شخصیت

مفهوم اصلی و اولیه شخصیت ،تصویر صوری و اجتماعی وبر اساس نقشی که فرد در جامعه ایفا می کند ترسیم می شود.یعنی در واقع فرد به اجتماع خود شخصیتی را ارائه می دهد که جامعه بر اساس آن او را ارزیابی می کند.شاید بتوان گفت که واژه شخصیت در بین واژگانی که رنگ و بوی روان شناختی دارند، واژه ای است که بیش از هر واژه دیگر  توسط افراد جامعه به کار گرفته می شود.این امر یکی از دلایل بارز اهمیت کلی مسئله شخصیت در زندگی افراد جامعه است.مخصوصا که بیشتر تعاریف و تعابیر ارائه شدهاز سوی عامه حکایت از جنبه بسیار قوی اجتماعی شخصیت می کند، و وقتی که گفته می شود فلانی “بسیار با شخصیت است” غالبا درجه کارایی و جاذبه اجتماعی وی مورد نظراست و شاید بتوان گفت، شخصیت  مهمترین موضوع روانشناسی است ، زیرا که موضوعات مختلفی چون، ادراک احساس، تفکر، انگیزه ، هوش و غیره اجزای تشکیل دهنده شخصیت هستند و به عنوان عوامل موثر در شخصیت مورد بحث و بررسی قرار می گیرند. روانشناسی ، در بحث شخصیت هم کلیت فرد و شباهتهای افراد وهم تفاوت های فردی را مورد بحث قرار می دهند و لذا به سئوالات متعددی در مورد شباهتها و تفاوتهای افراد جواب می دهد.به سوالاتی از این قبیل: چرا بعضی افراد در موقعیت های مختلف زندگی دچار تعارض می شوند.

چرا بعضی از افراد در زندگی شغلی خود پیشرفت نمی کنند.

جرا بعضی از افراد جذاب و پرطرفدار هستند؟

تعاریف شخصیت

با توجه به نوع موضوع های مورد بررسی و روش های به کار بسته شده، توسط روانشناسان متعدد و نیز بر اساس مکاتب مختلف روانشناسی متعدد و متنوع است. لغت شخصیت که در زبان لاتین و در زبان انگلیسی خوانده می شود ریشه در کلمه لاتین دارد. این کلمه به نقاب یا ماسکی گفته می شودکه بازیگران تئاتر در یونان قدیم به صورت خود می زدند. به مرور زمان معنای این کلمه گسترده تر شد و نقشی را که بازیگر اجرا می کرد را نیز در بر گرفت.بنابراین مفهوم اصلی و اولیه شخصیت ، تصویری صوری و اجتماعی است و بر اساس نقشی که فرد در جامعه ایفا می کند ترسیم می شود.شخصیت در اصطلاح عامه معانی متعددی دارد یکی ان آن معانی ، هیبت است.

از این رو کسی که می تواند نظر و اراده خود را به گروهی از افراد تحمیل کند آدمی با شخصیت به شمار می رود.معنی مصطلع دیگر شخصیت، به طور کلی ، هر نوع صفت اخلاقی برجسته ای است .مانند شباهت اخلاقی ،قوت ، اراده و … که سبب امتیاز فرد آدمی می گردد تا انجا که او را به خصوص به آن صفت می شناسند و به خاطر آن صفت می ستایند.واژه شخصیت در اصطلاح ، بلندی مقام را می رساند.چنانکه گفته می شود شخصیت علمی یا شخصیت مذهبی تعاریف علمی از شخصیت نیز متعدد و متنوع است که چند مورد از تعاریف کلی در این زمینه ذیلا ارائه می شود.

