«از مزایای این روش میتوان به مقرون به صرفه بودن آن ازنظر اقتصادی اشاره کرد. چون هزینه احداث ساختمان برای این نوع زندان زیاد نیست بعلاوه ممکن است عده کثیری را در این قبیل زندانها جا داد و برای اجبار آنان به کار تشکیلات مفصلی لازم ندارد^[۳۶].» درخصوص معایب این نظام گفته شده «در این نظام به نوع جرم ارتکابی و شخصیت زندانی توجهی نمیشود و این از نکات ضعف نظام بشمار میآید زیرا اتخاذ این روش سبب میشود که محکومان اصلاحپذیر و قابل تأدیب دراثر معاشرت با مجرمان سرسخت و خطرناک، تحت تأثیر نفوذ آنان قرار گیرند و دچار تباهی و فساد اخلاقی بیشتر میشوند و نتیجه مطلوب از اجرای کیفر که اصلاح و تربیت مجرم است تحصیل نگردد^[۳۷].»

۱-۲- رژیم انفرادی یا پنسیلوانیایی (سلولی): «حبس انفرادی نخستین بار در زندانهای کلیسایی اعمال شد این رژیم که کاملا درمقابل رژیم حبس مشترک قرار دارد شامل انزوای کامل محکوم در شبانهروز میباشد. زندانی در یک سلول نگهداری میشود در آنجا غذا میخورد، کار میکند و میخوابد و وقتی از آنجا خارج میشود باید در راهروها و محل هواخوری از چشمبند استفاده کند بطوری که کسانی که با او روبرو میشوند نتوانند او را شناسایی کنند^[۳۸].»
رژیم انفرادی این مزیت بزرگ را دارد که مانع باهم زیستن و فساد محکومان در حبس میگردد. بعلاوه اعمال این رژیم تشدید خصیصه ترهیبی حبس را لااقل برای آن دسته از زندانیانی که معمولا جزو بدترینها هستند و کمتر قادر به تنهایی و انزوا میباشند، به همراه دارد. به همین جهت نظام حبس انفرادی شاید برای بزهکاران به عادت جنبه ارعابانگیزی بیشتری داشته باشد و امکان انطباق شدت مجازات با رفتار محکوم وجود دارد و به همین لحاظ است که زمینه فردی کردن کیفر سالب آزادی را ازنظر اجرا مساعد میکند.
«رژیم انفرادی بسیار پرهزینه است زیرا نیاز به آمایش بینهایت پرخرج دارد. بعلاوه این عیب بزرگ را دارد که سازماندهی شغلی پردرآمد و جالب را که زندانی بتواند پس از آزادی به آن بپردازد دشوار میسازد. کار در سلول و نظارت بر آن هزینه بالایی را میطلبد. از همه مهمتر حبس در سلول برای سلامت جسمانی زندانی بسیار فرساینده است و بویژه زمینه بیماری سل را مساعد میکند و ازنظر روانی بسیار افسردهکننده است. حبس انفرادی برای اکثریت زندانیان اختلالات روانی بسیار شدید و گاه زمینه جنون یا حتی خودکشی را بوجود میآورد^[۳۹].»
۱-۳- رژیم مختلط: این رژیم ترکیبی از دو رژیم قبلی است یعنی مثل رژیم سلولی مشتمل بر انزوا در شب است لکن همچون رژیم مشترک شامل زندگی مشترک طی روز برای کار کردن، غذا خوردن، یا اوقات فراغت است. «ازنظر جسمانی یا روانی نسبت به رژیم سلولی فرسایندگی بسیار کمتری دارد و باتوجه به اینکه زندانی را تحت نظم و انضباط یک گروه سازمانیافته قرار میدهد عادت زندگی در جامعه را از وی سلب نمیکند و ازنظر اجتماعی او را کمتر ناسازگار مینماید. اجازه میدهد تا نسبت به سیستم سلولی کار به شیوهای بهتر و عقلانیتر سازماندهی شود. این روش این عیب را دارد که در عمل مانع ارتباط بین زندانیان نمیشود و خطر واگیری و سرایت را کاملا دور نمیکند^[۴۰].»
۱-۴- رژیم تدریجی: شامل چهار مرحله است: مرحله ۱ روش انفرادی- مرحله ۲ روش مختلط- مرحله ۳ روش نیمه آزادی – مرحله ۴ آزادی مشروط پیش از اتمام مدت محکومیت. این روش تنها در زندانهای مدرن با جمعیت کیفری کم قابل اجرا است بنابراین بنظر میرسد قابلیت اعمال در زندانهای ایران را باتوجه به کثرت جمعیت کیفری نداشته باشد.
بند ۲) سیستمهای داخلی اجرای مجازات زندان
به استناد ماده ۵ آییننامه سازمان زندانها مصوب ۲۰/۹/۱۳۸۴، «زندانها به زندان بسته، مرکز حرفهآموزی و اشتغال که خود شامل مؤسسههای حرفهآموزی و کاردرمانی (اردوگاه) است، تقسیم میشوند.» که مطابق ماده ۶ این آییننامه «زندان بسته، زندانی است محصور که با برجهای دیدهبانی در پوشش داخلی و خارجی دارای حفاظت کامل میباشد.» و در ماده ۷ در تعریف مراکز حرفهآموزی و اشتغال آمده است: «مراکز حرفهآموزی و اشتغال مکانی است که میتواند محصور و در پوشش خارجی دارای حفاظت مناسب یا نامحصور و بدون حفاظت و مأمور انتظامی و یا درحالتی بینابین باشد که در آن محکومان بطور گروهی بکار اعزام میگردند و پس از خاتمه کار دوباره به آسایشگاههای خود بازگشت داده میشوند.» همچنین در ماده ۱۷ آییننامه مذکور دسته دیگری از زندان تحت عنوان «کانون اصلاح و تربیت» مطرح شده که مطابق آن اطفال و نوجوانان بزهکار کمتر از ۱۸ سال تمام در آنجا برای اصلاح، تربیت و آموزش نگهداری میشوند.
ذکر این نکته خالی از فایده نیست که در ماده ۵ آییننامه اجرایی سازمان زندانها (مصوب۲۶/۴/۸۰) زندانها به سه نوع زندان بسته، نیمهباز ، باز و مجتمعهای حرفهآموزی و کاردرمانی (اردوگاه) تقسیم میشدند که در سیستم فعلی تقسیمبندی، زندانهای نیمهباز و باز جایگاهی ندارند. البته بنظر میرسد اجرای سیستمهای زندان نیمهباز و باز در عمل با موانع و مشکلات فراوانی روبرو باشد. بعنوان مثال وجود مأمور مراقب بدون اسلحه درخصوص زندان نیمهباز و نیز عدم وجود حفاظ و مأمور در زندان باز مواردی است که موجبات فرار بسیاری از مجرمین را فراهم مینماید و امکان کنترل و نظارت بر آن را مشکل مینماید و حذف آن صرفنظر از فواید عملی آن، با انجام مطالعات دقیق فنی و علمی صورت گرفته است.
با دقت در تعریف ارائه شده در ماده ۶ مشخص میشود که این نوع زندان شباهت کامل با رژیم عمومی یا دستهجمعی دارد. ازطرفی بنظر میرسد سیستم عمده اجرای مجازات در کل دنیا در درجه اول برهمین روش استوار است و بدیهی است که در ایران نیز همینگونه پایهریزی شده باشد.
براساس ماده ۸ آییننامه مذکور «کلیه محکومان باتوجه به نوع و میزان محکومیت، پیشینه کیفری، شخصیت، اخلاق و رفتار، براساس تصمیم شورای طبقهبندی حسب مورد در زندانهای بسته یا مراکز حرفهآموزی و اشتغال نگهداری میشوند مگر آنکه مقام قضایی صادرکننده حکم در رأی صادره محل خاصی را برای نگهداری محکوم تعیین نموده باشد.»
همانطور که مشاهده میشود تشخیص اینکه زندانیان باید در کجا نگهداری شوند در درجه اول در صلاحیت قاضی صادرکننده رأی و پس از آن شورای طبقهبندی و آنهم براساس وجود آیتمهایی ازقبیل نوع و میزان محکومیت، پیشینه کیفری و غیره است. حال آنکه در آییننامه سابق در مواد ۸ و ۱۰ به ترتیب مجرمانی که باید در زندان نیمهباز و باز نگهداری میشدند طبقهبندی شده بودند. بموجب این مواد:
ماده ۸ : «زندانیان زیر در زندان نیمهباز نگهداری میشوند:
الف: محکومین جرایم عمدی.
ب: محکومین به جزای نقدی که به لحاظ عجز از پرداخت جزای نقدی تحمل کیفر حبس میکنند.
ج: محکومین مالی موضوع ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی.
د: محکومین به حبس در جرایم عمدی با شرایط زیر:
محکومین به حبس تعزیری تا دو سال.
محکومین به حبس بیش از دو سال تا ۱۵ سال به شرط تحمل ۱۱۰ روز از مدت محکومیت در زندان بسته.
محکومین به حبس بیش از ۱۵ سال و حبس ابد به شرط تحمل دو سال ازمدت محکومیت در زندان بسته.»
همچنین مطابق ماده ۱۰ : «زندانیان زیر در زندان باز نگهداری میشوند:
الف: محکومین جرایم غیرعمدی.
ب: محکومین به جزای نقدی که به لحاظ عجز از پرداخت جزای نقدی تحمل کیفر حبس میکنند.
ج: محکومین مالی موضوع ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی.
د: محکومین به حبس در جرایم عمدی با شرایط زیر:
محکومین به حبسهای تعزیری تا دو سال پس از گذراندن ۱۴ روز از مدت محکومیت در یکی از زندانهای بسته یا نیمهباز.
محکومین به حبس بیش از دو سال تا ۱۵ سال به شرط تحمل ۱۵ ماه از مدت محکومیت در یکی از زندانهای بسته یا نیمهباز.
محکومین به حبس بیش از ۱۵ سال و حبس ابد به شرط تحمل ۴ سال ازمدت محکومیت در یکی از زندانهای بسته یا نیمهباز.
نکته جالب دیگر درخصوص آییننامه جاری این است که وفق ماده ۱۲ آن متهمان و محکومان جرایم مواد مخدر و اعتیاد در مؤسسات کاردرمانی (اردوگاهها) نگهداری میشوند که همچنان که خواهیم دید از نکات مثبت این آییننامه بشمار میآید.
