شکل ۲-۱ مفهوم قدیم (فروش) وجدید بازاریابی (۱)

منبع : روستا – احمد،ونوس – داور، ابراهیمی – عبدالحمید ،بازاریابی و مدیریت بازاریابی ،
تهران – (انتشارات سمت ،۱۳۷۵ ،ص ۱۸ )
پایه های گرایش چهار عامل است:
الف) خریدار گرایی: علت وجودی سازمان، ارضاء کردن خواسته های مشتریان هدف است.
ب) نگرش سیستمی: سازمان باید به تصمیم گیری با نظر سیستمی بنگرد.
ج) هدف گرایی: سازمان باید در جستجوی بازده رضایت بخش برای سرمایه گذاری های صاحبان شرکت باشد.
د) بازاریابی همگانی: سازمان باید دارای بینش وسیعی باشد.

۲-۳-۵ گرایش بازاریابی اجتماعی

برخی از صاحبنظران اعتقاد دارند که گرایش بازاریابی بر خواسته های مشتریان منتخب بیش از حد تاکید می کند و رفاه اجتماعی را به حساب نمی آورد. این افراد طرفدار وسیع تر کردن فلسفه بازاریابی جهت منطبق کردن آن با فلسفه مسئولیت اجتماعی شرکت ها هستند. فلسفه بازاریابی اجتماعی مستلزم این است که بازاریابان نه تنها خواسته های مشتریان را به حساب آورند، بلکه خواسته های مردم دیگر را که رفاهشان به عملیات شرکت بستگی دارد، را نیز در نظر بگیرند. لازمه این امر این است که بازاریابان مسئولیت اجتماعی خود را قبول کنند و متوجه باشند که در داخل یک سیستم اجتماعی بزرگتر فعالیت می کنند و نسبت به غیر مشتریان نیز متعهد باشند.

۲-۴ ماهیت و اهمیت ترفیعات و تشویقات

هنگام بررسی سیستمی از شرکت ها باید فعالیت های ترفیعی به عنوان سیستم های فرعی درون سیستم کل بازاریابی شناسایی شود. این عمل یعنی هماهنگ کردن فعالیت های نیروی فروش، برنامه های تبلیغاتی، و دیگر فعالیت های تشویقی.
متأسفانه در بسیاری از شرکت ها و سازمانهای امروزی این فعالیت ها به صورت جداگانه و انفرادیهنگام بررسی سیستمی از شرکت ها باید همه فعالیت های ترفیعی به عنوان سیستم های فرعی درون صورت می گیرد. به عنوان مثال بین مدیریت تبلیغات و مدیریت فروش رقابت و برخوردهای غیر منطقی دیده می شود. از لحاظ تئوریک اقتصادی، هدف اصلی ترفیعات عبارتست از تغییر محل و مشکل منحنی های تقاضا و درآمد برای محصولات شرکت. به طور اساسی ترفیعات یا ارتقاء عبارتست از مجموعه فعالیت های اطلاع رسانی، ترغیب و اثر گذاری که این سه کاملاً با هم مرتبط اند. (کاتلر، فیلیپ، ۲۰۰۴)

۲-۵ روش های ترفیع:

مهمترین روش به کار گرفته شده برای ترفیع عبارت است از: فروش حضوری، روابط عمومی، تبلیغات و پیشبرد فروش که منظور از پیشبرد فروش هماهنگ کردن و فراهم آوردن فعالیت های فروش حضوری و تبلیغات است که خود فعالیت هایی مانند استقرار ویترین ها در فروشگاه ها، برگزاری نمایشگاه های تجاری، استفاده از نمونه ها و جوایز را برمی گیرد. بعلاوه گروهی از راهبردهای بازاریابی نظیر تقسیم بازار و محصولات متمایز مربوط به همین گروه است.

۲-۶ تعیین ترکیب فعالیت های تشویقی:

یکی دیگر از وظایف مهم در مدیریت بازاریابی، تعیین موثرترین ترکیب ترفیعی است. در این مورد از وسایل متعددی می توان استفاده کرد. مشکل این است که مدیریت از میزان دقیق اثر بخشی و کارائی تبلیغات، آگهی ها، فروش شخصی و وسایل ترفیعی دیگر برای دستیابی به اهداف و برنامه های فروش اطلاع ندارد و نمی تواند که تا چه حد باید برای فعالیت های ترفیعی خرج کند.

۲-۷ عوامل موثر بر ترکیب ترفیع:

چهار عامل در تصمیمات مدیریت راجع به ترکیب ترفیع تاثیر دارند که عبارت است از:
– میزان پول در دسترس: این عامل تعیین کننده حقیقی ترکیب ترفیع است و در واقع نحوه استفاده موثر و برتری هر کدام از وسایل ترفیعی را مشخص می سازد برای مثال دادن آگهی در روزنامه ها، رادیو و تلویزیون یا برتری فروش حضوری بر آگهی ها.
– چگونگی و ماهیت بازار: این عامل در برگیرنده حوزه جغرافیایی بازار، میزان تمرکز بازار و نوع مشتریان است که باید جزئیات هر کدام بررسی شود.
– ماهیت محصول:برای عرضه محصولات مصرفی و صنعتی از روش های مختلفی استفاده می شود. برای مثال در مورد محصولات مصرفی ترکیب ترفیع ممکن است تحت تاثیر نکاتی از قبیل رفاه نحوه خرید کردن و اختصاصی بودن محصول قرار گیرد و فروش حضوری و ویترینهای نمایش در آن نقش بسیار کمی داشته باشد. اما در مورد محصولات صنعتی بیشتر بر فروش حضوری و شخصی تاکید می شود.
– چرخه عمر محصول: از آنجا که هر محصول دارای منحنی عمر خاصی است و معمولاً مراحلی از قبیل، رشد، بلوغ و اشباع و افول را می گذراند، تصمیمات مربوط به روش ترکیب ترفیع با توجه به مرحله ای که محصول در آن قرار دارد، اتخاذ می شود. برای مثال در مورد محصولاتی که در مرحله معرفی قرار دارند، مشتری از امتیازات آن آگاهی ندارد ترکیب ترفیع باید برآگاهی دادن به مشتریان و آموزش آنان برای رفع نیازها و برآوردن خواسته هایشان باشد. معمولاً تاکید زیاد بر فروش شخصی و حضوری برای عرضه محصول جدید یا ورود به بازار جدید لازم به نظر می رسد. در مورد محصولات صنعتی ممکن است فعالیت های ترفیعی به صورت ایجاد نمایشگاه های مخصوص باشد.

۲-۸ اجزای آمیخته ترفیع و تشویق عبارتند از:

الف) آگهی: ارائه غیر شخصی محصولات و خدمات و ایده ها به وسیله مسئول شناخته شده.
ب) پیشبرد فروش: محرکهای کوتاه مدت برای تشویق فروش یا خرید محصولات و خدمات.
ج) روابط عمومی: ایجاد تقاضا با ارائه اخبار شایان توجه در رسانه ها بدون پرداخت هزینه.
د) فروش تخصصی: ارائه اطلاعات بطور حضوری به دیگران (خریداران بالقوه) برای فروش محصولات یا خدمات.[۳]

شکل ۲-۲ : جایگاه تبلیغات در بازاریابی و مراحل یک برنامه تبلیغاتی

منبع : محمدیان ، محمود، مدیریت تبلیغات ، از دید بازاریابی ، انتشارات حروفیه، تهران ۱۳۷۹، چاپ اول

۲-۹ انواع بازاریابی

بازاریابی دارای دامنه بسیار گسترده ای است که تمام امور زندگی بشر را در بر می گیرد، زیرا طبق تعریفی که از محصول داشتیم محصول هر چیزی است که به نحوی نیاز یا خواسته ای را برآورده سازد. با این تعریف می توان شخص، سازمان، ایده ، مکان، خدمت و هر نوع کسب و کار تجاری یا غیرتجاری را محصول قلمداد کرد؛ در نتیجه هر کدام از آنها نیاز به بازاریابی با مفهوم کامل و ابعاد گسترده آن دارد.

۲-۹-۱ بازاریابی خود (شخصی)

بازاریاب موفق کسی است که پیش از هر نوع فعالیت بازاریابی برای محصول یا سازمان بتواند توانایی های خود را بدرستی بشناساند. بازاریابی شخصی یعنی تمام فعالیت هایی که برای ایجاد، حفظ یا تغییر طرز فکر و برداشت رقبا و دیگران نسبت به فرد انجام می گیرد. این نوع بازاریابی اگر چه در مورد شخصیتهای سیاسی، ورزشی، هنری، ادبی و علمی مطرح است می تواند برای هر کس در هر جا از استخدام تا ازدواج و دیگر امور زندگی موثر و مفید باشد. بازاریابی باید حد اعتدال را در نظر بگیریم و با ترفندها، فنون و شیوه های اجرای آن آشنا باشیم. بازاریابی شخصی یعنی شناساندن و عرضه قابلیت ها و توانایی های خود به افرادی که خواهان و نیازمند آن هستند. چه بسیار افرادی که دارای استعدادها و تخصصها و ایده های بسیار ارزنده ای بوده، می توانسته اند پاسخگوی نیازهای فردی و اجتماعی بسیاری باشند، اما به علت عدم توانایی در بازاریابی خود، در حوزه هایی محدود فعال بوده، یا منزوی و مأیوس مانده اند.