شلدون: شخصیت سازمان پویای( زنده) جنبه های ادراکی و اتصالی و ارادی و بدنی فرد آدمی است.اریک فروم:شخصیت مجموعه کیفیت های موروثی و اکتسابی است که خصوصیت فرد بوده و او را منحصر به فرد می کند .سالیوان: معتقد است شخصیت مفهومی فرقی است و نمی تواند به تنهایی یعنی خارج از آن چه بین افراد می گذرد در نظر بیاید.بلکه رفتار بین اشخاص تنها چیزی است که ممکن است به عنوان شخصیت مورد ملاحظه واقع شود.دکتر شاملو:با توجه به تعاریف متعدد،تعریف کلی زیر را ارائه می دهد:

شخصیت عبارت است از مجموعه ای سازمان یافته و واحدی متشکل از خصوصیات نسبتا ثابت و مداوم که بروری هم یک فرد ازفرد یا افراد دیگر متمایز می کند.

personalite

personality

persona

عوامل بوجود آورنده شخصیت

عوامل بوجود آورنده و تکامل دهنده شخصیت را می توان به چهار دسته تقسیم کرد که عبارت است از:

الف) وراثت: هر انسانی چون به بشر تعلق دارد با طبیعت انسانی خلق می شود پیدایش طبیعت فرد را از یک جهت تابع رونده جبری است زیرا که یک سلسله صفات و خصوصیات را بخش جسمی از والدین خود به ارث می برد مثل رنگ چشم و پوست. سنگ بنای اولیه شخصیت از هنگامی گذاشته می شود که یک اسپرماتوزوئید با یک ترکیب می شود و سلول تخم را به وجود می آورد. هر سلول تخم شامل 23 کروموزوم از مادر و 23 کروموزو از پدر است که ناقل صفات مختلف والدین به فرزندان هستند.جفت آخر در پدر و مادر تعیین کننده جنسیت است که درمردان به صورت xyو در زنان به صورت xx می باشد.سلامت یا بیماری آنها می تواند شخص را سالم یا بیمار کند.البته انتقال نا بهنجار صفات شخصیتی همیشه بوسیله ژنهای معیوب صورت نمی گیرد با وجود ثباتی که زنها دارند ممکن است دو عامل موجب تغییرات ناگهانی در آنها شود:

1- جهش: است یعنی تغییرات ناگهانی ژنها ممکن است بسیار غیر عادی باشند.

2- تغییرات محیطی: مثلا تابش اشعه ایکس، تغییرات درجه حرارت و غیره.

ب) دستگاه اعصاب و انواع شخصیت:

دستگاه عصبی از طریق انتقال تکانه های عصبی از اندامها و رابطه های مغزی و نخاعی پیامهایی را برای اندامهای بدن می فرستد و این فزایند بخش بزرگی از کنشهای بسیار بدن انسان را تنظیم و هماهنگ می کند .پاولف در موالعات خود 3 نوع شخصیت را بر حسب اینکه در آنها برانگیختگی یا باز داری متعامل یا متحرک باشند بر شمرده است:

اگر برانگیختگی و بازداری هردو نیرومند و هم ارز باشند دو حالت پیش می آید:

الف) چنانچه هر دو فرایند متحرک و پرنوسان باشند.شخصیت حاصل مزاج دووی خواهد شد.

ب) چنانچه هر دو فرایند متعادل باشند فراج بلغمی نتیجه خواهد شد.

2- اگر برانگیختگی بیشتر از بازداری یعنی هر دو فرایند نا متعادل باشند شخصیت حاصله دارای مزاج صفراوی خواهد بود.

3- اگر برانگیختگی و بازداری هردو ضعیف باشند چه هردرکند باشند و یا متحرک، شخصیتی که نتیجه می شود شخصیت سوداری مزاجخواهد بود.

ج) دورمونها و شخصیت:

ژنها رفتار را کنترل نمی کنند بلکه آتریهایی را کنترل می کنند که برفرایندهای زیستی محیطی و شیمیایی موثرند و این فرایند به نوبه خود بر رفتار شخصیت اثر می گذارد.

آتریها و هورمونهای کنترل شده شخصیت و رفتار ترشهات غدد مختلف بدن هستند که مهمترین آنها غدد درونریز هستند که عامل ایجاد کننده ثبات و تعادل در محیط داخلی بدن هستند. مهمترین نوع غدد درونریز غدد هیپوفیز می باشند و غده های تیروئد، پاراتیروئید، فوق کلیه، پانکراس یا لوزالمعده و نیز غدد جنسی جزو غده های درونریز هستند.

