1. معرفت یا شناخت قرآن 2. نبوت 3. فراست 4. عقل 5. خشیت 6. فقه و دانایی در تفسیر قرآن 7. علم 8. اصابت در اقوال 9. احادیث نبوی 10. اصابت اقوال و اعمال و ارادات 11. حیا از خداوند و حفظ حرمت برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و رعایت حقوق زن و فرزند و همسایه 12. ورع 13. قرآن از حفظ کردن 14. فهم لطایف قرآن و وجوه معانی آن.
هر یک از وجوه معنای حکمت یا مبتنی بر یک حدیث است یا تفسیر ابن عباس یا سخن بزرگان و یا مشایخ صوفیه که روی­هم­رفته 10 صفحه از علم القلوب را در بر می­گیرد. توضیح برخی از وجوه مختصر است و برخی مفصّل که می­توان آن­ها را در تفسیر طبری، تهذیب الاسرار و دیگر منابع یافت. به عنوان مثال قول ابن عباس را در باره­ی وجه اول که گفته است: «حکمت معرفت داشتن به قرآن و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه و مقدم و مؤخر و حلال و حرام و مثال­هایش است». السدی درباره وجه دوم گفته است: «حکمت،نبوت است». در تفسیر طبری، سخن ابن یزدانیار در باره­ی وجه سوم که به حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره حیا از خداوند استناد کرده است. در کتاب تهذیب الاسرار(234آ)، حکایت ابوالحسن علوی همدانی درباره وجه سوم، جعفر خلدی نیز در تهذیب الاسرار (171آ) و هم­چنین قول ذوالنون مصری را می­توان در تهذیب الاسرار(171آ-ب)یافت.
مؤلف علم القلوب هم­چنین در چهار جای دیگر کتابش از ابوسعد مطالبی آورده است.
در بابی با عنوان «بیان التوحید و التفرید علی لسان اهل الاشارة من العارف و المرید» می­آورد که خداوند در قرآن کریم هفت آیه درباره توحید و صفات موحد بیان کرده و پس از ذکر آیات، تفاسیر ائمه و بزرگان صوفیه را نقل کرده است. آیه اول «ِاِلهُکُم اِلهٌ وِِاحِدٌ»[118] است و در تفسیر این آیه قول خرگوشی را که گویا از کتاب الاشارة و العبارة است را می­آورد.

«قال الامام ابوسعد عبدالملک النیسابوری: معبودکم الذی یستحق عبادتکم و طاعتکم معبود واحد حی لا یموت قیوم لا یدرکه احد، لا من عدد، باق الی غیر امد، «لیس کمثله شیء» و لا ککلامه کلام فی الاحکام و البیان، لا اله الا هو الرحمن الرحیم، موجود غیر معدوم، معروف غیر مجهول.»
«امام ابوسعد عبدالملک نیسابوری گوید: معبود شما کسی است که شایسته­ عبادت و طاعت شماست. معبودیست یکتا، زنده­ایست که نمی­میرد، پاینده ایست که کسی او را نمیتواند درک کند، تعدّد ندارد، تا ابد باقیست، «شبیه چیزی نیست» و مانند کلامش در احکام و بیان نیست، خدایی جز او بخشنده و مهربان نیست، موجودیست که معدوم نیست، و معروفیست که مجهول نیست.»
و پس از آن سخنانی از امام علی و امام جعفر صادق علیهما السلام، جعفر خلدی، ذوالنون مصری و ابوالحسین نوری ذکر میکند.
در تفسیر آیه­ای دیگر می­نویسد: «وَ ِِِاِذ اَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنِی آدَمَ مِن ظُهُورِهِم ذُرَّیَّتَهُم وَ أَشهَدهُم عَلَی اَنفُسِهِم اَلَستُ بِرَبِّکُم قَالُوا بَلَی»[119]نخست قول ابوبکر نقّاش را می­آورد که پاسخ گویان به خطاب پروردگار دو دسته می­شوند: یکی اهل سعادت و رضوان و دیگری اهل شقاوت و خذلان و بی­درنگ تفسیر خرگوشی را که شاید از کتاب الاشارة و العبارة است را ذکر می­ کند.
«و قال­ ابوسعد النیسابوری فی کتابه: انطقهم بتفرید التوحید، فقال بعضهم: بلی، و قال بعضهم بل لا. فکان المومنون کاللالی الرطبه و الکافرون کالحمیم الاسود، فذلک قوله تعالی: «فَلَلّهِ الحُجَةُ البَالِغَةُ فَلَوشَاءَ لَهَدَاکُم اَجمَعیِنَ.[120]»
«وابوسعد نیشابوری در کتابش گوید: خدای یکتا با آن­ها صحبت کرد، پس برخی از آن­ها گفتند بله، و برخی دیگر از آن­ها گفتند: نه. پس مومنان مانند مرواریدهای تازه هستند و کافران نوشیدنی داغ سیاهند. پس سخن خداوند تعالی آن است:«پس حجت و دلیل روشن و رسا برای خداوند است پس اگر بخواهد همه­ی شما را هدایت می­ کند.»
در پی تفسیر خرگوشی سخن صوفیانی دیگر هم­چون یحیی بن معاذ رازی، بایزید بسطامی، سهل تستری و… و منابعی که می­توان تفسیر آن­ها را در آن یافت را بیان می­ کند.
در باب پنجم با عنوان «صفة الاخلاص و طبقات المخلصین بالقلب» از ابوسعد در توضیح حدیثی از پیامبرصلی الله علیه و آله درباره برتری کسی که ابواب شرک را می­شناسد از کسی که نمی­شناسد، یاد می­ کند.
پس از این توضیحات که شاید برگرفته از کتاب الاشارةو العبارة است، حدیثی از پیامبرصلی الله علیه و آله و سخنانی از انطاکی و جنید و یکی از حکما درباره اخلاص و سپس نقل قولی از خرگوشی آمده است.
تا انتهای باب اخلاص اخبار و حکایات و احادیث و سخنان مشایخ صوفیه نقل شده، که شاید بخشی از آن از ابوسعد خرگوشی است. نقل قول­هایی که از مشایخ در علم القلوب آمده مانند کاری است که ابوسعد در کتاب تهذیب الاسرار و احتمالاً کتاب دیگرش الاشارة و العبارة کرده است. همان­طور که پیشتر اشاره شد، شاید مؤلف علم القلوب از کتاب الاشارة و العبارة بهره گرفته است نه از کتاب تهذیب الاسرار.

5-1 اللوامع[121]

مجالس ابوسعد خرگوشی که دارای 105 مجلس یا فصل و شامل موضوعات حدیث و تفسیر موضوعی قرآن است. این کتاب برای کسب

 
موضوعات: بدون موضوع
[جمعه 1400-03-21] [ 03:26:00 ب.ظ ]