۲-۹-۲ بازاریابی سازمان

سازمانها نیز باید خود را به درستی به مردم معرفی کنند. بازاریابی سازمان یعنی تمام فعالیت هایی که باعث ایجاد، تغییر یا حفظ طرز تلقی، رفتار و برداشت مخاطبان نسبت به سازمان می شود. مسولان روابط عمومی سازمانها بازاریابانی هستند که می توانند سازمان را در جامعه به درستی بشناسانند و تصویری مثبت از آن ارائه دهند یا اینکه آن را تضعیف یا بی اعتبار کنند. بازاریابی جدید بر این باور است که همه کارکنان شرکت با روحیه بازارگرایی همگانی، بازاریابی سازمان هستند و در ایجاد ذهنیت و تصویری مثبت از سازمان در جامعه نقش مهمی دارند. در بازاریابی سازمان باید تجسم و تصور مردم را نسبت به سازمان بدقت ارزیابی کرد و آن را بهبود بخشید.

۲-۹-۳ بازاریابی مکان

یکی از مهمترین منابع درآمد بسیاری از کشورها یا شهرها جذب توریست یا «گردشگر» است. توانایی در بازاریابی مکانها، بناها، ساختمان های تاریخی و تفریحگاه ها، نیازمند آشنایی با فعالیت های بازاریابی ویژه ای است که افراد خاصی می طلبد. بازاریابی مکان یعنی تمام فعالیت های مربوط به آگاه کردن، جلب نظر مردم و جذب آنها و تغییر طرز تلقی آنها از مکانها و امکانات یک شهر، منطقه یا کشور. بازاریابی مکان و تحقیق، برنامه ریزی، آموزش، تسهیلات و امکانات گوناگون نیاز دارد. این نوع بازاریابی برای جامعه بسیار سازنده و مفید است.

۲-۹-۴ بازاریابی ایده

– نظارت بر فرایند مشارکت (ازکیا غفاری۱۳۸۳،ص۲۹۲).
یونسکو نیز مشارکت را فرایندی برای خود آموزی اجتماعی و مدنی؛ حق بشر و پیش شرط توسعه ” می داند و معتقد است توسعه باید از مردم و از آنچه می خواهد و از آنچه می اندیشند و باور دارند آغاز شود (اکبری،۳۰:۱۳۸۳).
تعدد و گستردگی سازمان های محلی و غیر دولتی در یک جامعه، شاخص و بیانگر وجود مشارکت اجتماعی در آن جامعه است؛ تا جائی که جامعه ی مدنی به واسطه ی بسط و گسترش مشارکتهای اجتماعی و نهادهای مدنی تعریف می شود. نهادهای مدنی، تشکلهایی مردمی و غیر دولتی هستند که در حد فاصل توده های مردم با دولت وجود می آیند و بخشی از مردم را برای دست یابی به هدفی مشخص، و در یکی از حوزه های اجتماعی سازماندهی می کنند «دامنه فعالیت این نهادها که به منظور مشارکت سازمان یافته ی مردم تشکیل می گردند بسیار گسترده است. اتحادیه های صنفی، احزاب سیاسی، بنگاه های اقتصادی خصوصی، شرکتهای تعاونی، گروه های هنری، مطبوعات، موسسات خیریه و حتی اجتماعات محلی مشتمل بر ساکنان یک خیابان و محله می توانند مثال هایی از نهادهای مدنی باشند» (ازکیا، غفاری ۲۹۲:۱۳۸۳).
بنابراین مشارکت اجتماعی را می توان فرایند سازمان یافته ای دانست که از سوی افراد جامعه به صورت آگاهانه، داوطلبانه و جمعی با در نظر داشتن هدف های معین و مشخص به منظور سهیم شدن در منابع قدرت انجام می گیرد. شهود چنین مشارکتی، وجود نهادهای مشارکتی چون انجمن ها، گروه ها، سازمان های محلی و غیر دولتی است .( ازکیا، غفاری ۲۹۳:۱۳۸۳).
دو مثال برای درک اهمیت و معنی سرمایه ی اجتماعی :
الف) فرض کنید گروهی از قاچاقچیان حرفه‎ای تصمیم گرفته‎اند برای انجام یک قاچاق بزرگ مثل وارد کردن خودرو یا گوشتهای آلوده با هم همکاری کنند اینها علاوه بر داشتن دانش و تجربه کافی برای انجام این کار تمامی تجهیزات و لوازم مورد نیاز را نیز فراهم کرده باشند. یعنی سرمایه انسانی و سرمایه فیزیکی فراهم است حال آیا با وجود این دو دسته شرایط قاچاق بزرگ انجام خواهد شد. جواب مسلماً منفی است تا زمانی که گروه قاچاقچیان در میان خودشان اعتماد متقابلی نداشته باشندو تازمانی که قواعد جدی و آهنینی برای همکاری برقرار نباشد و حق و یا سهم هر یک از افراد پیشاپیش مشخص نباشد اقدام مشترک برای قاچاق آغاز نخواهد شد.
این اعتماد متقابل میان دزدان و پایبندی به قواعد مورد توافق محیط همکاری یا سرمایه اجتماعی سازمان قاچاقچیان محسوب می‎شود پس وقتی برای موفقیت دسته‎جمعی در انجام امور غیرقانونی، قانونمندی و قانونمداری شرط است و برای کامیابی غیرمنطقی منطق لازم است و برای موفقیت غیر قابل اعتمادترین گروه ها اعتماد لازم است بی‎گمان جامعه صالحان نیز برای رشد و توسعه و دستیابی به اهداف بزرگ بیش‎ترین نیاز را به سرمایه اجتماعی دارد.
بی‎سرمایه اجتماعی هیچ اجتماعی به هیچ سرمایه‎ای نمی‎رسد. در سازمانها و بنگاه ها و جوامع امروزی سرمایه اقتصادی از نظر درجه اهمیت پایین‎ترین مرتبه را دارد. در بازارهای امروزی میلیاردها دلار معامله صرفاً براساس اعتماد و توافق دوجانبه صورت می‎گیرد به خصوص در بازارهای بورس و بازار آتی‎ها که گاه محصولی که در چند ماه آینده تولید می‎شود از امروز مورد معامله قرار می‎گیرند.در بازار نفتی میلیون ها بشکه صرفاً بر اساس یک توافق ظاهری معامله می شود.
ب) مثال بارزتر سرمایه اجتماعی تیم فوتبال است که در آن زمین چمن و تجهیزات ورزشگاه سرمایه مادی و اقتصادی و بازیکنان و مربیان تکنیکی سرمایه انسانی و داوران بی‎طرف و قواعد تعریف شده و روشن بازی و رفتار اخلاقی بازیکنان در مجموع سرمایه اجتماعی بازی را شکل می‎دهند اگر چه این سه دسته سرمایه مکمل یکدیگرند اما ترتیب اهمیت آنها قابل شناسایی است. حال ببینیم اگر تک‎تک این سه سرمایه را حذف کنیم چه اتفاقی رخ خواهد داد. اگر عده‎ای فوتبالیست داشته باشیم و یک ورزشگاه اما هیچکدام از بازیکنان حاضر نباشند به قواعد بازی تن در دهند و یا هیچ کس را بعنوان داور قبول نداشته باشند هرگز بازی صورت نمی‎گیرد لذا در صورت فقدان سرمایه اجتماعی اصلاً بازی فوتبال صورت نمی‎گیرد اما اگر بازیکنان باتجربه و تکنیکی نباشند یعنی سرمایه انسانی موجود نباشد بازی صورت می‎گیرد اما بسیار بی‎رونق و ناپخته و بدون جذابیت بگونه‎ای که هیچ تماشاگری را جذب نمی‎کند پس در این حالت بازی آغاز می‎شود ولی در دستیابی به اهداف خود موفق نیست حال اگر بازیکنان تکنیکی، باتجربه حضور داشته باشند و داور بی‎طرف نیز قواعد تعریف شده را اعمال و نظارت نماید اما ورزشگاه وجود نداشته باشد می‎توان بازی جالب و جدی و پرحرارتی را در یک زمین ساده انجام داد.

