در این فصل ابتدا به تعریف شهر، فضای شهری، تأثیر فضای شهری بر وجوه مختلف شهر و نشانه های شهری اشاره می کنیم، بعد از آن به بحث طراحی شهری، فضا، مبلمان شهری و تاریخچه آن در ایران می پردازیم. سپس با توجه به نیاز پایان نامه در شناخت شهروند و حقوق شهروندی به بررسی این مباحث می پردازیم و در نهایت با برخی از دیدگاه های نظریه پردازان در باب شهر و حقوق شهروندی آشنا می شویم.
۲-۱ شهر، فضا و فضای شهری
۲-۱-۱ تعریف شهر
از نظر کالبدی شهر جایی است که دارای ساختمانهای بلند، خیابان ها، ادارات، پارک ها و… باشد. از نظر اقتصادی، شهر جایی است که شامل اشتغال صنعتی و خدماتی بوده و متفاوت از اشتغال روستایی باشد. عام ترین تعریفی که از شهر ارائه گردیده این است که آن را مکان اسکان گروهی انسان ها و محل فعالیت های آنان می دانند. به نظر اینها شهر فقط ساختمان نیست بلکه مکان انسان ها، گروه ها، سازمان های اجتماعی، طبقات، خانواده ها و… می باشد.(توسلی؛۱۳۷۴: ۴)
در جایی دیگر شهر به منطقۀ جغرافیایی گفته می شود که درآن ساختار سیاسی- مدیریتی به مرحله ای رسیده است که می تواند نظام تولید، توزیع و مبادله ای را پدید آورد که حاصل آن نظام طبقاتی، سیستم سیاسی، نظامی برای سرمایه گذاری و نظامی برای مبادله با جوامع دیگر را به وجود می آورد.(ممتاز ؛۱۳۸۹: ۲۵) در برخی تعاریف دو فعالیت عمدۀ تجارت و خدمات را از ارکان اصلی شهر می دانند. بنابراین، می توان گفت شهر ترکیبی از فضا و روابط سیستمی است که می تواند یک فضای ویژه با ترکیبی از فضاها را به وجود آورد.(ربانی؛۱۳۸۵: ۴) جدای از تعاریف فوق شهر جایی است که تعاملات شهری در آن به وقوع می پیوندد و مردم دارای حس شهروندی هستند. پس آنچه شهر را می سازد مردم خود شهر هستند، با تمام سلایق و ویژگی های شهروندیشان. جایی که در آن روابط اجتماعی و انسانی آنها شکل می گیرد و پرورش می یابد. همچنین می توان ادعا کردکه یک شهر تنها بر پدیده های مادی استوار نیست بلکه نیاز به ایجاد روابط اجتماعی و انسانی نیز بر آن اثر می گذارد و پاسخگویی به این نیازها در فضاهای شهری به وقوع می پیوندد.
۲-۱-۲ فضا
مفهوم فضا و فضای شهری در طول تاریخ تفکراجتماعی و در قالب مکاتب تئوری کلاسیک و نو شکل گرفته است. برای مثال از نظر ارسطو، فضا مجموعه ای از مکان هاست و زمینه ای است پویا با اعراض کیفی متفاوت. این اعراض وآن زمینه، فضا را با اصالت عمل تنظیم کرده و اسلوب می بخشند.(نوربرگ؛۸۰:۱۳۵۴) از سوی دیگر، می توان این گونه بیان کرد که فضا مفهومی به خودی خود بدیهی نیست. این مفهوم معنایی به مراتب گسترده تر از تعریف نسبتاً سادۀ فضای فیزیکی یا طبیعی که به طور ضمنی در مباحث مطرح می شود و به ابعاد سه گانۀ جهان بیرونی یعنی به تواترها، جدایی ها و فاصله های میان افراد و اشیا و میان اشیاء اطلاق می شود، دارد.(فکوهی؛۲۶۱:۱۳۸۳)
ازنظر راپاپورت نظریاتی که در مورد مفهوم فضا به عنوان بعد مهمی ازمحیط به ویژه در ارتباط با روابط انسانی ارائه می شود، مختلف است. برخی فضا را تعیین کننده ی روابط انسانی می دانند که به جبریون معروفند. بعضی فضا را بعد مادی جامعه فرض می کنند و روابط اجتماعی را در شکل دادن به آن مؤثر می دانند. برخی معتقدند فضا امکانات و محدودیت هایی ایجاد می کند که مردم براساس معیارهای فرهنگی خود آن را انتخاب می کنند.(فکوهی؛۱۳۸۳: ۲۳۷)
فضا یکی از مفاهیمی است که بیشترین ابهام برای تبیین و مرزبندی آن وجود دارد و همین امر گاه آن را به سوی نوعی درک ناپذیری سوق می دهد. دلیل آن است که فضا را باید پیش از هرچیز به مثابه ی مکانی خالی و تهی در نظر گرفت، جایی که هیچ چیز را درخود جای نمی دهد. به عبارت دیگر، جایی در میان چیزها و اشیاء. با این وصف، پدیدۀ فضا را تنها می توان در حضور اشیا و پر بودن آن و لو به طور نسبی درک کرد.(فکوهی؛۲۳۲:۱۳۸۳) مهمترین مشخصۀ فضا، شکل آن است و در این رابطه اصل قرینه سازی که به صورتی در کلیۀ اشکال طبیعی وجود دارد از تمام جوانب دیگر ممتاز است. خود نظم دهی، اصطلاحی است که در این رابطه کاربرد زیادی پیدا کرده است. خود نظم دهی عبارت است از سازگاری داخلی، جهان بینی و کلیتی که از تعادل هماهنگ بین درون گرائی و برون گرایی ناشی می شود.(بحرینی؛۱۳۷۷: ۵)
از سویی، می توان متذکر این نکته شد که فضا تنها عامل ارتباطی و اجتماعی است که می تواند به صورت منطقی بر اجرای ارتباطات و کاهش فاصله های اجتماعی نظارت کند.(ربانی؛۱۳۸۵: ۳۸) در شهرهای بزرگ چندین عامل(پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی، پایگاه خانوادگی، پایگاه قومی) در ساخت الگوهای فضایی دخالت دارد.(شکوئی؛۱۳۸۲: ۸۳)
بنابراین، می توان این گونه استنباط کرد که فضا یک مفهوم نسبی و مبهم است که مرزهای تحلیل آن نامحدود است. فضا گستره ای است سرشار از معانی، نمادها و نشانه های گوناگون. فضا نقش فوق العاده مهمی در حوزۀ جامعه شناسی شهری ایفا می کند.
۲-۱-۳ فضاهای شهری
فضای شهری چیزی نیست جز فضای زندگی روزمره ی شهروندان که هر روز به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه در طول راه، از منزل تا محل کار، ادراک می شود.(پاکزاد؛۳۲:۱۳۷۶(
فضای شهری به عنوان یکی از زیرمجموعه های مفهوم فضا، از مقولۀ فضا مستثنی نیست. بدین معنی که ابعاد اجتماعی و فیزیکی شهر رابطه ای پویا با یکدیگر دارند. در واقع فضای شهری مشتمل بر دو فضای اجتماعی و فیزیکی می شود.(مدنی پور؛۴۸:۱۳۷۹)