فصل دوم: مفهوم جرم و تکرار جرم
از آنجا که بحث رساله حاضر «تأثیر زندان نسبت به تکرار جرم» است لذا درجهت تبیین و روشنشدن موضوع، گریزی از بیان مفهوم «جرم» و متعاقب آن «تکرار جرم» نیست لذا سعی بر آن داریم که بصورت هرچند اندک و با پرهیز از زیادهگویی به بیان آنها بپردازیم.
تعاریف مختلفی از جرم ارائه شده است. از نظر لغوی، جرم به معنی «گناه» و «بزه»^[۴۱] و نیز «خطا» و «تعدی»^[۴۲] آمده است و نیز بیان شده «از مجموع قوانین جزایی و قانون اساسی چنین استنباط میشود که جرم، عملی مثبت یا منفی است که قانون آن را منع کرده و برای ارتکاب آن مجازاتی مقرر شده هرگاه مرتکب به قصد آن را انجام داده باشد^[۴۳].» اما آنچه که در قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲ که درحال حاضر در کشور جاری است آمده بدین شرح است که «هر رفتاری اعم از فعل یا ترکفعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است، جرم محسوب میشود^[۴۴].» و اما درخصوص تکرار جرم ماده ۱۳۷ قانون موصوف ملاک عمل قرار میگیرد که براساس آن «هرکس بموجب حکم قطعی به یکی از مجازاتهای تعزیری از درجه یک تا شش^[۴۵] محکوم شود و از تاریخ قطعیت حکم تا حصول اعاده حیثیت یا شمول مرور زمان اجرای مجازات، مرتکب جرم تعزیری درجه یک تا شش دیگری گردد، به حداکثر مجازات تا یک و نیم برابر آن محکوم میشود.»
فلذا مطابق این ماده دو شرط برای صدق عنوان تکرار جرم درخصوص جرم ارتکابی توسط شخص وجود دارد: اول آنکه فرد قبلا بموجب حکم قطعی دادگاه به مجازات تعزیری از درجه یک تا شش محکوم شده باشد و دیگر اینکه پیش از شمول مرور زمان یا حصول اعاده حیثیت، مجددا مرتکب جرم قابل تعزیر درجه یک تا شش دیگری گردد.
در قانون سابق (مصوب ۱۳۷۰) در ماده ۴۸ تعریف دیگری برای تکرار جرم آمده بود. بدین صورت که « هرکس به موجب حکم دادگاه به مجازات تعزیری و یا بازدارنده محکوم شود، چنانچه بعد از اجرای حکم مجددا مرتکب جرم قابل تعزیر گردد دادگاه میتواند در صورت لزوم مجازات تعزیری یا بازدارنده را تشدید نماید.»
براساس این ماده تعاریف مختلفی از تکرار جرم ازسوی حقوقدانان ارائه شده است که به عنوان عمومیترین تعریف میتوان تعریف پروفسور گارو از تکرار جرم را بیان نمود. به عقیده وی: «تکرار جرم حال کسی است که بعد از صدور حکم محکومیت او از دادگاه صالح و قطعیت آن حکم مرتکب جرم دیگری شود لذا تکرار جرم به دو عنصر تجزیه میشود یکی محکومیت قبلی و دوم ارتکاب جرم بعدی^[۴۶].»
دکتر محمدعلی اردبیلی نیز در تعریف تکرار جرم بیان میدارد: «تکرار جرم وصف افعال کسی است که بموجب حکم قطعی لازمالاجرا از یکی از دادگاههای ایران محکومیت یافته و بعدا مرتکب جرم دیگری شده است که مستلزم محکومیت شدید کیفری است. یکی از جهات تمایز تعدد تکرار جرم وجود همین سابقه محکومیت کیفری است که شرط مهم تحقق تکرار جرم محسوب میشود^[۴۷].»
بنابراین ملاحظه میشود که تعاریف ارائه شده توسط حقوقدانان منطبق با منظور و تعریف قانونگذار سابق است و در میان آنها سه عنصر «وجود محکومیت قطعی به مجازات تعزیری و بازدارنده»، «اجرا شدن مجازات مذکور» و «ارتکاب مجدد یک جرم قابل تعزیر پس از آن» وجود دارد.
در فصل پنجم از قانون مجازات عمومی مصوب ۷/۳/۵۲ قانونگذار وقت طی مواد ۲۴ تا ۲۶ به همراه ۴ تبصره به بیان شرایط تکرار جرم پرداخته است. در ماده ۲۴ در تعریف تکرار جرم آمده است: «هر کس به موجب حکم قطعی به حبس جنحه‌ای یا جنایی محکوم شده و از تاریخ قطعیت حکم تا زمان اعاده حیثیت یا شمول مرور‌زمان مرتکب جنحه یا جنایت دیگری بشود مشمول مقررات تکرار جرم خواهد بود.» و حکم تکرار جرم نیز مطابق ماده ۲۵ این قانون بشرح زیر خواهد بود:
«اگر مجرم دارای سابقه محکومیت جنایی یا جنحه باشد و مرتکب جرم دیگری شود به بیش از حداکثر مجازات جرم جدید محکوم می‌گردد بدون آنکه ‌از یک برابر و نیم حداکثر مذکور تجاوز کند در صورت وجود کیفیات مخفف دادگاه نمی‌تواند مجازات مرتکب را کمتر از یک برابر و نیم حداقل مجازات ‌جرم جدید تعیین کند. در صورتی که جرم جدید نظیر یکی از جرائم سابق مجرم اعم از شروع و مباشرت و شرکت و معاونت در جرم باشد مجازات او ‌بیش از حداکثر مجازات جرم جدید خواهد بود بدون آنکه از دو برابر حداکثر مذکور تجاوز کند و در این مورد دادگاه نمی‌تواند با رعایت کیفیات مخفف ‌مرتکب را به کمتر از دو برابر حداقل مجازات جرم جدید محکوم نماید مگر آنکه دو برابر حداقل بیش از حداکثر مجازات باشد که در این صورت به‌ حداکثر محکوم خواهد شد.»
در تبصره ۱ ماده ۲۵ برخی جرائم که عبارتند از: «سرقت، کلاهبرداری، خیانت در امانت، اختلاس، تدلیس، ارتشاء و جرائم دیگری که قانوناً در حکم جرائم مذکور شناخته شده‌ باشند» از حیث تکرار جرم نظیر هم محسوب شده است.
نکته جالب درخصوص احکام و شرایط تکرار جرم در قانون مجازات عمومی، در تبصره ۲ ماده ۲۵ آمده بود که بموجب آن «در مورد این ماده دادگاه مکلف است با توجه به تعداد سوابق محکومیت قطعی متهم مجازات را با خصوصیات شخصی او از قبیل رفتار ‌اجتماعی یا تمایل یا عادت او به ارتکاب بزه منطبق سازد.» بنظر میرسد شرط مذکور چیزی است که علم جرمشناسی بدنبال آن است و غایتی است که در وضع قوانین دنبال میشود.
مطابق تبصره ۳ همان ماده نیز «در صورتی که مجازات جرم جدید اعدام یا حبس ابد باشد دادگاه می‌تواند در صورت وجود کیفیات مخفف مجازات را یک درجه‌ تخفیف دهد و در موردی که مجازات جرم جدید فاقد حداقل و اکثر باشد دادگاه با وجود کیفیات مخفف می‌تواند یک ربع از اصل مجازات حبس را‌ تخفیف دهد.»
یک نکته دیگر درخصوص این مواد حکمی است که بموجب ماده ۲۶ این قانون مقرر شده که بموجب آن «احکام تکرار جرم درباره اشخاصی که به علت ارتکاب جرم سیاسی محکوم شده‌اند جاری نخواهد شد.» بنابراین ملاحظه میشود که قانونگذار در گذشته جرم سیاسی را در زمره جرایمی که موجبات تکرار جرم را فراهم آورد بحساب نمیآورده است علت آن شاید بخاطر خصیصه و ویژگی خاص اینگونه جرایم باشد که از عنصر معنوی آن یعنی سوءنیت خاص (قصد) ناشی میشود. این مسأله در تصویب قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۶۱ و نیز قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ دیده نمیشد. لکن در قانون مجازات اخیرالتصویب در ماده ۱۳۸ همین حکم تکرار گردیده و عنوان شده «مقررات مربوط به تکرار جرم در جرایم سیاسی و مطبوعاتی و جرایم اطفال اعمال نمیشود.» همچنین همانطور که بیان شد حکم ماده ۱۳۷ تنها درخصوص مجازاتهای تعزیری از درجه یک تا شش است و شامل مجازاتهای تعزیری درجه هفت و هشت که بموجب ماده ۱۹ قانون تبیین شدهاند نمیشود.
قانون جدید حکم تکرار جرم درخصوص جرایم حدی را نیز بیان داشته و در ماده ۱۳۶ آورده است «هرگاه کسی سه بار مرتکب یک نوع جرم موجب حد شود و هر بار حد آن جرم بر او جاری گردد، حد وی در مرتبه چهارم اعدام است.»
تکرار جرم همواره مسأله بسیار مهمی در علم «جرمشناسی» بشمار میرود. اهمیت تکرار جرم به گونهای است که به گفته ریموند گسن در کتاب جرمشناسی نظری «تکرار جرم بیگمان ظریفترین مسأله جرمشناسی را تشکیل میدهد که باید به حل آن پرداخت و مسألهای در حاشیه تبهکاری نیست^[۴۸].» شاید یکی از دلایل اهمیت این مقوله این باشد که هدف اصلی از کیفر دادن مجرم، تنبه وی و جلوگیری از وقوع جرم است و وقتی تکرار جرم اتفاق میافتد به معنای آن است که این هدف تأمین نشده و درواقع اشکالاتی در راه رسیدن به آن وجود داشته که نیل به آن را میسر نساخته است. به همین دلیل است که محققان و اندیشمندان به بحث و بررسی پیرامون علل و دلایل آن پرداخته و به ارائه راهکارهای مختلف درخصوص جلوگیری از ارتکاب آن پرداختهاند و مقوله «تکرار جرم» امروزه یکی از موضوعات بسیار مهم و حساس علم جرمشناسی و حتی علوم دیگری مانند روانشناسی و حقوق جزا بشمار میرود.
