خواندن مدارک کاغذی ساده است، اما پیدا کردن اطلاعاتی که روی کاغذ ذخیره شده است میتواند دشوار باشد. علی رغم وجود دهها ابزار ثانوی و مهارتکتابداران مرجع، استفاده از کتابخانه میتواند چالشی سخت باشد .ادعایی که اغلب در مورد کتابخانههای سنتی به عمل میآید این است که این کتابخانهها موفقیتهای اتفاقی را باعث میشوند، زیرا خوانندگان به طور اتفاقی به موارد ارزشمندی دست مییابند. حقیقت این است که کتابخانهها آکنده از مواد مفیدی هستند که خوانندگان بهطور تصادفی آنها را کشف میکنند.
در اغلب موارد،نظامهای رایانهای در پیدا کردن اطلاعات، بهتر از شیوه های دستی عمل میکنند. این نظامها به خوبی آن چه که مردم دوست دارند نیستند، اما به هر حال خوبند و به طور دائم در حال بهبود اند،به خصوص در کارهای مرجع که شامل جهشهای تکراری از یک منبع اطلاعاتی به منبع دیگر هستند، مفید واقع می شوند.
ج) اطلاعات را می توان به اشتراک گذاشت
کتابخانهها و آرشیوها اطلاعات منحصر به فرد بسیاری را در بردارند. اطلاعات دیجیتالی را میتوان با قراردادن آنها بر شبکه در دسترس همگان قرار داد. بسیاری از کتابخانههای دیجیتالی یا انتشارات الکترونیکی در یک جایگاه مرکزی واحد نگهداری میشوند، شاید همراه با تعدادی نسخه تکراری که به صورت استراتژیک در سراسر دنیا قرار داده شده است. این امر نسبت به تکرار فیزیکی پر هزینه مواد کم استفاده، یا دشواری دستیابی به مواد منحصر به فرد ، که جز با مسافرت به مکانی که در آن نگهداری میشود میسر نیست، بهبودی گسترده به حساب میآید.
د) روزآمد نگه داشتن اطلاعات آسانتر است
نیاز به روزآمد کردن بسیاری از اطلاعات مهم وجود دارد. روزآمد سازی مواد چاپی ناخوشاینداست، چون کل مدرک باید دو باره چاپ شود و همه نسخه های تحریر قدیمی باید کنار گذاشته و جایگزین شوند. زمانی که نسخه نهایی به شکل دیجیتالی و در یک رایانه مرکزی ذخیره شده باشد، روزآمد سازی اطلاعات دشوار نیست .
بسیاری از کتابخانهها نسخه های پیوسته راهنماها، دایرهالمعارفها و دیگر آثار مرجع را نگهداری میکنند. هر زمان که بازنگریهایی از جانب ناشران دریافت شود آنها را روی رایانههای کتابخانه نصب میکنند. کتابخانه کنگره دارای مجموعهای پیوسته است که توماس نامیده میشود و پیشنویس همه قوانینی را که پیش روی کنگره قرار دارند شامل میشود(آرمز، صص ۸-۹).
۲-۲-۴٫اهداف کتابخانه دیجیتالی
بعضی از اهداف کتابخانه دیجیتالی به شرح زیر می باشد:
– گردآوری، ذخیره و سازماندهی اطلاعات و دانش به شکل دیجیتالی ؛
– کمک به انتقال مقرون به صرفه و کارآمد اطلاعات ؛
– تاثیر قابل توجه در سرمایه ­گذاری روی ساختار رایانهای و ارتباطی ؛
– ارتباط قدرتمند و همکاری مابین جوامع پژوهشی، بازرگانی، حکومتی و آموزشی؛
– ایفای نقش رهبری بین المللی به طور عام و ترویج دانش در بخشهای مهم و راهبردی .- استفاده از فرصتهای آموزشی مادام العمر (جیوان ،۲۰۰۳).
۲-۲-۵٫کتابداران در کتابخانههای دیجیتالی
با ظهور کتابخانههای دیجیتالی با کتابخانههایی مواجه هستیم که از لحاظ ساختاری، منابع و مجموعه های اطلاعاتی با آنچه قبلا در مفهوم کتابخانه با آن آشنا بودیم، متفاوت هستند. شرایط جدید به ابزارها، دانش و استعدادهای متناسب با آن نیاز دارد. سوال اینجاست که در این شرایط، آیا کتابداران توانایی انجام وظیفه و امکان رقابت با دیگر رشته ها را در این عرصه دارند؟ اگر کمی به عقب برگردیم، وضعیت را بهتر درک خواهیم کرد. شاید بتوان گفت تاثیرات اولیه فنآوری در عرصه کتابداری از دهه ۱۹۶۰ با ایجاد رکوردهای مارک آغاز شد و با راه اندازی فهرستهای رایانهای بیشتر نمایان شد(ماتسون[۸]،۲۰۰۲).
در تمام این مراحل و پیشرفتهاکتابداران هدایت امور ، راهنمایی و ارائه خدمات به مراجعهکنندگان را بر عهده داشتند. کتابداران در کتابخانه دیجیتالی نه تنها وظیفه راهنمایی و ارائه خدمات مناسب به کاربران را بر عهده دارند، بلکه با فرصت های جدیدی که پیش روی آنهاست باید تخصصهای حرفهای خود را با پیشرفتهای مبتنی بر فنآوری همراه کرده و برای انجام بهینه خدمات کتابخانهای به واسطه فنآوری گام بردارند(رضایی شریف آبادی،۱۳۸۱).
تخصصها و مهارتهای مورد نیاز کتابداران دیجیتالی[۹]عبارتند از :
-مدیریت کتابخانههای دیجیتالی
– سازماندهی اطلاعات و مدیریت دانش
– اشاعه اطلاعات دیجیتالی
– پردازش اطلاعات دیجیتالی(هاستینگزوتنات[۱۰]،۱۹۹۶)
-مدیریت تبدیل منابع
– ذخیرهسازی ، سازماندهی و حفاظت منابع دیجیتالی
– ارائه امکان دستیابی و بازیابی منابع دیجیتالی
– حمایت از مو لف الکترونیکی
– مشاوره در طراحی رابطهای کاربری (ماتسون[۱۱]، ۲۰۰۲)
۲-۲-۵-۱٫ آموزشهای لازم برای کتابداران دیجیتالی
آموزشهای مناسب و بهجا همواره پشتوانه علمی لازم را برای دستیابی به کارآیی و اثر بخشی بهینه در فعالیتهای حرفهای و تخصصی فراهم میآورد. امروزه کتابدارن در کتابخانههای دیجیتالی باید هر چه بیشتر در ایجاد برنامههای آموزشی منظم پیش قدم باشند. علاوه برآن، کتابداران در عرصه کتابخانههای دیجیتالی ناگزیر از همکاری با دیگر رشته های علمی همچون کارشناسان علوم رایانهای و ارتباطات هستند و از سوی دیگر برای ارتقاء مهارتهای حرفهای خود باید به سمت گرایشهای نوین تمایل پیدا کنند. مجموعه های دیجیتالی باید انتخاب، تهیه و سازماندهی شوند، برای اشاعه بهکار

بران در اختیار آنها قرار گیرند و حفاظت و نگهداری شوند . خدمات دیجیتالی باید طراحی، اجرا و پشتیبانی شوند.از این رو ، کتابداران برای کسب مهارتهای مناسب برای اداره امور و وظایف محوله لازم است آموزشهای لازم و مناسب را فرا گیرند. آموزشهایی که نه تنها وضعیت فعلی را مد نظر دارند، بلکه آیندهنگری لازم را نیز به همراه دارند (هاستینگز و تنات[۱۲]،۱۹۹۶).
۲-۲-۶٫ انواع دیدگاه هادر مورد کتابخانه دیجیتال
با بررسی متون و مقالات و تعاریف ارائه شده درباره کتابخانه دیجیتالی، چهار دیدگاه را میتوان مورد شناسایی و بحث قرار داد:

• دیدگاه محققان علوم رایانه: در این دیدگاه کتابخانه دیجیتالی پایگاه و نظام بازیابی اطلاعات محسوب میشود. محققان حوزه علوم رایانه معتقدند کتابخانه دیجیتالی نظامی است که امکان دسترسی منسجم به مجموعه گسترده اطلاعات سازماندهی شده را به استفادهکنندگان میدهد.

