در این فصل به بررسی نهایی وضعیت متغیرها (توصیفی) و روابط بین آن ها (تحلیلی) میپردازیم. ابتدا توزیع افراد را بر اساس متغیرهای زمینهای و متغیرهای مستقل و وابسته توصیف میکنیم که شمای کلی از جامعه مورد بررسی را بر اساس این متغیرها، پیشرو داشته باشیم و در ادامه از طریق آزمون رابطه بین مفاهیم و متغیرها به تحلیل داده های گردآوری شده خواهیم پرداخت.

۴-۲- بخش کمی

ویژگی های کلی جمعیت نمونه در بررسی کمی

جمعیت نمونه در این بخش، شامل زنان در ۸ تیپ (زنان مجرد شاغل، زنان مجرد غیر شاغل، زنان متاهل شاغل، زنان متاهل غیر شاغل، زنان بی همسر در اثر طلاق شاغل، زنان بی همسر در اثر طلاق غیر شاغل، زنان بی همسر در اثر فوت شاغل، زنان بی همسر در اثر فوت غیرشاغل) هستند. گستره سنی زنان مورد بررسی در این بخش زنان ۱۸ تا ۸۶ سال هستند و تعداد اعضای خانواده پاسخگویان از سه نفر تا ۱۰ نفر را شامل می شوند.

در پاسخ به درآمد پاسخگویان هنگام ازدواج، ۱۰درصد پایین تر از ۱۰۰هزار تومان در ماه درآمد داشته اند، ۶/۴درصد بین ۱۰۱ تا ۳۰۰ هزارتومان،۷/۱درصد بین۳۰۱ تا ۵۰۰هزارتومان، ۵/۵۷درصد بدون درآمد،۴/۰ درصد بین ۷۰۱ تا ۹۰۰هزارتومان و ۲/۲۳ درصد به دلیل مجرد بودن شامل این سئوال نمی شدند. در ارتباط با درآمد همسر پاسخگویان در هنگام ازدواج، ۴/۰درصد پایین تر از ۱۰۰هزار تومان درآمد داشتند، ۸/۳درصد بین ۱۰۱ تا ۳۰۰هزارتومان، ۶/۹ درصد بین ۳۰۱ تا ۵۰۰هزارتومان، ۷/۶درصد بدون درآمد، ۸/۱۳ درصد بین ۵۰۱ تا ۷۰۰هزار تومان و ۲۵درصد به دلیل مجرد بودن شامل این سئوال نمی شدند.
مشاهده شد از بین ۲۴۰نفر پاسخگو ۹/۳۷درصد بین ۱۸-۲۸ سال سن دارند، ۳/۲۸درصد بین سنین ۲۹-۳۸سال، ۸/۱۵درصد بین سنین ۳۹- ۴۹سال، ۶/۹درصد بین سنین ۵۰-۶۲ سال و۵/۷درصد هم بین سنین ۶۳-۸۶ سال هستند.با توجه به سن ازدواج پاسخگویان، ۱/۳۷درصد بین سنین ۲۱-۲۶سالگی ازدواج کرده، ۲/۳۱ درصد بین سنین ۱۵-۲۰سالگی و ۷/۶درصد هم در سنین ۲۷-۳۵سالگی ازدواج کرده اند.
از بین پاسخگویان،۶/۱۹درصد یک فرزند دارند، ۸/۱۸درصد دو فرزند، ۳/۱۳درصد فرزندی ندارند، ۶/۹ درصد سه فرزند، ۵ درصد چهار فرزند و ۲/۴درصد هم دارای پنج فرزند بودند.
۴-۲-۱- احساس قدرت زنان و عناصر تاثیرگذار بر آن
بوردیو براین باور است که اگر کسی دارای سرمایه ی زیادی باشد، نتیجتا دارای قدرت هم هست. همانطور که در مباحث نظری نیز مطرح شد توصیف بوردیو از ساختار طبقاتی، یا «فضای اجتماعی»، تجریدی و شکل بندی شده است و فضای اجتماعی، فضایی چند بعدی است که در آن جایگاه افراد بوسیله ی مجموعه ای از ویژگی ها تعیین می شود، از جمله این ویژگی ها می توان به شغل، تحصیلات، درآمد، شغل والدین، تحصیلات و درآمد والدین، منشاء جغرافیایی، جنسیت و غیره اشاره کرد. طبق نظر بوردیو، طبقه می تواند بعنوان مجموعه ای از افراد با جایگاه تقریبا مشابه در فضای اجتماعی تعریف شود.
۴-۲-۱-۱-تحصیلات
براساس تئوری ها یکی از مهمترین عناصر موثر بر قدرت زنان تحصیلات است. پاسخگویان این پژوهش از طیف متفاوتی از تحصیلات برخوردار بودند. از بین پاسخگویان ۴/۱۰درصد بیسواد و ۱/۳۷درصد دارای تحصیلات ابتدایی تا دیپلم بوده و ۹/۴۷درصد فوق دیپلم تا لیسانس بوده و ۶/۴درصد پاسخگویان فوق لیسانس به بالابوده اند. در ارتباط با سن همسر پاسخگویان، ۲/۲۴درصد همسرانشان بین ۳۰-۳۵سال سن دارند،۸/۱۵درصد بین ۳۶-۴۲سال،۲/۱۱ درصد بین ۴۵-۵۳سال،۶/۱۴ درصد بین ۲۳-۲۹سال و ۲/۹درصد هم بین ۵۴-۸۳سال سن دارند. در ارتباط با میزان تحصیلات همسر پاسخگویان، ۳/۳۸درصد مدرک ابتدائی تا دیپلم داشته، ۹/۲۲ درصد مدرک فوق دیپلم تا لیسانس، ۴/۱۰درصد بی سواد و ۳/۳درصد هم مدرک فوق لیسانس تا دکترا داشتند.
جدول شماره(۴-۵): جدول تقاطعی بین میزان احساس قدرت زنان با تحصیلات

آبراموویتز[۱۰۴]، فرانکلین[۱۰۵]، شوارتز[۱۰۶] و فر[۱۰۷] (۲۰۰۳) پاسخدهی پایین به درمان در وسواس مذهبی را تایید نمی کند.
به منظور شناسایی ابعاد و گروه های فرعی همگن در OCD، مطالعات بی شماری با بهره گرفتن از مقیاس وسواس فکری – عملی ییل براون و با به کارگیری روش تحلیل عاملی صورت گرفته است.. به عنوان مثال، ماتایکس کولز و همکاران (۲۰۰۲) با استناد به چند پژوهش معتقدند که نشانه های OCD را می توان به ۳ تا ۵ بعد مجزا تقسیم کرد. ۱- وسواس های تقارن و اعمال وسواس گونه تکرار، شمارش و نظم و ترتیب ۲- احتکار و اعمال وسواسی مربوطه ۳- وسواس های آلودگی و اعمال اجباری شستشو ۴- وسواس های پرخاشگری و وارسی اجباری و ۵- وسواس های جنسی/ مذهبی و اعمال اجباری مربوطه.
در یک بررسی دیگر، بلوخ[۱۰۸]، لاندروس – وایسن برگر[۱۰۹]، روزاریو[۱۱۰]، پیتن گر[۱۱۱] و لکمان (۲۰۰۸) پس از متاآنالیز ۲۱ مطالعه تحلیلی عاملی اعلام کردند که نشانه های OCD به ۴ عامل اصلی قابل تقلیل هستند. ۱- تقارن: وسواس های تقارن و تکرار و شمارش اجباری ۲- افکار ممنوع: پرخاشگرانه، جنسی، مذهبی و بدنی و وارسی اجباری ۳- پاکیزگی: آلودگی و پاکیزگی و ۴- احتکار: وسواس ها و اعمال اجباری مربوط به احتکار. با وجود بررسی های بسیار در این حوزه، بحث بر سر اینکه کدام ابعاد یا عامل ها اصلی و کدام فرعی هستند ادامه دارد و هنوز نتیجه قطعی در این خصوص به دست نیامده است.