۲-۹- اهمیت و مزایای سرمایه اجتماعی

مزایای متعدد و زیادی را می توان برای سرمایه اجتماعی برشمرد؛ مزیت اصلی و عمده سرمایه اجتماعی دراختیار گذاشتن اطلاعات زیادی با هزینه پایین و زمان اندک برای بازیگرانی است که نقش اصلی را درسرمایه اجتماعی ایفا می کنند. سرمایه اجتماعی علاوه بر در اختیار قرار دادن سرمایه زمینه های تحلیل و ارزیابی آن را نیز فراهم می نماید. بعنوان مثال، کلمن نشان داد که پیوندهای موجود در شبکه ، محور تئوری سرمایه اجتماعی، امکان ارزیابی اطلاعات مربوط به فرصتهای شغلی را به اعضای می دهد و آنها را در انتخاب شغل مورد نظر کمک می کند.
شبکه های میان سازمانی که حاصل کار سرمایه اجتماعی است مزایای مختلفی برای سازمان دارد که از جمله کسب مهارتها و دانش جدید از سوی اعضای شبکه های مزیتی است که می تواند در سازمان های چند بخش کاربرد داشته باشد. تحقیقات دیگری نشان داد که شرکت های چند ملیتی برای تبادل اطلاعات و تسریع در جریان ارتباطات می توانند از این تئوری استفاده برند.
کسب قدرت و نفوذ از مزایای دیگر سرمایه اجتماعی است. کلمن در نوشته های خود اشاره به واژه “کلوپ نمایندگان مجلس” دارد که در واقع منظور بحث “قدرت” است برخی نمایندگان قدرت بیشتری نسبت به نمایندگان دیگر دارند چرا که آنها تعهدات متفاوت با سایر نمایندگان برای خود ایجاد کرده اند و ا ز اعتبار تعهدات برای مشروعیت بخشیدن به رفتار خود استفاده می کنند. یک چنین قدرتی به بازیگر اصلی ( در سرمایه اجتماعی ) اجازه می دهد تا به اهداف خود دست یابد.
مزیت دیگر سرمایه اجتماعی ایجاد “یکپارچگی” در نیان اعضا است. هنجارها و باورهای محکم موجب ایجاد شبکه اجتماعی قوی می شود که در بر گیرنده آداب و رسوم و قوانین خاصی است و این هنجار جایگزینی کنترلهای رسمی می شود. در این رابطه اُچی (۱۹۸۰) چنین استدلال می کند که سازمان های قبیله ای با هنجارهای مشترک قوی از هزینه های اندک نظارت بهرمند بوده و تعهد بالایی را در اختیار دارند که در واقع همان سرمایه اجتماعی است (آلدر و ووکون، ۱۹۹۹ به نقل از الوانی، ۱۳۸۰،ص۶).
علاوه بر مزایایی فوق بکار گیری سرمایه اجتماعی در سطح سازمان دارای مزایایی مانند ایجاد سازمان کاری و تیمهای منعطف، ارائه ساز و کارهای برای بهبود مدیریت عملکرد گروهی، زمینه سازی برای توسعه سرمایه های غیر مادی در سازمان و افزایش تعهد اعضا و کارکنان سازمان نسبت به مصلحت عامه است (لیانا و برن، ۱۹۹۹ به نقل از الوانی، ۱۳۸۰،ص۶).

۲-۱۰- ابعاد سرمایه اجتماعی براساس مدل ناهاپیت و گوشال

ناهاپیت و گوشال با رویکردی سازمانی جنبه های مختلف سرمایه اجتماعی را در سه طبقه جای می دهند :
ساختاری، رابطه ای (مشتری) و شناختی

۲-۱۰-۱- بعد ساختاری

بعد ساختاری سرمایه اجتماعی اشاره به الگوی کلی تماسهای بین افراد دارد یعنی شما به چه کسانی و چگونه دسترسی دارید.. مهمترین جنبه های این عنصر عبارت است از روابط شبکه ای بین افراد ، پیکربندی شبکه ای، و سازمان مناسب.

۲-۱۰-۱-۱- روابط شبکه ای

پیشنهاد اصلی تئوری سرمایه اجتماعی این است که روابط شبکه ای امکان دسترسی به منابع (مثل دانش) را فراهم می سازند. روابط اجتماعی، ایجاد کننده کانالهای اطلاعاتی هستند که میزان زمان و سرمایه گذاری مورد نیاز برای گردآوری اطلاعات را کاهش می دهند .

۲-۱۰-۱-۲-پیکربندی روابط شبکه ای

پیکربندی کلی روابط شبکه ای یک جنبه مهم سرمایه اجتماعی را شکل می دهد که می تواند بر توسعه سرمایه فکری تاثیر بگذارد. برای مثال سه میژگی ساختار شبکه : تراکم، پیوند و سلسله مراتب همگی از طریق تاثیر بر میزان تماس یا قابلیت دسترسی اعضا شبکه باعث انعطاف پذیری و سهولت تبادل اطلاعات می شوند.برای مثال برت بحث می کند که شبکه پراکنده با تعداد تماسهای بسیار کم فراهم کننده مزایای اطلاعاتی بیشتری است. شبکه متراکم از این جهت که فراهم کننده اطلاعات متنوع کمتر با همان هزینه شبکه پراکنده است، شبکه ای ناکارا است. همچنین هانس پی برده است که پیوندهای ضعیف مانع انتقال دانش می شوند.

۲-۱۰-۱-۳- سازمان مناسب

سرمایه اجتماعی ایجاد شده از جمله روابط و پیوندها ، هنجارها و اعتماد در یک محیط خاص، اغلب می تواند از یک محیط اجتماعی به محیط اجتماعی دیگر انتقال داده شود و بدین ترتیب بر الگوی تبادل اجتماعی تاثیر گذارد.سازمان های اجتماعی مناسب می توانند یک شبکه بالقوه به افراد و منابع شان از جمله اطلاعات و دانش را فراهم کنند و از طریق ابعاد شناختی و رابطه ای سرمایه اجتماعی ممکن است انگیزش و قابلیت را برای تبادل تضمین کنند.

۲-۱۰-۲- بعد شناختی

این عنصر اشاره به منابعی دارد که فراهم کننده مظاهر، تعبیرها و تفسیرها و سیستم های معانی مشترک در میان گروه ها است.مهمترین جنبه های این بعد عبارتند از زبان و کدهای مشترک و حکایات مشترک

۲-۱۰-۲-۱-زبان و کدهای مشترک

به دلایل مختلفی زبان مشترک بر شرایط ترکیب و تبادل دانش تاثیر می گذارد. اول اینکه، زبان کارکرد مستقیم و مهمی در روابط اجتماعی دارد، چرا که ابزاری است که افراد از طریق آن با یکدیگر بحث می کنند ، اطلاعات را مبادله می کنند ، از یکدیگر سوال می پرسند و در جامعه امور تجاری انجام می دهند. دوم اینکه ، زبان بر ادراکات مان تاثیر می گذارد. کدها همچنین یک چارچوب مرجع برای مشاهده و تفسیرمان از محیط فراهم می کنند. سوم اینکه ، زبان مشترک قابلیت ترکیب اطلاعات را افزایش می دهد.

۲-۱۰-۲-۲- حکایات مشترک

اسطوره ها، داستان ها و استعاره ها ابزارهای قدرتمندی در اجتماعات برای ایجاد، تبادل و نگهداری مجموعه های معانی فراهم می کند. ظهور حکایت های مشترک در یک اجتماع باعث خلق و انتقال تفسیرهای جدیدی از رویدادها شده و ترکیب اشکال مختلف دانش ، که عموما به صورت پنهان هستند را تسهیل می کند.

۲-۱۰-۳- بعد رابطه ای

این عنصر توصیف کننده نوعی روابط شخصی است که افراد با یکدیگر به خاطر سابقه تعاملاتشان برقرار می کنند.مهمترین جی این بعد از سرمایه اجتماعی عبارتند از : اعتماد، هنجارها، الزامات و انتظارات، هویت.

۲-۱۰-۳-۱-اعتماد

تحقیقات نشان می دهد در جایی که روابط مبتنی بر اعتماد در سطح بالایی وجود دارد افراد تمایل زیادی برای تبادل اجتماعی و تعامل همکارانه دارند. میسزتال اظهار می دارد «اعتماد تامین کننده ارتباطات و گفتمان است». بویسوت نیز بر اهمیت اعتماد بین افراد برای ایجاد دانش در شرایط ابهام و عدم اطمینان زیاد تاکید دارد.

۲-۱۰-۳-۲- هنجارها

هنجارهای همکاری می توانند پایه ای قوی برای ایجاد سرمایه فکری بوجود آورند. برای مثال استارباک اهمیت هنجارهای اجتماعی صداقت و کار تیمی را به عنوان ویژگی های کلیدی شرکت های دانش محور یادآور می شود. هنجارهای تعاملی که اهمیت آنها در ایجاد سرمایه فکری نشان داده شده اند عبارتند از : تمایل به ارزش گذاری و پاسخ به تنوع، روحیه انتقادی و تحمل شکست.

۲-۱۰-۳-۳-الزامات و انتظارات

الزامات نشان دهنده یک تعهد یا وظیفه برای انجام فعالیتی در آینده است. کلمن الزامات را از هنجارهای عمومی شده متمایز می سازد و آن را به عنوان انتظارات ایجاد شده در درون روابط شخصی خاص در نظر می گیرد.ناهاپیت و گوشال در زمینه ایجاد سرمایه فکری اظهار می دارند که الزامات و انتظارات احتمالا بر دسترسی و انگیزش افراد و گروه ها برای تبادل و ترکیب دانش می گذارند..

۲-۱۰-۳-۴- هویت

هویت فرایندی است که در آن افراد احمی کنند با فرادی یا گروهی از افراد دیگر عضو یک گروه واحد هستند. کرامر و همکارانش دریافتند که احساس همانندی کردن با یک گروه یا جمع، نگرانی درباره فرایندها و نتایج جمعی را افزایش می دهد و بدین ترتیب احتمال فرصت تبادل اطلاعات افزایش می یابد. لویسکی و بیونک در تحقیق شان نشان می دهند که هویت گروهی چشمگیر نه تنها ممکن است فرصت های تبادل اطلاعات را افزایش دهد، بلکه هم چنین ممکن است فراوانی واقعی همکاری را بین اعضا افزایش دهد.در مقابل، جایی که گروه ها دارای هویت متمایز و مغایر هم هستند ، ممکن است موانع عمده ای را در برابر تسهیم اطلاعات، یادگیری و ایجاد دانش بوجود آورند.