«تکرار جرم را میتوان از دو نقطهنظر مشخص کرد: ۱- برحسب درصد تکرار جرم، بعضی از جرایم بیش از سایر جرایم تکرار جرم میشود: تکرارکنندگان جرایمی مثل مواد مخدر، سرقتهای ساده وضرب و جرح عمدی، کلاهبرداری و ولگردان گواه این مطلب است. ۲- برحسب تعداد جرایم ارتکابی به نظر میرسد که زیاد تکرارکننده جرم از موارد نادر و کماهمیت در آمارهای جنایی نیست^[۴۹].»
با یک بررسی دقیق و علمی میتوان به علل تکرار جرم در هر دو دسته بالا پی برده و با بکارگیری راهحلهای صحیح مانع از افزایش تکرار جرم در جامعه بود چرا که «افزایش تکرار جرم در جامعه علاوه بر اینکه خود معضلی برای آن جامعه است هزینه های سنگینی نیز برای آن جامعه و نظام عدالت کیفری آن جامعه دربر دارد. تکرارکنندگان جرم درواقع کسانی هستند که سابقه محکومیت کیفری و اعمال مجازات بر آنها نتوانسته منجر به اصلاح آنان شود و درواقع جامعه نتوانسته خود را از شر تکرارکنندگان جرم درامان نگه دارد^[۵۰].» و این مسئله بیشک از دید دانشمندان کیفری و فعالان در زمینه جرمشناسی و نیز قانونگذاران و مجریان عدالت کیفری مسئله خوشایندی نخواهد بود.در طی سالیان اخیر «پژوهشهای تازه ثابت کرد که گروهی از بزهکاران به نام «ابرجنایتکاران» یا «جنایتکاران خشن» وجود دارد که ریشه تعداد مهمی از اعمال جنایی را تشکیل میدهند. ۱۰ تا ۱۵ درصد بزهکاران، مباشران تقریبا ۵۰ درصد از جرایم هستند. در برابر این داده ها چنین تصور میشود که رشد تبهکاری معاصر اگر ناشی از تکرارکنندگان جرم نباشند لااقل ناشی از افزایش تعداد جرایم ارتکابی به وسیله آنهاست^[۵۱].»
درخصوص تاریخچه موضوع تکرار جرم و توجه به آن در حقوق کیفری ایران باید گفت در قوانین جزایی ایران تکرار جرم دستخوش تحولات زیادی بوده است. نخستین بار احکام مربوط به تکرار جرم به عنوان یکی از عوامل مشدده مجازات در مواد ۲۴ و ۲۵ قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴ آورده شده بود که بعدها به موجب قانون اصلاح مواد ۲۴ و ۲۵ قانون مجازات عمومی در سال ۱۳۵۲ اصلاح شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز قانون مجازات عمومی ما همانند بسیاری از قوانین دیگر دستخوش تغییرات مهم و بنیادی گردید. با تصویب ماده ۱۹ قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب ۱۳۶۱ مبحث تکرار جرم نیز تغییر کرد که ماده فوق نیز به نوبه خود به موجب ماده ۴۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ اصلاح گردید.

نتایج تحلیل عاملی تاییدی مرتبه دوم تناسب ادراک شده نشان داد که مدل اندازه گیری مناسب و کلیه اعداد و پارامتر های مدل معنادار است. همچنین نتایج مدل اندازه گیری مرتبه اول حاکی از وجود روابط همبستگی مثبت و معناداری بین ابعاد تناسب ادراک شده است. شاخص های تناسب مدل در ذیل مدل ارائه شده اند.
مدل اول متغیرتناسب ادراک شده را در حالت تخمین استاندارد مطابق نمایشگر زیر نشان می دهد، نتایج تخمین حاکی از مناسب بودن مدل است. با توجه به خروجی لیزرل مقدار χ۲محاسبه شده برابر با ۱۵۲٫۵۸ می باشد که مقدار مناسبی است(چنانچه نسبت χ۲به df کوچکتر از ۳ باشد، میزان χ۲مقدار مناسب و پایینی است و مدل از تناسب خوبی برخوردار است، هر قدر که میزانχ۲کم تر باشد و به عبارت دیگر نسبت χ۲ به df پایین تر باشد مدل از برازش بهتری برخوردار است و مناسب تر می باشد). در این مدل این نسبت تقریبا۳می باشد.همچنین میزان RMSEA برابر با ۰٫۰۷۶ است. هرچه میزان شاخص RMSEA کمتر باشد، مدل از برازش مناسب تری برخوردار است. این شاخص کمتر از ۰٫۰۸ مناسب است و کمتر از۰٫۰۵ عالی است.میزان GFI=0/92,AGFI=0/90 نیز نشان دهنده مناسب بودن برازش مدل ساختاری است همچنین مدل های اندازه گیری در حالت تخمین استاندارد میزان تاثیر هر کدام از متغیر ها و یا گویه ها را در توضیح واریانس نمرات متغیر یا عامل اصلی نشان می دهد.میزان بار عاملی برای عامل اول/قابلیت انتقال مهارت (۰٫۶۸) ، عامل دوم/ قابلیت جانشینی(۰٫۲۴)، عامل سوم/قابلیت مکملی مثبت(۰٫۴۹)و عامل چهارم/قابلیت مکملی منفی(۰٫۶۳) می باشد.

نمایشگر۳۶-۴- مدل اندازه گیری متغیر تناسب ادراک شده در حالت استاندارد
خروجی بعدی میزان معناداری بارهای عاملی بدست آمده مدل اندازه گیری تناسب ادراک شده را نشان می دهد. تمامی ضرایب بدست آمده معنادار شده اندزیرا مقدار آزمون معناداری تک تک آنها از عدد ۲ بزرگتر است.معناداری این اعداد نشان دهنده معنادار بودن و تایید شدن مدل می باشد، به عبارت دیگر قرار گرفتن هر کدام از گویه ها در قالب هر کدام از عامل های چهارگانه استخراج شده در مدل معنادار است.
نمایشگر۳۷-۴- مدل اندازه گیری متغیر تناسب ادراک شده در حالت ضرایب معناداری
۲-۴-۳-۴-مدل اندازه‌گیری متغیر برونزای کیفیت ادراک شده
نتایج مدل اندازه گیری مرتبه اول حاکی از وجود بارهای عاملی مثبت و معناداری بین گویه های کیفیت ادراک شده است. شاخصهای تناسب مدل در ذیل مدل ارائه شده اند.
مدل اول، کیفیت ادراک شده را در حالت تخمین استاندارد مطابق نمودار زیر نشان می دهد، نتایج تخمین حاکی از مناسب بودن مدل است. با توجه به خروجی لیزرل مقدار χ۲محاسبه شده برابر با ۵٫۹۵ می باشد که مقدار کم و مناسبی است(چنانچه نسبت χ۲به df کوچکتر از ۳ باشد، میزان χ۲مقدار مناسب و پایینی است و مدل از تناسب خوبی برخوردار است، هر قدر که میزانχ۲کم تر باشد و به عبارت دیگر نسبت χ۲ به df پایین تر باشد مدل از برازش بهتری برخوردار است و مناسب تر می باشد). در این مدل این نسبت درحدود ۲٫۹۷ می باشد.همچنین میزان RMSEA برابر با ۰٫۰۷۵ است. هرچه میزان شاخص RMSEA کمتر باشد، مدل از برازش مناسب تری برخوردار است. این شاخص کمتر از ۰٫۰۸ مناسب است و کمتر از۰٫۰۵ عالی است.میزان GFI=0/99,AGFI=0/96 نیز نشان دهنده مناسب بودن برازش مدل ساختاری است
نمایشگر۳۸-۴- مدل اندازه گیری متغیر کیفیت ادراک شده در حالت استاندارد
خروجی بعدی قسمت معناداری ضرایب آمده مدل اندازه گیری کیفیت ادراک شده را نشان می دهد که تمامی ضرایب بدست آمده معنادار شده اندزیرا مقدار آزمون معناداری تک تک آنها از عدد ۲ بزرگتر است.معناداری این اعداد نشان دهنده معنادار بودن و تایید شدن مدل می باشد.
نمایشگر۳۹-۴- مدل اندازه گیری متغیر کیفیت ادراک شده در حالت ضرایب معنی داری
۳-۴-۳-۴-مدل اندازه‌گیری متغیر درونزای نگرش مصرف کننده
نتایج تحلیل عاملی تاییدی مرتبه دوم نگرش مصرف کننده نشان داد که مدل اندازه گیری مناسب و کلیه اعداد و پارامتر های مدل معنادار است. همچنین نتایج مدل اندازه گیری مرتبه اول حاکی از وجود روابط همبستگی مثبت و معناداری بین ابعاد نگرش مصرف کننده است. شاخصهای تناسب مدل در ذیل مدل ارائه شده اند.مدل اول نگرش مصرف کننده را در حالت تخمین استاندارد مطابق نمودار زیر نشان می دهد، نتایج تخمین حاکی از مناسب بودن مدل است. با توجه به خروجی لیزرل مقدار χ۲محاسبه شده برابر با ۵۵٫۸۴ می باشد که مقدار مناسبی است(چنانچه نسبت χ۲به df کوچکتر از ۳ باشد, میزان χ۲مقدار مناسب و پایینی است و مدل از تناسب خوبی برخوردار است، هر قدر که میزانχ۲کم تر باشد و به عبارت دیگر نسبت χ۲ به df پایین تر باشد مدل از برازش بهتری برخوردار است و مناسب تر می باشد). در این مدل این نسبت درحدود ۲٫۶۶ می باشد.پایین بودن میزان این شاخص نشان دهنده تفاوت اندک میان مدل مفهومی پژوهش با داده های مشاهده شده تحقیق است.همچنین میزان RMSEA برابر با ۰٫۰۶۸ است. هرچه میزان شاخص RMSEA کمتر باشد، مدل از برازش مناسب تری برخوردار است. این شاخص کمتر از ۰٫۰۸ مناسب است و کمتر از۰٫۰۵ عالی است.میزان GFI=0/91,AGFI=0/89 نیز نشان دهنده مناسب بودن برازش مدل ساختاری است.همچنین مدل های اندازه گیری در حالت تخمین استاندارد میزان تاثیر هر کدام از متغیر ها و یا گویه ها را در توضیح واریانس نمرات متغیر یا عامل اصلی نشان می دهد. میزان بار عاملی برای نگرش مصرف کننده، در عامل اول/نگرش نسبت به کیفیت ۰٫۷۹ودرعامل دوم/نگرش نسبت به خرید۰٫۶۱می باشد.