ترشحات این غدد فعالیت بخشهای مختلف بدن را کنترل می کند و بسته به چگونگی کار این غدد ویژگی های جسمی ،خلقی و هیجانهای مختلف در شخص بوجود می آیدکه این ویژگی ها سبب تمایز شخصیتی گوناگون در افراد می شود.

 mudadion

 phleymatic

 Endocring.Yland

Melancnoli

محیط:

انسانی که با ویژگیهای ژنتیکی و جسمانی خاص به دنیا می آید از آن پس سروکار او با محیط اطراف خود خواهد بود.گرچه شکل گیری شخصیت انسان با ویژگیهای توارثی وی رابطه مستقیم دارد اما این ویژگی ها تنها در محیط مناسب قادر به شکل گیری شخصیت خواهد بود.هر نوزاد با مقدار تواناییها و استعدادهای گوناکون متولد می شود اما رشد وشکوفا شدن این استعدادها بستگی به محیط دارد که کودک در آن رشد می کند.در این زمینه بعضی از روانشناسان به اصطلاح دوره ی “سرنوشت ساز” اشاره می کنند که در شکل دهی جنبه های خاصی از شخصیت نقش مهمی دارد و نیز ممکن است محیط طوری باشد که کودک نتواند در آن رشد کند. کودک امکان دارد با وجود داشتن تواناییها و استعدادهای خاص در سطح بالاتر به دلیل فقر محیط و محدود بودن آن از نظر امکانات نتواند این تواناییها را به ظهور برساند.

بنابراین محیط و وراثت هردو در ایجاد شخصیت به طور متقابل سهیم اند و نمی توان تمایز مشخصی از نظر تاثیر آنها بر شخصیت انسان تامل شد.

هر فرد با مجموعه ای از قابلیت ها و ظرفیت ها برای پیدا کردن شخصیت خاصی به دنیا می آید.اما این محیط اوست که تعیین می کند شخصیت فرد چگونه باشد و بالاخره تعامل بین این عوامل شخصیت خاصی را در فرد پایه ریزی می کند.

عوامل موثر در تشکیل شخصیت

شیوه های پرورش کودک: والدین به طور معمول ، در پرورش کودکان خود از همان شیوه ای استفاده می کنند که در مورد خودشان اعمال شده است.شیوه های پرورش کودک به دو روش تقسیم می شود:

الف) شیوه مستبدانه که به طور کلی بر انضباط سخت، پیروی بی چون و چرا از مقررات از دستورات سخت و خشک و تنبیه قهرآمیز در برابر اشتباهات استوار است.

ب) شیوه های آزادمنشانه که بر گفتگوی دوستانه، توضیح و استدلال و تنبیه های ملایم در برابر اشتباهات متکی است.

2- جایگاه سنی کودکان در خانواده: هر یک از فرزندان با توجه به موقعیت خود شخصیت مخصوص به خود را دارند، مثلا نخستین فرزند خود می تواند وضعیت بدتری نسبت به کودکان دیگر داشته باشد.فرزند دوم بی نیازتر و مستقل تر از فرزند اول است و آخرین فرزند که دیرپایی حالت کودکانه در آخرین فرزندان کاملا مشهود.

3- تک فرزندی: مشاهده و تجربه از دیرباز نشان داده است که می توان دو تیپ شخصیتی متفاوت را در کودکانی که یگانه فرزند خانواده هستند مشخص ساخت:

الف) تیپ بی ادبی، از خود راضی، خودپسند و نامحبوب

ب) تیپ حساس و گوشه گیر که از تماسهای اجتماعی گریزانند، پیوسته به دامان والدین پناه می برند.

4- تعداد اعضای خانواده: تعداد افراد خانواده نیز تاثیر خاص خود را بر رفتار و شخصیت اعضای آن دارد.