یک فضای شهری را می توان بر مبنای رویکردهای مختلف محیطی، جغرافیایی، معماری و… مطالعه و بررسی کرد. فضای شهری، عرصه ی ایفای نقش شهروندانی است که هریک به عنوان کنشگرانی ازجامعۀ خود محسوب می شوند. نقش های مثبت و گاهی منفی، نقش های پررنگ وگاهی کمرنگ، نقش های عام و گاهی خاص. فضای شهری به مفهوم صحنه ای است که فعالیت های عمومی زندگی شهری در آن ها به وقوع می پیوندند. خیابان ها، میادین و پارک های یک شهر فعالیت های انسانی را شکل می دهند. این فضاهای پویا در مقابل فضاهای ثابت و بی تحرک محل کار و سکونت اجزای اصلی و حیاتی یک شهر را تشکیل داده، شبکه های حرکت، مراکز ارتباطی و فضاهای عمومی بازی و تفریح را در شهر تأمین می کنند. (بحرینی،۳۱۳:۱۳۷۷) فضای شهری بستر مشترکی است که مردم فعالیت های کارکردی و مراسمی را که پیوند دهنده ی اعضای جامعه است، در آن انجام می دهند و صحنه ای است که بر روی آن نمایش زندگی جمعی، در معرض دید قرار می گیرد. فضای شهری فضایی است که در آن با غریبه ها سهیم هستیم، مردمی که در اقوام، دوستان یا همکار ما نیستند. فضایی است برای سیاست، مذهب، داد و ستد و ورزش. فضایی برای همزیستی مسالمت آمیز و برخوردهای غیرشخصی درواقع می توان فضاهای شهری را معادل عرصه های عمومی نیز توصیف نمود.(صالحی؛۸۹:۱۳۸۷)
۲-۱-۳-۱ تحلیل گونه شناختی(هال) ازفضای شهری
هال در یک تحلیل نظری، فضاها را به سه نوع زیر تفکیک می کند:
الف)فضاهایی که ترکیب ثابت دارند: فضاهایی که طرح و ترکیب آن ها به وسیله ی داده های فیزیکی مانند دیواره یا نرده مشخص می شود و ثابت است.
ب)فضاهایی که ترکیب نیمه ثابت دارند: او در تشریح این دسته از فضاها بر برخی ویژگی های معماری جغرافیایی مانند گردهم آورنده و پراکنده کننده نیز استناد می کند. این ویژگی ها سازمان و ترکیبی نیمه ثابت به فضا می بخشند.
ج)فضاهایی که از نظر ترکیب متغیر هستند: مهم ترین ویژگی این نوع فضاها در این است که به وسیله ی الگوهای رفتاری سازمان داده می شوند. طرح و ترکیب آن ها ثابت نسیت، زیرا با تغییر رفتار دگرگون می شوند.(مرتضوی؛۵۴:۱۳۶۷)
بنابر تقسیم بندی دیگری فضاهای شهری را از لحاظ کارکردی می توان به چهار حوزه تقسیم کرد که طبعاً با یکدیگر روابطی پویا دارند: فضاهای شهری، فضاهای کاری، فضاهای اوقات فراغت و فضاهای حملی و نقلی.(فکوهی؛۱۳۸۳: ۲۶۵)
از طرفی فضای شهری نیز به عنوان یکی از عناصر هویتی یک شهر که بر تمامی عوامل و عناصر یک شهر تاثیر گذار است عنصری تک بعدی نبوده و دارای دو فاکتور حیاتی خود به عنوان فرم و کارکرد است. حال بدیهی است که با چنین نگرشی به شهر و فضاهای شهری می توان تأثیرات متقابل شهر و فضاهای شهری بر یکدیگر را نیز نتیجه همین دو عامل دانست:
الف) تاثیر فضاهای شهری بر سیما و توسعه کالبدی شهر
ب) تاثیر فضاهای شهری بر وجوه فرهنگی و اجتماعی یک شهر
۲-۱-۳-۱-۱ تأثیر فضاهای شهری بر سیما و کالبد یک شهر
شهر فضایی است که تحرک، تداوم و توسعه از مشخصات بارز آن به شمار می آید و ناگزیر از تحرک و توسعه در فضای مکانی است.
فضاهای شهری به دلیل جوانب فیزیکی و کالبدی خود، نوعی فضای نمادین، اداراکی، مادی و حقیقی است که با شهر و کالبد شهر پیوندی عمیق دارد و بنابراین یک فضای شهری فضایی است که عنصری هویت بخش از یک شهر تلقی می شود، به طوری که اغلب شهرهای بزرگ را می توان به واسطۀ فضاهای شهری آن بازشناخت. فضاهای شهری که بر اساس قواعد زیبایی شناسی شکل گرفته و در کل سیما و ظاهری زیبا به منطقه تحت نفوذ خویش می دهند می توانند به عنوان عناصر کلیدی و محور های توسعه یک شهر مد نظر قرار گیرند و یا به عنوان عنصری نمادین از یک شهر بر منظر و سیمای شهر تأثیرگذار باشند. در حالت کلی فضاهای شهری را در دو قالب مدرن و تاریخی (یا حداقل با پس زمینه ای تاریخی) می توان گروه بندی نمود. اغلب این فضاها علاوه بر اثرات کالبدی مستقیم که بر سیمای یک شهر بر جای می گذارند، می توانند به واسطه جذب گردشگر و فعالیت های اقتصادی درون خود نیز به عنوان عامل پویایی و تحرک در شهر به شمار آیند؛ بطوری که برخی شهرها به عنوان شهرهایی زنده و پویا و برخی به دلیل عدم وجود فضاهای شهری که خود موجب عواملی چون زندگی شب و فعالیتهای جمعی و… می شود، شهرهایی بی روح و کم تحرک جلوه می کنند.
۲-۱-۳-۱-۲ تأثیر فضاهای شهری بر وجوه فرهنگی و اجتماعی یک شهر