نمایشگر۴۰-۴- مدل اندازه گیری متغیر نگرش مصرف کننده در حالت استاندارد
خروجی بعدی قسمت معناداری ضرایب بدست آمده مدل اندازه گیری نگرش مصرف کننده را نشان می دهد که تمامی ضرایب بدست آمده معنادار شده اندزیرا مقدار آزمون معناداری تک تک آنها از عدد ۲ بزرگتر است.
نمایشگر۴۱-۴- مدل اندازه گیری متغیر نگرش مصرف کننده در حالت ضرایب معنی داری
۵-۳-۴-بررسی مدل های ساختاری تحقیق
پس از انجام تحلیل عاملی تاییدی در این قسمت با انجام تحلیل های مناسب به آزمون فرضیات تحقیق خواهیم پرداخت. برای آزمون فرضیات تحقیق از مدل معادلات ساختاری با بهره گیری از نرم آماری LISREL استفاده شده است. مدل معادلات ساختاری این تحقیق در نمایشگر ۴۲-۴ نشان داده شده است. اعداد نوشته شده بر روی خطوط در واقع ضرایب بتا ^[۲۶۲]حاصل از معادله رگرسیون میان متغیر ها می باشند که به آنها ضرایب مسیر نیز گفته می شود. در این تحقیق دو مدل ساختاری پیاده سازی شده که هر مدل در سطحی مجزا به تبیین روابط بین متغیرهای برونزا و درونزا پرداخته است. در اولین مدل که در نمایشگر ۴۲-۴ نشان داده شده است، روابط بین دو متغیر برونزای تناسب و کیفیت ادراک شده بر متغیر درونزای نگرش مصرف کننده بررسی شده است. و در مدل دوم تاثیر عامل های متغیر تناسب ادراک شده بر نگرش مصرف کننده بررسی شده است.
۱-۵-۳-۴-مدل اول- روابط بین متغیرهای برونزا و درونزا در سطح متغیرهای اصلی
این مدل تاثیر متغیرهای برونزای کیفیت وتناسب ادراک شده را بر متغیر درونزای نگرش مصرف کننده نشان می دهد. در ابتدا در نمایشگر ۴۲-۴ ضرایب رگرسیون/مسیر بین متغیرها و شاخصهای برازش مدل در زیر آن نشان داده شده اند.
نمایشگر۴۲-۴- مدل ساختاری تحقیق در حالت استاندار
خروجی نرم افزار نشان دهنده مناسب بودن مدل ساختاری برازش یافته می باشد.(نسبت χ۲به dfکوچکتر از ۳ می باشد بنابراین χ۲مقدار مناسب و پایینی است.میزان ,GFI=0/92,AGFI=0/87,RMSEA=0/077نیز نشان دهنده مناسب بودن برازش مدل ساختاری است).به عبارت دیگر داده های مشاهده تا میزان زیادی منطبق بر مدل مفهومی پژوهش می باشد.همچنین در نمودار زیر، مدل معادلات ساختاری این تحقیق به همراه مقادیر t-value آمده است که نشان دهنده تایید یا رد فرضیه های تحقیق در سطح اطمینان ۹۵ درصد است.
نمایشگر۴۳-۴- مدل ساختاری تحقیق در حالت ضرایب معناداری
۲-۵-۳-۴-مدل دوم- روابط بین متغیرهای برونزا و درونزا در سطح ابعاد متغیرهای اصلی
این مدل که در نمایشگر ۴۴-۴ نشان داده شده است، تاثیرچهار عامل مربوط به متغیر برونزای تناسب ادراک شده را بر متغیر درونزای نگرش مصرف کننده نشان می دهد. در مدل زیر علاوه بر ضرایب مسیر مربوط به هر عامل بر متغیر وابسته، شاخص های برازش مدل هم ارائه شده است.
نمایشگر۴۴-۴- مدل ساختاری تحقیق در حالت استاندارد
خروجی نرم افزار نشان دهنده مناسب بودن مدل ساختاری برازش یافته می باشد.(نسبت χ^۲به dfکوچکتر از ۳ می باشد بنابراین χ^۲مقدار مناسب و پایینی است.میزانGFI=0/93,AGFI=0/90,RMSEA=0/073نیز نشان دهنده مناسب بودن برازش مدل ساختاری است).به عبارت دیگر داده های مشاهده تا میزان زیادی منطبق بر مدل مفهومی پژوهش می باشد.
همچنین در نمایشگرر زیر، مدل معادلات ساختاری این تحقیق به همراه مقادیر t-value آمده است که نشان دهنده تایید یا رد فرضیه های تحقیق در سطح اطمینان ۹۵ درصد است.
نمایشگر۴۵-۴- مدل ساختاری تحقیق در حالت ضرایب معناداری
نمایشگر ۴۶-۴ خلاصه مقدار T-Valueو ضرایب مسیر برای هر یک از فرضیه های مطرح شده در مدل معادلات ساختاری را در سطح متغیرهای اصلی و ابعاد متغیرهای اصلی را نشان می دهد.

* اعتماد بنفس آنان بدور از خودبینی و غرور میباشد.
* از آنکه مورد انتقاد قرار گیرند نمی هراسند.
* هنگامی که از آنان پرسشی میگردد حالت تدافعی بخود نمیگیرند.
* در برابر موانع و مشکلات به آسانی تسلیم نمیگردند.
* نیازی به تحقیر و تمسخر دیگران ندارند.
* از آنکه در کاری شکست بخورند ویا در حضور دیگران نادان بنظر برسند ابایی ندارند.
* هیچگاه خود را مورد انتقاد و سرزنش مخرب و شدید قرار نمیدهد.
* توانایی خندیدن به خود و زیاد جدی نگرفتن خود را دارند.
* به خویشتن و توانایی خودشان ایمان و اعتماد دارند.
* به تصمیم گیری هایشان اعتماد دارند.
* باور دارند که فردی با ارزش، با قابلیت، دوست داشتنی، پذیرفتنی و مهم میباشند.
* نیازی به کمالگرایی ندارند.
* هیچگاه خودشان را با دیگران مقایسه نمیکنند.
* از آنکه دیگران چگونه نسبت به آنان می اندیشند واهمه و نگرانی ندارند.
* نیازی به اثبات و توجیه افکار و عقاید خود به دیگران ندارند.
چگونه اعتماد بنفس خود را افزایش دهید
* آگاه باشید که ارزش شما به عنوان یک انسان بستگی به داشتن وزن ایده آل، زیرکترین و باهوشتر بودن، مشهوربودن، محبوب تر بودن، سریع تر بودن، بالاترین نمره و یا رتبه را داشتن، شوخ طبع تر بودن، خوش لباس تر بودن، بهترین خانه و ماشین را داشتن و بهترین دوستها را داشتن نبوده و تنها به خودتان بستگی دارد.
* توانایی ها، استعدادها و موفقیتهای خود را جشن بگیرید.
* خود را به خاطر اشتباهاتی که مرتکب گشته اید عفو کنید.
* برروی نقاط ضعف خود تمرکز نکنید. هر انسانی نقاط ضعف خاص خود را دارد.
* با حقوق فردی خود آشنا شده و از آنها پیروی کنید.
* از تحقیر و سرزنش خود دوری کرده و مثبت اندیشی را فرا گیرید.
* خود را بر اساس یک سری استانداردهای منطقی و دور از دسترس مورد قضاوت قرار ندهید.
* یاد بگیرید که شما یک انسان منحصر بفرد بوده و تنها خود شما مسئول تصمیم گیریهای زندگیتان می باشید.
* بیاموزید که با پشتکار و سماجت قادر خواهید بود به موفقیت دست یابید.
* بیاموزید که شما نیازی به تلاش بی وقفه برای کامل گشتن ندارید.

* خودتان تعیین کننده مفهوم موفقیت باشید.
تجاربی که کودکان در سال های اولیه رشدشان از محیط کسب می کنند، اندوخته ای برای تفکر خلاقانه آنان به حساب می آید،که خلاقیت در زندگی می تواند یکی از عواملی باید که محیط برای زیاد شدن اعتماد به نفس در افراد تقویت کند هر قدر این دانسته ها و اطلاعات بیشتر و متنوع تر باشد، پیش زمینه بهتری برای پرورش و بروز خلاقیت در خود ذخیره خواهند کرد.
تعریف خلاقیت
قبل از ورود به موضوع بررسی راه های ایجاد خلاقیت، ارائه تعاریف گوناگونی که از آن شده است و نیز عوامل موثر بر آن ضروری می نماید. دانشمندان و صاحبنظران تعاریف متعدد و متنوعی از خلاقیت ارائه داده اند که در زیر به برخی از آنها اشاره می نماییم.
پاپالیا خلاقیت را در دیدن چیزها با یک نظر نو و غیرمعمولی و دیدن مشکلاتی می داند که هیچ کس دیگر وجود آنها را تشخیص نمی دهد و سپس ارائه رهیافت های جدید، غیرمعمولی و اثر بخش را ذکر می کند.
موریس دبس معتقد است خلاقیت فرآیندی فکری است که مربوط به تفکر واگراست که تحلیل را به کار می برد و نوآوری را در سطوح مختلف افزایش می دهد. ارلیچ می گوید: خلاقیت عبارت است از تجدید سازمان تجاربی که منحصر به فرد بوده و متفاوت از دانسته های قبلی است. اندرسن خلاقیت را عمیق تر کردن، دوباره نگاه کردن و خط زدن اشتباهات معنی می کند و مکنیون معتقد است خلاقیت متضمن پاسخ یا مفهومی نو است، باید مشکل گشا باشد و متبکرانه صورت گیرد. گیلفورد خلاقیت را مجموعه ای از توانایی ها و خصیصه ها می داند که موجب تفکر خلاق می شود. به عقیده ی تایلور، خلاقیت شکل دادن به تجربه ها در سازمان بندی های تازه است. استین خلاقیت را فرآیندی تعریف می کند که نتیجه آن کار تازه ای است که توسط گروهی در یک زمان به عنوان چیزی مفید و رضایت بخش مقبول واقع می شود.