در بیشتر تعاریف ارائه شده توسط محققان علوم رایانه، کتابخانه دیجیتالی، پایگاه اطلاعاتی و نظام بازیابی اطلاعات به شمار میرود. به تعبیر دیگر، این محققان غالبا” کتابخانههای دیجیتالی را مجموعهای میدانند که شامل منابع اطلاعاتی الکترونیکی و امکانات فنی مرتبط با آنها برای تولید، جستوجو و استفاده از اطلاعات است .
از این لحاظ کتابخانههای دیجیتالی را میتوان نمونه گسترش یافته و تقویت شده نظامهای ذخیره و بازیابی اطلاعات به شمار آورد که امکان تغییر داده های دیجیتالی رادر قالبهای مختلف (متن،صوت،تصویر، ویدئو، و مانند آن) میدهند و در محیط شبکه های اطلاعاتی قابل دسترس هستند. محتوای چنین کتابخانههایی را داده ها و ابردادهها تشکیل میدهند، مانند ابردادههای توصیفی که به توصیف جنبه­ های محتوایی داده ها میپردازند و ابردادههایی که پیوندها یا ارتباطات میان داده ها یا ابردادههای دیگر را در داخل یا خارج از کتابخانه دیجیتالی برقرار میکنند. محققان علوم رایانه، اصطلاح کتابخانه دیجیتالی را به عنوان واژهای که بر مجموعه های دیجیتالی دلالت دارد به کار میبرند و معتقدند در مقایسه با اصطلاحاتی نظیر پایگاه های اطلاعاتی یا نظامهای بازیابی اطلاعات قابلیت ها و امکانات بیشتری دارد. برای مثال، گستردگی حجم اطلاعات برخی پایگاه های اطلاعاتی تمام متن، نظیر پایگاه های اطلاعاتی مجلات تمام متن، ممکن است انگیزه اصلی برای به کارگیری اصطلاحی دیگر باشد، تا به این ترتیب بتوان ارزش اینگونه پایگاه های اطلاعاتی را از لحاظ تمام متن بودن، نسبت به پایگاه های اطلاعاتی کتابشناختی بیشتر برجسته ساخت.
آرمز در کتاب”کتابخانههای دیجیتالی” برای کتابخانه دیجیتالی این تعریف را ارائه کرده است: مجموعه نظاممند اطلاعات و خدمات که در قالبهای دیجیتالی ذخیره شده و از طریق شبکه قابل دسترس است. کتابخانههای دیجیتالی اطلاعات گوناگونی رابرای استفاده کاربران در بردارند.

• دیدگاه محققان علوم کتابداری و اطلاعرسانی: از این دیدگاه کتابخانه دیجیتالی فراتر از یک پایگاه اطلاعاتی یا نظام بازیابی اطلاعات است و درآن عناصر دیگری مانند نیاز اطلاعاتی، جامعه استفاده کنندگان نهایی، مالکیت معنوی و دسترسپذیری اطلاعات نقش اساسی دارند. بورگمن، به عنوان یکی از شناختهترین نظریهپردازان حوزه کتابداری و اطلاع رسانی، مفهوم کتابخانههای دیجیتالی را این گونه تعریف میکند:” کتابخانه های دیجیتالی از طریق فرایند گردآوری و استفادهکنندگان ایجاد میشوند. آنها بخشی از جامعهای هستند که افراد و گروه های آن با یکدیگر تعامل دارند و از داده ها، اطلاعات، منابع دانش و نظامهای دانشمدار استفاده میکنند. از این لحاظ کتابخانههای دیجیتالی نمونه توسعه یافته، تقویت شده و یکپارچه نهادها و مراکز اطلاعرسانی در محیطهای فیزیکی هستند. منابع اطلاعاتی نیز بر اساس نیازهای اطلاعاتی استفادهکنندگان انتخاب، سازماندهی، حفاظت، نگهداری و دسترسپذیر میشوند. چنین نهادها و موسساتی میتوانند در دیگر کتابخانهها، موزهها، آرشیوها، دانشگاهها و مانند آن نیز وجود داشته باشند، که در این صورت به جامعه مشخصی خدمات ارائه میدهند. اما کتابخانههای دیجیتالی استفادهکنندگان زیادی را در مدارس، ادارات، خانهها و مکانهای عمومی و جز آن مخاطب قرار میدهند.
• دیدگاه سازمانهای مجری و سیاستگذار: یکی از پر استنادترین تعاریف در حوزه کتابداری و اطلاعرسانی تعاریف ارائه شده از سوی سازمانهای سیاستگذار(سازمانهایی که به طراحی و ایجاد کتابخانههای دیجیتالی نمیپردازند اما در امر سیاستگذاری ملی و بین المللی فعال هستند) متعلق به فدراسیون کتابخانههای دیجیتالی[۱۳]است .

این فدراسیون بین المللی با هدف توسعه ساختاری و محتوایی کتابخانههای دیجیتالی در سراسر جهان و مطالعه و بررسی جنبه­ های مختلف آن تاسیس شدهاست و از این لحاظ یکیاز مهمترین و معتبرترین نهادهای بین المللی است. فدراسیون کتابخانههای دیجیتالی چنین تعریفی را در باره کتابخانه دیجیتالی ارائه دادهاست:” کتابخانههای دیجیتالی سازمانهایی هستند که در آن کارکنان متخصص به انتخاب، سازماندهی و کمک برای دسترسی به منابع اطلاعاتی میپردازند و در آن فرایند تفسیر، توزیع و حفاظت از یکپارچگی اطلاعات دیجیتال و نیز اطمینان از وجود مجموعهای از آثار دیجیتال در مدت زمان طولانی مورد توجه قرار میگیرد تا از این طریق بتوان منابع اطلاعاتی دیجیتال را با سرعت و به صورت اقتصادی برای استفاده یک جامعه یا مجموعهای از جوامع در دسترس قرار داد”. سازمانهای مجری کتابخانههای دیجیتالی آنهایی هستند که یا در حال مطالعه مقدماتی برای ایجاد چنین بستری هستند و یا اینکه آن را به صورت عینی ایجاد کردهاند. در هر صورت، در اغلب این گونه طرحها تعریفی از کتابخانه دیجیتالی ارائه شده است. برای مثال، در طرح ابتکاری کتابخانههای دیجیتالی[۱۴] در آمریکا آمده است:
“هدف از ایجاد کتابخانه دیجیتالی ارائه ابزارها و بسترهای پیشرفته به منظور گردآوری، ذخیرهسازی، سازماندهی اطلاعات در قالب دیجیتالی و دسترسپذیر ساختن اطلاعات مبتنی بر امکانات جست و جو، بازیابی و پردازش اطلاعات از طریق شبکه های ارتباطی و به صورت کاربر پسند است”.

• دیدگاه های پژوهشمدار: اغلب تعاریف پژوهشمدار در باره کتابخانههای دیجیتالی به منظور حل یک موضوع پژوهشی ارائه شدهاند و دامنه این گونه تعاریف محدود و به موضوع تحقیق بستگی دارد. برخی از این تعاریف ممکن است برای درک کلی ماهیت کتابخانههای دیجیتالی و ابعاد و ویژگیهای آنها کامل نباشند. از اینرو، ممکن است در یک تحقیق خدماتی نظیر مجموعه پایگاه های اطلاعاتی کتابشناختی و مجلات الکترونیکی تمام متن(نظیر آنچه هماینک از طریق شبکه رزنت در ایران قابل دسترس است) کتابخانه دیجیتالی تعریف شود و در تحقیق دیگری برخی سایتهای اینترنتی، کتابخانه دیجیتالی محسوب شوند. حتی گاه ممکن است مقالات و متون شبکه جهانی وب را به عنوان مصداق کتابخانه دیجیتالی مورد اشاره قرار داده باشند. البته هر تحقیقی میتواند بنابر تعریف عملیاتیای که اجزای یک مسئله ارائه میدهد، ویژگیهای و خصوصیات یک پدیده یا متغیر را تعریف کرده و نتایج به دست آمده از تحقیق خود را به آن محدود کند. اما این احتمال نیز وجود دارد که چنین تعاریفی در سایر متون مورد استناد قرار گیرند و از طریق استناد وارد بحثهای نظری شوند. بهاین ترتیب، با گذشت زمان ممکن است با تعاریف مختلفی از یک مفهوم واحد مواجه شویم که ظاهرا” اصطلاح کتابخانه دیجیتالی نیز از این امر مستثنی نبوده است(دائره المعارف کتابداری،۱۳۸۱).