ـ تشویق و کوش و کار مشترک داشتن.
ـ تبلیغ قهرمانان کار تیمی.
ـ رویههایی که اشخاصی را به طور منظم با گروه در تعامل قرار دهد (روزانه، هفتگی، ماهانه)
ـ تشویق مشارکتهای جمعی در تکرار اتفاقات سمبلیک. (حسن پور ، ۱۳۸۷ ، ۱۰۱-۱۰۰)
۲-۲-۵-۴-امنیت
امنیت و تعهد کارمند دست در دست یکدیگر دارند. استخدام مادامالعمر در سازمانهای متعهد وجود دارد. (حسن پور ، ۱۳۸۷ ، ۱۰۱)
۲-۲-۵-۵-تعالی
اشخاص نیاز به ارزشها و مأموریتهایی دارند که بدانها متعهد شوند (وفاداری به چیزها، تعهد به ایده ها) و این نکته اصلی برای کارکنان متعهد میباشد.
داشتند تعهد بدون یک مأمورت غیر ممکن است و داشتن یک مأموریت بدون تعهد، بیفایده میباشد.
بدین منظور:
ـ باید ایدئولوژی فراهم کرد که راه اصلی تفکر و رفتار را ارائه دهد و تمام اشخاص در آن سهیم گردند.
ـ باید ارزشها و مأموریتها را به گونهای با جاذبه کرد که به هدف نهایی تبدیل شوند.
ـ همچنین لازم است تا ایدئولوژی اشخاصل به ارزشها و مأموریتهای سازمان تبدیل شود که قسمتی از آن توسط استخدام بر مبنای ارزش، سازگاری و آموزش و قسمت دیگر توسط سمبلها، داستانها و آداب بدست میآید. (حسن پور ، ۱۳۸۷ ، ۱۰۲-۱۰۱)
۲-۲-۵-۶-استخدام بر مبنای ارزش
زمانی که ایجاد تعهد از قبل، شروع شود و تنها مهارتها مد نظر نباشد، ارزشهای شخصی افراد بدست میآیند و ممکن است این تجربیات مشترک و ارزشها باعث تطابق فرد با سازمان گردند. تطابق با آنچه که در واقع مورد نیاز میباشد. مهارتها و دانش به تنهایی کافی نیست. (حسن پور ، ۱۳۸۷ ، ۱۰۲)
۲-۲-۵-۷-پاداش های ملموس
تعهد را نمیتوان خریداری کرد، اما بدون پاداشهای سخت نیز بدست نمیآید. پاداشهای ناملموس کافی نیستند بلکه:
ـ پرداختها ترکیبی از مزایای همه جانبه و محرک (انگیزاننده) باشد.
ـ پرداختی باید سهم عمدهای در رییسک دارا باشد.
ـ تأکید بر گزارشات شخصی از ساعات کاری تا مقیاسهایی مثل ساعت زمانی
ـ ایجاد پرداختی از افراد را تشویق به تفکر در مورد خود به عنوان یک مشارکت کننده کند چه در سالهای خوب و چه در سالهای بد. (حسن پور ، ۱۳۸۷ ، ۱۰۲)
۲-۲-۵-۸-فعالیت (واقعیت )
در این مرحله باید اصمینان حاصل کرد که تمم کارکنان فرصتهای زیادی دارند تا آنچه را که میتوانند انجام دهند به مرحله ظهور برسانند. (حسن پور ، ۱۳۸۷ ، ۱۰۳)
شکل شماره ۲-۱۶ –فرایند ایجاد تعهد سازمانی (برگرفته از حسن پور ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، ۱۳۸۷، ۱۰۳)
۲-۲-۶-مطالعات پیرامون عوامل موثربر تعهد سازمانی
۲-۲-۶-۱-مطالعه استیرز و همکاران[۹۳]
استیرز و همکاران برخی از عوامل موثر بر افزایش تعهد سازمانی را به صورت ذیل مطرح می نمایند :

1. عوامل شخصی: اصلی ترین عامل شخصی ، میزان تعلق و پیوستگی بالقوه ای سات که کارمند در اولین روز کاری خود به سازمان می آورد .افرادی که دراولین روز کاریشان خود را خیلی متعهد به سازمان نشان می دهند احتمالاً با سازمان خواهند ماند .این فرایند تعهد اولیه ممکن است به شکل یک سیکل خود تقویت کننده درآید یعنی اگر افراد در بدو ورود به سازمان تلاش و کوشش وافر مبذول دارند ممکن است آنها تلاش بیشتری را بر مبنای تعهد بیشتر خود به سازمان توجیه نمایند .
2. عوامل سازمانی: عوامل سازمانی چون حیطه شغل ، بازخورد ، استقلال عمل در کار ، چالش شغلی ، درگیری و مشارکت رفتاری را افزایش می دهد .
3. عوامل غیر سازمانی: از عامل غیر سازمانی مهمی که باعث افزایش تعهد می شود ، قابلیت توانایی دستیابی به جایگزین های شغلی بعد از انتخاب شغل فعلی می باشد .

عوامل موثر بر افزایش تعهد سازمانی مطرح شده توسط استیرز و همکاران به شکل زیر نشان داده شده است .(خلج ، ۱۳۸۸ ،۱۲۴ )
شکل شماره ۲-۱۷ –مدل تعهد سازمانی استیرز و همکاران (برگرفته از خلج ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، ۱۳۸۸، ۱۲۵)
۲-۲-۶-۲-مطالعه مودی و همکاران[۹۴]
مودی و همکارانش ، پیش شرط های تعهدسازمانی (تعهد عاطفی ) را به ۴ دسته تقسیم کرده اند :

1. ویژگی شخصی[۹۵]: شامل سن ، سابقه خدمت ، سطح آموزش ، جنسیت ، نژاد و عوامل شخصی دیگر است .سن و سابقه خدمت با تعهد رابطه مستقیم دارند و سطح آموزش با تعهد سازمانی رابطه معکوس دارد .دراین مطالعه مشخص شد زنان تعهد عاطفی بیشتری نسبت به مردان دارند.
2. ویژگی های مرتبط با نقش[۹۶]: تحقیات نشان می دهد که شغل تقویت شده (غنی) چالش شغلی را افزایش داده و منجر به افزایش تعهد می شود ، هم چنین یافته ها نشان می دهد که تعهد با تضاد نقش و ابهام در نقش ارتباط معکوس دارد .
3. ویژگی های ساختاری : مطالعات در مورد اندازه سازمان، حیطه نظارت و تمرکز و پیوستگی شغلی نشان می دهد که رابطه معناداری بین هیچ یک از این متغیرها با تعهد وجود ندارد.
4. تجربیات کاری[۹۷]: تجربیات کاری که در طی زندگی کاری فردی در سازمان رخ می دهد ، به عنوان یکی از نیروهای عمده در فرایند اجتماعی شدن یا اثرپذیری کارکنان محسوب و بر میزان وابستگی روانی کارکنان به سازمان تاثیر می گذارد .(خلج ، ۱۳۸۸
   ، ۱۲۵)

شکل شماره ۲-۱۸ –مدل تعهد سازمانی مودی و همکاران (برگرفته از خلج ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، ۱۳۸۸، ۱۲۶)
۲-۲-۶-۳-مطالعه بارون و گرینبرگ[۹۸]
این دو دانشمند عوامل موثر بر تعهد سازمانی را به ۴ دسته تقسیم کرده اند :خود شغل ، فرصت های استخدامی دیگر ، خصوصیات فردی و محیط کار