۲-۱۱- اهمیت سرمایه اجتماعی در بحث های شرکت ها و عملکرد بازار

از دوران گذشته، توجه به شرکت ها به عنوان بازیگران اجتماعی و نیز دقت صاحب نظران به نیازها و مسائل مرتبط با شرکت، زمینه مساعدی را برای گسترش مفهوم سرمایه اجتماعی در حیطه سازمان ایجاد نموده است.
سرمایه اجتماعی از یک منظر، پدیده ای مدیریتی است و برای آن ویژگی های گوناگونی تعریف شده که شامل اعتماد (هنجار) ارزش ها و رفتارهای مشترک، ارتباطات، همکاری، تعهد متقابل ، شناخت متقابل و شبکه ها می باشد (ویلانو و آجوسا،۲۰۰۳ به نقل از اندیشمند،۱۳۸۸،ص۲۲).
سازمان هایی که دارای سطوح بالاتر سرمایه اجتماعی هستند، احتمال دارد تا نسبت به رقبایشان که دارای سرمایه اجتماعی کم تری هستند، موفق تر باشند (ناهاپیت و گوشال، ۱۹۹۸،ص۲۵۰).
سرمایه اجتماعی سازمانی، یک دارایی است که هم برای سازمان (از طریق ایجاد ارزش بریا ذینفعان) و هم برای اعضای سازمان (از طریق ارتقای مهارت کارکنان ) مفید و سودمند است (لینا و ون برن، ۱۹۹۹ به نقل از اندیشمند،۱۳۸۸،ص۲۱).

بخش دوم:

عملکرد بازار

۲-۲- مفهوم عملکرد بازار

مهر المثل؛ اگر در حین عقد مهر تعیین نشود یا عدم آن شرط شود یا مهرالمسّمی باطل شود و آمیزش هم واقع شده باشد زن مستحق مهرالمثل خواهد شد یعنی مهرمطابق زنان همتای او تعیین خواهد شد(همان: ۱۹۶).
مهر المتعه؛ هرگاه در حین عقد، مهر تعیین نشده باشد یا عدم آن شرط شود و مرد بخواهد قبل از نزدیکی، همسر خود را طلاق بدهد؛ می باید مبلغی را به عنوان مهر المتعه به او بپردازد. در تعیین مهرالمتعه، وضع مالی و توان اقتصادی مرد را ملاک قرار می دهند نه شأن زن (همان: ۱۹۷).
مهرالسّنته؛ مقدار مهری که پیامبر اکرم (ص) برای همسران و دختران خویش تعیین می کردند مهرالسنته گفته می شود. مقدار مهرالسنته پانصد درهم است و مهر زنان مسلمان نیز به همین مقدار باشد(همان).
۲-۴-۴- شرایط مهریه
چیزی که به عنوان مهر تعیین می شود باید شرایط عمومی مورد نظر در معامله را داشته باشد قرارداد زوجین راجع به تعیین مهر، قراردادی تبعی است یعنی قراردادی است راجع به مال، که جدا از اصل نکاح تابع عقد مزبور است و بدین جهت شرایط اساسی صحت معامله در مورد قرارداد مهر نیز لازم الرعایه است. بنابراین موضوع مهر باید واجد شرایط عمومی مورد معامله باشد که عبارت اند از:

1. مالیت داشتن؛ مهر باید دارای ارزش اقتصادی باشد بنابراین یک حبّه گندم و مانند آن نمی تواند مهر قرار گیرد؛

۲٫قابل تملک بودن؛ مهر باید برای زن قابل تملک باشد بنابراین اموال عمومی مانند معادن و صحراها یا عضوی از بدن فرد یا موقوفات نمی توانند مهر قرار گیرند؛
۳٫منفعت عقلایی ومشروع داشتن؛ اشیایی مانند مشروبات الکلی، مواد مخدر یا گوشت خوک به دلیل عدم مشروعیت معامله وعدم وجود منفعت عقلی وشرعی در آن ها نمی توانند به عنوان مهرقرار گیرند؛
۴٫معین ومعلوم بودن؛ این ویژگی مربوط به مهرالمسمی است به این معنی که مهرالمسمی نمی تواند یک خانه نامعلوم یا انگشتر نامعین ومانند آن باشد (مطهری،۱۳۷۴: ۲۴۰ – ۲۴۳).
۲-۴-۵- تعیین مهریه
مهریه بایستی با توافق طرفین– زوج و زوجه- معین شود و شخص دیگری اعم از والدین و فامیل حق تعیین مهریه را ندارند مگر اینکه از طرف زوجین اجازه داشته باشند. امام باقر فرمودند: “مهر چیزی است که زوجین بر آن توافق می نمایند، کم باشد یا زیاد” گاهی نیز تعیین مهر به دو صورت زیر اتفاق می افتد:

1. تفویض مهر: هرگاه اختیار تعیین مهر با توافق زوجین به یکی از آن دو یا شخص ثالث واگذار شود، مهر صحیح بوده و از زنی که بدین گونه ازدواج نماید، «مفوضه ی المهر» یعنی کسی که مهرش را تفویض نموده نام برده خواهد داشت.
2. تفویض بضع: هرگاه در ازدواج دائم، ذکری از مهر نشده ویا اینکه شرط شود مهری وجود نداشته باشد، این عمل را «تفویض بُضع» می گویند و زن را «مفوَّضه ی البضع» یعنی کسی که بهره گیری از خود را واگذار می کند، می نامند. در ازدواج موقت تعیین مهر لازم است اما در ازدواج دائم تعیین مهر ضرورتی ندارد ودر صورت عدم تعیین «مهر المثل» مقرّر خواهد شد)پولادی،۱۳۸۸: ۸۲).

۲-۴-۶- مقدارمهریه
در مورد مقدار مهریه در فقه امامیه دو نظریه وجود دارد: برخی معتقدند که مقدار مهر نباید بیش از «مهرالسنه» باشد. امّا مشهور فقها معتقدند مقدار مهر از نظر کمی و زیادی هیچ محدودیتی ندارد ولی رعایت مهر السنه مستحب و زیاد از آن مکروه است. هر چند که برای حداکثر مهر میزانی مقرر نیست، لکن حداقل آن باید چیزی باشد که مالیت داشته و بتوان برای آن ارزشی قایل شد والا اگر مقدار مهر به اندازه ای کم باشد که آن را از مالیت خارج کند، همانطور که ماده ی ۱۰۷۸ قانون مدنی مقرر می دارد، مهر مزبور باطل است. حتی بعضی معتقدند که، “اولی این است که مقدار مالی که به عنوان مهر قرار داده می شود، باید به اندازه ای باشد که نصف آن هم دارای ارزش باشد. زیرا اگر زن قبل از دخول، طلاق داده شود، مستحق نصف مهر است و قانون مدنی هم در ماده ی ۱۰۹۲ به این موضوع اشاره دارد، پس برای تامین نظر مقنن، چاره ای نیست، جز آنکه نصف مقدار مهر نیز که به زن داده می شود مالیت داشته باشد”(همان:۵۶).
بعضی مانند سید مرتضی، صدوق و اسکافی، معتقدند که مهر نباید از “مهر السنه” تجاوز نماید، و چنانچه بیش از آن مقرر شود، به همین مقدار برگشت خواهد خورد. مقدار مهر السنه، پانصد درهم، معادل پنجاه دینار است. این قول، قول مشهور فقهای امامیه است که مقدار مهر از لحاظ کمی و زیادی محدودیتی ندارد، تنها از نظر کمی، بایستی چیزی باشد که مالیت داشته و قابل تملک نیز باشد، و هر چه تعیین شد، پرداخت آن به عنوان مهر، بر مرد واجب می شود. اکثریت فقهای امامیه، با جمع روایت مورد استناد سید مرتضی و آیه ی شریفه، اضافه کرده اند که اگر مقدار مهر، بیشتر از مهر السنه باشد، مکروه و ناپسند است. برخی نیز عدم تجاوز از مهر السنه را امری مستحب شمرده اند(همان:۵۷).
قانون مدنی نیز در خصوص، از قول مشهور فقهای امامیه پیروی کرده، و برای مهر، از نظر مقدار، حداقل و حداکثری معین نکرده است. ماده ی ۱۰۸۰ قانون مدنی، در این زمینه مقرر می دارد:”تعیین مقدار مهر منوط به تراضی طرفین است”.قانون مدنی، مقدار مهر را به اختیار زوجین گذاشته است؛ ولی باید اضافه نمود که از ظاهر ماده چنین استنباط نمی شود که تعیین حداقل مهر نیز به نظر زوجین باشد، بلکه باید شرط مالیت و ارزش اقتصادی داشتن، رعایت شود(همان:۵۸).
۲-۴-۷- عوامل استقرار مهریه
مجموعه ای از عوامل موجب می شوند که زن حق دریافت مهریه را به دست آورد، عبارت اند از:

1. همبستر شدن با زوجه از جمله این عوامل است. نوع و میزان رابطه جنسی تاثیری بر مهریه ندارد. ۲-فوت زوج یا زوجه؛ فقهای پیشین معتقد بودند چنانچه زوج یا زوجه قبل از نزدیکی بمیرند، تمامی مهر المسمّی به نفع زوجه مستقر می شود امّا فقهای معاصر چنین اعتقادی ندارند. ۳ –ارتداد زوج؛ هرگاه زوج قبل از نزدیکی مرتد شود، زوجه باید بلافاصله از وی جدا شود و در این صورت تمام مهر را نیز مالک می شود. ۴- حق حبس؛ در صورتی که مهریه مدت دار نباشد، زوجه می تواند بلافاصله پس از عقد آن را مطالبه نماید و مرد موظف است آن را پرداخت نماید. چنانچه مرد از پرداخت مهرخودداری کند، زن می تواند تا وقتی که مهر را دریافت نکرده است از تمکین (اطاعت وآمیزش جنسی) امتناع نماید[۲۲](باباخانی،۱۳۷۷: ۷۵).