۲-۱-۲ رویکردهای شناختی به اختلال وسواس فکری – عملی

اختلال وسواس فکری – عملی اختلالی در پردازش شناختی است که در آن شخص افکار، تصاویر و تکانه هایی را تجربه می کند که مزاحم و رخنه گر بوده و در وی ناراحتی ایجاد می کنند و فرد آنها را بی معنا و بیگانه با خود می یابد. در این راستا، شناخت آن دسته از فرآیندهای پردازش اطلاعات که در پدیدآیی و تداوم اختلال وسواس دخیلند، اهمیت دارند زیرا از یک سو سبب شناخت بهتر اختلال وسواس و ترسیم تصویر دقیق تر و مبتنی بر واقعیت از این اختلال می شود، و از سوی دیگر گامی اساسی در خلق فنون مداخله ای موثر در درمان شناختی OCD به شمار می آیند.
بسیاری از نظریه های نویدبخش در زمینه اختلال OCD، بر پایه نظریه شناختی بک[۱۱۲] درباره اظطراب (۱۹۷۶) بنا شده اند. این نظریه عنوان می کند که افراد مبتلا به اضطراب، موقعیت ها را خطرناک تر از آنچه هستند تعبیر کرده و نیز درک نادرستی از توانایی های خود و نیز منابع حمایتی محیط برای مقابله با موقعیت های چالش زا دارند. بنا به این نظریه، علت را باید در باورها و فرضیاتی یافت که افراد در دوره های پیشین زندگی خود فرا گرفته اند. این باورها ممکن است در آن مرحله به خصوص از زندگی مفید بوده باشند، اما در موقعیت های جدید که برداشت متفاوتی را می طلبند، نه تنها کارآمد نبوده، بلکه مشکل ساز و بیماری زا می شوند. برخی از این عقاید عمومی تر بوده و به اختلال خاصی منحصر نیستند (به عنوان مثال “مهم است که من در همه مواقع کاملا آرام و خونسرد باشم” ). برخی دیگر از باورها منحصرا در برخی اختلالات اضطرابی وجود دارند، مثلا هراس اجتماعی که با عقایدی درباره طرد یا مسخره شدن توسط دیگران ارتباط دارد، یا اختلال هراس با باورهایی درباره مرگ قریب الوقوع، دیوانه شدن یا از دست دادن کنترل همراه است. (بک، ۱۹۹۸)
تاکنون نظریات مختلفی در زمینه اختلال وسواس فکری – عملی ارائه گردیده اند که همگی در این که این اختلال از انواع خاصی از باورهای ناکارآمد ناشی می شوند، متفق القول هستند. با این حال، هر یک از این دیدگاه ها بر باورهای ناکارآمد متفاوتی تکیه می کنند. از پیشرفته ترین و مطرح ترین آنها می توان به دیدگاه شناختی – رفتاری سالکووسکیس[۱۱۳] (۱۹۸۵) و دیدگاه راچمن[۱۱۴] (۱۹۹۷، ۱۹۹۸، ۲۰۰۳) اشاره کرد که در ادامه به آنها پرداخته خواهد شد.

۱-۲-۱-۲ دیدگاه شناختی – رفتاری سالکووسکیس

مانند همه نظریه های شناختی، دیدگاه شناختی – رفتاری سالکووسکیس (۱۹۸۵) بیان می دارد که ویژگی اصلی OCD، افکار، تصاویر و تکانه های مزاحم و رخنه گر است که برای فرد قابل پذیرش نیستند. محتوای این افکار معمولا درباره، صدمه احتمالی به خود یا دیگران است. این نظریه معتقد است که افکار مزاحم منحصر به افراد مبتلا به OCD نیست و همه افراد کم و بیش آنها را تجربه می کنند، اما آنچه که افکار مزاحم وسواس گونه را از افکار مزاحم عادی متمایز می کند، معنایی است که افراد مبتلا به OCD برای افکار رخنه گر خود قائلند. هنگام بروز افکار مزاحم درباره صدمه و آسیب، افراد غیر مبتلا، آنها را بی معنا فرض کرده و به فراموشی می سپارند، در حالی که افراد مبتلا به OCD آنها را حاکی از خطری واقعی برای خود یا دیگران دانسته و خود را برای پیامدهای احتمالی آن (صدمه و آسیب به خود یا دیگران) مسئول به حساب می آورند. سالکووسکیس (۱۹۸۵) عنوان می کند که علاوه بر ارزیابی های یاد شده، برخی باورهای کلی درباره محتوای افکار مزاحم و تلویحات آنها را نیز می توان در پدیداری و نگهداری وسواس ها دخیل دانست. به عنوان مثال، فردی که به آموزه مسیحی مبنی بر همسنگ بودن افکار گناه آلود با اعمال گناه آلود (“گناه از طریق تفکر”[۱۱۵]) باور دارد، ممکن است داشتن افکار مزاحم ناخواسته را به عنوان گناه تلقی کند. باورهای مربوط به آسیب (“اگر فرد روی پیامد موضوعی تاثیر گذارد، پس نسبت به آن مسئول است”) و یا افکار مربوط به آسیب (“اگر فرد بتواند خطری را پیش بینی کند اما برای آن کاری انجام ندهد، پس برای هرچه پیش آید مقصر است”) مثال هایی دیگر از این دست هستند. این باورها و مفروضات یا در جریان تجربیات اولیه زندگی فرا گرفته شده و در زمان خود سازگارانه بوده اند، یا اینکه از شیوه های سختگیرانه در خصوص تربیت اخلاقی و مذهبی ناشی می شوند (سالکووسکیس، شافران[۱۱۶]، راچمن و فریستون[۱۱۷]، ۱۹۹۹).
ادراک خطر و آسیب نسبت به افکار مزاحم و ارزیابی مسئولیت درباره آن، موجب می گردد که افراد آسیب پذیر به منظور رفع خطر فرضی و پیشگیری از عواقب مربوط به آن، به اعمال خنثی کننده[۱۱۸] دست بزند. اعمال خنثی کننده در حقیقت همان رفتارهای اجباری هستند و گستره ای از رفتارهای آشکار (مانند شستشو و اعمال آیینی) و ذهنی و پنهان (مانند فرونشانی فکر، وارسی ذهنی، خنثی کردن “فکر” با “فکر خوب”) را دربرمی گیرند. این اعمال در کوتاه مدت اضطراب و ناراحتی را کاهش می دهد اما در درازمدت موجب تقویت افکار مزاحم و ادراک خطر و آسیب و ارزیابی مسئولیت گشته و به صورت چرخه ای سبب عود و ماندگاری اعمال خنثی کننده رفتارهای اجباری و ارزیابی های وسواسی می شوند (سالکووسکیس و فورستر، ۲۰۰۲). سالکووسکیس (۱۹۸۵، ۱۹۸۹) چند دلیل عمده برای ماندگاری و عود رفتارهای اجباری برمی شمرد: اول آنکه این رفتارها با حذف موقتی افکار ناخواسته، سبب کاهش فوری ناراحتی و اضطراب می شوند (تقویت منفی). دوم آنکه آنها از درک غیر واقع بینانه بودن ارزیابی ها در فرد آسیب پذیر ممانعت می کنند (به عنوان مثال، فهم این موضوع که افکار ناخواسته مرتبط با آسیب به اعمال آسیب زننده نمی انجامد، برای فرد حاصل نمی شود). سوم آنکه اعمال اجباری ممکن است با یادآوری محتوای افکار مزاحم، سبب افزایش بروز آنها شوند (به عنوان مثال، شستشوی اجباری ممکن است فرد را به یاد آلودگی خود بیندازد). و آخر آنکه اجرای اعمال اجباری با حذف پیامدهای ناخواسته که فرد را به وحشت می اندازد موجب تقویت این باور می شود که فرد مسئول پیشگیری از تهدید و آسیب است.
عوامل دیگری نیز وجود دارند که در بروز افکار مزاحم موثرند. مثلا یادآوری وابسته به خلق[۱۱۹] موجب برانگیختن افکار مزاحم و ارزیابی های تهدید و آسیب می شود. چنینی فرض می شود که خلق مضطرب احتمال بروز افکار مزاحم را افزایش می دهد، در حالی که خلق افسرده بیشتر با ارزیابی تهدید و آسیب مرتبط است. در عین حال، افکار مزاحم و ارزیابی به خودی خود می توانند سبب خلق نامناسب (اضطراب و افسردگی) و برانگیختگی شوند که این امر خود به صورت تناوبی افکار وسواسی، رفتارهای اجباری و خلق نامناسب را افزایش می دهند.
مطالعات انجام شده نقش علّی باورهای مسئولیت پذیری در OCD را تایید می کنند. لادوکور[۱۲۰] و همکاران (۱۹۹۵) در یک بررسی آزمایشی افراد شرکت کننده را در دو گروه مسئولیت پذیری بالا و مسئولیت پذیری پایین قرار دادند و با ارائه اهداف متفاوت برای پژوهش در دست انجام، به دستکاری باورهای مسئولیت پذیری پرداختند. نتایج حاکی از آن بود که بین دو گروه به لحاظ شدت OCD تفاوت وجود دارد. در بررسی دیگری، لوپاتکا[۱۲۱] و راچمن (۱۹۹۵) ۳۰ نفر مبتلا به وسواس وارسی و ۱۰ نفر مبتلا به وسواس شستشو را مورد آزمایش قرار داده و دریافتند که کاهش در باور مسئولیت پذیری، کاهش ناراحتی و افت میل به انجام اعمال وارسی را به دنبال دارد. شافران (۱۹۹۷) نشان داد که این تاثیرات تنها به وسواس وارسی محدود نیست بلکه در انواع نشانه های OCD قابل رویت است. یافته های فوق توسط بررسی های آزمایشی دیگر نیز تایید شده اند (بوشارد[۱۲۲]، رم[۱۲۳]، و لادوکور، ۱۹۹۹؛ راچمن، شفران، میچل[۱۲۴]، ترنت[۱۲۵] و تیچمن[۱۲۶]، ۱۹۹۶).