1. خود شغل : در این رابطه گزارش شده است که مسئولیت بیشتر ، تکرار پذیری کمتر و جالب بودن شغل ، تعهد سازمانی را افزایش می دهد ، از سوی دیگر ترفیع کمتر ، هیجان و ابهام شغل بیشتر منجر به کاهش تعهد سازمانی می گردد .
2. فرصت های استخدامیدیگر : با وجود فرصت های استخدامی دیگر تعهد سازمانی تحت تاثیر قرار می گیرد ، یعنی احتمال پیداکردن شغل با مطلوبیت بیشتر تعهد سازمانی را کاهش می دهد.
3. خصوصیات فردی: تعهد سازمانی به وسیله خصوصیات فردی تحت تاثیر قرار می گیرد ، کارمندان مسن تر که دارای سنوات خدمت و ارشدیت بیشتری هستند سطح بالاتری از تعهد سازمانی را نشان داده اند .در گذشته اغلب مدیران معتقد بودند که زنان نسبت به مردان تعهد سازمانی کمتری دارند . به همین دلیل برای زنان کارمندجبران خدمات کمتری در نظر می گرفتند .ولی امروزه ثابت شده است که چنین اختلافی وجود ندارد و تقریباً هر دو دارای سطح مساوی از تعهد در یک سازمان هستند .
4. محیط کار : تعهد سازمانی معمولاً خیلی شدید و به وسیله چند عامل مرتبط با محیط کار متاثر می شود . افرادی که از سرپرستان خود راضی هستند و نحوه ارزیابی عملکرد را عادلانه می دانند ، احساس می کنند که سازمان به مسائل رفاهی آنها توجه دارد لذا تعهد سازمانی بالاتری نشان داده اند .(خلج ، ۱۳۸۸ ،۱۲۷)

شکل شماره ۲-۱۹ –مدل تعهد سازمانی بارون و گرینبرگ (برگرفته از خلج ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، ۱۳۸۸، ۱۲۸)
۲-۲-۶-۴-مطالعه کاری و همکاران[۹۹]
کاری و همکاران در مطالعه های خود متغیرهای موثر بر تعهد سازمانی را در سه دسته کلی طبقه بندی کرده اند :

1. متغیرهای مربوط به ادراک فرد از ساختار سازمانی شامل تمرکز ، تکراری بودن[۱۰۰]، ارتباطات موثر[۱۰۱] ، فرصت های ارتقا ، اندازه سازمان ، حقوق ، عادلانه بودن توزیع ، انسجام[۱۰۲] ، بار نقش (حجم فعالیت های یک شغل [۱۰۳])
2. متغیرهای مربوط به ویژگی های فردی شامل درگیری و مشارکت شغلی[۱۰۴]( یعنی میزان تعهد فرد به استانداردهای بالای عملکرد ) ، سابقه کار ، تحصیلات ، سابقه ترک خدمت [۱۰۵

۳۲٫۱بعد از کلنجارهای زیاد با خودم بالاخره توانسته ام که نظر مشخصی درباره سبک زندگی آینده ام پیدا کنم.۳٫۹۴۰٫۹۳۲۳٫۶

میانگین گویهی « از ” روش های مختلف زندگی” به نظرم می رسد یکی بهتر از بقیه باشد.» ۸۴/۳ (یعنی در حد زیاد) با انحراف معیار ۹۳/۰ است. برای تفسیر بهتر پراکندگی جهت تشخیص توافق یا عدم توافق پاسخدهندگان در مورد این گویه از شاخص ضریب پراکندگی که از تقسیم انحراف معیار بر میانگین به دست میآید استفاده شده است؛ هرچه ضریب به صفر نزدیک تر باشد همگنی نظرات پاسخ گویان در این مولفه بیشتر و هرچه به ۱۰۰ نزدیک تر باشد ناهمگنی نظرات بیشتر است. در اینجا ضریب پراکندگی ۲/۲۴ درصد به دست آمده که میتوان گفت نمونه در این مورد تقریبا نظری همگن (شبیه به هم) داشته است.
میانگین گویهی « در جستجوی دیدگاهی قابل قبول برای”روش زندگی” خودم هستم اما هنوز واقعاً آنرا نیافته ام» ۸۸/۳ (یعنی در حد زیاد) با انحراف معیار ۱۱/۱ است. ضریب پراکندگی ۶/۲۸درصد به دست آمده که میتوان گفت نمونه در این مورد تقریبا نظری همگن (شبیه به هم) داشتهاست.
میانگین گویهی « دربارۀ سبک و روش مناسب زندگی نظراتم را از پدرومادرم آموخته ام و نیازی نمی بینم تا دربارۀ آنچه که به من آموخته اند شک و تردید کنم. » ۴۰/۳ (یعنی بیشتر از متوسط) با انحراف معیار ۳۰/۱ است. ضریب پراکندگی ۲/۳۸ درصد به دست آمده که میتوان گفت نمونه در این مورد نظری باهمگنی متوسط داشتهاست.
میانگین گویهی « برای دستیابی به دیدگاهی قابل قبول از زندگی سخنهای زیادی با دیگران داشته ام و قدری هم با خود کلنجار رفته ام» ۲۱/۴ (یعنی بیشتر از زیاد) با انحراف معیار ۱ است. ضریب پراکندگی ۸/۲۳درصد به دست آمده که میتوان گفت نمونه در این مورد تقریبا نظری همگن(شبیه به هم) داشتهاست.
میانگین گویهی « پس از تفکر زیاد به یک نظر شخصی در خصوص سبک زندگی ایده آل برای خودم رسیده ام و فکر نمی کنم کسی بتواند دیدگاه مرا تغییر دهد» ۸۰/۳(یعنی در حد زیاد) با انحراف معیار ۱۶/۱ است. ضریب پراکندگی ۵/۳۰درصد به دست آمده که میتوان گفت نمونه در این مورد تقریبا نظری همگن(شبیه به هم) داشتهاست.
میانگین گویهی « دیدگاه های پدر و مادرم دربارۀ زندگی به قدر کافی برای من مناسب و نیاز به دیدگاه دیگری ندارم» ۰۱/۳(یعنی متوسط) با انحراف معیار ۱۴/۱ است. ضریب پراکندگی ۹/۳۷درصد به دست آمده که میتوان گفت نمونه در این مورد نظری با همگنی متوسط داشتهاست.
میانگین گویهی « در زندگی خصوصی از دیدگاه خاصی پیروی نمی کنم و نظرم این است که در مجموع باید از زندگی لذت برد» ۸۶/۳(یعنی در حد زیاد) با انحراف معیار ۲۴/۱ است. ضریب پراکندگی ۱/۳۲درصد به دست آمده که میتوان گفت نمونه در این مورد تقریبا نظری با همگنی متوسط داشتهاست.
میانگین گویهی « بعد از کلنجارهای زیاد با خودم بالاخره توانسته ام که نظر مشخصی درباره سبک زندگی آینده ام پیدا کنم» ۹۴/۳(یعنی در حد زیاد) با انحراف معیار ۹۳/۰ است. ضریب پراکندگی ۶/۲۳درصد به دست آمده که میتوان گفت نمونه در این مورد تقریبا نظری همگن(شبیه به هم) داشتهاست.