۲-۴-۸- مواد قانونی مرتبط با مهریه
در سنت ایرانی مهریه به گونه های مختلف مورد نظر قرار گرفته و بیان شده، در کنار سنت، قانون نیز به مهریه پرداخته و در ماده های مختلف بیان نموده است که در ذیل به مواردی از آن اشاره می شود:
ماده ۱۰۷۸ ـ هر چیزی را که مالیت داشته باشد و قابل تملک نیز باشد می توان مهر قرار داد.
ماده ۱۰۸۰ ـ تعیین مقدار مهر منوط به تراضی طرفین است.
ماده ۱۰۸۱ ـ اگر در عقد نکاح شرط شود که در صورت عدم تأدیه مهر در مدت معین نکاح باطل خواهد بود نکاح و مهر صحیح ولی شرط باطل است.
ماده ۱۰۸۲ ـ به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. تبصره ـ چنانچه مهریه وجه رایج باشد متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می شود، محاسبه و پرداخت خواهد شد مگر اینکه زوجین در حین اجرای عقد به نحو دیگری تراضی کرده باشند.
ماده ۱۰۸۳ ـ برای تأدیه تمام یا قسمتی از مهر می توان مدت یا اقساطی قرار داد.
ماده ۱۰۸۴ ـ هرگاه مهر، عین معین باشد و معلوم شود قبل از عقد معیوب بوده و یا بعد از عقد و قبل از تسلیم معیوب و یا تلف شود شوهر ضامن عیب و تلف است.
ماده ۱۰۸۵ ـ زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظائفی که در مقابل شوهر دارد، امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.
ماده ۱۰۸۶ ـ اگر زن قبل از اخذ مهر به اختیار خود به ایفای وظائفی که درمقابل شوهر دارد قیام نمود دیگر نمی تواند از حکم ماده ی قبل استفاده کند معذلک حقی که برای مطالبه مهر دارد ساقط نخواهد شد.
ماده ۱۰۸۷ ـ اگر در نکاح دائم مهر ذکر نشده یا عدم مهر شرط شده باشد نکاح صحیح است و طرفین می توانند بعد از عقد مهر را به تراضی معیّن کنند و اگر قبل از تراضی بر مهر معیّن، بین آن ها نزدیکی واقع شود زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود.
ماده ۱۰۸۸ ـ در مورد ماده ی قبل اگر یکی از زوجین قبل از تعیین مهر و قبل از نزدیکی بمیرد زن مستحق هیچگونه مهری نیست.
ماده ۱۰۸۹ ـ ممکن است اختیار تعیین مهر به شوهر یا شخص ثالث داده شود در این صورت شوهر یا شخص ثالث میتواند مهر را هر قدر بخواهد معین کند.
ماده ۱۰۹۰ ـ اگر اختیار تعیین مهر به زن داده شود زن نمی تواند بیشتر ازمهرالمثل معیّن نماید.
ماده ۱۰۹۱ ـ برای تعیین مهرالمثل باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به اماثل و اقران واقارب و همچنین معمول محل و غیره در نظر گرفته شود.
ماده ۱۰۹۲ ـ هرگاه شوهر قبل از نزدیکی، زن خود را طلاق دهد زن مستحق نصف مهر خواهدبود واگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلا داده باشد حق دارد مازاد از نصف را عینا یا مثلا یا قیمتا استرداد کند.
ماده ۱۰۹۳ ـ هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر زن خود را طلاق دهد زن مستحق مهرالمتعه است و اگربعد از آن طلاق دهد مستحق مهرالمثل خواهد بود.
ماده ۱۰۹۴ ـ برای تعیین مهرالمتعه حال مرد از حیث غنا و فقر ملاحظه شود.
ماده ۱۰۹۵ ـ در نکاح منقطع عدم مهر در عقد موجب بطلان است.
ماده ۱۰۹۶ ـ در نکاح منقطع موت زن در اثنای مدت موجب سقوط مهر نمی شود و همچنین است اگر شوهر تا آخر مدت با او نزدیکی نکند.
ماده ۱۰۹۷ ـ در نکاح منقطع هرگاه شوهر قبل از نزدیکی تمام مدت نکاح را ببخشد باید نصف مهر را بدهد.
ماده ۱۰۹۸ ـ در صورتی که عقد نکاح اعم از دائم یا منقطع باطل بوده و نزدیکی واقع نشده زن حق مهر ندارد و اگر مهر را گرفته شوهرمی تواند آن را استرداد نماید.
ماده ۱۰۹۹ ـ در صورت جهل زن به فساد نکاح و وقوع نزدیکی، زن مستحق مهرالمثل است.
ماده ۱۱۰۰ ـ در صورتی که مهرالمسمی مجهول باشد یا مالیت نداشته باشد یا ملک غیر باشد در صورت اول و دوم زن مستحق مهرالمثل خواهد بود و در صورت سوم مستحق مثل یا قیمت آن خواهد بود مگر اینکه صاحب مال اجازه نماید.
ماده ۱۱۰۱ ـ هرگاه عقد نکاح قبل از نزدیکی به جهتی فسخ شود زن حق مهر ندارد مگر در صورتی که موجب فسخ، عنن باشد که در این صورت با وجود فسخ نکاح، زن مستحق نصف مهر است.
در تبصره ی ماده ۲۳ لایحه حمایت از خانواده می بینیم: “در صورت تعدد ازدواج چنانچه مهریه حال باشد و همسر اول آن را مطالبه نماید، اجازه ثبت ازدواج مجدد منوط به پرداخت مهریه زن اول است”. در این جا قدرت زن را میزان مهریه او تعیین می کند و دوباره مسئله ی بین دو انسان به موضوعی اقتصادی تبدیل می شود. نظر خود زن نمی تواند مانع ازدواج مجدد شوهرش شود، ولی میزان مهر او اگر زیاد باشد و شوهرش قادر به پرداخت آن نباشد، نمی تواند ازدواج کند. اما این موضوع نیز در جای دیگر این لایحه محدود شده است؛ چنانچه در ماده ۲۵ می خوانیم: “وزارت امور اقتصاد و دارایی موظف است از مهریه های بالاتر از حد متعارف و غیر منطقی با توجه به وضعیت زوجین و مسایل اقتصادی کشور متناسب با افزایش میزان مهریه به صورت تصاعدی در هنگام ثبت ازدواج مالیات وصول نماید.
۲-۴-۹- مهر در صورت فوت یکی از زوجین
با توجه به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی را که بخواهد در آن بنماید، فوت زوج پس از وقوع عقد تاثیری در مالکیت زن بر مهر ندارد و زن می تواند کل مهر را از ماترک شوهر استیفاء نماید و در صورت فوت زن، حق مذکور به ورثه او منتقل می شود (عرفانی، ۱۳۸۷: ۲۷۴). گروهی بر این عقیده اند که
چون در قانون مدنی تنصیف مهریه قبل از عمل زناشوئی طبق ماده ۱۰۹۲ صرفا در طلاق بوده و ذکری از فوت یکی از زوجین نشده است، لذا کل مهر به زوجه یا وراث تعلق خواهد گرفت. با توجه به آن که بسیاری از علما معتقدند که نصف مهریه باید پرداخت شود به نظر می رسد که این حکم نیاز به اندیشه و دقت بیشتر دارد. قید نموده اند که مرگ یکی از زوجین تاثیری بر مهر ندارد و تنصیف مهریه را صرفا در طلاق بصورت یک قاعده استثنائی دانسته و با اشاره به نظر بعضی از علمای سابق در تعلق نصف مهر در فوت زوج بیان نموده اند.
با توجه به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی «به مجرد عقد، زن مالک مهر مى‏شود و مى‏تواند هر نوع تصرفى که بخواهد در آن بنماید» کلمه “کل مهر” قید نشده است و در واقع اشاره ای به میزان آن صورت نگرفته و اگر افرادی استنباط کل از آن داشته باشند، خواهیم دید که در مغایرت صریح با متن قرآن کریم بوده و حتی طبق قانون، بحث تنصیف مهریه در طلاق بدون نزدیکی و سایر موارد زیر سوال خواهد رفت. نکته قابل توجه اینکه اگر به مجرد عقد مالکیت کل مهر از آن زن شود، پس بر پایه چه منطقی در طلاقی که به اختیار و خواست زوج و نه زوجه در قبل از نزدیکی کامل صورت می گیرد، نصف مهر خارج از اختیار و خواست زوجه کسر می شود. – نکته واضح دیگر اینکه هر دو کلمه طلاق و مرگ از ریشه جدایی بوده در صورتی که آنچه باعث تعلق کل مهر خواهد شد از ریشه مقاربت و نزدیکی است. لازم به تاکید است که در اینجا قیاس بین جدائی و نزدیکی است و نه فوت و طلاق (امامی و صفایی، ۱۳۷۰: ۱۶۷).
۲-۴-۱۰- ماهیت مهر