مایرووایز برگ عقیده دارند خلاقیت توانایی حل مسایلی است که فرد قبلا حل آنها را نیاموخته باشد. بسیاری از افراد هنگامی که عبارت شخص خلاق را می شنوند احتمالاً فردی مشهور و خارق العاده را در نظر دارند که کارهای غیرمعمولی و شگفت انگیز و غیر مترقبه انجام می دهد. با این طرز تفکر خلاقیت فقط در اختیار عده خاصی قرار گرفته و نشان می دهد که تعداد بسیار کمی از افراد می توانند خلاق باشند، در حالی که خلاقیت فرد را توصیف نمی کند بلکه ایده و تولیدش را که به طرز مناسبی تازگی دارد تعریف می کند. بدین معنی خلاقیت چیزی نیست که در اختیار گروه خاصی از افراد باشد بلکه یک ظرفیت ذهنی است که همگی افراد نسبت یا درجه ای از آن را در اختیار دارند و با تربیت صحیح می توانند آن را شکوفا کنند و به فعلیت برسانند.
رابرت استین می گوید: من بعد از ۲۰ سال تحقیق و بررسی دریافته ام که همه انسانها از قوه خلاقیت برخوردار هستند و استثنایی وجود ندارد. به عبارت دیگر می توان این گونه نتیجه گرفت که خلاقیت ذاتی نیست، فقط ممکن است عده ای از خلاقیت بیشتری برخوردار باشند و بقیه می توانند در صورت پرورش مطلوب از خلاقیت مناسب بهره مند شوند.
عوامل موثر بر خلاقیت
۱) علاقه: کارهای خلاقانه به استناد تحقیقات همیشه با علاقه زیادی همراه بوده اند.
۲) اطلاعات: خلاقیت فعالیتی فکری و د
ر عین حال مبتنی بر اطلاعات است. اگر تفکر را عامل یا جریان اصلی خلاقیت بدانیم اطلاعات نیز ماده اولیه یا اساسی آن محسوب می شود.
۳) انگیزه: با توجه به نتایج تحقیقات انجام گرفته، معلوم می شود وقتی انگیزش درونی حفظ شود، خلاقیت نیز حفظ خواهد شد.
۴) افزایش سرعت واکنش: غنی بودن آموزش و پرورش، توسعه اطلاعات و افزایش سرعت واکنش افراد نسبت به انگیزه های محیطی برکیفیت خلاقیت می افزاید.
۵) افزایش حل مساله و تصمیم گیری: اگر بتوانیم قدرت تصمیم گیری و مهارت حل مساله را به گونه ای تلفیق نماییم به حصول تفکر خلاق کمک نموده ایم و زمینه های لازم برای پرورش خلاقیت را فراهم آورده ایم.
۶) اعتماد به نفس و نترسیدن از ابراز عقاید: اگر شخصی از اعتماد به نفس کافی برای ارائه افکار و عقاید به خود برخوردار باشد و از تمسخر و افکار منفی دیگران نهراسد، خلاقیت او افزایش می یابد. قدرت تفکر خلاق از نگاه آدمی به فراسوی تجارب و خارج کردن خود از بن بست ها و محدودیت ها ریشه می گیرد و فرد را از حالت خشک و قالبی گذشته به سوی اندیشه های آزاد و ارائه نظریه متفاوت سوق می دهد.
۷) مکنیون معتقد است که اگر چند اصل را رعایت کنیم زمینه برای پرورش خلاقیت را فراهم کرده ایم.
این اصول به شرح زیر است:
ـ اظهار نظر کودکان را مورد انتقاد قرار ندهیم یعنی آن ها را از ارزیابی و قضاوت نترسانیم.
ـ درباره احتمالات و دیدگاه های خیالی با دانش آموزان بحث و گفتگو کنیم.
ـ با الگو قرار دادن خودمان، انتقادپذیری و در واقع تحمل دیدگاه های دیگران را به دانش آموزان آموزش دهیم.
۸) محیط مناسب: تجربیات عینی و تعامل با محیط یادگیری در شکوفایی خلاقیت نقش اساسی دارد. محیط غنی خانوادگی و نیز غنای محیط اجتماعی به لحاظ فرهنگی از عوامل موثر در خلاقیت کودکان و نوجوانان به شمار می آید.
اصولاً استعدادهای خلاق در محیط های مطلوب شکوفا و متبلور می شوند. بنابراین یکی از الزامات و روش های مهم متبلور کردن خلاقیت به وجود آوردن فضای محرک، مستعد و به طور کلی خلاق است. بدین گونه که مسیولان باید به طور مستمر آمادگی شنیدن اندیشه های بدیع و نو را داشته باشند.
البته باید توجه داشت که عوامل فردی نیز نقش مهمی در بروز خلاقیت دارند، ولی نکته مهم این است که سهم محیط بسیار متغیرتر است، یعنی راحت تر می توان عوامل محیطی را تغییر داد تا ویژگی ها و توانایی های خود را .
تحقیقات نشان داده اند عوامل اجتماعی و محیطی نقش اصلی را در کار خلاق ایفا می کنند.
محققان معتقدند همه انسانها در کودکی از استعداد خلاق برخوردار هستند، لیکن نبود محیط مناسب و بی توجهی و تقویت نشدن این توانایی مانع بروز آن می شود.
ویژگی های افراد خلاق
▪ افراد خلاق مسایل و وضعیت هایی را می بینند که قبلاً مورد توجه قرار نگرفته است. آن ها افکار، عقاید ودیدگاه های جدیدی ارائه می دهند که دیگران از آن عاجزند.
▪ اندیشه، فکر و تجربیات حاصل از منابع گوناگون را به هم ربط داده ، آن ها را بررسی و مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهند و به خلق آثار جدید می پردازند.
▪ از طرق معمول به بررسی هر موضوع می پردازند و به آنچه گذشتگان انجام داده اند اکتفا نمی کنند و نسبت به پیش فرض های قبلی گذشتگان تردید می کنند.
▪ فی البداهه از نیروی ذهنی و بینش بیشتری برخوردارند و از آنها کمک می گیرند و استفاده می کنند.

ج) خوش خلقی در حج
علاوه بر این،خوش رویی و خوش خویی در همه جاو با همه کس،نیکوست،اما در سفر حج وبا همسفران حج،به مراتب نیکوتر است؛زیرا سفر،سفر به سوی خداست و همگی میهمانان خداهستند.اکرام مهمان،اکرام میزبان است.
قال الصادق(ع):"انَّ الخُلقَ الحَسَنَ یُمیثُ الخَطیئَه کَما تُمیثُ الشَّمسُ الجَلیدَ؛خلق نیکو،گناه را آب می کند،آنچنانکه آفتاب،یخ را آب می کند.” و حسن خلق نه تنها آن است که آزارش به کسی نرسد؛بلکه وقتی در حدّ تمام است که،آزار دیگران را نیز تحمل کند،بلکه بالاتر،در مقابل ایذای آنان،فرتنی و تواضع کند و خدمتگذاری و احسان و احترام،از خود نشان بدهد.(ضیاءآبادی،۱۳۸۹،ص۹۵)
عالم ربّانی مرحوم ملّا احمد نراقی نیز گوید:«حج گذار باید بارفقا و اهل سفر خویش تواضع کند و از کج خلقی و درشت گویی غایت اجتناب نماید و فحش نگوید و سخن لغو از او سر نزند و سخنی که رضای خدا در آن نیست،نگوید و با کسی جدال و خصومت نکند.(کارگر،۱۳۸۰،ص۷۸)
د) همکاری و تعاون در حج
حج گذار در کارها وامورات کاروان،نباید اصل تعاون و همکاری را فراموش کند و انتظار داشته باشد که در همه جا و در هرحال مسوولان و کارگزاران کاروان در خدمت او باشند و کارهای او را انجام دهند،بلکه او نیز به یاری و کمکدیگران بشتابد و در کارها مشارکت داشته باشد.(همان،ص۷۹)
ه) حفظ زبان
شخص محرم در حال احرام،باید شدیدأ مراقب زبان خود باشد؛زیرا عمده ی معاصی از ناحیه ی زبان دامنگیر ادم میشود.لذا پیغمبراکرم(ص)می فرماید:«لا یَستَقیمُ ایمانُ عَبدٍ حَتَّی یَستَقیمُ قَلبُهُ و لا یَستَقیمُ قلبَهُ حتی یستَقیمُ لِسانُهُ؛ایمان بنده مستقیم نخواهد شد تا قلبش مستقیم گردد و قلبش مستقیم نخواهد گشت تا زبانش مستقیم شود.»
پس بر حجّاج محترم است که در همه حال و مخصوصأ در حال احرام شدیدأ مواظب گفتار خود باشند و عمل فوق العاده بزرگ و عزیز خود را فاسد و بی ارزش نسازند.از دروغ و غیبت ودشنام و ناسزا،قسم خوردن و خودستایی و عیب جویی واستهزا،شوخی های رکیک و نیشدار و دل آزار،بپرهیزند و این آیه ی کریمه ی قرآن را برای یکدیگر بخوانند:«فَلا رَفَثَ وَ لافُسوقَ و لا جِدالَ فِی الحَجِّ»(ضیاءآبادی،۱۳۸۹،ص۱۰۳)

۴-۶-۴- اثر تربیتی حج از حیث ارتباط انسان با جهان هستی
الف) شناخت طبیعت به عنوان مظهر حق
طبیعت کتابی مفتوح از صفات خداوند است که آگاهی از آن انسان را به سوی آن چنان محبتّی به خدا سوق میدهد که موجب اطاعت کامل از او میشود.طبیعت آزمایشگاهی است که در آن انسان از صحت وحی و صدق پیامبر(ص)آگاه میگردد.در طبیعت انسان افعال،صفات و اسمای الهی را که در ظرافت خلقت هستی تجسم کرده است می یابد و می تواند نمودهای قدرت الهی را در قوانین حاکم بر اشیاء و تغییر و تحوّل آنها بیابد.این امور از اخبار مربوط به وحی مطمئن میشود؛بنابراین وحی و طبیعت دو بخش از یک کتاب اند که یکی،آیات را در ضمن کتاب تقدیم میکند و دیگری،آن را در آفاق و انفس(هستی)عرضه می دارد.این نوع رابطه کمال بخشی بین آیات کتاب و نشانه های طبیعت امری است که اصول فکر تربیت اسلامی آن را آشکار و تقویت می کند،برای مثال،ابراهیم(ع)ازخدا تجربه ای عملی در آزمایشگاه طبیعت می خواهد تا از این رهگذر،اطمینان را در قلب و ایمان را در آن راسخ دارد.همینطور هنگامی که قریش از پیامبر(ص)معجزه ای مادی میخواهند،وی آنها را به سوی شهود معجزات در نظام هستی راهنمایی می کند:«انَّ فی خَلقِ السَّمواتِ وَ الارضِ وَ اختِلافِ الَّیلِ و النَّهارلَآیات لِآولی ألاباب»(مشایخی راد،۱۳۸۰،ص۹۷)
شناخت طبیعت به عنوان مظهرحق وآیت الهی وتسخیر وبهره مندی درست ازآن درجهت سیربه سوی کمال مطلق ازاهداف مهم تربیت است.