نمودار۱، مقایسه میانگینهای مولفه های هویت فردی را نشان میدهد.
هویت اجتماعی:

حال با توجه به جابجایی ماه های آسایش اقلیمی شهر یزد به سمت فصل سرد و همچنین تاثیرات همه جانبه روند تغییر اقلیم جهانی بر روی آن، واضح است که این تغییرات تاثیر بسیار زیادی بر روی اکوسیستم ها، فعالیتهای انسانی و بالتبع توریسم این شهرخواهد گذاشت، بدین صورت که، یکی از مواردی که توریسم به آن توجه بسیار زیادی معطوف می دارد، ویژگیهای آب و هوایی مقصد یا به طور کلی منطقه مورد نظر است. به طوری که معمولا توریسم در فصول خوش آب و هوا از مناطق دیدنی و شهر ها بازدید می کنند، حال با توجه به گرمایش جهانی و تغییر اقلیم، تعداد جمعیت توریسم شهر یزد نیز تحت تاثیر این تغییرات قرار گرفته و به سمت ماه های آسایش اقلیمی که به طرف فصول سرد حرکت می کنند، پیش می رود. به همین جهت در آینده از جمعیت توریسم در ماه هایی که امروزه دارای آسایش اقلیمی هستند کاسته شده و با توجه به روند گرمایش جهانی به سمت ماه های اسفند و یا حتی بهمن ماه پیش خواهد رفت.
با توجه به موارد گفته شده و تغییرات آب و هوایی شهر یزد که به صورت یک جریان مداوم در حال وقوع است، برنامه ها و برنامه ریزی توریسم شهر یزد، جهت خدمات رسانی به گردشگران(محل اقامت، وسایل مورد نیاز، امکانات رفاهی و …)، نیز باید در راستای این تغییرات تنظیم گردد، بدین صورت که خدمات رسانی به توریسم در این شهر که بیشتر در ماه های فروردین و اردیبهشت انجام می شد، در آینده ای نزدیک باید در ماه های فصل سرما، مانند: اسفند و بهمن صورت بگیرد، به همین دلیل باید یک برنامه ریزی مدون و دقیق برای سرو سامان دادن به این وضعیت و جهت دهی به توریسم شهر ی در راستای پایداری و توسعه پایدار صورت بگیرد.
۶-۲۱-آزمون فرضیات
الف)- به نظر می رسد که اردیبهشت ماه در شهر یزد، بهترین زمان برای جذب گردشگران باشد.
با توجه به مدل های آسایش اقلیمی که در فصل چهارم تجزیه و تحلیل گردیدند، مشخص شد که شهر یزد دراردیبهشت ماه در محدوده آسایش اقلیمی قرار دارد و در نتیجه این ماه یکی از بهترین ماه ها از نظر اقلیمی جهت جذب گردشگران است. البته لازم به ذکر است که علاوه بر اردیبهشت ماه، فروردین ماه و مهرماه نیز هر چند به طور جزئی تر، در محدوده آسایش اقلیمی قرار دارد. در نتیجه این فرضیه به اثبات می رسد.
ب)- به نظر می رسد که شرایط اقلیمی فصول زمستان و تابستان، برای اجرای برنامه های گردشگری در شهر یزد دارای محدودیت زیادی باشد.
شهر یزد داری آب و هوای نیمه خشک با گرایش به سمت آب و هوای خشک است، چنین اقلیمی مشخصه نواحی کویری و بیابانی است، یعنی اینکه این مناطق دارای تابستانهای بسیار گرم و خشک و زمستانهای سرد و خشک هستند. در نتیجه آب و هوای این منطقه در فصل های تابستان و زمستان محدودیتهایی را برای جذب گردشگران به این شهر ایجاد می کند. در فصل تابستان عواملی مانند: خشکسالی و کمبود منابع آب، طوفان های شن و گرمای بسیار شدید محدودیتهایی را بر سر راه توسعه گردشگری در این فصل فراهم می کنند و در فصل زمستان سرمای بسیار شدید و خشک و بارشهای ناگهانی و سیل آسا محدودیتهایی را ایجاد می کنند. در نتیجه این فرضیه به اثبات می رسد.
ج)- به نظر می رسد که مناسب ترین و ایده آل ترین ماه برای جذب گردشگر در شهر یزد در حال تغییر و جابجایی زمانی، به طرف ماه های انتهایی زمستان و ابتدایی پاییز باشد.
با توجه به روند گرمایش جهانی و تغییر اقلیم، ماه آسایش اقلیمی در شهر یزد در حال جابجایی بوده و به سمت ماه های فصل سرما پیش می رود، این موارد به طور مفصل در فصل چهارم با بهره گرفتن از مدل های آسایش اقلیمی تشریح گردیدند. در نتیجه این فرضیه نیز به اثبات می رسد.
۶-۲۲- پیشنهادات
با توجه به موارد ذکر شده در فصل های گذشته، در اینجا به ارائه پیشنهاداتی در رابطه با برنامه ریزی توریسم شهر یزد در رابطه با جابجایی ماه های آسایش اقلیمی تحت تاثیر تغییر اقلیم پرداخته می شود:

• با توجه به تغییر و جابجایی ماه های آسایش اقلیمی در شهر یزد، پیشنهاد می شود که خدمات دهی و آماده سازی وسایل و خدمات رفاهی برای توریسم، در راستای این تغییرات انجام شود.
• در فصل تابستان، به دلیل خشکسالی و کمبود آب در شهر یزد، بهتر است که یک برنامه مدون جهت حل مشکلات توریسم تهیه گردد.
• به دلیل حادثه خیز بودن شهر یزد از لحاظ طوفان های ماسه ای و همچنین بارشهای سیلابی، باید فعالیتهایی در جهت حفظ جان گردشگران انجام شود.
• مکان های طبیعی مانند: کوهها، چشمه ها، قناتها و … از مهم ترین مراکز و جاذبه های گردشگری شهر یزد هستند که باید حفاظت بیشتری از آنها به عمل بیاید.
• این پایان نامه فقط یکی از تاثیرات تغییر اقلیم، یعنی تاثیر بر آسایش اقلیمی انسانها و توریسم در محیط شهری را بررسی کرده است و می تواند آغاز راهی برای دیگر پژوهشهای تاثیرات تغییر اقلیم بر اکوسیستمهای طبیعی و انسانی منطقه ایران مرکزی و یزد باشد. موضوعاتی مانند:

1. تاثیرات تغییر اقلیم بر طوفانهای ماسه ای شهر یزد
2. تاثیرات تغییر اقلیم بر بیابان زایی در ایران مرکزی
3. تاثیر بر پوشش گیاهی منطقه و ارتباطات بالادست-پایین دست
4. تاثیر بر حیات وحش منطقه
5. تاثیر بر توسعه شهرهای مناطق خشک

پیوستها
جدول شماره ۳-۲: چشمه های حوضه آبخیز یزد – اردکان(منبع: تماب)