تئوری وی متمرکز بر نتایج پروسه شکل گیری هویت است که آن را دارای فرد در زمینه مهارتهای ویژه باورها و نگرشها می داند . او این دارائی ها را به عنوان منابعی در نظر می گیرد که افراد می توانند برای ارتباط و عضویت های اجتماعی از آن استفاده کنند منابع محسوس شامل دارائی های مالی ، عضویت کلوپها و . . . می باشد در حالی که منابع نامحسوس دلالت بر اسناد شخصی از توانایی های خود برای تغییر دارائی های اجتماعی از طریق دیگران و موسسات اجتماعی نظیر مدرسه ، کلوپها و . . . دارد ( شواتز ۲۰۰۱ ) .
در بیشتر تحقیقات مربوط به هویت معمولا محتوای هویت بر اساس یک تعریف عملیاتی در حوزه هایی نظیر مذهب ، شغل ، نقشهای جنسیتی و غیره به وسیله پرسشنامه و یا مصاحبه سنجیده می شود . هویت نوجوانان درون ابعاد محتوایی مشابه نیز ممکن است تاکید بر عناصر متفاوت داشته باشد به طور مثال درون حوزه مذهب بعضی از نوجوانان شاید تاکید بر عناصر متفاوت داشته باشد به طور مثال درون حوزه مذهب ، بعضی از نوجوانان شاید تاکید بر انتظارات مذهبی والدین و اعضای خانواده خود داشته و بعضی دیگر تاکید بر باورهای شخصی و احساسات معنوی و عده ای متمرکز موقعیت ها و پرستیژهای اجتماعی که از برنامه های مذهبی عمومی و باورها و ادعا هایشان به دست می آورند داشته باشند آنچه که آلپورت[۱۴۰] ۱۹۵۰ به عنوان مذهب بیرونی از آن نام می برد ( برزونسکی و همکاران ۲۰۰۳ ) .
یک دیدگاه دیگر از محتوی هویت تاکید بر طبیعت اسنادها یا عناصر در مفهومی از آنچه که هویت فرد بر آن اساس تعریف شده است دارد به طور مثال چیک و بریگز[۱۴۱] ۱۹۸۲ تاکید بر سه محتوای هویت دانشجو که شامل : اجتماعی ، شخصی و جمعی می باشد هویت اجتمایی ریشه در عناصر شخصی عمومی مانند اعتبار آبروی شخص وجهه عمومی و تاثیر داشتن بر عقاید دیگران دارد هویت شخصی یک اسناد شخصی شامل ارزشها ، اهداف دانش شخص و یک موقعیت روانی منحصر به فرد می باشد هویت جمعی متمرکز بر انتظارات و استانداردهای هنجار افراد مهم گروه های مرجع ؛ جامعه ، کشور و مذهب می باشد .
در مطالعه مارکستروم[۱۴۲] ـ آدافر و اسمیت ۱۹۹۶ به نقل از آدمنر[۱۴۳] ۱۹۹۸ بر روی آزمودنیهای مورمون و غیر مورمون نشان داده شد که نمرات نوجوانان با جهت گیری مذهبی بیرونی به طور معناداری در وضعیت نامتمایز بالاتر و با جهت گیری مذهبی درونی به طور معناداری در این وضعیت پایین تر بود . هر دو گروه بی تفاوت و مذهب بیرونی به طور معناداری نمرات بالاتری از گروه مذهب درونی در وضعیت تعویض اختیار به دست آوردند .
همچنین مارکستروم ، آدافر هوفستارا[۱۴۴] و دوگهر[۱۴۵] ۱۹۹۴ به نقل از آدافر ۱۹۹۸ .
ارتباط بین شکل گیری هویت و مذهب را در نوجوانان مورمون و غیر مورمون بررسی کردند آنها کشف کردند که آزمودنیهای مورمون به طور معنادار نمرات بالاتری از نمونه نوجوانان غیر مورمون در مقیاس ایدئولوژیک و بین فردی وضعیت تفویض اختیار داشتند زمانی که حضور در کلیسا نیز به عنوان یک متغیر مورد توجه قرار گرفت نتایج نشان دادند که افرادی که به صورت هفتگی به کلیسا می رفتند نمرات بالاتری از لحاظ هویت بین فردی در وضعیت تفویض اختیار و از لحاظ هویت ایدئولوژیکی در وضعیت کسب شده به دست آوردند .
همچنین این افراد نمرات پایینی از لحاظ هویت ایدئولوژیکی در وضعیتهای نامتمایز و مهلت خواه داشتند در حالی که برای غیر مورمون ها حضور کمتر در کلیسا با هویت کسب شده رابطه بالایی داشت .
دانشمندان معتقدند که مذهب یک منبع حمایتی برای افراد است که در رویارویی با مشکلات کمتر آسیب ببیند بنابراین مقابله های مذهبی نظیر دعا و نیایش ، توسل و توکل به خداوند و . . . که متکی بر باورها و فعالیتهایی مذهبی است در سلامت روانی جوانان و نوجوانان کمک می کند ( رابرت[۱۴۶] ۱۹۹۲ به نقل از احمدیان ۱۳۸۲ ).
۴ ـ ۳ ـ ۱ نظریه استانلی هال[۱۴۷]:
به عقیده مال رشد و تکامل آدمی از تغییرات عوامل فیزیولوژیکی متاثر می شود این روانشناس مرحله نوجوانی را به عنوان چهارمین دوره رشد و تکامل طبقه بندی نمود که از ۱۳ سالگی تا حدود ۲۲ تا ۲۵ سالگی را شامل می شود و آن را دوران فشار و طوفان و نیز دوران توانایی فوق العاده جسمانی ، عقلی و عاطفی می دانست و آن را تولدی تازه می خواند .
۵ ـ ۳ ـ ۱ ـ نظریه اتورانک[۱۴۸]:
به نظر رانک در نوجوانی اراده شخصی استقلال و قدرت بیشتری می یابد و آن قدر نفوذ پیدا می کند که با هر قدرت دیگری که خلاف آن عمل کند مخالفت می ورزد رانک نوجوانی را مهمترین مرحله آزادی از فشارهای بیرونی و درونی می داند و به ضرورت رعایت این خاصیت روان شناختی در دوره نوجوانی تاکید می ورزد .
۶ ـ ۳ ـ ۱ نظریه بلوزا[۱۴۹] :
تبیین او در مورد فرایند ثانویه فردیت به نظریات ماهلر متکی است که فرآیندهای جدایی و تفرد نوزاد را تشریح کرده بود و بلوغ نوجوانی را به عنوان تجربه ثابت فردیت در نظر گرفت وی نوجوانی را به صورت زمانی می بیند که صرف تجزیه و تحلیل آن چیزی می شود که به عنوان خود ( درون فکنی های والدین ) در نظر گرفته شده است به این منظور که سازماندهی دیگری ایجاد شود او افکار و اعمال بازگشتی لازم برای رشد بیشتر را پدیده شایع همراه با از دست دادن من کودکی می داند .
۷ ـ ۳ ـ ۱ نظریه والون[۱۵۰] :
به نظر والون در دوره نوجوانی دوباره انتظارات و شخصیت و نیازهای من در درجه اول اهمیت قرار می گیرند اما رفتارهای متضاد نیز امکان بروز دارند کلیه تعارض