۲-۲-۷٫ ویژگیهای کتابخانههای دیجیتالی
تغییر مداوم کتابخانهها تاثیرات مشهودی داشته است و پیشبینیهای جامعه بدون کاغذ لنکستر را مورد تایید قرار میدهد. تاثیرات دگرگون کنندهای که فنآوری دیجیتالی در نظام اطلاعرسانی ایجاد کرده است به شرح زیر است :
الف) مجموعه ها
مجموعه های کتابخانه دیجیتالیدر برگیرنده مدارک ثابت و دایمی هستند . کتابخانههای موجود مجموعه های پویاتری دارند و محیط دیجیتالی نیز امکان مدیریت سریع اطلاعات را فراهم میسازد.
ب ) فنآوری
کتابخانههای دیجیتالی بر پایه فنآوریهای دیجیتالی هستند. این فرض اساسی که کتابخانههای دیجیتالی فقط در برگیرنده مواد دیجیتالی خواهند بود، اشتباه میباشد. احتمال دارد که کتابخانه دیجیتالی متشکل از مواد اطلاعاتی دیجیتالی و غیر دیجیتالی باشد.
ج) کار
کتابخانههای دیجیتالی بهوسیله اشخاصی که به تنهایی کار میکنند، مورد استفاده قرار میگیرد. دور نمای موجود بر کار مبتنی است و روی گروه تحلیلگران اطلاعاتی، کاری که انجام میشود، و مدارک و فنآوریهای حمایت کننده تمرکز دارد.

چامسکی (۲۰۰۰) یادآور می شود که همچنان هدف این برنامه تبیین اصول جهانشمول و پارامترهای زبان ویژه ای است که همگانی های دستور ذهنی اهل زبان را می سازد یا بنا به گفته اورا[۶۰] (۲۰۰۱: ۳۴۸) هدف از این برنامه پاسخ گویی به مسئله افلاطون[۶۱] و بی نقص بودن[۶۲] زبان است.
چامسکی بار دیگر بر حوزه ای بودن[۶۳] زبان و مستقل بودن آن از دیگر قوای ذهنی تأکید می کند و آن را موهبتی زیستی برمی شمارد. بر پایه این رویکرد قوه نطق[۶۴] از یک سو با حوزه مستقلی از مغز به نام نظام مفهومی ـ نیتی[۶۵] و از سوی دیگر با حوزه ای به نام فراگویی ـ ادراکی[۶۶] پیوند می خورد. بر این اساس، صورت منطقی[۶۷] و صورت آوایی[۶۸] سطوح رابط[۶۹] دو نظام یاد شده اند و به ترتیب با حوزه معنایی و تظاهر آوایی زبان پیوند می خورند.
در چهارچوب برنامه کمینه گرا، بخش واژگان[۷۰] دارای مشخصه های آوایی، دستوری و معنایی است. این بخش درون داد بخش نظام محاسباتی[۷۱] یا حوزه نحو است که خود حاوی فرایندهای ادغام و حرکت است. پس از پایان این مرحله، اطلاعات موجود در جمله به دو بخش صورت منطقی و آوایی فرستاده می شود. در بخش نخست سیطره سورها و سورواژه ها (شامل پرسش واژه ها) و در بخش دوم اساساً تلفظ جمله تعیین می گردد. چامسکی (۱۹۹۵) مرحله ای به نام بازنمون را معرفی می کند که در آن اطلاعات نمودار درختی تقسیم می شود که بخشی از این اطلاعات به صورت منطقی و بخشی به صورت آوایی فرستاده می شود (دبیرمقدم، ۱۳۹۰: ۶۱۸)، نمودار «۱» انگاره برنامه کمینه گرا را نمایش می دهد.
(دبیرمقدم، ۱۳۹۰: ۶۴۲)
۳ـ۲ـ ساختار نحوی
ساختار نحوی به نحوه چینش واژه ها در کنار یکدیگر برای ساختن گروه ها و جمله ها اشاره دارد. بر این فرایندها اصول و روابطی حاکم است و انواعی را شامل می شود که در ذیل به این مسائل خواهیم پرداخت:
۳ـ۳ـ ادغام
ادغام فرایندی است که در آن دو سازه زبانی به یکدیگر می پیوندند تا سازه بزرگتری را تشکیل دهند. ردفورد (۲۰۰۹: ۳۹) برای نشان دادن مفهوم فرایند ادغام مثال زیر را ارائه کرده است:
:گویشور (الف What are you trying to do?
:گویشور (ب help you
ردفور (۲۰۰۹: ۳۹) اشاره می کند که ساده ترین روش برای ساختن گروه ها، ادغام است. او توضیح می دهد که برای مثال، در جمله بالا با ادغام واژه های help و you گروه help you پدید می آید و می افزاید که رفتار این سازه مانند فعل است تا ضمیر. او جمله های (۲) و (۳) را شاهدی بر این مدعا می داند که در آن ها این سازه می تواند بر جایگاه فعل تظاهر یابد و نه ضمیر:
۲ـ الف) We are trying to help.
ب) We are trying to help you.
3ـ الف) You are very difficult.
ب) *Help you are very difficult.
ردفورد (۲۰۰۹: ۴۰) به دو روش بازنمایی فرایند بالا اشاره می کند. در روش نخست از قلاب استفاده می شود و در روش دوم از نمودار درختی. این دو روش به ترتیب در ذیل نشان داده شده است.

4. [VP[v help] [PRNyou] ]

۵٫
۳ـ۴ـ اصل هسته داری
ردفورد (۲۰۰۹: ۴۲) اصل هسته داری[۷۲] را این گونه تعریف کرده است.

6. اصل هسته داری:

هر گرهِ غیرپایانی[۷۳] در ساختار نحوی فرافکن یک هسته است.
در نمودارهای درختی گرهِ غیرپایانی گرهی است که به وسیله شاخه هایی در نمودار درختی به گره های پایین تر وصل می شود، مانند گره VP در نمودار «۵» و گره پایانی[۷۴] گرهی است که پس از آن هیچ گره دیگری وجود ندارد، مانند گره های V و PRN در همان نمودار.
بر طبق اصل هسته داری، گروه غیرپایانی VP باید دارای یک هسته باشد. همچنین ردفورد (۲۰۰۹: ۴۲) یادآور می شود که هسته مشخصه های دستوری متمم[۷۵] خود را رقم می زند.
۳ـ۵ـ اصل دوتایی بودن

7. هر گره غیرپایانی در ساختار نحوی به صورت دو شاخه ای است (ردفورد، ۲۰۰۹: ۴۲).

ردفورد (۲۰۰۹: ۴۳) دلایلی را برای درنظرگرفتن اصل هسته دار بودن و اصل دوتایی[۷۶] ارائه می دهد. او ابتدا اشاره می کند که از منظر زبان آموزی، این اصل ها گستره انتخاب کودکان را در هنگام تعیین ساختارها کاهش می دهد؛ درنتیجه باعث می شوند که نظریه نحوی محدودتری را پایه ریزی کنیم. دلیلهای دیگر وی برای قائل شدن به این اصل ها مبتنی بر حوزه های واجی و صرفی زبان است. او یادآور می شود که ساختارهای واجی نیز دوتایی هستند. این ساختار شامل آغازه[۷۷] و قافیه[۷۸] می شود
و قافیه نیز خود به دو شاخه هسته[۷۹] و پایانه[۸۰] تقسیم می شود. او می افزاید که ساختارهای صرفی نیز دوتایی هستند و واژه indecipherability را شاهد آورده است و توضیح می دهد که ابتدا پیشوند -de به اسم cipher اضافه می شود و سپس فعل decipher با افزودن پسوند -able به صفت decipherable تبدیل می شود و با پسوند -in صفت indecipherable ساخته می شود و پس از آن پسوند -ity از این صفت اسم می سازد.
۳ـ۶ـ روابط ساختاری میان گره ها
در توصیف مفاهیم نظری و تحلیل داده های زبانی با بهره گرفتن از نمودارهای درختی برخی از روابط ساختاری میان گره های این نمودارها باید شرح داده شوند. این روابط شامل: مفاهیم تسلط[۸۱]، تقدم[۸۲]، شمول[۸۳] و تسلط سازه ای[۸۴].