تشکیل پرونده شخصیت، مستلزم پرس و جو و تحقیق از کودک بزهدیده و خانواده وی، در زمینه های مختلف جسمی، روانی، خانوادگی، اجتماعی و … میباشد. این نوع تحقیقات، ممکن است نوعی دخالت در امور خصوصی و خانوادگی محسوب شده و از طرف آنها غیر قابل پذیرش باشد. بنابراین انجام اینگونه تحقیقات نیازمند بکارگیری متخصصانی است که آموزشهای لازم را در این زمینه دیده باشند و بتوانند با جلب اعتماد کودک بزهدیده و خانواده وی و احترام به حقوق آنها، تحقیقات جامع و دقیقی را به مرجع قضایی ارائه دهند. در صورتی که تحقیقکننده از دانش و مهارت کافی برای جلب اعتماد و مشارکت کودک بزهدیده و خانواده او برخوردار نباشد، انجام این تحقیقات، خود موجبات بزهدیدگی دومین کودک را فراهم نموده و نظام عدالت کیفری را از هدف اصلی خود دور میسازد. بههمیندلیل به نظر میرسد، دانش مددکاری اجتماعی با پایبندی به اصولی چون اصل رابطه حرفهای، اصل مشارکت بزهدیده، اصل رازداری و … بهترین گزینه برای ارائه اینگونه خدمات به مرجع قضایی باشد.
محتوای پرونده شخصیت اطلاعاتی در رابطه با خصوصیات جسمی و روانی کودک بزهدیده و والدین او، وضعیت خانوادگی و وضعیت اجتماعی آنهاست که در ادامه به شرح هر یک از آنها خواهیمپرداخت.
الف : وضعیت جسمانی
یکی از اقدامات مددکار اجتماعی در تشکیل پرونده شخصیت، ارائه گزارشی دقیق از وضعیت جسمی کودک بزهدیده است. مددکاران اجتماعی در تهیه این گزارش باید در نظر داشته باشند که «آسیبهای جسمی ناشی از بزهدیدگی همیشه فوری آشکار نمیشود»[۸۳]. آگاهی از وضعیت جسمی کودک بزهدیده مستلزم گرفتن شرح حال، مشاهده سوابق پزشکی، انجام معاینات و بررسی آسیبشناسی رادیولوژیک و آزمایشگاهی است.[۸۴] به همین دلیل مددکاران اجتماعی علاوه بر بالا بردن اطلاعات خود درباره علائم و آسیبهای جسمی کودکان بزهدیده، باید از تخصص پزشکان آموزشدیده نیز بهرهمند شود. در بسیاری از کشورها پزشکان، دوره های آموزشی ویژهای را در رابطه با کودکان بزهدیده میگذرانند. این پزشکان پس از طی این دوره آموزشی، قادر خواهند بود آثار ناشی از بزهدیدگی را از سایر آسیبهایی که ممکن است به بدن کودک وارد شده باشد، تفکیک نمایند و نوع و شدت و زمان ورود آسیب را مشخص کنند.
علاوه بر وضعیت جسمی کودکان بزهدیده، مددکاران اجتماعی باید در رابطه با وضعیت جسمانی والدین و سایر اعضای خانواده نیز تحقیقات لازم را بهعمل آورده و در صورت لزوم آنها را از نظر ابتلا به بیماریهای مزمن و واگیردار، اعتیاد به الکل یا مواد مخدر و … مورد بررسی و آزمایش قرار دهند.
ب : وضعیت روانی
علاوه بر وضعیت جسمانی، مددکاران اجتماعی باید ویژگیهای روانی کودک بزهدیده و خانواده وی را نیز مورد مداقه قراردهند. شناخت دقیق شخصیت روانی کودک و خانواده، مرجع قضایی رادرتشخیص عوامل بزهدیدگی و دامنه تأثیرگذاری آن برکودک بزهدیده یاری میدهد. مددکاران اجتماعی برای ارائه اطلاعات صحیح به مرجع قضایی، باید با انواع بیماریهای روانی و ویژگیهای آن آشنا باشند. برخی از بیماریها و اختلالاتی که ممکن است کودک بزهدیده یا اعضای خانواده وی به آن دچار باشند، عبارتنداز[۸۵]:
۱ـ شخصیت پارانوئیدی : افرادی هستند که از اعمال و فعالیتهایی که در اطرافشان به وقوع میپیوندد سوءتعبیر دارند. این افراد به همه مظنون هستند، لذاکمترموفق به تطبیق خود با محیط میشوند. آنها همیشه احساس میکنند که افراد نزدیک توطئه و نقشهای علیه او تدارک دیدهاند. در این حالت ممکن است وحشت آنها شدت پیدا کرده و برای اینکه مورد حمله قرار نگیرند، قبلاً خود به دیگران حمله میکنند.
۲ـ شخصیت هیجانی و بی ثبات : افرادی هستند که در خانواده به عصبانی و زود رنج بودن شهرت دارند. در وضع عادی از شخصیتی معمولی با خصوصیاتی چون مهربان و خوش برخورد، پر شور و خونگرم برخوردارند؛ اما در مقابل کوچکترین استرس، واکنش هیجانی بسیار تند نشان میدهند و به اصطلاح از کوره در میروند. عکس العمل آنها در برابر فشار یا مانع به دو گونه تجلی پیدا میکند؛ یا متوجه دنیای خارج است که به صورت تندخویی و حمله به دیگران است یا متوجه دنیای درون که به صورت خودزنی یا خودکشی میباشد.
۳ـ شخصیت کژخو و ضداجتماعی (پسیکوپات) : افراد مبتلا به این اختلال دارای پریشانی دائم هستند که موجب میشود دچار حالات تهاجمی و ضداجتماعی شوند. این افراد از نظر عاطفی بی قید و لا ابالی هستند، هیچگونه احساس مسؤولیتی ندارند، به اصول اخلاقی پایبند نیستند، از نظر هوشی بالاتر از سطح متعارف هستند، ظاهری آراسته و فریبنده دارند، از قدرت عوام فریبی بالایی برخوردارند و در ایام قبل و بعد از ارتکاب عمل ضداجتماعی از تمام جوانب طبیعی جلوه میکنند.
۴ـ شخصیت اسکیزوئیدی : کسانی هستند که متمایل به کنارهگیری از جامعه و طفره رفتن از ایجاد رابطه با سایر مردم میباشند. این افراد از نظر عاطفی سرد هستند و واکنش قابل توجهی ندارند، رغبتشان به تماسهای اجتماعی اندک یا در حد هیچ است و معمولاً ترجیح میدهند تک و تنها باشند. این افراد معمولاً عاری از شوخ طبعی بوده و دل مرده اند.
۵ـ منحرفان جنسی : منظور از انحراف جنسی، اعمال و رفتار غیرعادی و نابهنجاری است که بعضی افراد برای ارضای خاطر جنسی خود مرتکب میشوند و به صورت همجنسبازی، بچهبازی، سادیسم (دیگر آزاری)، خود ارضایی، خود نمایی، چشم چرانی و… بروز پیدا میکند.
ج : وضعیت خانوادگی