۲-۲-۱-۲ دیدگاه شناختی راچمن درباره OCD

راچمن (۱۹۹۷، ۱۹۹۸، ۲۰۰۳)، دیدگاه شناختی خود درباره OCD را بر پایه دیدگاه شناختی – رفتاری سالکووسکیس (۱۹۸۵) و الگوهای شناختی کلارک (۱۹۸۶) درباره اختلال هراس ارائه کرده است. به عقیده راچمن (۱۹۹۷)، OCD حاصل سوء تعبیر فاجعه آمیز فرد از اهمیت افکار (تصاویر، تکانه ها) مزاحم خود است. در نتیجه، الف) OCD تا زمانی که سوء تعبیرها ادامه دارند، به قوت خویش باقی خواهد ماند؛ و ب) در صورت تضعیف/ حذف سوء تعبیرها، OCD نیز کاهش یافته یا از بین خواهد رفت، بنابراین افرادی که برای وسواس معنای شخصی و با اهمیت قائل می شوند و برداشتی فاجعه آمیز از آنها دارند، ناراحتی بیشتری نیز تجربه کرده و نیاز خواهند داشت تا آن را خنثی کنند. راچمن (۱۹۹۳) معتقد بود که همه انسان ها هر از گاهی دچار افکار مزاحم می شوند اما اهمیت و معنابخشی به این افکار آنها را بیش از پیش ناراحت کننده و عذاب آور کرده و از تغییرات جزئی، یک طوفان می سازد. وی مشاهده کرد (۱۹۹۷) که افراد مبتلا به OCD اغلب افکارشان را به مثابه آشکارکننده خود “واقعی” یا “مخفی” شان تعبیر می کنند (به عنوان مثال، شخصی که افکار ناخواسته جنسی درباره کودکان دارد ممکن است معتقد باشد که وی در عمق وجود خویش، یک کودک آزار است). در تلاش برای حفظ “خلوص ذهن”، فرد شرایطی می آفریند که به موجب آن افکار مزاحم، ناخواسته و ناراحت کننده بیشتری به ذهن می آیند. جالب آن است که باورها و ایده آل هایی که برای شخص مهم و عزیز هستند زمینه ساز OCD می گردند.
بر اساس نظریه راچمن (۱۹۹۷) چهار حوزه اصلی آسیب پذیری به وسواس بالینی وجود دارد که ممکن است در غیاب یکدیگر یا به طور همزمان نمود داشته باشند: الف) معیارهای اخلاقی[۱۲۷] بالا، ب) سوگیری های شناختی خاص[۱۲۸]، ج) افسردگی، د) آمادگی برای اضطراب[۱۲۹]. راچمن از معیارهای اخلاقی بالا تحت عنوان “کمال گرایی اخلاقی” یاد کرده است، بدان معنا که، “افرادی که چنین آموخته اند که همه افکار ارزشی آنها، مانند برخی باورها و دستورالعمل های مذهبی خاص، دارای اهمیت است آسیب پذیری بیشتری نسبت به OCD خواهند داشت (صفحه ۷۹۸).
سوگیری های شناختی خاص، مانند ادغام فکر و عمل (راچمن، ۱۹۹۳) و مسئولیت پذیری افراطی (سالکووسکیس، ۱۹۸۵) باعث می شود که افراد، افکار مزاحم مزاحم “عادی” خود را با اهمیت و مرتبط با خود تلقی کنند. به کار بردن برخی سوگیری های شناختی خاص فرد را در معرض برداشت فاجعه آمیز از افکار وسواس گونه قرار می دهد. این گونه برداشت ها در فرد ناراحتی/ اضطراب زیادی برمی انگیزند که موجب می گردد تا فرد برای کاهش دادن آن دست به اعمال وسواس گونه بزند.
نشان داده شده است که افسردگی سبب افزایش OCD می شود (ریکاردی[۱۳۰] و مک نالی[۱۳۱]، ۱۹۹۵). امکان دارد که افراد افسرده به دلیل وجود طرحواره های افسرده گون، نسبت به تغییرات منفی و یا فاجعه وار از افکار وسواس گونه آسیب پذیری بیشتری داشته باشند (شافران، توردارسون[۱۳۲] و راچمن، ۱۹۹۶). آمادگی برای اضطراب بدان گونه که راچمن به عنوان عامل مستعد کننده برای وسواس در نظر گرفت، بسیار به مفهومی که کلارک[۱۳۳] (۱۹۸۶) از آمادگی برای اضطراب در اختلال هراس ارائه داد نزدیک است. درست همان گونه که فرد مبتلا به اختلال هراس حس های فیزیولوژیک خود را به عنوان نشانه هایی از فاجعه تعبیر می کند (به عنوان مثال؛ ” من در قفسه سینه ام احساس تنگی می کنم پس من خواهم مرد!”)، شخص مبتلا به OCD نیز ممکن است وجود افکار وسواس گونه را به عنوان نشانه ای از شکست و محکومیت اخلاقی تلقی کند (به عنوان مثال، “اکنون فکر تنبیه فرزندم از ذهنم گذشت پس من در عمق وجود خود شخصی خشن و غیر اخلاقی هستم!”)
به عقیده راچمن (۱۹۹۸، ۲۰۰۳)، تعبیرات فاجعه وار موجب تفسیر دوباره و معنادهی مجدد به محرک هایی می شود که سابقاً خنثی بوده اند (موقعیت ها، افراد، عقاید و غیره)، که این مساله خود به برانگیخته شدن افکار وسواس گونه بیشتر می انجامد. به عنوان مثال، در ابتدا فرد ممکن است تنها هنگام حضور در کلیسا افکار کفرآمیز مزاحم را تجربه کند، اما نهایتاً کار بدانجا برسد که در حین بسیاری از اعمال مذهبی چه داخل و چه خارج از کلیسا، دچار این گونه افکار گردد. با تعمیم یافتن برانگیختگی های وسواس گونه، اشخاص ممکن است از اجتناب به عنوان راهی برای جلوگیری از برانگیخته شدن OCD استفاده کرده و تلاش نمایند تا OCD خود را از دیگران پنهان کنند (نوت[۱۳۴] و راچمن، ۲۰۰۱). متاسفانه، پنهانکاری و رفتار اجتنابی تنها موجب تقویت باورهای فاجعه وار می گردد که در نهایت احتمال بروز افکار وسواس گونه بیشتر خواهد شد.

