بافت به دلیل قدمت و به عنوان یادگار نمونه ای از دوران گذشته واجد ارزش است. قدمت این بافت نشانگر ویژگی های خاص دوران گذشته است.
۲-۲-۴-۱ موقعیت قرارگیری در شهر
بافت از لحاظ موقعیت قرارگیری می تواند شامل بافت درونی (قدیم)، میانی، بیرونی و گسترشی باشد که هریک مشخصات خاص خود را دارا می باشد. ویژگی خاصی که معمولاٌ مشهود است، انسجاد شدید در بافت قدیم می باشد. هرچه به سمت بافت گسترشی پیش رویم از این انسجام کاسته می شود تا جائیکه در بافت گسترشی با اراضی باز مواجه خواهیم شد. (جدول ۲-۱)
جدول شماره۴: انواع بافت ها بر اساس موقعیت قرارگیری در شهر

مأخذ: (پور جعفر، ۱۳۷۹؛ ۵۰)
۲-۲-۴-۲ وضعیت شبکه های دسترسی، زیر ساخت ها و تأسیسات شهری
بافت های شهری را به لحاظ برخورداری از شبکه دسترسی و زیرساخت ها می توان به دو دسته کارآمد و ناکارآمد دسته بندی کرد. بافت های قدیمی شهرها معمولاً به دلیل شبکه ارگانیک ارتباطی و معابر کم عرض از جمله بافت های ناکارآمد با نفوذپذیری کم می باشند.
۲-۲-۴-۳ وضعیت خدمات شهری
وضعیت بافت های شهری به لحاظ میزان برخورداری از خدمات شهری به دو دسته مناسب و نامناسب قابل دسته بندی است. بافت های قدیمی و مرکزی شهر و همچنین بافت های حاشیه ای از لحاظ برخورداری از خدمات در وضعیت نامناسبی قرار دارند.
۲-۲-۵ جمع بندی
سه شاخص مطرح شده توسط شورایعالی شهرسازی و معماری ایران برای تعریف و شناسایی بافت فرسوده یعنی ریزدانگی، نفوذ ناپذیری و عدم استحکام بنا به طور توأمان نیز تعریف جامعی از بافت فرسوده ارائه نمی دهد. پدیده فرسودگی در بافت های شهری نه تنها در وضع کالبدی بافت بلکه در فعالیت های اجتماعی و اقتصادی نیز اثر گذار است. فرسودگی کالبدی و فرسودگی حیات اجتماعی و اقتصادی بافت، در یک رابطه متقابل به تشدید یکدیگر کمک کرده و موجب رکود حیات شهری و تنزل شدید کیفیت محیط زیست شهری می گردد. در یک جمع بندی کلی و با توجه به شاخص های ارزیابی بافت، می توان گفت:
بافت فرسوده، عرصه هایی از محدوده قانونی شهرهاست که به دلیل فرسودگی کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، عدم برخورداری از شبکه دسترسی مناسب، کمبود خدمات و زیرساخت های شهری و معضلات زیست محیطی آسیب پذیر بوده و از ارزش مکانی، محیطی، اقتصادی و اجتماعی نازلی برخوردارند. این بافت ها به دلیل فقر ساکنین و مالکین آنان، امکان نوسازی خودبه خودی را نداشته و سرمایه گذاران نیز انگیزه ای برای سرمایه گذاری در آنها ندارند. با نزول ارزش های سکونتی، میل به مهاجرت و به تبع آن جایگزینی اقشار فرودست جامعه فزونی یافته که تغییر مستمر و سریع بافت اجتماعی را در پی خواهد داشت. بنابراین بافت هایی که عناصر اصلی ساختار فضایی آنها دچار ناکارآمدی می شود، در روند فرسودگی قرار می گیرد.
۲-۲-۶ نوع مداخله و مرمت شهری در تجربیات ایران در دهه های اخیر
مجموعه اقدامات اجرایی برای مواجهه با نابسامانی های کالبدی در بافت های شهری، در ۶ محور اصلی مورد بررسی قرار می گیرد. هر یک از این محورها متأثر از شیوه نگرش و زمینه های اتفاقات خاص در دوره زمانی خود بوده اند. این اقدامات شامل روانبخشی، بهسازی شهری، محورهای فرهنگی- تاریخی، نوسازی و بازسازی (تجمیع)، بافت مسئله دار شهری و عمران و بهسازی شهری می باشد. (ایزدی، ۱۳۸۰: ۳۵)