trong>
وضعیت خانوادگی شامل عواملی چون وضعیت سرپرستی خانواده، وضعیت اقتصادی و معیشتی آنها، سطح بهداشت و رفاه خانواده، تعداد اعضای خانواده، سن و میزان تحصیلات آنها، چگونگی رفتار اعضای خانواده با یکدیگر و با کودک بزهدیده است. آشنایی مددکاران اجتماعی با انواع خانواده های نابسامان و ویژگیهای آنان، میتواند بر توانایی مددکاران در بررسی وضعیت خانوادگی کودک بزهدیده تأثیرگذار باشد. بر اساس یک طبقه بندی جرم شناسانه، انواع خانواده های نابسامان عبارتند از:[۸۶]
۱-خانواده از هم گسیخته : منظور از خانواده از هم گسیخته، خانوادهای است که بهدلیل از دستدادن پدر یا مادر، بر اثر مرگ، طلاق یا جدایی، انسجام خود را از دست داده است و میان اعضای آن یکدلی و هماهنگی وجود ندارد.
۲- خانواده آشفته : این خانواده با کنشها و اختلالات رفتاری نظیر غیرمنطقی بودن، دعوا، تعارض و … مشخص می شود و اعضای آن دارای شخصیتهای مخرب و غیرعادی هستند که فضای خانه را به اضطراب و تنش میکشانند. در این نوع خانواده ها، هر چند والدین حضور فیزیکی دارند اما فضای حاکم بر خانواده توأم با طرد فرزندان، عدم محبت و بیتوجهی به مسائل آنان و سوءرفتار میباشد.
۳- خانواده بیکفایت : این خانواده فاقد منابع جسمانی یا روان شناختی مؤثر برای یک زندگی بهنجار است و نمیتواند با مشکلات زندگی خانوادگی مقابله کند.
۴- خانواده ضداجتماعی : این خانواده واجد ارزشهایی به شدت مغایر با ارزشهای اجتماعی میباشد و رفتارهای نامطلوب را تشویق میکند.
یکی از موضوعات مهمی که در تشکیل پرونده شخصیت باید مد نظر مددکاران قرار بگیرد، نگرش والدین نسبت به تربیت کودک است. برخی از خانواده ها، تنبیه بدنی شدید و رفتار خشونت آمیز با کودک را یک روش تربیتی مؤثر میدانند. برخی نیز معتقدند عدم توجه به نیازهای کودکان باعث افزایش توانایی های آنها در مقابله با سختیهای زندگی آینده میشود. توجه مددکار اجتماعی به اعتقاداتی از ایندست، میتواند مرجع قضایی را در درک صحیح عوامل بزهدیدگی کودک یاری نماید.
د : وضعیت اجتماعی
وضعیت اجتماعی شامل مواردی چون وجهه اجتماعی کودک و خانواده وی، شغل افراد خانواده و موقعیت اجتماعی آنان، داشتن یا نداشتن سوء پیشینه کیفری، تعلق آنها به گروه ها یا فرقههای خاص، نحوه رفتار آنان در محیط سکونت، کار، تحصیل و متقابلاً نوع روابط دیگران با آنها میباشد.
مشخصات دوستان صمیمی، رفتار و وجهه اجتماعی آنان و بررسی فضای اجتماعی حاکم بر محل سکونت، کار، تحصیل و … نیز در تشریح وضعیت اجتماعی حائز اهمیت میباشد. در صورتی که مددکار اجتماعی به این نتیجه برسد که یکی از عوامل بزهدیدگی کودک، رفت و آمد او یا خانواده اش به محیطی خاص است، دادگاه میتواند ضمن صدور حکم، آنها را از رفت و آمد به آن محل باز دارد.
یکی از مشکلات اجتماعی شایع در میان خانواده های کودکان بزهدیده، مسأله انزوای اجتماعی است.[۸۷] این خانواده ها روابط اجتماعی خوبی با دیگران ندارند و بههمین دلیل هنگام مواجهشدن با سختیها و بحرانهای زندگی از حمایت اجتماعی کافی برخوردار نمیشوند. منظور از حمایت اجتماعی این است که فرد دوستان و آشنایانی داشته باشد که به او علاقهمند باشند و هنگام بروز مشکل یا ناراحتی او را یاری نمایند. امروزه ثابت شده است که زندگی در محیطهای حمایتی مستقیماً بر سلامت فرد و خانواده مؤثر است. بنابراین مددکاران با ترمیم روابط اجتماعی خانواده میتوانند در پشگیری از بزهدیدگی مکرر کودکان مؤثر باشند.
گفتاردوم : نقش مددکاران اجتماعی در فراهم آوردن امکان مشارکت کودک بزهدیده در فرایند رسیدگی
همانطور که پیش از این گفته شد، یکی از حقوق کودکان بزهدیده، حق مشارکت در فرایند رسیدگی است.. در این راستا نظام عدالت کیفری وظیفه دارد فرصتها و امکانات لازم را برای مشارکت و ابراز عقیده آنان فراهم نماید.
بند ۲ ماده ۱۲ کنوانسیون حقوق کودک در این باره بیان میدارد که باید برای کودک فرصتهایی فراهم شود تا بتواند در هر یک از مراحل دادرسی، اجرایی و قضایی مربوط به وی به طور مستقیم و یا از طریق یک نماینده یا شخصی مناسب ، عقیده خود را ابراز نماید. ماده ۴۱ لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان نیز دادگاه را مکلف نموده است برای مشارکت کودک در فرایند رسیدگی، بدون ورود آسیب به وی، تدابیر واقدامات مقتضی از قبیل فراهم آوردن امکان مشارکت او بدون حضور فیزیکی را اتخاذ نماید.
الف: همکاری با مرجع قضاییدرفراهمآوردن امکان مشارکت کودک بزهدیده درفرایند رسیدگی
کودکان آسیبپذیری بیشتری داشته و بیش از دیگران در معرض خطرات ناشی از بزهدیدگی دومین قرار دارند، به همین دلیل امروزه بسیاری از کشورها، شیوه های آسانتر و منعطفتری را برای مشارکت دادن کودکان در فرایند رسیدگی اتخاذ میکنند.
« پژوهشها نشان میدهد که توجه به نظر کودک در رابطه با شیوه بیان اظهارات بسیار مفید خواهد بود و به آنها حس کنترل بر اوضاع و احساس مشارکت میدهد »[۸۸]. مرجع قضایی برای تصمیمگیری در رابطه با شیوه مشارکت، پیش از هر چیز باید نظر کودک را در این باره جویا شود. مددکاران اجتماعی میتوانند با تشریح شیوه های مشارکت برای کودک و بیان نقاط مثبت و منفی هر یک از این شیوه ها، او را در تصمیمگیری یاری نمایند. سپس نظر وی را به مرجع قضایی منتقل کنند.
علاوه بر این، مرجع قضایی برای تصمیمگیری در این خصوص، نیازمند کسب اطلاعاتی در زمینه محدودیتها و آسی
بهایی که بر روی اظهارات کودک تأثیرگذار است، میباشد. مددکاران اجتماعی به عنوان کارشناسانی که آموزشهای لازم را در زمینه کودکان بزهدیده دیدهاند، میتوانند با ارائه نظرات تخصصی، در این مورد نیز با مرجع قضایی همکاری داشته باشند.
روش ضبط ویدئویی اظهارات کودک و نیز انتقال اظهارات کودک به دادگاه توسط متخصصین، از شیوههایی است که امروزه در بسیاری از کشورها به منظور آسان کردن مشارکت کودکان مورد استفاده قرارمیگیرد. در این میان مددکاران اجتماعی، هم در انتخاب شیوه مشارکت و هم در اجرای این روشها، میتوانند تأثیرگذار باشند. برای آشنایی بیشتر با فعالیتهای مددکاران در این زمینه، در ادامه به شرح هر یک از آنها خواهیم پرداخت.