۳-۱-۲ مفهوم ادغام فکر و عمل (TAF)

همان گونه که پیش از این اشاره شد در نظریه راچمن (۱۹۹۷)، سوگیری های شناختی خاص به عنوان یکی از حوزه های آسیب پذیری به اختلال OCD معرفی شده که فرد را برای برداشت های فاجعه آمیز از افکار مزاحم، مستعد می کند. از مهمترین و شناخته شده ترین این سوگیری ها می توان از سازه ادغام فکر و عمل[۱۳۵] (TAF) نام برد که نخستین بار توسط شافران، توردارسون و راچمن (۱۹۹۶) ارائه شد. به عقیده راچمن، افرادی که از افکار ناخواسته و مزاحم رنج می برند، تمایل دارند تا افکار و اعمالشان را با هم “ادغام” کنند، بدان معنا که این افراد ممکن است افکار وسواس گونه و اعمال ممنوعه را به لحاظ اخلاقی دارای ارزشی یکسان بدانند و یا احساس کنند که افکار وسواس گونه احتمال وقوع رخداد ناخواسته را افزایش می دهد (راچمن و شافران، ۱۹۹۸). بر این اساس، دو نوع از باورهای مرتبط با “ادغام فکر و عمل” تعریف شده اند: ۱- ادغام فکر و عمل احتمال[۱۳۶] بدین معنا که فکر کردن درباره یک رویداد بد و منفی، احتمال رخ دادن آن را افزایش خواهد داد. این رویداد منفی می تواند به خود شخص مربوط باشد که اصطلاحا “احتمال برای خود[۱۳۷]” نامیده می شود (مثلا اگر من به بیمار شدن فکر کنم، احتمال بیمار شدنم بیشتر خواهد شد). اگر رویداد بد دیگران را شامل گردد به آن ” احتمال برای دیگران[۱۳۸]” می گویند (برای مثال، اگر من به زمین خوردن شخص دیگری فکر کنم، احتمال زمین خوردن او بیشتر خواهد شد). ۲- ادغام فکر و عمل اخلاقی[۱۳۹] یعنی فکر کردن درباره یک عمل “غیر اخلاقی” به لحاظ بار ارزشی با انجام آن عمل برابری می کند (به عنوان مثال، افکار خشونت آمیز به اندازه اعمال خشونت آمیز غیر قابل قبولند).
شافران و همکاران (۱۹۹۶) چنین فرض کرده اند که احتمال تجربه مسئولیت پذیری افراطی در افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری – عملی که به TAF نیز باور دارند بیشتر است. همان گونه که در دیدگاه سالکووسکیس باور مسئولیت پذیری افراطی به عنوان یک سوء تعبیر که به افکار وسواسی می انجامد مطرح شده بود، به باور شافران و همکاران (۱۹۹۶) ادغام فکر و عمل زیربنای اصلی سوء برداشت مسئولیت پذیری افراطی است و در واقع TAF “منبع درونی باور مسئولیت پذیری افراطی است” (صفحه ۳۸۰). این بدان معناست که افکار خود فرد مرجع و منبع احساس مسئولیت برای پیامدهای احتمالی را تشکیل می دهند، که از منابع بیرونی حس مسئولیت شامل محرک های فیزیکی محیط (مثلاً قفل در برای کسی که به وسواس وارسی در مبتلاست) متفاوتند. زیربنای حس مسئولیت افراطی چه درونی باشد و چه بیرونی، فرد مبتلا به وسواس برای کاستن از خطر احتمالی آسیب، دست به عمل خواهد زد. باور ادغام فکر و عمل احتمال، عنصر مهمی از مسئولیت پذیری را در خود نهفته دارد که می تواند به عنوان برانگیزاننده حس مسئولیت پذیری افراطی عمل کند. فردی که باور دارد تنها با تفکر درباره رخدادهای منفی قادر به ایجاد آسیب برای خود خود و یا دیگران است به احتمال قوی مسئولیت زیادی نیز در این باره احساس خواهد کرد.

۱-۳-۱-۲ ارتباط ادغام فکر و عمل و وسواس فکری – عملی

تاکنون چندین بررسی در خصوص رابطه میان TAF و وسواس فکری – عملی انجام شده که ضریب همبستگی متوسطی را گزارش کرده اند (شافران و همکاران، ۱۹۹۶، راسین[۱۴۰]، دیپستراتن[۱۴۱]، مرکل باخ[۱۴۲] و موریس[۱۴۳]، ۲۰۰۱، کلز[۱۴۴]، منین[۱۴۵] و هیمرگ[۱۴۶]، ۲۰۰۱، اینشتین[۱۴۷]، منزیس[۱۴۸]، ۲۰۰۴).
شافران و همکاران (۱۹۹۶) نشان دادند که با ثابت نگه داشتن افسردگی، قوی ترین همبستگی میان زیرمقیاس احتمال برای دیگران (Likelihood-other) و وسواس های وارسی دیده می شود در حالی که ضریب همبستگی میان ادغام فکر و عمل اخلاقی و نشانه های وسواس پس از کنترل افسردگی معنادار نیست. در یک مطالعه دیگر (راسین و همکاران، ۲۰۰۱)، قوی ترین ضریب همبستگی میان زیرمقیاس احتمال برای خود (Likelihood-self) و وسواس شستشو و ضعیف ترین آن میان زیرمقیاس های ادغام فکر و عمل اخلاقی و نشانه های OCD به دست آمد. به نظر می رسد که از میان زیرمقیاس های TAF، تنها ادغام فکر و عمل احتمال با پاتولوژی وسواس در ارتباط است اما ادغام فکر و عمل اخلاقی به خصوص در جمعیت غیر بالینی با نشانه های وسواس فکری – عملی رابطه ای معنادار ندارد. در حمایت از این موضوع، نشان داده شده (شفران و دیگران، ۱۹۹۶) که میان جمعیت بالینی مبتلا به OCD و غیر بالینی به لحاظ نمرات کسب شده در زیرمقیاس احتمال برای دیگران، اما نه در زیرمقیاس های احتمال برای خود و TAF اخلاقی، تفاوت وجود دارد. این یافته توسط دو بررسی دیگر (راسین و همکاران، ۲۰۰۱، آبراموویتز[۱۴۹]، وایت ساید[۱۵۰]، لینام[۱۵۱] و کلسی[۱۵۲]، ۲۰۰۳) نیز تکرار شده اند.
در راستای نتایج به دست آمده از پژوهش های یاد شده در خصوص عدم تفاوت میان جمعیت بالینی و غیربالینی در ادغام فکر و عمل اخلاقی، برخی چنین نتیجه گرفته اند که TAF اخلاقی نسبت به TAF احتمال “کمتر بیماری زا” بوده و بیشتر در جمعیت غیربالینی شایع است تا جمعیت بالینی (راسین و همکاران، ۲۰۰۱)، شافران و همکاران، ۱۹۹۶) و به خصوص بیشتر در افرادی که پیرو چهارچوب های خشک اخلاقی هستند عمومیت دارد و چندان با نشانه های OCD در ارتباط نیست (لی[۱۵۳]، کوگل[۱۵۴] و تلچ[۱۵۵]، ۲۰۰۵). با این حال، به دلیل وجود متعیرهای مداخله گر، ممکن است این گونه نتیجه گیری ها چندان صحیح نباشند. به خصوص آن که ادغام فکر و عمل اخلاقی که توسط مقیاس TAF سنجیده می شود، تشابه زیادی با گویه های مرتبط با باورهای شایع در وسواس مذهبی – اخلاقی دارد (به عنوان مثال “داشتن افکار زشت و هرزه در کلیسا برای من پذیرفتنی نیست”). بنابراین، جمعیت های بالینی مبتلا به وسواس که معمولا تعداد کمی از افراد دارای وسواس مذهبی – اخلاقی را شامل می شوند، ممکن است در مورد ارتباط میان TAF اخلاقی و وسواس فکری – عملی، الگویی متفاوت از جمعیت های غیربالینی نشان ندهند. این تفاوت ممکن است به این دلیل باشد که ادغام فکر و عمل اخلاقی برای برخی وسواس های خاص بیشتر از بقیه مشکل زاست. مثلا چنین انتظار می رود که افراد دارای وسواس مذهبی – اخلاقی نسبت به افراد مبتلا به وسواس شستشو نمره بالاتری در TAF اخلاقی کسب کنند (ویتزیگ[۱۵۶]، ۲۰۰۵).
آنچه که به طور کلی می توان نتیجه گرفت آنست که شواهد از ارتباط میان ادغام فکر و عمل احتمال و نشانه های وسواس فکری – عملی حمایت می کنند اما رابطه میان TAF اخلاقی و نشانه های OCD به اثبات نرسیده و نیازمند بررسی های بیشتر است.