«إنَّ فی اختِلافِ الَّیلِ والنَّهارِوَماخَلَقَ اللهُ فی السَّمواتِ والارضِ لَآیاتٍ لِقَومٍ یتّقون»همانا درآمدو شدشب وروز وآن چه خدادر آسمان هاوزمین آفریده است برای مردمی که پروادارند دلایلی آشکاراست.
دقت وتفکردر آفرینش وهستی ولطایف صنع خدا واتقان آن وحقایق طبیعت، انسان را به حقیقت هستی راه می نماید.(همان)
« سَنُریهم آیاتُنا فِی الآفاقِ وفی أنفُسِهِم حَتّی یَتَبَیَّن لَهُم أَنّه الحَقّ؛به زودی نشانه های خودرا درافق های گوناگون ودروجودهایشان خواهیم نمود، تابرایشان روشن گردد که اوحق است.» (سوره فصلت،آیه۵۳)
امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند: «ولو فَکّروا فی عَظیمِ القُدرَهِ وجَسیمِ النِّعمهِ لَرَجَعوا إلی الطَّریقِ وخافُوا عذابَ الحریقِ ولکن القلوبُ عَلیلهٌ والبَصائرُ مدخولهٌ؛ اگرانسان با اصلاح دل وبینش خودبه طبیعت بنگرد ودرآن سیرکند وآن رابه سخره گیرد وبهره مندشود می تواند به حق راه یابد.»(دشتی،۱۳۸۸،خطبه۱۸۵،ص۲۹۰)
یکی از برنامه های اسلام برای تحقق این هدف،برنامه تربیتی حج می باشد تا ازاین رهگذر به شایستگی خداوند برای محبت و اطاعت کامل پی ببرند و رابطه عبودیت خود را با خداوند مستحکم نمایند.(مشایخی راد،۱۳۸۰،ص۹۷)
ب)استفاده ی بهینه از داشته های تکوینی
طبیعت وحتی حیواناتی که درآن زندگی می کنند، باید مورد مراقبت انسان قرار گیرند. انسان حق ندارد ازطبیعت به هرنحوی که مایل است استفاده کند. تخریب یا آلوده کردن طبیعت ومحیط زیست نکوهیده است وموجب به خطر افتادن زندگی بشر می شود. حضرت علی(ع) می فرمایند:” نسبت به بندگان خدا وبلاد او تقوا را رعایت کنید ،زیرا شما مسؤول هستید حتی درارتباط با قطعات زمین وحیوانات".
داده ها و داشته های هستی شناختی خداداد،امانت های خداوند در دست انسان است؛بنابراین انسان نباید چنین بپندارد که مالکیت و تصرّف او در این آفریده ها مطلق و بی رویه است و او می تواند بی هیچ محدودیت،هرگونه که دلخواه اواست،در این داشته ها تصرف کند.در روایتی از امام صادق(ع) آمده است:«المالُ مالُ اللهِ یَضَعَه عِندَ الرَّجُلِ وَدایع؛ثروت ها و دارایی ها همگی از خدااست که به امانت دراختیار انسان ها قرار می دهد.»انسان امین موظف است که در مورد امانت براساس خواست و دستور مالک حقیقی و موکّل خود عمل کند.
اگر تمامی نعمت ها و مواهب درونی و بیرونی و حتّی نعمت وجود انسان،امانت های خداوند در دست او است،باید در استفاده از این نعمت ها نیز جانب امانت را رعایت کرده و از قلمرو ای که مالک حقیقی تعیین نموده،فراتر نرود.جنبه ی کنترل کننده و اثرگذار این بینش نیزدر رفتارها و عملکردهای انسان و سیاست گذاری های تربیتی،نکته ای در خور توجّه است.این ویژگی،هم در مربیان و هم در فراگیران اثرگذار است.مربیان،فراگیران را امانت دار الهی می دانند و خود آنان نیز امانت خداوند نزد آنانند.فراگیران نیز باید در بهره گیری بهینه و به موقع از داشته های تکوینی تلاش بیشتری از خود نشان دهند ودر برابراین داشته ها نیز امانت دار خوبی باشند.(شاملی،۱۳۸۶،ص۸۹)
تمامی مناسک حج سعی در به ظهور رساندن این مساله مهم و حیاتی دارد.از طرفی در حریم امن الهی ودر حال احرام نباید درخت یا گیاهی را کند،زیرا این کار ازبین بردن"حرث"و"نسل"است.نابود کردن حرث و نسل فساد است و کار مفسدان و دوزخیان.اما بهشتیان که همواره در جهت اصلاح و احیای زمین و دل آدمی اند گیاه نمیکنند و علفی را نابود نمیکنند.اینها آثار خداست در سرزمین عشق،وکسی که عاشق اوست به آثار او تعرض و تجاوز نمیکند.
فلسفه تحریم شکار حیوان،کشتن حشرات و دفع جانوران مأنوس بدن،کندن علف و درخت در حرم مقدّس کعبه و در حال احرام ایجاد امنیّت است.هر موجود ذی روحی صاحب حس است و در صورتی که مورد تجاوز قرار گیرد،رنج می برد،هرچند که مراتب حس و درجه حسّاسیت در انسان،حیوان و گیاه متفاوت است.تغییر شرایط زندگی جانوران بر ایشان ناراحت کننده است،هرچند که در کشتن و قطع عضویا تغییر محیط حشرات و حیوانات یا در قطع و کندن گیاه،رنج آنها برای ما محسوس نباشد.حریم خانه خدا و شهر مکه برای همه باید امن باشد که در قرآن به شرافت ان تحت عنوان"بلدالامین"سوگند یاد شده _تا نه تنها انسانها که حتی حیوانات و نباتات نیز رنجی نبینند،به خصوص از حجاج که در حال مقدس احرام یعنی در مقام اسلام محض و اطاعت کامل فرمان خداوند متعال هستند.
در آیه ی۱۲۶سوره ی بقره می خوانیم: «وَ اِذ قالَ إبراهیمُ رُبّّ إجعَل هَذَا بَلَداً أمناً وَارزُق أهلِهِ مِنَ الثَّمَراتِ مَن امَنَ مِنهُم بِااللِه وَالیومِ الاخِرِ قالَ وَ مَن کَفَر فَاُمَتّعُهُ قَلیلا ثُمّ اضطرُّهُ الی عذابِ النّارِ و بئس المصیر»
این آیه بر ایمنی شهر و اهالی آن دلالت دارد امّا چون صفت"آمنأ” به شهر نسبت داده شده ،این امنیّت شامل حیوانات و درختان و گیاهان و به طور کلّی حفظت محیط زیست می شود. .(مشایخی راد،۱۳۸۰،۹۸)
۴-۷- بخش پنجم : بررسی سؤال پنجم تحقیق
از منظرقرآن و روایات ،علل عدم تحقق آثار تربیتی حج در شماری از حجاج چیست؟
امیر المؤمنین فرموده اند:«فإنَّ لِکُلِّ شیءٍ آفهٌ»،بر این اساس ،اکنون پرسش این است که حج گذار با ارتکاب چه اموری در حج خود آفت وارد می کند و از ارزش حج خویش می کاهد و بهره و ثمره ی اندک عایدش می شود.
برخی از زائران خانه ی خدا،گاهی در تحقق اعمال حج،رنج ها می برند و چنین می اندیشند که آنها را تمام و کامل به انجام رسانده اند،در حالی که چنین نبوده و ازآفات عمل خویش غافل اند. (اشراقی،۱۳۸۸،ص۲۴)
در این قسمت به برخی عوامل عدم تحقق آثار تربیتی حج در شماری از افراد اشاره خواهیم کرد،ابتدا این عوامل را به دو بخش علل فکری وعلل عملی تقسیم خواهیم کرد.در بخش علل فکری به مباحثی از قبیل: عدم آشنایی با اسرار عبادت ها و دستورات دینی،غفلت از تاریخ گذشته ی مسلمانان،عدم آگاهی از مناسک حج،عدم تسلیم در مناسک،توجّه به غیر صاحب البیت،پرداخته ایم.
ودر بخش علل عملی به مباحثی از قبیل:عدم رعایت تقوا قبل و بعد از سفر حج،تبدیل حج به سفر سیاحتی و تجارتی،روی آوری به فرنگی مآبی پرداخته ایم.
الف) علل فکری
۱.عدم آشنایی با اسرار عبادت ها و دستورهای دینی
سرور عارفان،پیشوای مسلمانان،حضرت صادق(ع)فرموده اند:
«وَاستَقِم عَلی شَرطِ حُجَّتِکَ هذِهِ و وَفاءِ عَهدِکَ الَّذی عاهَدتَ بِهِ مَعَ رَبِِّکَ و أجَبتَهُ لَهُ إلی یَومِ القیامهِ؛(وچون اعمالت به پایان رسید)،به شرطی که با خدا بسته ای تا قیامت پایدار بمان و به عهدی که با او بسته ای و آن را تا رستاخیز بر خویشتن واجب دانسته ای،استقامت کن.»(کارگر،۱۳۸۰،ص۱۶۰)
بخش مهم تزکیه ی نفوس در پرتو آشنایی با اسرارعبادتها و دستورهای دینی است.تعلیم کتاب و حکمت که در آیه ی شریفه ی"یُعَلّمُهُمُ الکِتابَ وَ الحِکمَهَ وَیُزَکّیهِم"آمده،هم عقاید و اخلاق واعمال عبادی و هم مسایل اقتصادی،سیاسی،نظامی و مانندآن رادر برمیگیرد.از این روتزکیه ی مذکورِ در آیه نیزبرای بیان باطن همه ی این امور است وهمانگونه که تزکیه ی هر عمل به سبب نیل به اسرار آن عمل است،هر عملی سرّی دارد که توجّه به آن مایه ی تزکیه ی روح است.