ها ، ابهام ها و دگرگونی ها منشا پیشرفتهای تکوینی اند و در نهایت هسته و خمیر مایه وحدت شخص را مهیا می کند والون در توضیح این معنا می گوید : با گذشت سالها و از میان تمامی تغییر شکلها او همان موجود واحد است با اینکه وحدت او از تعارضها و تضادها شکل گرفته است با این حال این امر مانع رشد وحدت تازگی و بدیع بودن آن نخواهد شد ( احدی و محسنی ۱۳۷۸ ) ص ۱۱۳ ) .
۸ ـ ۳ ـ ۱ ـ نظریه اشبرانگر[۱۵۱] :
از دیدگاه او نوجوانی تنها یک انتقال ساده از کودکی به بزرگسالی نیست بلکه مهمتر از ان شکل گیری ترکیب ذهنی ساخت روانی و کمال رشد است این روان شناسی ملاک بلوغ و اثبات نسبی هماهنگ را خود پذیری و وحدت شخصیت می داند از نظر او نوجوان خود را یک واحد جامع در حال رشد می نگرد که تجارب در او جذب می شود و جزئی از واحد کل وجود منحصر به فرد او می گردد نوجوان فعالانه می کوشد تا در نتیجه هویت شکوفا و شخصیت شکل یافته و استقلال جوی فردی نظامی از ارزشهای شخصی را درباره زیبایی ، دین ، عشق ، حقیقت ، قدرت و ثروت به دست آورد .
۹ ـ ۳ ـ ۱ نظریه مارسیا[۱۵۲] :
رویکرد مارسیا ۱۹۶۶ کوششی برای ایجاد روایی سازه برای بحران مرحله ۵ رشد روانی ـ اجتماعی اریکسون بود . او با کار کردن بر روی نوشته های در تحلیل خود اریکسون دو بعد کاوش[۱۵۳] و تعهد[۱۵۴] را در فرایند شکل گیری و هویت تعیین کرد و بر پایه این دو بعد پایگاه هویت را مشتق کرد که هر یک هم کناری سطوحی از کاوش و تعهد را نشان میدهد .
مارسیا ۱۹۹۳ ، با تحقیق بر روی ۳۰۰ دانشجو در سنین قبل از ۲۵ سالگی و با انجام مصاحبه های نیمه سازمان یافته و مطالعه آن وجود ۴ پایگاه هویت را در جریان هویت یابی نوجوانان تایید نمود . بدنه گسترده ای از ادبیات تحقیق وجود دارد که اعتبار افتراقی پایگاه های هویت مارسیا اثبات می کند ( مارسیا واترمن ، آرچر[۱۵۵] و اورلوفسکی[۱۵۶] ۱۹۹۳ موس[۱۵۷] ۱۹۹۶ ) .
در نظریه مارسیا کاوش شامل تاملات فعال روی راه حل های ممکن عناصر هویت برای یک احساس کاملتر شدن خود است و تعهد نزدیک شدن به مجموعه ای اختصاصی از اهداف ارزشها و عقاید است .
چه خود انگیخته و چه برگرفته از دیگران باشد ) کاوش در نظریه مارسیا با بحران در نظریه اریکسون مساوی است ) بر پایه این دو بعد ( تعهد و کاوش ) مارسیا ۴ پایگاه هویت را به شرح زیر مجزا کرد :
۱ ـ دستیابی به هویت ( هویت موفق )
۲ ـ هویت مهلت خواه ( وقفه هویت یابی )
۳ ـ هویت زود هنگام ( ضبط هویت )
۴ ـ هویت سردرگم ( پخش هویت )
۱۰ ـ ۳ ـ ۱ نظریه اریکسون :
اریکسون در سال ۱۹۶۸ در کتاب هویت جوانی و بحران یک چارچوب نظری در زمینه شکل گیری هویت و سنجش آن ارائه نمود ( آدافر ۱۹۹۹ ) .
او نوجوانی را مرحله ای از رشد می بیند که در آن احساس هویت به دست می آید به نظر وی ، نوجوانی خلائی بین کودکی و بزرگسالی است وقفه روانی لازمی است که زمان و انرژی را به نوجوان برای آزمایش نقش و تصور آن میدهد . افرادی که با احساس هویت خود نیرومندی از این مرحله بیرون می آیند برای رو به رو شدن با بزرگسالی به اطمینان و قطعیت مجهز هستند و آنهایی که در رسیدن به هویت منسجم ناکامی مانند دچار سردرگمی نقش می شوند .
از دیدگاه اریکسون هویت وحدتی است که بین سه سیستم زیستی ، اجتماعی و روانی به وجود می آید و بدان وسیله نوجوان می داند که کیست چه می خواهد و به جه جامعه و فرهنگی تعلق دارد اهداف آینده اش را به خوبی می شناسد در صورتی که چنین وحدتی حاصل نشود نوجوان دچار پریشانی می گردد و به اختلالات رفتاری و روانی گوناگون گرفتار می آید .
اریکسون به اهمیت متن اجتماعی به خاطر ارائه چیزی برای جستجو و چیزی که می تواند حقیقت باشد تاکید می کند و نسل والدین را مسئول ارائه یک چارچوب ایدئولوژیک به نوجوانان می داند حتی اگر این ارائه فقط به منظور فراهم ساختن در برابر نوجوانان باشد که از آن سرپیچی کنند و به ارزشهای خود ساخته روی آورند ( کروگر[۱۵۸] ۱۹۹۶ ) .
اریسکون (۱۹۶۸)اصطلاح بحران هویت را برای فرایند فعال توصیف خود به کار برد و از نظر او بحران یک مرحله تغییر یک لحظه قطعی در هنگامی است که رشد باید از یک راه یا راهی دیگر پیش برود یکپارچگی منابع رشد برای بهبود و تمایز بخشی بیشتر است .
اریکسون معتقد است شکل گیری موفقیت آمیز هویت به خصوصیت وفاداری منجر می شود که عبارت از توانایی زیستن بر طبق وظیفه شناسی و ثبات قدم است علی رغم تضادهایی که ناگزیر در بین ارزشها اتفاق خواهد افتاد ( کاروروشی ببر ۱۹۹۶ ، به نقل از شیخ روحانی ۱۳۸۱ ) .
طبق نظر اریکسون ۱۹۶۸ رشد احساس هویت حداقل ۲ معنا در پی دارد :
۱ ـ ما یک معنا بنیادی از اینکه چه کسی هستیم داریم که در طول زمان نسبتا ثابت است .
۲ ـ بین دیدگاه ما از خودمان و نظر دیگران راجع به ما تقریبا همخوانی وجود دارد (مردیها،۱۳۸۲).
مروری بر پیشینه تحقیق
شیخاوندی[۱۵۹] در مقاله ای به عنوان تأخیر در تکوین هویت ایرانی در جریان تجدد “پس از طرح مسئله و مروری گذرا به مختصات هویت” و مرجع های مادی، جسمی، تاریخی، فرهنگی، اجتماعی- جامعوی به خاستگاه هویت های دهشی(محول)[۱۶۰]، خونی، خاکی و فرهنگی بطور عام می پردازد و سرانجام در بخش یکم روی “هویت ایرانی” به عنوان “هویت ملی” یا جامعتی تأکید می کند. در بخش دوم، مسئله تحول هویت های ایلی-قبیله ای در جریان گذارد و اجتماعات فرد قوی- محلی به جامعه مدرن ملی و در نتیجه تکوین تدریجی ملت و همبستگی ملی، به عنوان یک پدیده تاریخی سیاسی جامعوی مطرح می شود که
طی آن به مولفه های تکون ابعاد سرزمینی-زبانی، نهادهای دینی، دولتی، ارتباطات، اقتصاد کلان و ایران شمول و تأمین یکپارچگی سیاسی- جامعتی و اشتراکات نسخه های زمانی، زبانی، عادی و … اشاره دارد. بخش سوم شامل تجزیه و تحلیلی است از متن (شناسنامه) به عنوان یک سند(جامعوی) دو لنزه که حاوی هویت های ذهنی و کنشی (محول و محقق) پیدا و پنهان است. در بخش چهارم علل تأخر در تکون “هویت ایرانی” یا ” کشور روند” مطرح می شود که نویسنده آن را ناشی از تأخیرتاریخی- سیاسی در تشکیل نهادهای مدرن ملی از یک سو و ترویج و تعمیم رسانه های فرهنگی- آموزشی و پیوند “پیرامون” به مراکز از سوی دیگر می داند در پایان پیشنهادهایی را برای تربیت حس همبستگی ایرانی و تقویت و درونی کردن آن ارائه می دهد. ( شیخاوندی، ۱۳۷۹)
ترلسلی[۱۶۱] وقایعی، در پژوهشی با عنوان “هویت های جمعی و جهانی شدن” به تحلیل یکی از مباحث مربوط به گفتمان هویت های جمعی فرد و مکان و ارتباط آن با جهانی شدن پرداخته و با بررسی دیدگاه های کلاسیک جامعه شناسی و گفتمان پست مدرنیسم و نیز نظریه اندیشمندان متاخر به نقایص نظری و روش شناختی کار اشاره کرده.
ارشد خرگردی در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان “عوامل اجتماعی موثر در بحران هویت در بین دانشجویان کارشناس دانشگاه تبریز” بحران هویت را موضوعی می داند که مورد توجه روانشناسان و جامعه شناسان بحران هویت را در حالت گذرا از جامعه سنتی به صنعتی ریشه یابی می نماید، در این تحقیق توجه اصلی به متغیرهای اجتماعی موثر بر بحران هویت بوده لذا برخی فاکتورها همچون ضعف ارزشهای فرهنگی، ضعف ارزشهای مذهبی-ضعف ارزشهای مذهبی و ضعف عزت نفس شناسایی گردید و برای تبیین رابطه منطقی بین متغیرهای فوق و بحران هویت از نظریه های گوناگون استفاده شده است که عبارتند از نظریات جرج هربرت مید، چارلز هورتن کولی، تالکوت پارسوتر، ابن خلدون و پیتر بورک در آخر این پژوهش نتیجه می گیرد که برخی از عوامل تأثیر گذار در بحران هویت عوامل اجتماعی می باشد. (ارشد خرگردی[۱۶۲] ۱۳۸۱)
باقری[۱۶۳] در تحقیقی با عنوان “عناصر تشکیل دهندۀ هویت در بین دانشجویان دانشگاه تبریز” در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد. چنین بیان می دارد که هویت یک ماهیت ترکیبی دارد و نمی توان تعریفی جامع و مانع از آن ارائه کرد؛ هویت یک مفهومی است که هم زمینه های فردی و هم زمینه های روانی- اجتماعی دارد و دارای ابعاد مختلفی است که نسبت به زمان و مکان و شرایط اجتماعی-اقتصادی و سیاسی تغییر می کند. او ایران را به عنوان یک جامعه در حال گذرا دارای سه عنصر عمده هویتی دینی ( بعد اعتقادی، شناختی؛ مناسکی، پیامدی و تجربی)، هویت ملی (تاریخ مشترک، زبان مشترک، سرزمین و زادگاه مشترک، ساختار سیاسی مشترک و منافع مشترک) و هویت مدرن(با ابعاد مدرنیته حقوقی-سیاسی، مدرنیته تکنیکی-اقتصادی و مدرنیته روحی روانی) می داند. این مطالعه در بین دانشجویان کارشناسی دانشگاه تبریز با روش پیمایش و بهره گیری از تکنیک مصاحبه و پرسشنامه صورت گرفته. روش نمونه گیری طبقه بندی به تفکیک دانشکده و جنسیت پاسخگویان بوده و در تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل عاملی استفاده شده است. و نتایج ذیل بدست آمده است.