۱- ضبط ویدئویی اظهارات کودک بزهدیده
در این روش اظهارات کودک بزهدیده که در مصاحبه با مددکاران آموزشدیده بیان شده، در یک نوار ویدئویی ضبط و در دادگاه پخش میگردد.
ضبط اظهارات کودک در محیطی حمایتی و صمیمی، او را از تکرار وقایع نزد مرجع قضایی معاف نموده و از آسیبهای ناشی از حضور در دادگاه در امان میدارد. بهعلاوه، این امکان را برای مرجع قضایی فراهم میکند که در صورت لزوم اظهارات را چندین بار بازنگری نموده و به جزئیات آن توجه نماید. مزیت دیگر این روش، ضبط جزئیاتی است که ممکن است به مرور زمان از ذهن کودک پاک شود. در سیستم قضایی ما معمولاً فاصله بین وقوع جرم و زمان تشکیل دادگاه، چندین ماه به طول میانجامد و در طول این مدت ممکن است کودک بسیاری از جزئیات را فراموش کند. ضبط اظهارات کودک در زمانی نزدیک به وقوع جرم میتواند در حفظ جزئیات واقعه مؤثر باشد.
مددکاران برای انجام مصاحبه، باید آموزشهای لازم را در زمینه چگونگی طرح سؤالات و شیوه های برخورد با کودکان در سنین مختلف دیده باشند. آنها باید اعتماد کودک راجلب نموده و محیطی را فراهم کنند که کودک در آن احساس آرامش و امنیت داشته باشد. سپس هدف از انجام مصاحبه را به شیوهای که برای کودک قابل فهم باشد، توضیح داده و به او یادآوری کنند که گفتههایش ضبط میشود. سؤالاتی که از کودک پرسیده میشود، باید کوتاه و ساده باشد و او را به سمت پاسخ راهنمایی نکند. مصاحبه کننده در طول مصاحبه باید آرامش خود را حفظ نموده و از شنیدن سخنان کودک مضطرب نشود؛ زیرا هر گونه تغییر حالتی در فرد مصاحبهکننده ممکن است کودک را از توصیف جزئیات منصرف نماید. [۸۹]
۲– انتقال اظهارات کودک بزهدیده به دادگاه
« امروزه در برخی از کشورها از جمله ایالات متحده، برای متخصصین بیطرف این امکان وجود دارد که با کودکی مصاحبه نموده و سپس اظهارات وی را در دادگاه بازگو کنند »[۹۰]. علت اتخاذ این روش این است که گاهی کودکان به دلایلی از جمله سن کم، سطح پایین قابلیت های زبانی و مهارتهای حافظه، مشکلات تمرکز، کمرویی و … توانایی بیان اظهارات حتی به صورت ضبط ویدئویی را نیز ندارند.
در این صورت مددکاران میتوانند به یاری کودک آمده، به عنوان فردی آموزشدیده که هم برای کودک و هم برای دادگاه قابل اعتماد است، اظهارات کودک و نظرات وی را به دادگاه منتقل نمایند و بدینوسیله « امکان مشارکت کودکان بدون حضور فیزیکی در جریان رسیدگی »[۹۱] را فراهم آورند.
ب : ایجاد آمادگی در کودک بزهدیده برای مشارکت در فرایند رسیدگی
کودکانی که به عنوان بزهدیده وارد سیستم قضایی میشوند به خصوص کودکانی که مجبور به حضور در دادگاه هستند، آسیبدیدگی های مضاعفی را تجربه میکنند. این مسأله یکی از عواملی است که باعث میشود کودکان بزهدیده خود را از چشم نظام عدالت کیفری پنهان نموده و تحمل رنجهای ناشی از بزهدیدگی را، به ورود به سیستم ناآشنا و ارعابآور قضایی ترجیح دهند.
یکی از تدابیری که امروزه در برخی از کشورها برای رفع این مشکل اندیشیده شده است، برنامههای مربوط به آماده کردن کودک برای مشارکت در فرایند کیفری و حضور در دادگاه است. « هدف از اجرای این برنامهها، تلاش در جهت کاهش آسیبهای بالقوهای است که بهدلیل درگیر شدن کودکان در نظام عدالت کیفری ایجاد میشود »[۹۲].
برای آشنایی بیشتر با اقدامات مربوط به آمادهسازی کودکان، در این قسمت از بحث، به بررسی مؤلفه های اصلی آن ـ که با توجه به برنامههای اجرایی در کانادا تنظیم گردیده است ـ خواهیم پرداخت. این مؤلفه ها عبارتند از : آموزش و اطلاعرسانی درباره فرایند رسیدگی ، کاهش استرس کودکان و همراهیکردن کودکان در دادگاه.
پیش از ورود به بحث باید توجه داشت که برای آمادهکردن کودک، لازم نیست کلیه برنامهها را در مورد وی اجرا نمود؛ بلکه باید هر کودک را به صورت جداگانه ارزیابی کرده و با درنظرگرفتن نیازها و دغدغه های وی، برنامههای لازم برای آمادهشدن او را تنظیم نمود. مددکار اجتماعی با مصاحبههایی که با کودک بزهدیده و خانواده وی انجام میدهد، میتواند نیازها و نگرانیهای آنها را دریابد و برنامههای خود را بر روی این نیازها متمرکز سازد.
۱ـ آموزش و اطلاعرسانی درباره فرایند رسیدگی
بسیاری از دغدغه های کودکان ناشی از ناآگاهی درباره فرایند دادرسی است. کودکان اطلاعاتی درباره چگونگی فرایند دادرسی و جایگاه خود در این فرایند ندارند. آنها نمیدانند به عنوان بزهدیده چه اقداماتی باید انجام دهند و چه مقرراتی را باید رعایت نمایند و همین ناآگاهی باعث نگرانی آنها و خانوادههایشان میشود.
در صورتی که مددکار اجتماعی به این نتیجه برسد که بخشی ا
ز نگرانیهای کودک بزهدیده و خانواده وی ناشی از ناآگاهی است، میتواند با ارائه آموزشهای لازم از دغدغه های آنان بکاهد. مددکار اجتماعی برای اینکه به خوبی از عهده انجام این وظیفه برآید، باید اطلاعات کافی درباره مسائل حقوقی و شیوه های آموزش آن به کودکان و خانواده ها داشته باشد.
ارائه اطلاعات و آموزشها باید با توجه به نیاز کودک باشد. بنابراین مددکار ابتدا باید آنچه کودک نمیداند و دانستن آن برایش مفید است به خوبی درک کند و سپس با زبان و شیوهای که برای او قابل فهم است، نگرانیهایش را برطرف کند.
برای تعیین میزان اطلاعات کودک، میتوان از سؤالات ازپیشتعیینشده کمک گرفت. برای مثال برای دریافتن سطح اطلاعات کودک درباره دادگاه میتوان پرسید [۹۳]:
ـ آیا شما میدانید چرا باید به دادگاه بروید؟
ـ در دادگاه چه کسانی حضور دارند؟
ـ وظیفه قاضی در دادگاه چیست؟
ـ منظور از متهم و بزهدیده در دادگاه کیفری چیست؟
ـ قاضی در دادگاه درباره چه کسی از شما سؤال می کند؟
ـ چرا باید در دادگاه حقیقت را گفت؟ اگر شخصی در دادگاه دروغ بگوید، چه اتفاقی میافتد؟