8. تسلط

گره (A) بر گره (B) تسلط دارد؛ اگر و تنها اگر در نمودار درختی (A) بالاتر از (B) باشد و بتوان از گروه (A) خطی به سوی پایین به گره (B) رسم کرد (هگمن، ۱۹۹۴: ۸۵)

9. تقدم

گره (A) بر گره (B) تقدم دارد؛ اگر و تنها اگر در نمودار درختی، گره (A) پیش از گره (B) باشد و (A) و (B) بر هم تسلط نداشته باشند (هگمن، ۱۹۹۴: ۸۵).

10. شمول

گره (A) شامل گره (B) است، اگر و فقط اگر جزئی از (A) بر (B) مسلط باشد (هورنشتاین و همکاران، ۲۰۰۴: ۱۴۱).

11. تسلط سازه ای

سازه (X) بر خواهرش (Y) و سازه (Z) در درون (Y) تسلط سازه ای دارد (ردفورد، ۲۰۰۹: ۷۰).
۳ـ۷ـ جابه جایی
همان طور که پیش تر اشاره شد، عناصر زبانی بر اساس دو فرایند ادغام و حرکت در کنار یکدیگر قرار می گیرند و سازه های بزرگ تری را تشکیل می دهند. ردفورد (۲۰۰۹) به سه نوع حرکت هسته، حرکت پرسش واژه و حرکت موضوع اشاره کرده است که به ترتیب به شرح آن ها خواهیم پرداخت.

آب خوش را صورت آتش مدهاندر آتش صورت آبی منه

(۱/۱۱۹۸)
در قرآن مجید در مورد نزول عذاب و عکس العمل مردم آیاتی آمده است. در یکی از آیات اشاره شده که هدف از ابتلا، وادار کردن آنها به تضرع و در نتیجه جذب لطف و رحمت بیشتر بوده است: وَ لَقَد أرسَلنا إلی أُمَمٍ مِن قَبلِکَ فَأخَذناهُم بالبَأساءِ وَ الضَّرّاءِ لَعَلَّهُم یَتَضَرَّعُونَ. فَلَولا إذ جاءَهُم بَأسُنا تَضَرَّعوُا و لکِن قَسَت قُلُُوبُهُم وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیطانُ ماکانُوا یَعمَلُونَ۳۹ (و هر آینه فرستادیم به گروهانی از پیشت، پس گرفتیم ایشان را به سختی و تنگی تا مگر ایشان زاری کنند. پس چرا چون آمد ایشان را عذاب ما زاری کردندی ولکن سخت شد دلهای ایشان و آراست برای ایشان دیو آنچه بودند که می کردند).
مولانا در دفتر پنجم، ماجرای قوم یونس را بیان می کند که وقتی نشانه های بلا را دیدند، شب تا صبح، به پیشگاه حق تضرع و زاری کردند و در اثر آن بلا رفع شد.۴۰

– صدقه:

مولوی با توجه به خبر الصَّدَقَهُ تَمنَعُ سَبعِینَ نوعاً مِن أنواعِ البَلاءِ (صدقه از هفتاد بلا از انواع بلاها جلوگیری می کند) و نیز دَاوُوا مَرضَاکُم بِالصَّدَقَهِ۴۱ (بیماریهایتان را با پرداخت صدقه درمان کنید) می گوید:

(۶/۲۵۹۰ و ۲۵۹۱)

۸-۴٫ عتاب بر پیامبران

طبق تعلیمات شیعی و بعضی مذاهب دیگر، پیامبران همیشه، چه در هنگام وحی و چه غیر از آن، معصوم و مبرا از گناه و خطا هستند و اگر گاهی مورد عتاب پروردگار قرار می گیرند، به خاطر ترک اولی (ترک کار نیکی به خاطر کار نیک دیگری) است که اگر مردم عادی آن را انجام دهند، نه مورد عذاب قرار می گیرند، نه عتاب.
در مثنوی، داستانهائی در مورد عتاب خداوند بر پیامبران ذکر شده است:

(۱/۳۸۹۳-۳۸۹۷)
در دفتر دوم نیز، چند بیت در مورد عتاب خداوند بر پیامبر (ص) آورده است به این مضمون که پیامبر (ص) روزی با بزرگان قریش مشغول صحبت بود تا نظر آنها را به دین اسلام جلب کند و در این اثنا، نابینائی وارد شد و پیامبر را خطاب کرد اما پیامبر (ص) به خاطر کار مهمی که داشتند، در جواب او تعلل ورزیدند و خداوند در عتاب پیامبر، سوره ی عبس را نازل فرمود. اما از نظر مفسران شیعه، این سوره خطاب به پیامبر و در مورد او نیست بلکه در مورد شخص دیگری می باشد.۴۳
«روزی سلیمان –صلواه الله علیه- بر تخت “سخّرنا له الرّیح” نشسته بود. مرغان در هوا پر در پر آورده بودند و قبّه کرده تا آفتاب بر سلیمان نتابد. هم تخت پرّان هم قبّه بر هوا پرّان. “غدوّها شهرٌ و رواحُها شهر” ناگاه اندیشه ای که لایق شکر آن نعمت نبود، در خاطر سلیمان بگذشت. در حال تاج بر سرش کژ گشت. هر چند که راست می کرد، باز کژ می شد. گفت: ای تاج راست شو. تاج به سخن آمد، گفت: ای سلیمان تو راست شو. سلیمان در حال در سجود افتاد که “رَبَّنا ظَلَمنَا” در حال تاج کژ شده بی آنکه او راست کند، بر سر راست ایستاد، سلیمان به امتحان، تاج را کژ می کرد، راست می شد».۴۴

جدول۴-۸- ۸- نتایج آزمون ناپارامتری آزمون من ـ ویتنی تعداد کرمهای خاکی(متر مربع) برای مقایسه مرکز حفره ها با توده مجاور آنها

ns ؛ اختلاف در سطح ۵% معنی دارنیست
جدول۴-۸- ۹- نتایج آزمون ناپارامتری آزمون من ـ ویتنی تعداد کرمهای خاکی(متر مربع) برای مقایسه مرکز حفره ها با حاشیه آنها