۴-۱-۲ حوزه های اصلی شناخت های مرتبط با وسواس فکری – عملی

گروه کاری شناخت های وسواس فکری – عملی[۱۵۷] (OCCWG) گروهی بین المللی است متشکل از بیش از ۴۰ متخصص پیشرو در زمینه رویکردهای شناختی به اختلال وسواس فکری – عملی (گروه کاری شناخت های وسواس فکری – عملی، ۱۹۹۷، ۲۰۰۱). این گروه در سال ۱۹۹۶ تشکیل شد با این هدف که در خصوص اصطلاحات و ابزارهای به کار رفته در پژوهش ها و درمان های شناخت محور[۱۵۸] اختلال وسواس، به یک توافق کلی برسد تا از سردرگمی هنگام مقایسه پژوهش های پیشین و استفاده از آنها جلوگیری به عمل آید. حاصل کار این گروه تاکنون عبارت است از: اول، شناسایی و معرفی حوزه های شناختی مختلف (باورهای وسواسی) که به نظر می رسد در پدیدآوری و حفظ اختلال OCD نقش اساسی دارند. دوم، ساختن دو ابزار برای اندازه گیری ابعاد شناختی اختلال OCD. و سوم، فراهم آوردن زمینه های نظری برای شناخت درمانی در پژوهش ها و درمان های OCD در آینده (گروه کاری شناخت های وسواس فکری – عملی، ۱۹۹۷، ۲۰۰۱؛ فراست[۱۵۹] و استکتی[۱۶۰]، ۲۰۰۲).
بایستی توجه داشت که هدف گروه کاری شناخت های وسواس فکری – عملی آن بود که برای شناسایی حوزه های باورهای وسواسی، به جای اتخاذ یک رویکرد تجربی، توافق عمومی متخصصان را مبنای کار قرار دهد. بدین منظور، آنها ۱۶ ابزار اندازه گیری ابعاد شناختی OCD را جمع آوری کرده و از آنها ۱۹ حوزه باورهایی که بالقوه در پدیدآوری و یا حفظ اختلال وسواس فکری – عملی سهیم هستند را استخراج نمودند. این ۱۹ حوزه باورها عبارتند از (گروه کاری شناخت های وسواس فکری – عملی، ۲۰۰۱، به نقل از محمدزاده، ۱۳۸۸):

1. ارزیابی بیش از حد احتمال یا شدت خطر[۱۶۱](تخمین بیش از اندازه احتمال یا شدت تهدید و آسیب).
2. مسئولیت پذیری افراطی
3. غفلت/ ارتکاب[۱۶۲](اعتقاد بر این که عدم جلوگیری از وقوع حادثه ای آسیب زا به همان بدی انجام کار آسیب زاست.
4. ادغام فکر و عمل
5. خرافات/ تفکر سحرآمیز[۱۶۳](اعتقاداتی که با قوانین معمول علت و معلولی مغایر هستند)
6. اهمیت افکار
7. عواقب ناشی از ارزش گذاری بین فکر و هیجان[۱۶۴](اعتقاد به این که پیامد به ذهن آمدن افکار ناخواسته، به شدت مضطرب شدن است و این وضعیت مخل عملکرد فرد می شود)
8. کنترل افکار (اهمیت در کنترل داشتن افکار خود)
9. کمال گرایی[۱۶۵](باور به این که حالت کامل و بی نقصی وجود دارد که فرد باید سعی کند به آن دست یابد)
10. درنظر گرفتن معیارهای شخصی عالی در انجام دادن کارها[۱۶۶](باورهایی در این باره که فرد باید بر مبنای ضوابطی بسیار دشوار عمل کند)
11. نگرانی درباره اشتباهات (باور به این که مرتکب اشتباه شدن کاری بسیار ناپسند است)
12. انعطاف ناپذیری و پیروی سختگیرانه از قوائد[۱۶۷](باور به این که پیروی سختگیرانه از قوائد بسیار مهم است، از جمله پایبندی اخلاقی و سختگیرانه و نگرانی بیش از حد در مورد چگونگی انجام کارها)
13. کنترل و تسلط بر شرایط زندگی[۱۶۸]
14. عدم تحمل اضطراب[۱۶۹](باور به این که داشتن اضطراب و ناراحتی خوب نیست و احتمالا نتایج زیان باری در پی خواهد داشت)
15. ناتوانی در تحمل عدم اطمینان، تازگی و تغییر[۱۷۰](باور به این که عدم اطمینان، تازگی و تغییر غیرقابل تحملند چون ممکن است خطرناک باشند)
16. تردید در تصمیم گیری[۱۷۱](باور به این که می توان گزینه ها یا راه حل های کاملی به دست آورد)
17. اعتقادات مربوط به سازگاری[۱۷۲](عدم اعتقاد به توانایی خود در کنار آمدن با اضطراب یا ناراحتی)
18. عدم اطمینان به حافظه یا سایر حواس[۱۷۳](باورهایی درباره عدم قابلیت اعتماد به حافظه و سایر حواس خود)
19. تعمیم افراطی[۱۷۴](باورهایی درباره تمایلات افراطی برای نتیجه گیری یا قاعده ای کلی از مواردی خاص و ناکام کننده، مانند “اگر یک بار کار خطرناکی انجام دهم به معنای آن است که نمی توانم به قضاوت های خود اعتماد کنم”).

توجه به این نکته ضروری است که این حوزه ها بر تعبیراتی (مفروضات، خطاهای شناختی، ارزیابی ها و باورها) دلالت دارند که زیربنای شناخت های وسواس گونه اند و لزوما معیار درستی از نشانه های وسواس فکری – عملی (مثلا وارسی و شستشو) آن گونه که مثلا توسط مقیاس وسواس فکری – عملی ییل براون (گودمن و همکاران، ۱۹۸۹) سنجیده می شود به شمار نمی روند.
سپس گروه کاری وسواس فکری – عملی به بررسی دوباره ۱۹ حوزه باورها پرداخت تا آنهایی را که بیشتر از حد با OCD مرتبط بوده و از سایر اختلالات روانشناختی متمایزند را شناسایی کند. به عنوان مثال، تحریف شناختی[۱۷۵] “تصمیم افراطی” که ابتدا در فهرست نوزده گانه جای داشت، از فهرست نهایی حذف شد زیرا این باور معمولا در سایر اختلالات روانشناختی نیز دیده می شود (مثلا اختلال اضطراب منتشر[۱۷۶]، افسردگی و غیره). در نهایت، این گروه کاری، ۶ حوزه که به نظر می رسد نقشی اساسی در شناخت های وسواس فکری – عملی ایفا می کنند را شناسایی نمود: مسئولیت پذیری افراطی، اهمیت افکار، اهمیت کنترل افکار، کمال گرایی، ارزیابی بیش از حد تهدید، و ناتوانی در تحمل عدم قطعیت.
در ادامه به تعریف، توضیح و بررسی هر یک از این حوزه ها پرداخته می شود.

در سال ۱۳۸۷ در اصلاح پرسشنامه حاضر، یک بند دیگر به آن اضافه گردید که بعد دیگری از تعارضات زناشویی را مورد بررسی قرار می دهد بنابراین پرسشنامه در حال حاضر هشت بعد از تعارضات زناشویی را ارزیابی می کند که هشتمین بعد آن : اختلال در روابط می باشد. ( ثنائی ۱۳۸۷ ).
پایایی[۱۴۸] و روایی[۱۴۹] آزمون:
ترابی و ثنایی (۱۳۷۵) به منظور دستیابی به پایایی و روایی پرسشنامه آنرا روی یک گروه ۱۱۱ نفری متشکل از ۵۳ مرد و ۵۳ زن که برای رفع تعارض زناشویی خود به مراجع قضایی و مراکز مشاوره مراجعه کرده بودند و نیز یک گروه گواه ۱۰۸ نفری از زوجهای عادی و متشکل از ۵۳ مرد و ۵۵ زن اجرا کردند. مقایسه میانگین دو گروه سازگار و ناسازگاز در مردان و زنان بیانگر تفاوت معنا داری بین آنها می باشد که می توان دال بر قدرت تمییز آزمون در تشخیص زوجهای متعارض از نامتعارض داشته باشد(ثنایی ۱۳۷۹).
به علاوه همبستگی هر سوال با نمره کل آزمون بالا و معنا دار بدست آمده است. دهقان(۱۳۸۰) میزان پایایی هر یک از مقیاسهای این آزمون را بر روی یک گروه سی نفری به شرح زیر بدست آورد.