الف) خانواده های کم فرزند: در این گونه خانواده ها پدر و مادر بهتر و بیشتر از هر لحاظ می توانند به فرزندان خود برسند تاثیر حتمی خانواده کم فرزند در تکامل شخصیتی کودک غیر قابل تردید است.

ب) خانواده های پر فرزند: خانواده های پر فرزند تقریبا از تمامی جهات با خانواده های کم فرزند متفاوت است و این تفاوت ، تاثیر خود را بر تکامل شخصیتی هر یک از فرزندان به جا می گذارد.در روان شناسی رشد،جلد اول تالیف: دکتر حسن احدی و دکتر شکوه السادات بنی جمالی، چاپ دوازدهم.

5- روابط فرزندان خانواده

6- روابط پدر و مادر با فرزندان

نظریه های مربوط به تاثیر دوران پیش از تولد در شخصیت

در میان روانکاران فیلس گرینکروفودور نظریه هایی مبنی بر تاثیر محیط پیش از تولد در رشد بعدی شخصیت ابراز می دارند.اگر چه این دو مولف در چند مسئله با هم اختلاف نظر زیادی دارند، اما در نظریه های ایشان چندین تمایل مشترک موجود است:

هر دو اهمیت تاثیر دوره پیش از تولد را در شخصیت بعدی خاطر نشان می سازند.

هر دو موافق اند که محیط بیش از تول گاهی ممکن است رنج زا باشد وهردو این رنج زا بودن را به محرکهای خارجی نسبت می دهند.به نظر فیلس گرینکر این محرکها اغتشاش هایی مانند صداهای شدید، و به نظر فودورشدت روابط جنسی پدر و مادرند.اختلاف اساسی میان نظریه های دو مولف در فرآیندهای مورد فرض آنها و نوع برهان هایی است که می آورند.فیلس گرینکر از یک “پیش نگرانی” سخن می گوید که در یک سطح ساده بازتاب ، احتمالا از راه نوعی فرایند مشروط شده عمل می کنند.در حالی که فودوریک “آگاهی جسمانی” می شناسد که به سوی یک محتوی هدایت می شود و مخابره” دوره احساسی” بین مادر و جنین عمل آن را ممکن می سازد.فیلس گرینکو برای اثبات نظریه خود به مشاهدات بالینی و آزمایشگاهی متوسل شده، در صورتی که فودور عقایدش را بر اساس تعبیر آنچه که آن را “رویاهای پیش از تولد” نامیده و از خودش و بیمارانش استنتاج کرده، ساخته است.

اما نظریه فروید از نظریه این دو مولف محافظه کارانه تر است.او توضیح می دهد که توده های عظیم از محرکهای جهان خارجی به سوی نوزاد هجوم می آورند و نوزاد به طور متناسب نمی تواند در مقابل آنها از خود دفاع کند.فروید می کوشد برای حوادثی که ممکن است طی زایمان پیش آید کمترین حد اهمیت را قائل شود و قبول نداردکه کودک بتواند از آنچه واقعا در این زمان براومی گذرد آگاه باشد.

رانک نقش اساسی را در ساختمان شخصیت در این دوره برای ضعطه تولد قائل است.اومی گوید: ضعطه تولد یک خزانه اضطراب در نوزاد می سازد که قسمتهای مختلف آن در تمام دوران زندگی تخلیه می گردند رانک اضافه می کند که نوزاد احساس های بینایی جدایی دردناک از مادر نگه می دارد،به طوری که هر نوع جدایی بعدی به صورت یک تهدید درمی آید.

کیفیت تشکیل شخصیت

هویت اجتماعی و شخصیت هر شخص در جامعه، در کنش متقابل اجتماعی در نتیجه تماس با اشخاص دیگر در گروه های اجتماعی و زیستی تحقق می یابد و این جریان تحت تاثیر ده ها پدیده ی فرهنگی صورت می گیرد و هر یک ازآنها در رفتار و عاطفه ی او ظاهر می شود.این پدیده های فرهنگی متنوعند مانند هنرها، ادبیات عامیانه، ارزشها و عقاید مذهبی و ملی و بسیاری از آداب و رسوم و عادات اجتماعی و فرهنگی مادی که هر یک در تکوین و تشکیل شخصیت اجتماعی شخص تاثیر مثبت می گذارد.