شایان ذکر اینکه،هر عملی از مصدر خاص صادر می شود و از خصوصیت ان حکایت دارد.از صدر مشروح،عمل خالص و مشروح صادر می شود که نه به نقص مبتلا و نه به عیب آلوده است.بر این اساس زائر بیت الله به هر میزان که به اسرار حج اگاه باشد،حج او خالصانه و خلوص او مشروح تر است؛زیرا خلوص که معیار بهره مندی ازثواب و شأنی از شئون عقل عملی است،مسبوق به معرفت است و معرفت از شئون عقل نظری است.شخص سالک ابتدا باید مراحل عبادی را بفهمد،تا برابر فهم و معرفت خود،اقدام خالصانه داشته باشد.پس بدون آشنایی به اسرار اعمال،پیمودن مراحل کامل اخلاص میسّر نیست.این نکته درباره ی معرفت به اسرار سایر عبادات نیز صادق است.بنابراین،چنانچه کسی پیش از معرفت به اسرار حج،راهی بیت الله شود،گرچه ممکن است برحسب ظاهرحج او صحیح باشد،لیکن حج کامل و مقبول انجام نداده و ضیافت الله نصیب او نشده است؛زیرا روح چنین حج گزاری به سبب عدم آگاهی به اسرار حج،تعالی پیدانکرده است.(جوادی آملی،۱۳۸۳،صص۱۶۶-۱۶۵)
۲٫غفلت از تاریخ گذشته ی مسلمانان
امروزه به تبع کندوکاو درامور مادی حیات وجستجوی فراگیر بشر درطبیعت بسیاری از سنت ها وقانون های حاکم برپدیده ها کشف شده اند وهمین امربشر رادر کسب قدرت وسلطه برطبیعت وساخت اسباب وابزار موردنیاز زندگی یاری داده است.
افسوس که این امر چنان چشمان ظاهر بین آدمی راپرکرده که نه تنها قانون های مادی وطبیعی راصل ومحور همه امور قرار داده واز درک سنت های لایتغیر وپیچیده نهفته درورای عالم مادی غفلت می جوید، بلکه ازاین هم پافراتر نهاده به مدد همین امور جزئی قصد شناسایی واظهار نظر درباره همه امور عالم وآدم ازبدو خلقت تا ابدالآباد رادر سر می پروراند. اما اگربخواهی، حج چنان چشمانت رامی گشاید که ازورای همه صورتها قادر به درک وجه عمیقتر تاریخ گذشته شوی. درک قانونمندیهای خاصی که لایتغیرند وچونان چراغی فراروی تو قرار می گیرند، مبادا که درگرداب هلاکت بیفتی .
از این روست که : حج بدون توجه به تاریخ، سیرو سفر درصورت های منجمد وبی روحی است که ماده المواد ماندن وتأثیرگزاردن را ازدست داده است. خروج از شهر ودیار از زائر طالبی مهیای تجدید عهد می سازد .او می رود تا همه حج رابه حال وروز کنونی اش پیوند دهد ،ورنه همه اعمال ومناسک مخصوص به آن تبدیل به اعمال کوروتکراری وبی معنا می شود. شایداز همین روست که امروز حاجی دروقت بازگشت از سفر قادربه نشر دروس حج وبسط اخلاق ویژه حاجیان نیست. ،(همان ،ص۴۶۰)
حج آنگاه معنی خویش راباز می یابد که زائر با میثاق آغاز کند ،یعنی رجعت به هویت فراموش شده از طریق تذکر تاریخی وحج آن زمان به آینده حاجی پیوند می خورد که عاملی برای استمرارحیات حقیقی او درعرصه هستی شود. زیرا حاجی تنها دروقت حج از زندان صورت ها خارج می شود ودر می یابد که با دریافت سنت هاو شناخت قانونمندیها پابه پای نمونه ها والگوها می تواند جایگاه خویش رادریابد.
مصادیق عینی کفرو حقیقت زمانش رابشناسد وپی ببرد که او ودیگر همدینانش درکجای این مسیر طولانی قرارگرفته اند.
درمی یابد که درکجا وچگونه آن عهد ومیثاق شکسته شده وبالاخره چگونه می توان آن عهد راتجدید کرد ومهیای عروج شد. زیرا به حقیقت ،حج موجب تقویت دین ونشانه اسلام است. که خداوند آن رادر میان مسلمین قرار داده وبه انجام آن امر فرموده است .علی ابن ابی طالب درنهج البلاغه می فرمایند: « فَرَضَ اللهُ… والحَجُّ تقویه لِلدّین » وحج راخداوند واجب کرد تا موجب قوت دین باشد. .(همان،ص۵۱-۲۶)

فهرست جداول
جدول۴-۱: تفاوت تحلیل به وسیله روش سناریو با روش های سنتی آماری…………………………………………………………..۳۸
جدول ۵-۱: حالت های رشد اقتصادی مبتنی بر سیکلهای اقتصادی…………………………………………………………………….۵۱
جدول۵-۲: سناریوهای رشد کانتینری میتنی بر سیکلهای اقتصادی……………………………………………………………………..۵۱
جدول۵-۳: مقایسه میانگین رشد اقتصادی و کانتینری جهان……………………………………………………………………………….۵۲
جدول۵-۴: حجم تجارت کانتینری جهان در سالهای ۱۹۹۱-۲۰۱۰٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫۵۳
جدول۵-۵: ترافیک کانتینری جهان در ۲۰۲۵ …………………………………………………………………………………………………….۵۴
جدول۵-۶: مقایسه آیتم های اقتصادی و کانتینری ایران و جهان در سال های ۲۰۱۰-۱۹۹۲٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫۵۴
جدول ۵-۷: برآورد حجم ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی در سال ۱۴۰۴٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫۵۸
جدول۵-۸: تعداد و نوع تسهیلات بندر شهید رجائی ……………………………………………………………………………………….۶۲
جدول ۵-۹: برآورد تعداد تجهیزات و تسهیلات ترمینال کانتینری شهید رجائی در سال ۱۴۰۴٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫۶۷
جدول ۵-۱۰: پیش بینی شاخص های مهم اقتصادی بر مبنای سند استراتژی توسعه صنعتی……………………….۷۰
جدول ۵-۱۱: تخمین هزینه های احداث تجهیزات وتسهیلات بندر شهید رجایی در سال ۱۴۰۴ ………………..۷۳
جدول ۶-۱: برآورد تعداد و هزینه تجهیزات و تسهیلات کانتینری بندر شهید رجایی در سال ۱۴۰۴٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫۷۷
جدول پ ۱-۱ برآورد حجم ترافیک کانتینری جهان بر اساس مدل سناریو……………………………………………………۸۶
جدول پ ۱-۲ برآورد حجم ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی بر اساس مدل سناریو……………………………….۸۷
جدول پ ۱-۳ پیش بینی اسکله های کانتینری مورد نیاز بندر شهید رجایی بر اساس مدل سناریو…………..۸۸
جدول پ ۱-۴ پیش بینی تعداد گنتری کرین های مورد نیاز بندر شهید رجایی بر اساس مدل سناریو……..۸۹
جدول پ ۱-۵ برآورد تعداد ترانستینر مورد نیاز بندر شهید رجایی بر اساس مدل سناریو………………………….۹۰
فصل اول : کلیات
۱-۱مقدمه
حمل و نقل همواره از مهمترین بخشهای مرتبط باهرگونه فعالیتهای تولیدی و خدماتی به شمار رفته و یکی از عوامل مؤثر در رشد و توسعه اقتصادی هر کشور محسوب می گردد. از بین بخشهای متفاوت حمل و نقل (زمینی، هوایی و دریایی)، بخش حمل و نقل دریایی بنا به دلایل اقتصادی از جمله، هزینه پایین­ترحمل و نقل در مقایسه با سایر بخشها و همچنین، حجم بسیار بالا و ظرفیت فوق­العاده، مهمترین بخش محسوب می گردد. با توجه به سهم بسیار بالای بخش حمل و نقل دریایی در صرفه جویی هزینه ها، این بخش غالباً نقش فعالی در القای اصلاحات و خواسته­ های خود به سایر بخشها دارد. شبکه حمل و نقل به ویژه در بخش دریایی، به دلیل گستردگی ارتباطات جهانی و مبادلات بین ­المللی، همواره در معرض تغییرات محیطی قرار داشته و دارد. این تغییرات را می­توان بصورتهای تکنولوژیکی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در نظر گرفت که هر یک به نوعی می تواند بر نحوه عملکرد سایر بخشها و همچنین بر شبکه حمل و نقل تأثیر گذار باشد (غروی، ۱۳۸۱).
یکی از مهمترین تغییرات تکنولوژیکی، پیدایش کانتینر و گسترش کاربرد آن در سطح وسیع در شبکه حمل و نقل بین المللی است. کانتینر به دلیل امتیازات خاص خود، به سرعت در شبکه حمل و نقل رسوخ پیدا کرده و کلیه کشورهای جهان را ملزم به اصلاح سیستم حمل و نقل خود نموده است.کانتینری کردن به معنای جابجایی محموله ها در کانتینرها، سیستمی است که در دریا و خشکی پیشرفت کرده است، کانتینری شدن حمل و نقل بین المللی از اواخر دهه ۶۰ میلادی با ورود کانتینر آغاز شده و در دهه ۷۰ میلادی توسعه یافته است (غروی، ۱۳۸۱).
با توجه به گرایش روز افزون ناوگان حمل و نقل دریایی جهان در جهت کانتینری نمودن محمولات، جهت پاسخگویی به نیازهای واردات و صادرات هر کشور، بدون شک کانتینریزاسیون به عنوان اصلی ترین مشخصه توسعه اقتصادی کشورها محسوب شده و بخش قابل توجهی از اقتصاد هر کشور را تشکیل می دهد. اهمیت این موضوع وقتی قابل ذکر است که امروزه بیش از ۹۰ درصد کالاهای تجاری توسط حمل و نقل دریایی جابه جا می گردد و در این روش نیز سهم حمل و نقل کانتینری در حال افزایش می­باشد، اگر چه تعیین ارزش مالی محمولات در حمل و نقل کانتینری، تقریباً غیر ممکن است اما صندوق توسعه و تجارت سازمان ملل ارزش آن را تا حدود ۵ درصد مجموع تجارت جهانی برآورد کرده است( صفارزاده و همکاران، ۱۳۸۵).