• کاهش همکاری برای سوالات : ۷۳ %
• کاهش روابط جنسی برای سوالات : ۶۰ %
• افزایش واکنش هیجانات در سوالات : ۷۴ %
• افزایش حمایت از فرزندان : ۶۵ %
• کاهش رابطه خانوادگی با اقوام همسر : ۸۲ %
• افزایش رابطه فردی با خویشاوندان : ۸۱ %
• جدا کردن امور مالی : ۶۹ %

ضریب آلفای کرونباخ توسط براتی (۱۳۷۵) به نقل از دهقان ۱۳۸۰ بر روی یک نمونه تصادفی برای مقیاسهای مختلف عبارت بود از کاهش همکاری ۳۰% ، رابطه جنسی ۵۰%، واکنش هیجانی ۷۳% ، جلب حمایت از فرزندان ۶۰% ، افزایش رابطه با اقوام ۶۴% ، جدا کردن امور مالی ۵۱% و ضریب آلفای کرونباخ برای کل آزمون ۵۲% بدست آمد.
ضریب پایایی و روایی این آزمون توسط فرح بخش در سال ۱۳۸۶ بار دیگر بر روی ۴۶ زن و مرد (۲۳ زن و ۲۳ مرد) از مراجعه کنندگان به دادگاه برای طلاق و ۴۶ زن و مرد (۲۳ زن و ۲۳ مرد) عادی بررسی گردید. نمره های آزمودنیها از طریق ابزار آماری SPSS تجزیه و تحلیل گردید و پایای و روایی آن مشخص گردید. ضریب پایایی با روش آلفای کرونباخ برای کل آزمون در نمونه ۹۲ نفری زن و مرد ۶۹% بدست آمد و ضریب برای سایر مقیاسها به شرح زیر است:

• کاهش همکاری: ۶۲%
• کاهش رابطه جنسی: ۵۲%
• افزایش واکنش هیجانی: ۵۱%
• افزایش جلب حمایت از فرزندان: ۵۳%
• کاهش رابطه با اقوام همسر: ۶۰%
• افزایش رابطه فردی با اقوام: ۶۲%
• جدا کردن امور مالی: ۴۲%

همچنین روایی و پایایی فرم تجدید نظر شده پرسشنامه تعارضات زناشویی در سال ۱۳۸۷ توسط ثنایی، براتی و بوستانی پور مورد بررسی قرار گرفت و بر روی ۱۲۰ نفر، متشکل از ۴۸ مرد و ۷۲ زن که برای رفع تعارض زناشویی خود به مراکز مشاوره تهران مراجعه کرده بودند و نیز یک گروه گواه ۱۵۰ نفری از زوجهای عادی شامل ۶۸ مرد و ۸۲ زن اجرا گردید. هر دو گروه به صورت در دسترس انتخاب شدند. میانگین انحراف معیار نمره کل گروه دارای تعارض زناشویی و گروه کنترل به ترتیب ۴۶/۱۳۰ (۹۶/۳۷) و ۲۰/۱۰۶ (۴۹/۱۶) است. آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه برابر با ۹۶/۰ بدست آمده و برای ۸ خرده مقیاس به صورت زیر:

1. کاهش همکاری ۸۱%
2. کاهش رابطه جنسی ۶۱%
3. افزایش واکنش هیجانی ۷۰%
4. افزایش جلب حمایت فرزندان ۳۳%
5. افزایش رابطه فردی با خویشاوندان خود ۸۶%
6. کاهش رابطه خانوادگی با خویشاوندان همسر ۸۹%
7. جدا کردن امور مالی ۷۱%
8. کاهش ارتباط موثر ۶۹%

برای هر سوال پنج گزینه در نظر گرفته شده که به تناسب ۱ تا ۵ نمره به آنها اختصاص داده شده است. حداکثر نمره کل پرسشنامه ۲۷۰ و حداقل آن ۵۴ است. حداکثر نمره خرده مقیاس ها مساوی با تعداد سوالهای آن خرده مقیاس ضرب در ۵ است. در این ابزار، نمره بیشتر به معنی تعارض بیشتر و نمره کمتر به معنی رابطه بهتر و تعارض کمتر است. نمره گذاری سوالها به صورت: هرگز (۱)، بندرت (۲)، گاهی (۳)، اکثرا (۴)، همیشه (۵) است و سوالات ۴۷،۴۵،۳۳،۳۰،۲۶،۱۴،۱۱،۳ و ۵۴ به صورت معکوس نمره گذاری می شود.
۳-۶) روش اجرای پژوهش:
برای اجرای این پژوهش ابتدا ساختار و طرح جلسه های مشاوره بر اساس دو نظریه عقلانی-عاطفی و واقعیت درمانی تهیه شد. برای انجام این عمل از متون علمی مربوط به دو نظریه و توصیه های علمی اساتید راهنما و مشاور استفاده شد و فهرست فنون و نحوه انجام مشاوره زناشویی از آنها استخراج گردید و قالب جلسات مشاوره ی زوجی مشخص شد.
بدین ترتیب که مشخص گردید : در هر روش و رویکرد مراجعان جهت انجام مشاوره زوجی چند جلسه شرکت نمایند، هر جلسه چه مدت طول خواهد کشید. اهداف هر جلسه چیست و برای رسیدن به اهداف در هر جلسه چه اقداماتی باید توسط مشاور و مراجعان در زمان برگزاری جلسات و خارج از آن انجام شود.
به این ترتیب از میان مراجعان واجد شرایط، برای هر یک از ۳ گروه واقعیت درمانی ، عقلانی- عاطفی و کنترل تعداد ۱۰زوج بدون در نظر گرفتن اولویت تعارض ، بصورت تصادفی در ابتدا یک گروه جهت زوج درمانی به شیوه گلاسر و یک گروه جهت زوج درمانی به شیوه الیس ویک گروه کنترل انتخاب شدند و مدت زمان و تعداد جلسات برای هریک از گروه ها مشخص گردید و پرسشنامه پیش آزمون در اختیار هر یک از زوجین در۳گروه جهت پاسخگویی قرار گرفت . به همین ترتیب کلیه زوجهای مراجعه کننده در هر یک ازدو روش واقعیت درمانی و عقلانی- عاطفی به مدت هشت جلسه مورد مشاوره زوجی قرار گرفتند و به مدت ده روز پس از اتمام جلسات مشاوره پرسشنامه پس آزمون را تکمیل نمودند. گروه کنترل مورد مداخله قرار نگرفت و صرفاً در رابطه با آنها پیش آزمون و پس آزمون اجرا گردید و نتایج حاصله بررسی شد.
۳-۷) طرح جلسات
۳-۷-۱) توصیف عملی و اهداف فنون زوج درمانی به شیوه الیس
در جلسه اول، هدف از برگزاری جلسه پذیرش مشکل از جانب زوجین و بررسی مشکل از دید هریک از زوجین می باشد. همچنین در این جلسه مشکل زوجین مورد ارزیابی قرار می گیرد تا شدت تعارض آنان بررسی گردد و عوامل فعال کننده تعارض و باورهای غیر منطقی زوجین شناخته شود.
در جلسه دوم، هدف از برگزاری جلسه، بررسی نظر زوجین راجع به علل تعارض و تلاش برای اصلاح نظرات و نگرش آنان بر اساس نظریه الیس و در پایان آموزش اصول A-B-C می باشد.
در جلسه سوم، هدف از برگزاری جلسه، کمک به زوجین برای کشف و شناسایی باورهای غیر منطقی خود و همسرشان و شناسایی واکنشها و رفتارهای غیر منطقی و آموزش روش های مقابله با باورهای غیر منطقی می باشد.
هدف از جلسه چهارم، ارزیابی میزان کسب مهارت و پیشرفت زوجین در زمینه کشف باورهای غیر منطقی و انتخاب باورهای منطقی و جایگزین کردن آنها همچنین آموزش به زوجین برای کمک به یکدیگر برای کشف و مجادله باورهای غیر منطقی
هدف از جلسه پنجم، آشنا سازی زوجین با تاثیر خود گفتگوهایی منطقی و غیر منطقی و تاثیر آن بر ایجاد احساسات در فرد و تجربه چگونگی تغییر این کلمات و تاثیر آن در تغییر احساسات