به عبارت دیگر فرد در جریان عمل متقابل با دیگران دارای شخصیت می شود و عکس العمل های دیگران نسبت به کارهایی که فرد می کند پیوسته در پرورش شخصیت تاثیر می گذرد.

تفاوت های شخصیت

زاکمرمن و همکاران او مقدار زیادی پژوهش انجام می دادند که نمره های sss را مقیاس های جنبه های دیگر شخصیت همبسته می کرد یک بررسی نشان داد که نمره هایSSS مخصوصا در مورد مولفه بازداری به عامل برونگرایی و گرایشهای غیر اجتماعی وابسته به روان پریش خویی بصورتی که توسط ایزنگ توصیف شده مربوط بودند.زاکرمن نتیجه گرفت که افراد زیاد هیجان خواه از نظر خود محوری برون گرا هستند بدان معنی که آنها افراد دیگر را فقط بعنوان منبع مورد توجه قرار می دهند آنها به افراد دیگر به شیوه مستقل یا حمایتی وابسته نیستند.

شواهد همچنین گواه بر آن است که نمره های هیجان خواهی زیاد بصورت مثبت با برونگرایی به صورتی که توسط یونگ توصیف شد و به وسیله نسخ نمای هایرزبریگز اندازه گیری شد همبستگی دارد (مورهاوس،فارالی،یانگ،کویش1990) معلوم شد که نمره های بالا  در SSS با درجه خود مختاری همبسته است بعلاوه افرادی که در SSSنمره بالایی کسب کرده اند.هیجانهای خود رابی پرده اراز می کردنددر روابط خود بادیگران صبور بودند ناهمرنگ با جماعت بودند و خطر پذیران محرز بودند.آنها مستقل از قراردادهای اجتماعی،نیازها و نگرشهای دیگران عمل می کردند آنهاعمدتا تحت تاثیر نیازهای خودشان بودند و زندگی خود را طوری ترتیب می دادند که فرصت های خرسندی را به حداکثر برسانند و در جمع افراد دیگری که مثل آنها رفتار می کردند.به شیوه لذت جویانه عمل می کردند.

تحقیقات هیجان خواهی و روان رنجورخواهی بصورتی که توسط نمره های آزمون روانی تعیین شد همبستگی نشان نداد.زاکرمن عقیده داشت که نمره های SSS رفتار روان رنجور را نشان نمی دهند.ولی روان رنجورهایی چون خوبیها و رفتارهای وسواس فکری ممکن است به هیجان خواهی کم مربوط باشند.با این همه شواهد کمی برای مربوط کردن هیجان خواهی به رفتارناهنجار وجود دارد.( هیجان خواه بسیار زیاد یا بسیار کم بودن بخودی خود نابهنجار نیست) (زاکرمن1979)

نظریه های شخصیت

نظریه های شخصیت، از زمانی که جالینوس حکیم یونانی ، افراد انسانی را از نظرغلبه اخلاط چهارگانه به تیپ های صفراوی، بلغمی، دموی و سوداوی تقسیم کرد و برای هر یک از این تیپ ها ویژگی های معینی قایل شد،آغاز شده است.از آن زمان نظریه های گوناگون با گرایش ها و زمینه های متفاوتی درباره شخصیت انسان عرضه شده است.در اینجا ما برای رعایت اختصار مروری گذرا و مختصر بر نظریه ها خواهیم داشت که در این مورد تقسیم بندی زیر را از نظریه ها به کار می بریم:

الف: نظریه های روانکاوی(فروید،یونگ آدلر)

ب: نظریه های شناختی

ج: نظریه های تیپ شناسی

د: نظریه های تحلیل عاملی