ns ؛ اختلاف در سطح ۵% معنی دارنیست
فصل پنجم- بحث ونتیجه گیری
۵- ۱- بحث
۵-۱– ۱- زادآوری درختان راش
حفره های تاج پوشش در حفاطت تنوعزیستی و چرخهحیات جنگل عامل مهمی تلقی میشوند (وان- ایسنرود و همکاران، ۲۰۰۰( و نقش به سزایی را در زادآوری جنگل از طریق آمادهسازی زیستگاه برای نهالها (نوماتا و همکاران، ۲۰۰۶) و پیوستگی(پر شدن) تاجپوشش درختان اعمال میکنند (شومان و همکاران، ۲۰۰۳ ). آگاهی از وضعیت زادآوری گونه های درختی مختلف با توجه به تفاوت شرایط محیطی بین حفره ها و توده جنگلی و همچنین خصوصیات حفره ها برای مدیریت جنگلشناسی مهم میباشد (دوبروولسکا و وبلن، ۲۰۰۸). خصوصیاتی نظیر اندازه حفره میزان ناهمگونی جنگل را افزایش میدهد و شرایط محیطی ویژهایرا برای زادآوری فراهم میسازد (مارتینز و رودریگرز، ۲۰۰۲). عملیات بهرهبرداری میتواند حفره های تاج پوشش را در جنگل به وجود آورد (کوکونن و همکاران، ۲۰۰۸) و این حفره ها کانون زادآوری جنگل محسوب میشوند (کولینز و باتاگالیا، ۲۰۰۲).
نتایج این تحقیق نشان داد (جدول ۴-۱-۳) که در سطوح مختلف حفره ها تعداد نهالها فقط در طبقه ارتفاعی بیش از ۳۰/۱ متر اختلاف معنیدار وجود دارد. دوبروولسکا (۲۰۰۶) در رابطه با زادآوری گونه بلوط در جنگل آمیخته در نتیجهی مشابهی دست یافت. دوبروولسکا و وبلن (۲۰۰۸) در تحقیقی در جنگل آمیخته نراد سفید در لهستان عدم اختلاف معنیدار تعداد نهال در سه طبقه ارتفاعی گزارش نمودند. در مقایسه حفره ها با توده مجاور آنها و در ارتباط با طبقهبندی ارتفاعی نهالها باید اظهار نمود که شرایط همگنی از لحاظ تعداد نهالها با توجه به طبقات ارتفاعی آنها (به جز طبقه بیش از ۳۰/۱ متر) وجود دارد (جدول۴-۱-۴). نتایج مشابه در تحقیقی در جنگل لورل[۱۲۲] اسپانیا به دست آمده است (آروالو و فرناندز-پالاسیوس[۱۲۳]، ۲۰۰۷). همان طوری که در جدول (۴-۲-۱) مشاهده میشود در منطقه مورد بررسی در طبقات مختلف حفره تاجپوشش و در رابطه با تعداد کل نهالها اختلاف معنیدار میباشد. موسوی و همکاران (۱۳۸۲) در جنگل راش حوزه گلبند (مازندران)، گلیج و همکاران (۱۳۸۶) در بررسی کمی زادآوری در حفره های ایجاد شده از اولین برش تکگزینی در شمشادستان مسکلی (مازندران)، کندرز و همکاران (۲۰۰۸) در جنگل راش اروپایی در مجارستان و ژیان و همکاران (۲۰۰۸) در جنگل سوزنی برگ در غرب سی چوان (چین) نتایج مشابهی دست یافتند.
در تحقیق امانزاده و همکاران (۱۳۸۷) در جنگلهای شمال (رامسر) مشخص شد که اختلاف معنیدار آماری (در سطح ۵ درصد) از نظر فراوانی نهال راش در واحد سطح در بین حفره های مختلف وجوددارد. همچنین نتایج مشابه توسط دوبروولسکا (۲۰۰۶) در رابطه با گونه بلوط در لهستان و وان در مایر و دیگنان[۱۲۴] (۱۹۹۹) در مورد گونه اکالیپتوس در جنوب شرقی استرالیا گزارش شده است. با افزایش سطح حفره تعداد نهالها افزایش مییابد، البته این افزایش ناچیز است و تغییرات تعداد نهالها از روند خاصی تبعیت نمیکند (جدول ۴-۲-۲). افزایش تعداد نهال با توجه به افزایش اندازه حفره با بررسی شیمیزو[۱۲۵] (۱۹۸۴) در جنگل پهن برگ همیشه سبز جزایر اگاساوا مطابقت دارد. در مقایسه میانگین تعداد نهالها در حفره ها و توده مجاور آنها (جدول ۴-۲-۳، ۴-۲-۴) اختلاف معنیداری مشاهده نشد. تحقیق فاجاردو و گراف[۱۲۶] (۲۰۰۰) در جنگل Nothofagus pumilio در جنوب غربی شیلی و آروالو و فرناندز- پالاسیوس (۲۰۰۷) جنگل لورل اسپانیا عدم اختلاف معنیدار تعداد نهالها در حفره ها و توده مجاور آنها نشان داد. نتایج این تحقیق در رابطه با تأثیر اندازه حفره و اثر متقابل اندازه حفره و موقعیت حفره با مطالعه کوتس (۲۰۰۲) در جنگل بریتیش کلمبیا ( گونه غان، کاج و نراد) همسو است. به طورکلی میتوان اظهار نمود که تعداد نهال در مرکز حفره ها کمتر از حاشیه آنها است، هرچند اختلاف معنیدار نمیباشد. زو و همکاران[۱۲۷] (۲۰۰۷) در جنگل picea mongolicaدر چین به نتیجه مشابهی دست یافتند. به علت شرایط سایه در زیر تاج درختان واقع در حاشیه حفره ها نهالهای بیشتری نسبت به مرکز حفره استقرار مییابند. در راشستان مورد مطالعه، تعداد نهالها در جهتهای شمال و مرکز حفره ها کمتر از سایر جهتها میباشد؛ هر چند که اختلاف معنیدار نبود (جدول ۴-۲-۵). گاگنون و همکاران (۲۰۰۴) در بررسی خود در توده جنگلی کاج Pinus Palustris در جنوبغربی فلوریدای امریکا عدم معنیداری تعداد نهال ها را در جهتهای مختلف در حفره ها گزارش نمود. دیاسی (۲۰۰۲) در بررسی خود در جنگلهای راش آمیخته در اسلوونی گزارش نمود که حاشیه شمالی حفره ها برای زادآوری به علت نور مستقیم و بارش کم نامناسب میباشد. چیان چیو و همکاران[۱۲۸](۱۹۸۵) در جنگل Abies alba در کا لابریا برای مرکز حفره ها این وضعیت را گزارش نمودند. عدم اختلاف معنیداری بین حفره ها و توده مجاور همسو با نتیجه مطالعه دیاسی[۱۲۹] (۲۰۰۲) در مورد Abies veitchi و Abies mariessii است. عوامل مختلفی نظیر حضور تمشک، سرخس، چرای دام، شرایط نامساعد جوی، سیکل بذر دهی (امان زاده و همکاران، ۱۳۸۵) و عملیات بهره برداری میتواند در میزان موفقیت زادآوری درختان راش نقش داشته باشد. علت کم بودن زادآوری در برخی جهتهای جغرافیایی در حفره ها میتواند به علت الگوهای تولید و پراکنش بذر، شرایط خاک و میکرواقلیم در حفره های تاجپوشش باشد که این وضعیت موجود با ایده مانفورد[۱۳۰] (۲۰۰۶) همسو میباشد.
دوبروولسکا و وبلن (۲۰۰۸) بر این باورند که فراوانی گونه های سایهپسند در حفره ها به فراوانی درختان مادری اطراف حفره ها بست
گی دارد. وضعیت زادآوری در شرایط مختلف میتواند مبین رفتار بومشناختی متنوع گونه راش در جنگل مورد مطالعه باشد (کندرز و همکاران ۲۰۰۸). زادآوری گونه های سایهپسند در حفره های تاجپوشش نشان میدهد که آنها قادر به عکسالعمل به تفاوتهای شدت نور در آشکوب تحتانی هستند (گوتیرز و همکاران[۱۳۱]،۲۰۰۸). اثرات متقابل حفره، جهت و نور بر تعداد کل نهالها باعث عدم اختلاف معنیداری از نظر پارامترهای مورد نظر در حفره ها شده است.
از نظر قطر یقه نهالها در سطوح مختلف حفره ها اختلاف معنیدار وجود نداشت که مخالف بررسی موسوی و همکاران(۱۳۸۲) و هوث و واگنر[۱۳۲] (۲۰۰۶) در مورد گونه Betula pendula میباشد. ولی نتیجه تحقیق گاگنون و همکاران (۲۰۰۴) نشان داد که در سطوح مختلف حفره ها از نظر قطر یقه نهالها اختلاف معنیدار وجود داشت (جدول۴-۲-۶). عدم اختلاف معنیداری میانگین قطر یقه نهالها در حفره ها و توده مجاور آنها و طبقات نور (جدول۴-۲-۶) میتواند نشانه شرایط تقریباً مشابه بین این دو موقعیت باشد.
نتایج این تحقیق نشان داد که جهت جغرافیایی بر میزان قطر یقه نهالها مؤثر نیست؛ همچنین اثرات متقابل جهت و نور و نیز موقعیت و جهت و نور روی قطر یقه نهالها اختلاف آماری معنیداری را نشان نداد. آمر وهمکاران (۲۰۰۸) نشان دادند که نه تنها اندازه و سن بر واکنش رویشی گیاهان نسبت به منابع موجود تأثیرگذار باشد بلکه عوامل محیطی دیگر مثل دما و رطوبت و عناصر غدایی خاک نیز میتوانند بر رشد نهالها مؤثر واقع شوند. با توجه وجود اختلاف معنیداری بین مرکز، حاشیه حفره ها و توده جنگلی مجاور (جدول ۴-۲-۸) و براساس ایده گری و اسپایس (۱۹۹۶) در مورد گونه Abies sp میتوان اذعان داشت که شرایط محیطی نظیر تاج درختان و ایجاد سایه توسط تاج درختان در حاشیه حفره ها برای رشد نهال گونه راش مناسب میباشد.