چرخه بازاریابی الکترونیک شامل چهار مرحله اصلی می باشد:
۱- تهیه و تدارک
۲- ارتباط
۳- نقل و انتقال
۴- خدمات پس از فروش
در مرحله تهیه و تدارک سازمان می بایست نیازها و خواسته های مشتریان را تعیین نماید. سازمان جهت تولید محصولات و یا ارائه خدمات خود نیازمند تجزیه و تحلیل نیازهای مشتریان می باشد و این عمل از طریق تفکیک مشتریان صورت خواهد گرفت.
زمانی که محصول ( یا خدمت ) مطابق سلیقه و خواسته مشتری طراحی شد مرحله  ارتباط آغاز می شود. برای شرکت (سازمان) ضروری است در مورد ارائه کالای مورد نظر به مشتری با او مکاتبه نماید.
مرحله ارتباط دارای چهار زیر مجموعه میباشد که مخفف آن کلمه AIDA می باشد (Attention توجه – Information اطلاعات – Desire خواست و علاقه – Action عملکرد). ارتباط متقابل میان شما و مشتری در طول مرحله ارتباط باید بسیار نزدیک و صمیمی باشد.
سازمان باید در ابتدا نظرات مشتریان را در رابطه بامحصولات وخدمات جدیدی که ارائه نموده است جلب نماید. تبلیغ از طریق بنر وسیله ای مناسب برای جذب مشتریان می باشد. برای موفقیت دراین روش باید بنرهای طراحی شده قدرت جلب نظر مشتری را داشته باشند.
پس از این مرحله، سازمان باید اطلاعات مورد نیاز را در اختیار مشتری قراردهد تا او نظرات خود را درمورد محصولات و خدمات ارائه شده مطرح نماید. مشتری باید قدرت انتخاب اطلاعات مورد نیاز خود را از میان عنوان های مختلف داشته باشد.
شرکت (سازمان) باید برای خرید محصولات و خدمات جدید در مشتری انگیزه لازم را ایجاد نماید. برای رسیدن به این هدف می توان از کلیه امکانات رسانه ای موجود در اینترنت بهره جست.
فرآیندهای فوق منجر به خریداری محصول یا سفارش خدمتی از سوی مشتری می گردد.(آغاز حرکت!)
زمانیکه مشتری تصمیم به خریداری محصول (یا سفارش خدمتی) گرفت باید ارتباط مستقیم میان او و بخش فروش شرکت برقرار شود.
اگر دو مرحله اول با موفقیت پشت سر گذاشته شوند، مشتری محصول یا خدمتی را که ارائه می دهید خریداری خواهد نمود.
مرحله تحویل کالا (خدمات) نیز اهمیت بسزایی درفرآیند بازاریابی شما دارد (مکانیزم مطمئن برای پرداخت پول توسط خریدار و همچنین تحویل بموقع سفارش به مشتری).
پس از فروش محصول (یا خدمات) نباید فعالیت های بازاریابی قطع گردند. در مرحله خدمات پس از فروش تلاش برای ایجاد ارتباط میان مشتری و فروشنده می باشد. جذب مشتری جدید مشکل تر و پرهزینه تر از نگهداری و حفظ مشتریان قبلی می باشد. حفظ مشتری نیازمند تلاش بیشتر نیروی انسانی سازمان مربوطه و توانمند نمودن سیستم اطلاع رسانی می باشد.
مشتری مهمترین عامل در تبلیغ خدمات و کالای ارائه شده بوده و به همین دلیل باید از خدمات پس از فروش مناسبی بهره مند گردد.
برقراری یک خط ارتباطی فعال شبانه روزی شامل پست الکترونیک و سیستم پاسخگوی زنده بسیار با اهمیت بوده و میتواند باعث تشویق مشتری در ارتباط با تبلیغ کالای خریداری شده گردد.
اطلاعاتی که ازطریق ارتباط با مشتری در مرحله خدمات پس از فروش جمع آوری می گردند باعث بوجود آمدن مرحله تهیه و تدارک می شود.
فرایند بازاریابی الکترونیک صرفا” بر استفاده از امکانات اینترنت اصرار نورزیده و از همه روش های بازاریابی بهره برداری می کند، اما امکاناتی را دراختیار ما می گذارد که بازاریابی سنتی فاقد آنها می باشد. به عنوان نمونه، روش بازاریابی تک به تک
(one to one) و یا ارتباط مستقیم با مشتریان.
در حقیقت بازاریابی سنتی و بازاریابی الکترونیک تکمیل کننده یکدیگر می باشند و بازاریابی الکترونیک نمی تواند به طور کامل جایگزین بازاریابی سنتی گردد.
عوامل موفقیت در بازاریابی الکترونیک(BONI):
چهار عامل مهم در کسب موفقیت بازاریابی الکترونیک عبارتند از :

1. سود رسانی به مشتری.
2. توانایی در ارائه خدمات و اطلاعات مورد نیاز مشتری بصورت
3. توانایی کنترل و هدایت وب سایت.
4. ایجاد یکپارچگی میان فعالیت های بازاریابی الکترونیک با سایر فعالیت ها.
   برای جذب مشتری باید فعالیت های online شرکت برای او سود آور باشد. همچنین باید خدمات متنوعی به او ارائه گردد. خدمات و تسهیلاتی که باعث ایجاد انگیزه لازم در مشتری جهت خرید (حال و آینده ) گردد. بنابراین محتوای وب سایت و خدماتی که در وب سایت ارائه می گردند باید خواسته ها و علایق شخصی مشتری را درنظر گرفته و حتی امکاناتی برای ایجاد بخشهای شخصی را برای او فراهم آورد (نظیر خدماتی که Yahoo ارائه می دهد). شرکت باید خدمات منحصر بفردی ارائه دهد.خدماتی که با سایر رقبا تفاوت داشته باشد.

وب از امکانات مختلفی برای معرفی و برقراری ارتباطات online استفاده می کند. هر وب سایت باید ترکیبی از اطلاعات مناسب، برقراری ارتباط آسان و مطمئن و انتقال اطلاعات مورد نیاز مشتری را درخود داشته باشد. قرارگیری این اطلاعات در اختیار مشتری موجب آگاه نمودن او می گردد. تبادل نظر مشتریان موجب ارتباط آنها باسایرین می گردد و این امکان را بوجود می آورد که اطلاعات مورد نیاز مشتریان در کنار هم قرار گیرد.
بروز نمودن اطلاعات و خدمات وب سایت از اهمیت بالایی برخوردار می باشد.
اطلاعات وب سایت باید مختصر و مفید باشند.صفحات وب باید از ساختار مناسبی برخوردار بوده و پیکره بندی و کنترا صفحات با یکدیگر تطابق داشته باشد.
مسئله مهم همکاری همه اعضای شرکت در فرایند بازاریابی الکترونیک می باشد چرا که رضایت مشتری بستگی به
میزان عملکرد همه اعضای شرکت به تعهداتشان دارد.
نتیجه گیری

• بازاریابی الکترونیک همان اهداف بازاریابی سنتی را دنبال می کند : جذب مشتری و حفظ آن.
• – فناوری ارتباطات و اطلاعات باعث بوجود آمدن فرصتهای جدید جهت تعریف دوباره ارتباط بین فروشنده و مشتری می گردد.
  – استفاده از روش های بازاریابی الکترونیک موجب تقویت ارتباط میان مشتری و فروشنده از طریق درک خواسته ها و نیازهای مشتری و وابسته نمودن او به کالاها و خدمات فروشنده می گردد.
• با توجه به امکان برقراری ارتباط تک به تک در بازاریابی الکترونیک، فروشنده باید شناخت صحیحی از مشتریان خود داشته باشد.
  – هر چه میزان شناخت شما از مشتریان خود (نیاز ها، خواسته ها، علایق و سلیقه ها) بیشتر باشد به همان اندازه فرایند بازاریابی الکترونیک شما موثر تر و بهتر عمل خواهد نمود.
• بازاریابی الکترونیک موفق، پیشرفت شرکت را در دنیای الکترونیک به همراه خواهد داشت و باید عضو ثابت و دائم استراتژی های بازاریابی شرکت باشد.

بانکداری الکترونیک
سرعت کار و کسب، به سرعت تفکر رسیده است
Bill Gates,1999
توسعه شگفت انگیز فناوری اطلاعات و گسترش آن به بازارهای پولی و بانکی جهان، علاوه بر تسهیل امور مشتریان بانک ها، روش های جاری بانکداری را متحول و دگرگون ساخته است. با رشد روزافزون معاملات تجارت الکترونیک در سطح جهان و نیاز تجارت به حضور بانک جهت نقل و انتقال منابع مالی، بانکداری الکترونیک به عنوان بخشی تفکیک ناپذیر از تجارت الکترونیک و دارای نقشی اساسی در اجرای آن است. به جرأت می توان گفت: بدون بانکداری الکترونیک، تجارت الکترونیک نیز محقق نخواهد شد. سرعت توسعه صنعت انفورماتیک، باعث ایجاد تغییرات عمده ای در شکل پول و سیستم های انتقال منابع در عرصه بانکداری گردیده و مفاهیم جدیدی را به عنوان پول الکترونیک و انتقال الکترونیکی آن ارائه نموده است. این دو مفهوم ایجاد کننده نوع جدیدی از بانکداری، تحت عنوان (بانکداری الکترونیک) می باشند. با گسترش شبکه اینترنت و قابل دسترسی بودن برای همگان، شیوه عرضه خدمات د ربانکها متحول شده و این تحولات زمینه پدیده هایی مانند: Mobile Banking، Internet Banking، Cyber Banking و… گردیده است.
هم اکنون، در اکثر کشورهای پیشرفته، بانک ها خدمات On-line بانکی را جهت مشتریان خود از طریق اینترنت فراهم آورده اند و مشتریان خود از طریق اینترنت فراهم آورده اند و مشتریان بدون نیاز به حضور در بانک، غالب کارهای بانکی خود را با اتصال به Home page ویژه بانک ها و با بهره گرفتن از رمز مخصوص خود انجام می دهند.
این عوامل، زمینه ای را برای تسهیل انجام امور تجاری و خرید و فروش ایجاد نموده که منجر به افزایش رقابت بین موسسات بانکی و غیر بانکی گردیده است.

تخلیه یا ردّ عین

توضیح مطلب این که ممکن است مالک و مشتری هر دو در شهری که مقبوض به عقد فاسد در آن جا قبض شده است باشند و ممکن است در غیر آن جا. در صورت دوم ممکن است مشتری مال مورد معامله را به شهر دیگری منتقل کرده باشد و یا بایع به شهر دیگری منتقل شده باشد و یا ممکن است هر دو به شهر دیگری نقل مکان کرده باشند.

در صورت اول یعنی زمانی که مالک و مشتری هر دو در شهری که مقبوض به عقد فاسد در آن جا قبض شده است باشند، در گذشته بیان شد که رد بر قابض واجب نیست و آن چه واجب است تخلیه است زیرا در صورتی که رد مال عرفاً متحمل مؤونه بر مشتری باشد توسط قاعده لاضرر بر مشتری واجب نیست آن را به مالک رد کند و قابض باید بین مال و مالکش حائل نشود و موانع تصرّف او را از بین ببرد. در این صورت مالک هر وقت خواست می تواند خودش مالش را اخذ کند.

اما در صورتی که مالک به شهر دیگری منتقل شده باشد و قابض در شهر قبض باشد، و مالک مالش را مطالبه کند در این صورت بر قابض واجب نیست مال مورد معامله را به شهر دیگری حمل کند و لو آن که ما به جای تخلیّه، رد را واجب بدانیم زیرا ابداً دلیلی وجود ندارد بر این که مالک می تواند بیشتر از آن مقدار که می توانست در بلد قبض مطالبه کند از قابض بخواهد.

و اگر قابض مال را از شهر قبض به شهر دیگری برده باشد و مالک آنرا مطالبه کند واجب است قابض آن را به بلد قبض رد کند چه مالک در بلد قبض باشد و چه به جای دیگری منتقل شده باشد و مؤونه رد هم بر قابض است زیرا اگر این نقل مقبوض به شهر دیگر به اذن مالک بود می توانستیم بگوییم مالک، خود باید متحمل مؤونه رد گردد ولی مفروض این است که به اذن او نبوده و قابض به اختیار خود مال را به شهر دیگری نقل کرده است پس باید مؤونه رد را بپردازد و در این باب می توان به سیره عقلاء استناد نمود که حکومت در این گونه امور به دست ایشان است و یا به دلیل ضمان ید.[۱]

از آن چه بیان شد حکم صورتی که قابض و مالک هر دو به شهر دیگری منتقل شده باشند نیز روشن شد در این صورت هم مالک می تواند تنها نقل مال را به شهر قبض مطالبه کند. اگر نقل مال را به شهری که خود در آن است مطالبه کند واجب نیست قابض از او بپذیرد.[۲]

در میان فقهای اهل سنّت هم همان طور که دانسته شد ایشان احکام مقوض به عقد فاسد را هم چون احکام غصب می دانند لذا همان طور که در غضب بر غاصب واجب است مال مغصوب را به هر شکل که می تواند به دست مالکش برساند لذا در مورد بحث ما هم بر قابض واجب است مال مورد معامله فاسد را به هر شکل ممکن به دست مالکش برساند.

گفتار چهارم: بازگرداندن عین مال

با توجه به این که فقهای امامیه ضمان ید را مختص شخص غاصب ندانسته اند بلکه آن را از جهت استیلای شخص بر مال غیر، مورد بررسی قرار داده اند؛ بنابراین همان حکم رد مال مغصوب را می توان بر مورد معامله فاسد که تحت تصرّف طرف مقابل قرار گرفته، جاری دانست.

از جمله دلائل اقامه شده مبنی بر رد اموالی که بدون حق، تحت تصرّف شخص قرار گرفته علاوه بر اجماع، سنّت[۳]، کتاب[۴]، عقل[۵] و عرف[۶] نیز ذکر شده است.

شهید اول رد مغصوب به مالک را اجماعی دانسته است[۷] و شیخ انصاری چنین استدلال کرده که نگهداری مال غیر همان تصرّف غیرمجاز در مال دیگران محسوب می شود و با استناد به برخی روایات چنین تصرّفی را جایز ندانسته است و از این طریق نه تنها وجوب ردّ عین بلکه فوری بودن آن را نیز ثابت نموده است.[۸] برخی از فقها در تحلیل ردّ عین موجود چنین آورده اند: «زمانی که ضمان بر عهده شخص قرار می گیرد در واقع ماهیت اعتباری همان شیء بر عهده شخص قرار می گیرد و از آن جا که در عالم اعتباری حقوق، ایفای تعهد با ردّ آن چه بر عهده شخص قرار گرفته محقق می شود. بنابراین، ردّ عین با همه خصوصیات شخصیه در واقع همان فرد حقیقی شیء اعتباری واقع در ذمه است که این تعهد را ساقط می کند.»[۹]

قانون مدنی ایران از آن جا که اثبات ید بر مال غیر را در حکم غصب دانسته[۱۰] و در ماده ۳۱۱ [۱۱] غاصب را مکلف به ردّ عین مغصوب به صاحب آن دانسته است بنابراین می توان گفت که طرف معامله فاسد نیز باید عین مورد معامله را به صاحب یا نماینده وی مسترد نماید.

[۱] ـ خویى، سیدابوالقاسم موسوى، مصباح الفقاهه، جلد ۳، ص ۱۲۷٫

[۲] ـ گرجی، ابوالقاسم، مقالات حقوقی، جلد ۱، ص ۱۴۸٫

[۳] ـ از جمله حدیث نبوی «علی الید ما أَخَذَت حَتّی تُؤَدّیَه» و «لایَحِلُّ مالُ امرِیٍ اِلاّ عَن طِیبِ نَفسِهِ».

[۴] ـ «فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً فَلْیُؤَدِّ الَّذِی اؤْتُمِنَ أَمَانَتَهُ» سوره بقره، آیه ۲۸۳٫

[۵] ـ اردبیلی، احمدبن محمد، مجمع الفائده و البرهان، جلد ۱۰، چاپ اول، مؤسسه انشارات اسلامی، ایران ـ قم، ۱۴۰۳ ه‍ .ق، ص ۵۲۰٫

[۶] ـ بجنوردى، سیدحسن، القواعدالفقهیه، جلد ۷، ص ۵۴٫

[۷] ـ عاملى، محمدبن مکى، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، جلد ۳، چاپ دوم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ایران ـ قم، ۱۴۱۷ ه‍ .ق، ص ۱۰۹٫

[۸] ـ انصاری، مرتضی، مکاسب (المحشّی)، جلد ۷، ص ۱۸۱٫

[۹] ـ بجنوردى، سیدحسن، القواعد الفقهیه، جلد ۷، ص ۵۴٫

[۱۰] ـ ماده ۳۰۸ ق.م: «… اثبات ید بر مال غیر بدون مجوز در حکم غصب است»

[۱۱] ـ ماده ۳۱۱ ق.م: «غاصب باید مال مغصوب را عیناً به صاحب آن ردّ نماید…»