1. هرقدر جامعه به سمت مدرنیته حرکت می کند، هویت مدرن جای هویت ملی و دینی را می گیرد.
2. میزان عناصر هویت (ملی، دینی و مدرن) در میان هرکدام از دانشجویان دانشگاه تبریز متفاوت است. میزان هویت مدرن دانشجویان ۲۷/۸۵ نسبت به هویت ملی ۵۴/۷۵ و هویت دینی با ۹۷/۷۳ بیشتر است.

نتیجه کل تحقیق چنین است که بین هویت مدرن و مشخصات فردی دانشجویان رابطه معناداری وجود ندارد چراکه دانشجویان به سمت هویت مدرن و مدرنیته حرکت می کنند. (باقری ،۱۳۸۲).
آلمادر تحقیقی در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان “بررسی عوامل موثر بر شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان سال سوم دبیرستان منطقه ۵ آموزش و پرورش تهران” اینگونه نتیجه می گیرد که:

1. خانواده و مدرسه بیش از سایر عوامل جامعه پذیری در شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان مؤثر است.

تقابل [۱]

یک منبع بسیار اهمیت رضایتمندی در ازدواج عبارت است از پاداش هایی که طرفین به یکدیگر می دهند. زن و شوهرهای شادکام در عوض پاداش هایی که از یک دیگر می گیرند به همدیگر پاداش می دهند، اما رفتارهای تنبیه کننده طرف مقابل را نادیده می گیرند. آن ها در مورد رفتار خوب تقابل دارند اما رفتار ناخوشایند طرف مقابل را تلافی نمی کنند. بر عکس زوج های ناراضی رفتار پاداش دهنده یکدیگر را نادیده می گیرند اما دائما با تنبیه کردن رفتار نامطلوب طرف مقابل، دست به مقابله می زنند (ساپینگتون[۲]، ترجمه حسن شاهی برواتی، ۱۳۸۲)، به عبارت دیگر تعامل ها در زوج های گرفتار، اغلب با رفتار منفی متقابل مشخص می شود. اگر یکی از طرفین، رفتار منفی از خود نشان دهد طرف دیگر نیز پاسخی شبیه آن می دهد و بدین ترتیب، زنجیره تعامل منفی پیش رونده آغاز می شود( اشمالینگ [۳]و دیگران، ترجمه      قاسم زاده، ۱۳۸۳).

۲ – مهارت های حل مساله

به عقیده گلدفرید[۴] (۱۹۹۰ بود یا نبود تعارض نیست که کیفیت ازدواج را تعیین می کند بلکه روش اداره موقعیت های تعارض آمیزاست که کیفیت رابطه زناشویی را تعیین می کند بنابراین، مهارت کلیدی در روابط متعهدانه درازمدت، مدیرت تعارض است ( شفیع نیا، ۱۳۸۱).

فقدان مهارت در حل تعارض باعث می شود که نزاع ها و تعارض های حل نشده که در میان ارتباط و مشکل گرفته اند روی هم انباشته شوند. سابقه چنین تعارض های حل نشده ای همچنین ممکن است به انتظارات منفی درباره تعارض های آینده منجر شود و امکان حل مساله در رابطه زوج ها را حتی کمتر گرداند( هالفورد، ۲۰۰۱، ترجمه تبریزی و همکاران، ۱۳۸۴). در بسیاری از مواقع رفتار حل مساله ضعیف می تواند به افزایش اختلالات زناشویی منجر گردد. غالبا حل مشکل نیازمند حل تعارض موثر به ویژه هر موقعیت های پر استرس می باشد. اگر زوجین بتوانند مهارت های حل مساله موثر را به هنگام برقراری ارتباط فرا گیرند، ممکن است به نحو مطلوب تری از میان چرخه های گوناگون زندگی عبور نمایند (جکمن، دابسون و مارتین، ۲۰۰۶).

احمدی و فاتحی زاده (۱۳۸۴) در پژوهشی اثر بخش شیوه حل مساله بر کاهش تعارضات زوجین را نشان داده و نتیجه گرفتند که اغلب مشکلات زناشویی از نداشتن یا به کار نبستن مهارت های ارتباطی ناشی     می شوند و مهارت های حل مساله می تواند مشکلات رابطه ای همسران را کاهش دهد.

• عوامل شناختی به مشکلات زناشویی

ادراک تحریف شده و تفکر غیر منطقی را علت اصلی ایجاد اختلال و مشکلات زناشویی می داند. بر اساس مدل های شناختی طرحواره ها یا آن چه که باورهای کلیدی خانواده است، دی ایجاد مسایل و مشکلات نقش دارند. فرض بر این است که هریک از زوجین باورهای اصلی (طرحواره های ارتباطی) درباره خود و روابط صمیمی دارند که با خود به رابطه زناشویی می آورند. طرحواره ها شامل فرضیاتی است درباره همسر و رابطه زناشویی آن گونه که هستند و معیارهایی درباره این که چگونه باید باشند (اپتین و باکوم[۵]، ۱۹۹۳، ترجمه شفیعی نیا و حسینیان، ۱۳۸۶) این طرحواره ها که ممکن است هشیارانه و یا فراتر از آگاهی فرد باشند، در طی تجربیات گذشته و بر اساس ارتباط با خانواده اصلی شکل می گیرند. رفتار همسر طرحواره زیربنای همسرش را که مرتبط با آن وضعیت است، فعال می کند، افکار خودکار وی را بر می انگیزد و در نهایت، پاسخ های رفتاری و هیجانی همسر را به دنبال دارد. ا فکار خودکار به طور عهده استنباط هایی را که ممکن است دلبخواهی و نادرست باشند، در بر می گیرد (داتیلیو[۶]، ۱۹۹۳، شفیعی نیا و حسینیان، ۱۳۸۶).

• هیجان و مهارت مندی هیجانی

کترال (۲۰۰۷) معتقد است زیربنای اکثر تعارضات در روابط صمیمانه احساس رنجش یکی از زوجین است و زبان بدن در انعکاس و بروز عواطف زیربنایی در تعارضات نقش اساسی دارد. به همین دلیل توجه کمتر به محتوای تعارض و توجه بیشتر به نحوه بیان تعارض از اهمیت زیادی برخوردار است. آن چه در ارتباط است جریحه دار می شود احساس مثبت فرد نسبت به خودش یا دیگری است. زمانی که احساسات مربوط به خود جریحه دار می شود، غرور کاهش یافته، شرم فعال شده و عزت نفس فرد تهدید می شود و زمانی که احساس درباره دیگری جریحه دار می شود، اعتماد کاهش یافته، بی اعتمادی فعال و دلبستگی تهدید می شود. در چنین شرایطی با تهدید عزت نفس و دلبستگی، امنیت هیجانی در فرد کاهش می یابد فقدان احساس هیجانی خود را به دو شکل در فرد نشان می دهد : یکی افزایش عکس العمل نسبت به زوج مقابل که خود به تعارضات مکرر و حل نشدنی منجر می شود و دوم استمرار حالت جدایی که به رابطه سرد سطحی و نارضایت گونه منجر می شود. (کترال[۷]، ۲۰۰۷، ترجمه حکیمی تهرانی، فاتحی زاده، باغبان، ۱۳۹۱).

• صمیمیت و خود افشا سازی [۸]

نتایج پژوهش اسد بیگی و سپاه منصور (۱۳۸۵) در زمینه رابطه میان عناصر سبک های عشق (صمیمیت، شهوت و تعهد) و رضایت زناشویی زنان نشان دهنده رابطه معنا دار میان عنصر صمیمیت و رضایت زناشویی بود. اگرچه همسران مایلند دیدگاه های مشابهی در مورد صمیمیت و خود افشاسازی در رابطه زناشویی داشته باشند، لیکن معلوم گردیده است که میان زنان و مردان در صمیمیت و رضایت زناشویی تفاوت وجود دارد (گریف و مالهرب[۹]، ۲۰۰۱، ترجمه عطوفی سلمانی ۱۳۹۱).

به عبارت دیگر تجربه صمیمیت در میان زنان و مردان متفاوت است. زنان خود افشایی در زمینه احساسات را به عنوان صمیمیت زیاد می دانند و مردان داشتن فعالیت های مشترک با همسر را نشانه صمیمیت می دانند    ( مارکمن و کرافت[۱۰]، ۱۹۸۹ به نقل از هالفورد، ترجمه تبریزی، ۱۳۸۴)

[۱] Reciprocity

[۲] Sapingtun

[۳] Eshmaling

[۴] Gold Freed

[۵] Epstein & baucom

[۶] Datilio

[۷] catherall

[۸] Self – disclosure

[۹] Malherbe

[۱۰] Krafte