بر اساس نتایج به دست آمده میتوان اظهار داشت که شیوه تکگزینی درختی اجرا شده بعد از گذشت ۸ سال و با توجه به حفره های به وجود آمده اثر منفی بر میزان زادآوری نداشته و شرایط مشابهی با تودهجنگلی مجاور (بهره برداری نشده) دارد. بنابراین حفره های تشکیل شده با مساحت حداکثر ۵ آر برای زادآوری مناسب میباشد و پیشنهاد میشود که جهت کسب موفقیت در زادآوری در عملیات نشانهگذاری به مساحت مذکور توجه شود. موسوی و همکاران(۱۳۸۲) و امان زاده و همکاران (۱۳۸۵) نیز جهت بهبود زادآوری مساحت ۵ آر را به منظور بهبود زادآوری جنگل توصیه نمودهاند. جهت حفظ ساختار ناهمسالی توده های جنگلی با درختان جوان بیشتر در آشکوب تحتانی، شیوه تکگزینی درختی برای توسعه زادآوری میتواند به کار گرفته شود (فرانکلین[۱۳۳]، ۲۰۰۲ ).
ایجاد حفره در عملیات بهرهبرداری فرصت مناسبی برای تشکیل جنگلهایی با ساختار مشابه جنگلهای طبیعی وکهنسال فراهم میسازد (دروسلر و لوپکه، ۲۰۰۵). در شیوه بهرهبرداری تکگزینی پایدار تلاش میشود تا زادآوری درختان را ضمانت نماید (کوکونن و همکاران، ۲۰۰۸) و تأثیر حفره های تاجپوشش بر زادآوری بایستی به خوبی بررسی شده و این مسأله برای احیای بومسازگان تخریب شده مهم میباشد (ژیان، ۲۰۰۸). یک هدف عمده مدیریت جنگلداری نوین، استفاده مستمر از منابع طبیعی است که اغلب از طریق جنگلداری نزدیک به طبیعت حاصل میشود (مولدر و همکاران[۱۳۴]، ۲۰۰۸) و شیوه تکگزینی میتواند راهکار مناسبی برای راشستانهای شمال ایران باشد.
۵-۱-۲- تنوعزیستی گونه های گیاهی
تنوعگونهای به عنوان یکی از موضوعات مهم در بومشناسی جنگل مطرح می باشد و به عنوان شاخصی برای تعیین توان بومشناختی بومسازگانهای جنگلی، مقایسه آنها و ارزیابی در مکان و زمان سودمند است (روانبخش و همکاران،۱۳۸۶). دانستن مفاهیم اساسی تنوعزیستی برای جنگلداران، برنامهریزان و سایر مدیران منابعطبیعی اهمیت بهسزایی دارد؛ زیرا حفاظت تنوعزیستی ارزشمند است و به عنوان یک هدف اصلی در مدیریت جنگل و منظر طبیعی (پوربابایی و دادو،۱۳۸۴) و استفادهی از آن در برنامه ریزی جنگلداری نوین از اهمیت زیادی برخوردار میباشد.
واکنش حفره ها در جوامعگیاهی آشکوب تحتانی نسبت به جوامعگیاهی آشکوب فوقانی ممکن است بسیار متفاوت باشد؛ به ویژه در جنگلهای معتدله (مانند جنگلهای شمال ایران) که آشکوب تحتانی بسیار متنوع میباشد (جیلیام، ۲۰۰۷). شیوه های بهرهبرداری به دلیل تأثیرگذاری بر تنوع گونهای نیازمند ارزیابی بوده و کسب اطلاعات بیشتری از اثرات شیوه های مختلف جنگلشناسی بر تنوع گونهای ضروری است (ناگایکه و همکاران[۱۳۵]،۱۹۹۹ ). عملیات جنگلشناسی نوین به مدیریتجنگلی تأکید دارد که هر دو عامل بهرهبرداری و حفاظت تنوعزیستی در آن لحاظ شده باشد (میشل و همکاران[۱۳۶]،۲۰۰۲).
با شناسایی گونه های علفی (جدول۴- ۳- ۱) در راشستان مورد بررسی مشخص شد که ترکیب گیاگان گونه ها بین حفره ها و تودهجنگلی (۴- ۳- ۲) با تحقیق شومان و همکاران (۲۰۰۳) در جنگل کاج – بلوط امریکا، ناف و ولف (۲۰۰۷) در جنگل راش اروپایی- آلمان مطابقت دارد. ترکیب گونه های علفی در حفره ها با نتیجه تحقیق شعبانی و همکاران ( ۱۳۸۸) در جنگل راش در لالیس- نوشهر نیز همخوانی دارد. فاهی و پیوت من (۲۰۰۸) در تحقیقی درباره آشکوب تحتانی جنگل Pseudotsuga menziesii در اورگان امریکا پی بردند که ترکیب گونه در حفره های بزرگتر مشابه ترکیب گونه ها در حفره های کوچکتر میباشد. از نتایج تحقیق حاضر چنین استنباط میشود که گونه های گیاهی موجود در حفره ها، گونه های انحصاری حفره ها نبوده بلکه در توده جنگلی بهره برداری نشده هم حضور دارند. در حفره ها بیشتر گونه ها دار
ای فراوانی کمتری بودند در صورتی که در بین آنها گونه های کمتری با فراوانی بیشتر مشاهده شد. نتیجه مشابهی توسط ساپ کوتا و همکاران (۲۰۰۹) در جنگل سال (Shorea robusta) نپال گزارش شده است. گونه های گیاهی در بین حفره های تاج پوشش که بیشترین تعداد افراد را داشتند شامل گونه های گیاهیGalium odoratum, Solanum dulcamara , Mercurialis perennis, Viola alba Lamium album, Dryoptris filix-mas , Rubus hyrcanus, میباشند.
مولدر و همکاران (۲۰۰۸) بر این باورند که بعضی از گونه های گیاهی در شرایط محیطی( به ویژه نور) در جنگل راش بهتر زیست مینمایند. باربیر و همکاران[۱۳۷] (۲۰۰۸) اظهار داشتند که نیازهای نوری گیاهان آشکوب تحتانی در جنگل متفاوت میباشد. در حفره های تاجپوشش به وجود آمده در اثر اجرای شیوه تکگزینی در راشستان به ویژه در حفره های بزرگ، گونه تمشک (.Rubus sp) با پوشش بیشتری مشاهده شد که میتواند به علت شرایط نور باشد، گرچه عوامل دیگر نیز ممکن است دخیل باشند . شومان و همکاران (۲۰۰۳) بیان داشتند که بسیاری از گونههایی که در حفره ها حضور دارند گونه های نورپسند میباشند و البته با بسته شدن حفره ها، حضورآنها کاهش مییابد. دگن و همکاران[۱۳۸] (۲۰۰۵) اظهار نمودهاند که شرایط نور نسبتاً کم در جنگل راش به جزء در حفره های تاجپوشش وجود دارد. در تحقیق حاضر مشخص شد که وجود حفره ها با توجه به اندازه آنها از حضور گونه های سایهپسند جلوگیری ننموده است. خواص فیزیکو – شیمیایی خاک در حضور و استقرار گونه های آشکوب تحتانی جنگل مؤثر میباشند (وان اوجن و همکاران[۱۳۹] ، ۲۰۰۵). به طور کلی تنوع و تعداد افراد گونه های گیاهی ممکن است در طی زمان پس از بروز اختلال تغییر یابد (گولد بلوم[۱۴۰]، ۱۹۹۷).
با توجه به نتایج میتوان اظهار داشت که بین حفره های تاجپوشش به وجود آمده در اثر بهرهبرداری اختلاف معنیداری (به جز شاخص غنای مارگالف) از نظر شاخصهای تنوع زیستی مشاهده نشد؛ به طوریکه بیشترین میانگین غنای مارگالف برای حفره خیلی بزرگ به دست آمده است. تحقیق گالهیدی و همکاران(۲۰۰۶) مؤید این است که غنای گونهای بین حفره بزرگ و کوچک متفاوت میباشد. غنای گونهای بیشتر در حفره ها میتواند به علت بقای گونه های علفی نسبت به اختلال به وجود آمده باشد (دگن و همکاران،۲۰۰۵). با مقایسه میانگینها در جدولهای مختلف باید اذعان داشت که عوامل اندازه حفره، جهتهای جغرافیایی و نور و همچنین اثر متقابل نور و جهتهای جغرافیایی و اندازه حفره در میزان برخی شاخصهای تنوع مؤثر میباشد. در حفره های به وجود آمده در اثر شیوه تکگزینی مقدار نور، رطوبت خاک و عناصر غذایی زیاد شده که این عوامل باعث افزایش تعداد گونه های آشکوب تحتانی میشوند (فان اوهایمب و هارتل[۱۴۱]، ۲۰۰۹). در مناطقی که حفره ها تشکیل میشوند فضای آزاد برای تجدید حیات جنگل بهوجود میآید و تغییرات حاصله و ناهمگنی محیطی در داخل حفره ها و اطراف آنها به حضور، رشد، توسعه و تنوع گیاهان تأثیر میگذارد (وان- ایسنرود و همکاران، ۲۰۰۰) و چنین وضعیتی را در حفره های تشکیل شده میتوان مشاهده نمود. با توجه به اندازه و کیفیت حفره ها، گونه های گیاهی موجود در آنها متفاوت میباشند (آبه و همکاران،۱۹۹۵ ؛ ناکاشیزوکا[۱۴۲] ، ۱۹۸۹) اما در حفره های تاجپوشش در قطعات مورد بررسی اختلاف کمتری از نظر ترکیب گونه های علفی مشاهده شد، به طوری که ۱۴ گونه (۴۲/۴۲%) در کلیه طبقات حفره ها حضور داشتند. تنوع گونهای زیاد و کم در حاشیه حفره ها با نظر فاهی و پیوت من (۲۰۰۸) همخوانی دارد. برخی مطالعات نشان میدهد که زمان تشکیل حفره، تنوع اندازه حفره و تفاوت شرایط محیطی حفره ها در تنوعزیستی گونه ها در جنگل نقش دارند (گرای و همکاران[۱۴۳]، ۲۰۰۲).

اسپکتور و همکاران رفتارهای ضدتولید را بر اساس اهدافشان به دو دسته تقسیم کرده اند که شامل:
الف: رفتارهای ضدتولید نسبت به افراد[۴۳]
«رفتارهای ضدتولید نسبت به افراد به عنوان رفتارهای عمدی و از روی میل کارکنان که به افراد سازمان آسیب وارد می کند» تعریف می شود.
ب: رفتارهای ضدتولید نسبت به سازمان[۴۴]
«رفتارهای ضدتولید نسبت به سازمان به عنوان رفتار عمدی و از روی میل کارکنان که سبب آسیب رسانی و ضربه به سازمان می شود» تعریف می گردد (به نقل از مهداد،۱۳۸۷، ص۱۵۳).
۲-۱-۲-۲ طبقه بندی رفتارهای ضدتولید از نگاه گرایز(۱۹۹۹)
گرایز (به نقل از مهداد،۱۳۸۹) ۸۷ رفتار مجزای ضدتولید را شناسایی و با بهره گرفتن از تکنیک تحلیل عاملی در ۱۱ طبقه ارائه نموده است.

• دزدی و رفتارهای مرتبط مانند: سرقت نقدی یا جنسی، استفاده نادرست از تخفیف های خاص کارکنان، بخشیدن کالا یا خدمات سازمان.
• تخریب لوازم و تجهیزات مانند: آسیب یا تخریب تجهیزات، خرابکاری در تولید.
• استفاده نادرست از اطلاعات: مانند لو دادن اطلاعات محرمانه، ارائه اطلاعات غلط.
• استفاده نادرست از زمان و منابع مانند: هدر دادن زمان، انجام امور شخصی در زمان کار، دست کاری در زمان ورود و خروج.
• رفتار ناایمن مانند: عدم تبعیت از قوانین ایمنی، شکست در یادگیری اصول و روش های ایمنی.
• حضور کم در محیط کار مانند: غیبت ها و تأخیرهای غیرموجه، استفاده نادرست از مرخصی پزشکی.
• کیفیت کار پایین مانند: انجام آگاهانه کار به صورت کند و بدون کیفیت.
• استفاده از الکل مانند: استفاده از مشروبات الکلی در محیط کار، مست آمدن بر سر کار.
• استفاده از داروهای مخدر مانند: همراه داشتن، استفاده و فروش داروهای مخدر در محیط کار.
• رفتارهای کلامی نامناسب مانند: جدل با مشتریان، آسیب کلامی به همکاران.
• رفتارهای جسمانی نامناسب مانند: حملات جسمانی به همکاران، دسترسی جسمانی به همکاران (به نقل از مهداد،۱۳۸۷).

۲-۱-۳ ابعاد پنج گانه رفتارهای ضدتولید
بسیاری از اثرات رفتارهای ضدتولید ریشه در مطالعه ی پرخاشگری انسان دارد و این چنین نظریه ها، بیشتر هیجانات منفی مثل خشم و یا ناکامی در پاسخ به شرایط محیطی را با پیشینه روان شناختی اجتماعی (اندرسون[۴۵] و همکاران،۱۹۹۵: برکویتز[۴۶]،۱۹۹۸) و محیط کار (فوکس و اسپکتور،۱۹۹۹) پیوند می دهند. به علاوه زمانی که دامنه ی شرایط به طور ناگهانی نسبت به دامنه ی وسیعی از فشارزاهای شغلی بسط یافت باعث به وجود آمدن هیجانات منفی متنوعی می شود (فوکس و همکاران[۴۷]،۲۰۰۱).
شباهت هایی بین الگوهای مبتنی بر پرخاشگری و الگوهای متمرکز بر بی عدالتی وجود دارد، به این دلیل که نقش هیجانات منفی در پاسخ به موقعیت های ادراک شده مهم می باشد (فوگر و اسارلیکی،۲۰۰۵).
پیشینه پرخاشگری بین دو شکل اصولی پرخاشگری یعنی انگیزه خصمانه در مقابل پرخاشگری وسیله ای، تمایز قائل شده اند. پرخاشگری خصومت آمیز با هیجانات منفی، بیش از همه به طور نمونه خشم که اغلب به صورت تکانشی و صدمه زدن است به عنوان انگیزه ی اولیه همبسته است و پرخاشگری وسیله ای با هیجانات همبسته نیست و بیشتر با اهداف کلی صدمه زدن همبسته است (برکویتز،۱۹۹۸).
اندرسون و بوشمن[۴۸] (۲۰۰۴) دریافت کردند که انگیزه ابتدایی پرخاشگری صدمه زدن می باشد اما انگیزه ی انتهایی آن سرقت می باشد. در حقیقت برخی پژوهشگران شکل هایی از پرخاشگری مثل رفتار تلافی جویانه سازمانی (فوگر و اسکارلیکی،۲۰۰۵) و انتقام (بیس و تریپ،۲۰۰۵) که ممکن است کنش عملی یا موافق پرخاشگری وسیله ای نتیجه دهد را اضافه کردند (به نقل از پرتو،۱۳۸۹).
۲-۱-۳-۱ بدرفتاری با دیگران[۴۹]
رفتارهای آسیب رسان مستقیم نسبت به همکاران و دیگران می باشد که این آسیب می تواند فیزیکی یا روان شناختی باشد که شامل: خشونت، آزار، مسخره کردن دیگران، گستاخی مستقیم کارکنان با همکاران، سرپرست یا مدیر است. این رفتارها می تواند اشکال خفیفی مثل بی نزاکتی را که عمدتاً شامل بی احترامی است تا انواع شدیدتری از سوء رفتار و قلدری را که شامل خشونت فیزیکی می شود، دربر بگیرد. چنین رفتارهایی شکل های مستقیم پرخاشگری هستند، هرچند میل به پرخاشگری فیزیکی در محیط کار پایین می باشد؛ بنابراین بیش ترین مطالعات پژوهشی اساساً شکل های غیرفیزیکی را سنجیده اند. در مطالعات جدید حوزه ی صنعتی-سازمانی در اسکاندیناوی، این رفتارها به عنوان پدیده ای رایج و ذاتاً مخرب برای افراد و سازمان ها تشخیص داده شدند (اسپکتور و همکاران،۲۰۰۶: اسپکتور،۲۰۰۶).
برکویتز (۱۹۹۸) مطرح کرد که «چگونه فشارزاها و دیگر موقعیت های ناخوشایند با پرخاشگری خصمانه به واسطه ی هیجان منفی پیوند یافته اند که شامل چیزهایی که موجب درد جسمانی و همچنین فشارزاهایی که ممکن است سبب ناراحتی های روان شناختی شود هستند»(ص۵۰). فوکس و اسپکتور (۱۹۹۹)
کشلی و هارویز[۵۰] (۲۰۰۵) بر روی بدرفتاری هیجانی که در محیط کار صورت می گیرد کار کردند و دریافتند که عوامل اضافی در بروز چنین رفتارهایی مشارکت دارند. آن ها ثابت کردند که چگونه هنجارهای اجتماعی و فرهنگ سازمانی می تواند چنین رفتارهایی را حمایت و پشتیبانی کند و یا آن ها را کاهش دهد؛ بنابراین شرایط کاری استرس زا ممکن است منجر به بدرفتاری در محیط های کاری شود (به نقل از اسپکتور و همکاران،۲۰۰۶).

• عوامل بدرفتاری کردن با دیگران

فشارزاهای شغلی، هیجانات منفی، تعارض میان فردی، خستگی، ناخشنودی شغلی، پیشنهادات کثیف (پیشنهاد بی شرمانه)، نادیده گرفتن شخص و بی عدالتی می توانند باعث بروز چنین رفتارهایی بشود. اسپکتور و همکاران (۲۰۰۶) طی یک فراتحلیل اظهار داشتند که: «بدرفتاری بیشتر ناشی از تمایلات خصمانه می باشد، بدرفتاری با فشارزاها و هیجانات منفی رابطه دارد. از فشارزاها تعارض میان فردی بیش ترین ارتباط را با بدرفتاری دارد، برای آن که به تجربه های ناخوشایند فرد از دیگر کارکنان بر می گردد.»(ص۴۴۹).
۲-۱-۳-۲ انحراف از تولید[۵۱]
«ناتوانی در انجام وظایف شغلی به طور موثر به نحوی که انجام آن در آینده فرض شود»(هالینجر ۱۹۸۶، ص۵۳).
-چه عواملی باعث انحراف از تولید می شود؟
خستگی، افسردگی، عصبانیت، تعارض میان فردی و بی عدالتی می تواند باعث بروز رفتار انحراف از تولید شود (اسپکتور و همکاران،۲۰۰۶).
۲-۱-۳-۳ خرابکاری[۵۲]
«نابود کردن یا تخریب فیزیکی اموال و دارایی های کارفرما (سازمان) به طوری که برای سازمان هزینه دربرداشته باشد»(چن و اسپکتور ۱۹۹۲، ص۱۷۷۷).
خرابکاری در محیط کار، «رفتاری است به قصد خسارت، مختل کردن عملیات سازمان ها به خاطر مقاصد شخصی که خرابکار به وسیله تبلیغات نامطلوب، تأخیر در تولید، خسارت به اموال و دارایی ها، خراب کردن روابط کاری یا صدمه زدن به کارمندان و مشتریان ایجاد می کند.» (کرینو[۵۳]،۱۹۹۴، ص۳۱۲).
اگرچه انحراف از تولید و خرابکاری دو شکل متفاوت از رفتارهای ضدتولید هستند، اما تشکیل دهنده بسیاری از موارد منفعل تر (ناتوانی در انجام وظیفه و یا انجام آن به طور صحیح) و در آخر فعال تر (عملاً خراب کردن وسایل) می باشد، آن ها از لحاظ نظری به هم پیوند یافته اند و ممکن است در بعضی موارد اساساً یکسان باشند. برخی از پژوهشگران، پرخاشگری در محیط کار را مطرح کرده اند که انحراف از تولید و خرابکاری شکل های تغییریافته پرخاشگری نسبت به اهداف سازمان اند تا نسبت به افراد (نیومن و بارون،۱۹۹۷).
–چه عواملی باعث خرابکاری در سازمان می شود؟
هیجانات منفی، محیط فیزیکی سازمان، رفتارهای سرپرستان و مدیران، عدم آموزش ابزارها و تجهیزات، ابهام نقش، تعارض نقش، ناخوشنودی شغلی و بی عدالتی، عواملی هستند که می توانند باعث رفتار خرابکارانه در سازمان بشوند (اسپکتور و همکاران،۲۰۰۶).
کارمندی که احساس می کند به طور ناعادلانه با او رفتار شده ممکن است سعی کند که این رفتار را با مرتکب شدن به خرابکاری صاف کند (آمبروز، مارک، سیبرایت و اسچمینک[۵۴]،۲۰۰۲).
۲-۱-۳-۴ سرقت[۵۵]
برداشتن و استفاده از اموال و منابع سازمان جهت رفع نیازهای مادی و یا به قصد آسیب رساندن به سازمان، سرقت به وسیله ی کارکنان همانند خرابکاری به عنوان مسئله ی اصلی برای سازمان ها تشخیص داده شده است. (بارون و نیومن ۱۹۹۷) دریافتند که سرقت می تواند یک شکل از پرخاشگری علیه یک سازمان باشد که فرد قصد آسیب رساندن به آن دارد. آن ها همچنین بسیاری از عوامل مثل بدرفتاری را عامل سرقت فرد از سازمان دانستند. به هر حال بیش ترین تدابیر برای سرقت کارکنان رسیدگی به دیگر عوامل می باشد (اسپکتور و همکاران،۲۰۰۶).
-چه عواملی باعث سرقت کارکنان از سازمان می شود؟
بدرفتاری رؤسا و سرپرستان با زیردستان، خودکنترلی پایین کارکنان، می تواند باعث سرقت آن ها از سازمان بشود (پاین و جنی[۵۶]،۲۰۰۴).
اگرچه بی عدالتی به عنوان یک فشارزا محسوب می شود اما سرقت از دیگر هیجانات منفی متأثر می گردد؛ به عبارت دیگر یک شخص سرقت می کند که به سازمان آسیب برساند، اما این برای بدست آوردن عدالت است برای بدست آوردن یک سود اقتصادی مطلوب (فوکس و همکاران،۲۰۰۱).
۲-۱-۳-۵ رفتارهای کناره گیرانه[۵۷]
رفتارهایی که مدت زمان کاری مورد نیاز سازمان را محدود و کاهش می دهد که شامل:
غیبت: عدم حضور کارمند در محل کار طی ساعت تعیین شده توسط کارفرما.
تأخیرها: دیر آمدن، وقفه های طولانی در محیط کار، زود دست از کار کشیدن و رفتن (اسپکتور و همکاران،۲۰۰۶).
-چه دلایلی برای رفتارهای کناره گیرانه وجود دارد؟
اختلالات روان شناختی، استرس، هنجارهای اجتماعی، فرهنگ، تعارض کار مدیریت و تفاوت های فردی می توانند به عنوان دلایلی برای بروز چنین رفتارهایی باشند. رفتارهای کناره گیرانه با دیگر رفتارهای ضدتولید مغایرت دارد؛ زیرا آن ها، تلاشی برای اجتناب کردن یا فرار کردن از کار می باشند تا اینکه به طور مستقیم آسیب برساند. یک شخص ممکن است تمایل داشته باشد که از فشارزاها، بی عدالتی، ناخشنودی شغلی و خستگی که باعث هیجانات منفی می شود فرار کند (اسپکتور و همکاران،۲۰۰۶).
۲-۱-۴ پیشایندهای رفتارهای ضدتولید