در ابتدای این فصل توضیح مختصری در خصوص اهمیت مسئله آینده نگاری ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی ارائه شده و سپس اهداف تحقیق به طور خلاصه شرح داده می شود و در ادامه روش های دست یابی به این اهداف نیز مشخص خواهد شد .
۲-۱بیان مسئله
کشور ایران با حدود ۳۰۰۰ کیلومتر مرز دریایی، موقعیت ویژه ای در منطقه و نیز به لحاظ ارتباط با آبهای جهان از اهمیت فوق­العاده ای در بخش حمل و نقل دریایی برخوردار است و از سویی دیگر با قرار گرفتن در مسیر تجارت جهانی موقعیت بسیار ممتازی دارد که می تواند منشأ درآمدهای اقتصادی فراوانی باشد، همچنین ایران به دلایل مختلفی از جمله جغرافیای دریایی، داشتن موقعیت مناسب در بین کشورهای اروپایی و آسیای میانه، دسترسی به خلیج فارس و دریای عمان در جنوب و دریایی خزر درشمال و قرار گرفتن در مسیر کریدور شمال- جنوب و نیز شرق- غرب به عنوان چهار راه تجارت جهانی مطرح است (طرح جامع بنادر ایران، ۱۳۸۳).
از این رو کشور ایران به منظور دستیابی به سهم بیشتر در این صنعت (ازنظر تناژ و درآمد)، چاره­ای جز تقویت ظرفیت­های باالقوه و اجرای طرح­های توسعه­ای شبکه حمل و نقل، ایجاد زیرساختهای مرتبط، سرمایه گذاری، مدیریت و توسعه تجهیزات و منابع انسانی در بنادر را نخواهد داشت و از آنجایی که بر اساس نتایج مطالعات طرح جامع بنادر کشور ظرفیت عملیاتی بنادر کشور درسال ۱۳۹۴ به ۱۶۰ میلیون تن خواهد رسید که نیمی از آن (۷ میلیون تی ای یو) به صورت کانتینری می­باشد، بنابراین شناخت فاکتورها و عوامل مؤثر بر ترافیک کانتینری در بنادر کشور و در نظر گرفتن طیف وسیعی از حالت­های ممکن در عملیات کانتینری در سال­های آتی به منظور استفاده از ظرفیت و پتانسیل­های کشور در این صنعت و برنامه ریزی جهت ایجاد زیرساخت­های لازم برای تحقق اهداف خویش بسیار حائز اهمیت است. بی تردید در این چارچوب مطالعه و تحقیق در خصوص وضعیت­های ممکن در آینده ممکن ترافیک کانتینری بنادر کشور به عنوان یک برنامه استراتژیک در بخش حمل و نقل دریایی و به ویژه حمل و نقل کانتینری مطرح بوده و می ­تواند در بر گیرنده تمامی جوانب اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و عمرانی ملی با نگرش به سند چشم انداز توسعه بیست ساله کشور^[۱]موجب گردد تا کلیه سرمایه گذاری­ها در توسعه این بخش با هماهنگی بیشتر دستگاه ها و در چارچوب اهداف مشخص و اولویت­ بندی شده به نتیجه مطلوب­تری دست یابد و منجر به ساخت، توسعه و تجهیز بنادر در ابعاد لازم، استفاده از تجهیزات پیشرفته و نهایتاً استفاده از تکنولوژی مدرن اطلاعاتی و نهادینه سازی جهت پذیرش مناسب محمولات، افزایش میزان ترانزیت، ترانشیپ، واردات و صادرات و به ویژه صادرات غیر نفتی به منظور دست یابی به امری حیاتی در افزایش رشد اقتصاد ملی و توسعه پایدار گردد. از آنجا که در معادلات سیاسی و اقتصادی و لجستیکی کشور در قرن بیست و یکم، نقش بنادر بسیار حساس و سرنوشت ساز است، بنابراین برای ایجاد و حفظ کریدورهای جابجایی کالای منطقه در کشورمی بایست بنادر خود را با ظرفیتی مناسب، تجهیزات مدرن و پیشرفته، ایمن و سریع مجهز نماییم و این اهداف بدون برنامه ریزی و داشتن اطلاعات کافی از حالت های ممکن درامر جابه جایی محمولات محقق نخواهد شد(طرح جامع بنادر ایران، ۱۳۸۳).

بنابراین در این تحقیق به دنبال آن هستیم تا حجم تقاضاهای بالقوه ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی در حالت­های مختلف را تعیین نماییم. در این تحقیق هدف از آینده نگاری، پیش بینی بر مبنای مدل های اقتصادسنجی آینده و گذشته نیست، بلکه این تحقیق تلاش می­نماید تا با ایجاد تغییر در فاکتورهای موثر در صنعت حمل ­و ­نقل کانتینری، آینده های این صنعت در سال ۱۴۰۴ را پیش ­بینی نماید تا از این طریق حالت­های مختلف توسعه و یا ایجاد زیرساختهای جدید به منظور افزایش حجم عملکرد بنادر کشور در دستور کار برنامه­ ریزان بندری قرار گیرد. با توجه به اینکه پیش نیاز چنین هدفی داشتن برنامه ریزی صحیح و جامع بوده و هیچ برنامه­ ریزی نیز بدون مطالعه و پژوهش محقق نخواهد شد و نظر به اینکه سال ۱۴۰۴ سال پایان سند چشم انداز کشور می باشد، بنابراین آینده- نگاری ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی از سال ۱۳۹۰ لغایت ۱۴۰۴ با توجه به اصلی­ترین متغیرهای اثر گذار با رویکردی متفاوت می ­تواند پیش نیاز و مأخذی برای برنامه­ ریزی در پانزده سال آتی حمل و نقل دریایی در آن بندر باشد .
۱-۳ اهمیت،ضرورت و کاربرد نتایج
نظر به اینکه برنامه ریزی مبنای توسعه اقتصادی هر کشور محسوب شده و به منظور ایجاد هر برنامه­ای نیز تصویری هرچند خام و مختصر مورد نیاز است و از آنجا که آینده نگاری موضوعی است که به طور خاص با جهان در حال تغییر کنونی عجین شده و بنابراین محققین را وادار می­سازد کند تا به منظور مواجه منطقی با فرصتها و تهدیدهای احتمالی ، آینده­ای هرچند مبهم، اما منسجم را بر اساس روندها و رویدادهای گذشته و موجود پیش ­بینی نمایند. در بخش حمل و نقل دریایی داشتن تصویری از وضعیت آتی به منظور ارائه برنامه ­های جامع ضرورتی اجتناب- ناپذیر است. حمل و نقل کانتینری روند رو به رشدی را در سال های اخیر تجربه نموده و این تحقیق تلاش می­نماید تا با نگاهی علمی اهمیت و لزوم توجه به این موضوع را در بندر شهید رجایی بیان نماید.
یکی از مهمترین دلایل انتخاب موضوع این تحقیق را می­توان احتمال از بین رفتن موقعیت بندر شهید رجایی در زنجیره حمل و نقل بین المللی دریایی در سال های آتی بر شمرد. این تحقیق با شناسایی متغیرهای اثرگذار بر حمل و نقل کانتینری می تواند حساسیت این بخش بر هر یک از متغیرها را نشان دهد. در نتیجه بیشترین کاربرد این تحقیق در جامعه برنامه­ ریزی حمل و نقل کشور و خصوصا” در بخش حمل و نقل دریایی متصور می­باشد. هر نوع تغییری که در متغیرها ایجاد شود می تواند سرمنشا تغییرات بعدی در حجم ترافیک کانتینری و متعاقبا تعداد تجهیزات اصلی مورد نیاز گردد. برخی دیگر از کاربردهای این تحقیق عبارتند از:
استفاده از آن در تدوین برنامه جامع بندر شهید رجایی در سال های آتی
استفاده از آن به عنوان پیش نیازی در تهیه برنامه های استراتژیک درایجاد بازارهای جدید در بندر شهید رجایی.
استفاده از آن به منظور مقایسه برخی از شاخص های عملیاتی بندر شهید رجایی با بنادر مهم منطقه و جهان.
فراهم آوردن پیش نیازی برای اصلاح ساختار نظام عملیات کانتینری موجود در بندر شهید رجایی و برنامه ریزی در جهت افزایش کارایی در آن بندر.
استفاده از آن به منظور ارزیابی اقتصادی سرمایه گذاری های در نظر گرفته شده آتی در بندر شهید رجایی و پیشگیری از هدر رفتن منابع مالی موجود و اولویت بندی در سرمایه گذاری ها.
برنامه ریزی در جهت جلب خطوط اصلی کشتیرانی پس از رفع موانع ظرفیتی و تجهیزاتی در بندر شهید رجایی در جهت افزایش ظرفیت عملیاتی در آن بندر.
۱-۴ اهداف تحقیق
هدف اصلی این پژوهش بررسی و تعیین حجم تقاضای های بالقوه ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی در سال ۱۴۰۴ و ارزیابی آن با میزان عرضه خدمات کانتینری قابل ارائه در آن بندر می باشد.
اهداف فرعی این تحقیق عبارتند از :
تعیین تعداد تجهیزات عملیات کانتینری شامل گنتری کرین ها، ترانستینر ها وکشنده های مورد نیاز جهت پاسخگویی به تقاضای ترافیک کانتینری در سال ۱۴۰۴ .
تعیین میزان اراضی پشتیبانی مورد نیاز جهت پاسخگویی به تقاضای ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی در سال ۱۴۰۴
تعیین تعداد اسکله های کانتینری مورد نیاز جهت پاسخگویی به تقاضای ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی در سال ۱۴۰۴
۱-۵ فرضیات تحقیق
این مطالعه برای پاسخ­گوئی به فرضیاتی طراحی شده که در اینجا بعنوان فرضیات اصلی تحقیق شناسایی شده و هسته اصلی تحقیق نیز به منظور پاسخ­گوئی به این فرضیه ها طراحی طراحی شده اند. فرضیه اصلی این تحقیق مستقیما به تعیین کمی حالت­های مختلف تقاضای ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی در سال ۱۴۰۴ خواهد پرداخت. مهمترین فرضیاتی که در این تحقیق پرداخته خواهد شد عبارتند از:
فرضیه اصلی:
خدمات کانتینری قابل ارائه موجود در بندر شهید رجایی پاسخگوی حجم تقاضای ترافیک کانتینری آن بندر در سال ۱۴۰۴ نمی باشد.
فرضیات فرعی: