نمودار زیر (1-1) مراحل انجام پژوهش را نشان می دهد.
نمودار 1-1: مراحل پژوهش
فصل دوم
مروری بر پژوهش های پیشین

 

• • 1. 1. تاریخچه

     

     

 

فیلم ها و پوشش های خوراکی مثل واکس روی میوه های گوناگون برای از کاهش رطوبت و سطوح براق در میوه به منظور حفظ زیبایی تا قرن ها استفاده می­شد. اصطلاح فیلم خوراکی در کاربرد غذایی به 50 سال اخیر مربوط می­ شود. در بسیاری موارد اصطلاح فیلم و پوشش به عنوان جایگزین بسته های سنتزی به کار می­رفت برای اینکه نشان دهد سطح ماده غذایی با لایه نازکی از برخی ترکیبات خاص پوشیده شده است. اگرچه مفهوم فیلم با پوشش متفاوت است که فیلم صرفاً یک بسته بندی غذایی، به صورت لایه ای نازک تولید می­شوند و بعد همانند پلیمر های سنتزی برای بسته بندی به کار می­روند در حالی که پوشش تشکیل و کاربرد آن به صورت همزمان صورت می­گیرد. امروزه استفاده از فیلم های خوراکی برای حفظ کیفیت انواع غذاها، با درآمد سالیانه بیش از 100 میلیون دلار بسیار گسترده شده است. در قرن پانزدهم یک فیلم خوراکی از لایه ای از شیر سویای جوشان در ژاپن برای حفظ کیفیت غذا و بهبود ویژگی ظاهری غذا ساخته شد. در قرن نوزدهم از پوشش های ژلاتینی برای نگه داری گوشت استفاده کردند. فیلم ها و پوشش های خوراکی یکی از راه های بسیار ارزشمند و مؤثر برای حفظ کیفیت و ایمنی غذاهای ،فرایند نشده است (کایا و همکاران^[13]، 1999).

 

• • 1. 1. سوابق

     

     

 

طبق بررسی های صورت گرفته، در طبیعت ترکیبات زیستی فراوانی وجود دارند که پتانسیل بالایی به منظور تشکیل دادن فیلم دارند. اما گاهاً با وجود دارا بودن محاسن و ظرفیت بالا جهت تشکیل فیلم های خوراکی، معایب و نواقص ذاتی نیز دارند که می­توان با مطالعه و تحقیق در این زمینه حداکثر بهره مندی را از این ترکیبات به دست آورد. امروزه تحقیقات بسیار زیاد و متعددی در زمینه بهبود خواص این دسته از فیلم های خوراکی صورت گرفته است. به عنوان مثال کاپا-کاراگینان^[14]که به صورت طبیعی، هیدروکلوئیدهای محلول در آب متشکل از زنجیره های خطی گالاکتان سولفاته شده می­باشد، از نوعی جلبک دریایی قرمز رنگ به دست می ­آید. این ماده قابلیت تولید فیلم شفاف با خصوصیات مکانیکی و ساختاری مناسبی را دارد اما مانند سایر فیلم­های پایه هیدروکلوئیدی ممانعت اندکی در برابر عبور بخار آب دارد. افزودن مقدار ناچیزی از برخی ترکیبات آبگریز نظیر چربی­ها و اسانس ­های روغنی گیاهی همچون آویشن شیرازی^[15] و یا پونه^[16]موجب کاهش نفوذ پذیری فیلم­های پایه هیدروکلوئیدی نسبت به بخار آب می­گردد. به علاوه استفاده از این اسانس ­های روغنی موجب افزایش کشش پذیری و کاهش شفافیت، افزايش خاصيت آنتي اكسيداني و ضد ميكروبي فیلم های هیدروکلوئیدی می­ شود که این مسئله به ساختار میکروسکوپی فیلم ها و نیروی بین اتم­ها مرتبط است. بنابر این می توان نتیجه گرفت که ترکیب فیلم های پایه هیدروکلوئیدی با اسانس ­های روغنی علاوه بر دستیابی به خواص ظاهری و مکانیکی مطلوب­تر، باعث دستیابی به کیفیت غذایی بالاتر و حفظ ایمنی بیشتر محصولات می گردد (شجاعی علی آبادی و همکاران^[17]، 2013).
در یک بررسی فعالیت ضد باکتریایی و خواص مکانیکی فیلم خوراکی نشاسته ساگوی بخشی هیدرولیز شده-آلژینات حاوی روغن لمنگراس را مورد ارزیابی قرار گرفت. در این تحقیق فیلم خوراکی نشاسته ساگو که قسمتی از آن هیدرولیز شده به همراه آلژینات تهیه شد. روغن لمنگراس و گلیسرول به درون فیلم گنجانده شد تا به عنوان عامل ضد میکروبی و پلاستی­سایزر به ترتیب عمل کنند. منطقه بازدارندگی به طور قابل ملاحظه ای به وسیله اضافه کردن روغن لمنگراس به همه مراحل در حضور و عدم حضور گلیسرول افزایش پیدا کرد. این نشان می­دهد که فیلم های شامل روغن لمنگراس در همه مراحل روی اشریشیاکلای اثر بازدارنده داشته است. در غیاب گلیسرول، استحکام کشش فیلم­ها با افزایش محتوای روغن کاهش پیدا کرد اما تغییر قابل ملاحظه­ای در درصد کشش پذیری^[18] مشاهده نشد. درصد کشش­پذیری طول و نفوذپذیری به بخار آب^[19] برای فیلم های با 20% گلیسرول به طور قابل ملاحظه­ای با افزایش محتوای روغن لمنگراس افزایش پیدا کرد. همانطور که با طیف سنجی مادون قرمز^[20](FTIR) اندازه ­گیری شد، اضافه کردن روغن هیچ واکنشی با گروه های عملگرای فیلم نداشت (مایزورا و همکاران^[21]، 2008).
در بررسی دیگری ویژگی­های فیزیکی و آنتی اکسیدانی فیلم فعال چیتوزان مخلوط شده با عصاره چای سبز ارزیابی شد. نتایج مطالعه آن­ها شامل موارد زیر بود: افزودن عصاره به فیلم چیتوزان ویژگی مکانیکی و نفوذپذیری به بخار آب و مقدار ترکیبات فنولیک و توانایی آنتی اکسیدانی فیلم را بهبود داد. این مطالعه نشان داد مخلوط چای سبز به فیلم چیتوزان برای بسته­بندی فعال مفید بوده است (سریپاتراوان و همکاران^[22]، 2010).
در بررسی دیگری فیلم­هایی از نشاسته ذرت با مقادیر متفاوت اسید سیتریک (0%-20% وزنی) و کربوکسی متیل سلولز به روش کاستینگ دردماي 60 درجه تولید گردید. تأثیراسید سیتریک بر روي نفوذپذیري نسبت به بخارآب، میزان جذب رطوبت و ویژگی هاي مکانیکی، مورد بررسی قرار گرفت. باافزایش میزان اسید سیتریک از صفر به10%، نفوذپذیری نسبت به بخار آب از 63/4 به ×10^-767/2 g/m.h.Paکاهش یافت. زمانی که میزان اسیدسیتریک به20% رسید، نفوذپذیری نسبت به بخار آب حدود 15% افزایش یافت. میزان جذب رطوبت و ویژگی هاي مکانیکی نیز تغییرات مشابهی نشان دادند. درحضور10% اسیدسیتریک، افزودن کربوکسی متیل سلولز(CMC) بازدارندگی فیلم در برابر رطوبت را افزایش داد. افزودن 20% کربوکسی متیل سلولز (CMC) استحکام کششی نهایی را بیش از 59% افزایش داد. درعین حال کاهش معنی­داري در کرنش تا نقطه شکست مشاهده نگردید (قنبرزاده و همکاران، 1388).
در تحقیق دیگری ویژگی های مکانیکی، فیزیکی، میکروبی و آنتی اکسیدانی فیلم چیتوزان و پلی وینیل الکل مخلوط شده با عصاره نعناع و پوست انار بررسی شد. افزایش محافظت در مقابل اشعه فرابنفش در فیلم حاوی عصاره دیده شد. فیلم مخلوط شده با عصاره پوست انار بالاترین مقاومت کششی^[23] راداشت. ویژگی نفوذپذیری در اثر افزودن عصاره تغییر نکرد. فیلم حاوی پوست انار در مقابل باسیلوس سرئوس بازدارنده و باعث کاهش تعداد استافیلوکوکوس اورئوس در دو سیکل گزارش شد (سوئیتی و همکاران^[24]، 2012).
در تحقیقی دیگر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی فیلم ژلاتین پوست ماهی و ژلاتین گاوی آمیخته با عصاره آبی پونه کوهی و رزماری را بررسی گردید. افزودن این دو عصاره به فیلم به واسطه برخی واکنش های ژلاتین و پلی فنل عصاره باعث افزایش مقاومت به کشش و افزایش حلالیت در آب^[25] و افزایش کدورت شد (گمز و همکاران^[26]، 2008).
در یک پژوهش ممانعت کنندگی و ویژگی مکانیکی و ضد میکروبی فیلم نشاسته کاساوا-چیتوزان مخلوط با اسانس پونه کوهی را ارزیابی گردید. اثر ضد میکروبی روی باسیلوس سرئوس^[27]، سالمونلا آنتریتیدیس^[28]، استافیلوکوکوس اورئوس^[29]، اشریشیاکلای^[30]، نفوذپذیری به بخار آب و طیف سنجی مادون قرمز و آنالیز ترموگرام^[31] اندازه گیری شد. بیشترین بازدارندگی روی باسیلوس سرئوس و کمترین روی سالمونلا آنتریدیس دیده شد. حضور اسانس پونه کوهی در فیلم باعث تشکیل فیلم انعطاف­پذیر شد. چیتوزان در مقابل میکروارگانیسم­ها مؤثر نبود اما سختی^[32] و نفوذپذیری به بخار آب را کاهش می­دهد. آنالیز ترموگرام، ثابت می­ کند که افزودن چیتوزان و اسانس پونه کوهی در پایداری حرارتی فیلم مؤثر نبود. افزودن اسانس پونه کوهی باعث کاهش مقاومت به کشش و کشش پذیری می­ شود. فیلم های تشکیل شده با نشاسته و گلیسرول سختی بالایی دارند که تحت شرایط اکستروژن (فشار، دما و استرس بالا) در نشاسته به دلیل نزدیکی و واکنش شاخه­ها ماتریکس سختی ایجاد می شود که افزودن اسانس پونه کوهی و چیتوزان باعث کاهش آن می­ شود (پلیساری و همکاران^[33]، 2009).
در پژوهش دیگری ویژگی فیزیکی آلژینات ترکیب شده با اسانس روغنی پونه کوهی برسی شده است. ترکیب اسانس پونه کوهی با فیلم­های آلژینات به طور معناداری بر روی ویژگی های فیزیکی اثر گذاشت. ضخامت و نفوذپذیری به بخار آب در فیلم به وسیله اسانس پونه کوهی افزایش پیدا کرد (بناویدسا و همکاران^[34]، 2012).
در بررسی دیگر اثر اسانس سیر و پونه کوهی بر خواص فیزیکی فیلم خوراکی تهیه شده از پروتئین سویا ارزیابی شده است. در این بررسی اثر افزودن اسانس روغن سیر و پونه کوهی در غلظت های 5/0، 5/1و 5/2% به فیلم خوراکی تهیه شده از ایزوله پروتئین سویا بررسی شده است. اسانس سیر درصد شفافیت نمونه­های فیلم را بیشتر از اسانس پونه کوهی کاهش می­دهد اما اثر غلظت هر دو اسانس بر شدت شفافیت و نفوذپذیری به بخار آب معنادار نبوده است. اسانس سیر، شدت نفوذپذیری به بخار آب را کاهش و اسانس پونه کوهی این پارامتر را افزایش می­دهد. افزودن اسانس پونه کوهی بر میزان رطوبت فیلم خوراکی تأتیر معناداری نداشته است اما اسانس سیر، میزان رطوبت را به طور معناداری کاهش می دهد (بقائی و همکاران، 1389).
محققین دیگری به بررسی امکان تولید فیلم چیتوزان حاوی اسانس آویشن و میخک پرداخته است. آن ها متوجه شدند که با افزایش میزان درصد ترکیبات ضد میکروبی (اسانس ها) رطوبت موجود در آن ها به طور معنی­داری کاهش پیدا کرد و علت این پدیده هم اثر دفع کننده ترکیبات غیر قطبی موجود در اسانس ها بر روی آب بود. در این تحقیق نشان داده شد که وجود اسانس به طور کلی باعث ایجاد تغییراتی در سطح ساختار ملکولی شده و لذا فشردگی ساختار سطحی کاهش یافته که سبب افزایش میزان عبور بخار آب گردید. همچنین مشاهده شد که وجود اسانس باعث کاهش فشردگی سطحی شده و منجر به ایجاد منافذ و حفراتی در فیلم می شود (حسینی و همکاران، 2009).
در پژوهشی دیگر خصوصیات فیزیکوشیمیایی فیلم های خوراکی بر پایه پروتئین آب پنیر محتوی اسانس پونه کوهی بررسی گردید. نتایج نشان داد که میزان جذب رطوبت و قابلیت نفوذپذیری به بخار آب از تغییر غلظت اسانس تأثیر پذیرفته و تغییر معنی­داری به ویژه در میزان نفوذپذیری به بخار آب در هیچ یک از سه غلظت به کار رفته مشاهده نشد (زینوویادوا و همکاران، 2009)^[35].
در بررسی دیگری فیلم های تهیه شده از پوره سیب و آلژینات حاوی اسانس گیاهان پونه کوهی، دارچین و علف لیمو مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد افزودن این ترکیبات گیاهی کاهش معنی­داری بر مقاومت کششی فیلم های تهیه شده داشته که این تأثیر در فیلم های حاوی اسانس پونه کوهی بیشتر بوده است. درصد کشش پذیری نیز با افزودن این ترکیبات افزایش پیدا کرده است (روجاس گرو و همکاران^[36]، 2007).
در تحقیق دیگری ویژگی های مکانیکی و فرایند بخار آب در مقداری از مخلوط های فیلم خوراکی نشاسته کاساوا بررسی شد و از مخلوط های گلیسرول و پلی اتیلن گلایکول به عنوان پلاستی سایزر و گلوتار­آلدهید به عنوان عامل اتصال دهنده استفاده شد تا خواص مکانیکی و انتقال بخار آب را در فیلم ها تعیین کند. عمل پلاستی­سایزی، پلی اتیلن گلایکول از طریق چندی بیش از 5/0 گرم گلوتار­آلدهید متوقف و محدود شد. مدل پیش بینی نشان می­دهد که مخلوط فرمول­بندی شده با پلی اتیلن گلایکول تا 3/0 گرم بیشتر کشیده می­ شود. فیلم های ساخته شده با سطوح بالاتر از 5/0 گرم گلوتارآلدهید باعث نفوذپذیری کمتر آب می شود که ناشی از اثرات اتصال دهنده است. فیلم­های به دست آمده از نشاسته کاساوا که توسط مخلوط مورد نظر ساخته شد، از نظر انعطاف پذیری و نفوذپذیری کمتر در مقابل آب عملکرد بهتری دارد و قابلیت استفاده به عنوان فیلم خوراکی رادارد (پارا و همکاران، 2004)^[37].
در پژوهش دیگری اثرات ژلاتین و کربوکسی متیل سلولز بر نفوذپذیری بخار آب و خط هم­دایی جذب سطحی در فیلم های نشاسته کاساوا را مورد بررسی قرار گرفت. اضافه کردن ژلاتین یا کربوکسی متیل سلولز به فیلم های نشاسته کاساوا هیچ اثری بر روی نفوذپذیری بخار آب تمام فیلم­ها ندارد. مقدار نفوذپذیری بخار آب فیلم های نشاسته کاساوا حاوی ژلاتین بیشتر از فیلم­های مخلوط نشاسته کاساوا و کربوکسی متیل سلولز بود. نفوذپذیری بخار آب فیلم­های کاساوا با افزایش مقدار ژلاتین به مقدار بیش از 30% افزایش یافت. مخلوط های فیلم کاساوا و کربوکسی متیل سلولز نسبت به فیلم های ژلاتینی نشاسته­ای دارای جذب سطحی بالاتری بودند. افزایش ژلاتین و مقدار کربوکسی متیل سلولز باعث افزایش مقدار آب در فیلم­های تک لایه شد. نفوذپذیری آب تمام فیلم­های کاساوا وقتی میزان رطوبت از 33 به 54 افزایش می­یابد، زیادتر می شود. فیلم های کاساوا دارای ژلاتین و کربوکسی متیل سلولز توانایی جذب سطحی بالاتری را برای آب به نسبت فیلم­های شاهد دارند. علاوه بر این فیلم­های کاساوا دارای ژلاتین یا فاقد ژلاتین از پتانسیل بالاتری برای استفاده شدن به عنوان بسته­های خوراکی و زیستی با نفوذپذیری بخار آب متوسط برخوردارند. ممکن است خواص ممانعتی آب این فیلم­ها با پوشاندن آن­ها یا مخلوط کردن آن­ها با پلیمرهای زسیتی آبگریز بهبود یابد (ویرونگرونگ و همکاران، 2009)^[38].
در بررسی دیگر اثر فیلم سازها و سوربات پتاسیم بر ویژگی های فیزیکی فیلم های خوراکی نشاسته کاساوا ارزیابی شد. وجود سوربات پتاسیم در فیلم ها، میزان حل شدن آن­ها، رنگ و کاهش درجه کریستالی شدن خواص مکانیکی آن­ها را تحت تأثیر قرار می­دهد. می­توان دید که ژلاتینی کردن به مدت طولانی و نرخ خشک کردن کند منجر به ایجاد یک شبکه می­ شود که بلوری شدن آن بیشتر و نفوذپذیری بخار آب کمتری دارد. وقتی سیستم نشاسته با بهره گرفتن از حرارت دهی سریع و خشک کردن کند ژلاتینی می­گردد بخار شدن سریع آب، باعث ایجاد ماتریکس های بسیار بی نظم می­گردد که مقدار رطوبت بالاتری داشته و بازدارندگی آن در مقابل آب کم است. این روش به صورت بسیار مؤثری از تجزیه سوربات پتاسیم و قهوه­ای شدن جلوگیری می­نماید. بنابر­این استفاده از این روش، برای تولید فیلم­هایی با پایداری ضد میکروبی مناسب و مشتری پسند بسیار مناسب است (سیلویا فلورس و همکاران، 2006)^[39].

 

• • 1. 1. فیلم ها

     

     

 

از دهه 80 میلادی به فیلم های خوراکی توجه بیشتری شده است زیرا زیست تخریب پذیری و ویژگی ممانعت کنندگی بالای آن­ها در برابر گازها، مواد معطر، میکروارگانیسم­ها و چربی­ها به ویژه در رطوبت های نسبی پایین به حفظ کیفیت و افزایش زمان ماندگاری محصول منجر می شود (پیترسون و همکاران، 1999)^[40].
2-3-1- تعریف فیلم و پوشش خوراکی
در واقع فیلم های خوراکی یک لایه نازکی از مواد خوراکی هستند که روی سطح مواد غذایی قرار گرفته و به عنوان محافظ آن عمل می­ کنند و یا این که در بین اجزای غذایی قرار گرفته تا آن­ها جدای از همدیگر نگه­ دارد. همچنین این فیلم­ها به صورت لفاف در آمده و می توانند اجزاء حساس نظیر ویتامین­ها، آنتی اکسیدان­ها، رنگ­ها و اسانس ­ها را در خود جای داده و به مخلوط ماده غذایی اضافه کنند (پین^[41]، 2001). فیلم خوراکی به عنوان یک جایگزین ولایه­های طبیعی مستحکم به منظور جلوگیری از دست دادن رطوبت است و اجازه عبور انتخابی را برای کنترل تغییرات گازهایی مهم مثل اکسیژن و دی اکسید کربن و اتیلن که در فرایند تنفس نقش دارند را می­دهد. فیلم یا پوشش می ­تواند سطح سترون را فراهم کند و از دست رفتن ترکیبات مهم جلوگیری می­ کند و ضخامت آن کمتر از 3/0 میلی متر یا 01/0 اینچ است. فیلم­ها و ورقه­های خوراکی قبل از کاربرد در بسته­بندی ماده غذایی به صورت لایه­ای نازک تولید می­شوند و بعد همانند پلیمرهای سنتزی برای بسته بندی به کار می روند (لابوزا وهمکاران^[42]، 1988).
فیلم خوراکی در اثر گستردن محلول فیلم ساز روی یک سطح و خشک کردن آن پدید می­آیند. پوشش خوراکی در اثر غوطه ور کردن مواد غذایی در محلول فیلم ساز یا پاشیدن (اسپری کردن) محلول سازنده بر سطح آن ایجاد می­ شود. استفاده از شیوه غوطه­وری بهتر از افشانی است زیرا به ایجاد پوشش یکنواخت می­انجامد. در مورد فیلم­های خوراکی دو اصل وجود دارد، اول این که بایستی از نظر FDA به صورت GRAS شناخته شود و از نظر خوراکی ایمن و مطمئن باشد و دوم اینکه بایستی از یک پلیمر تشکیل شده باشد (کلاهورست^[43]، 1999).

 

•  

۱۱۲

 

۹۲

 

%۱۲

 

۸۸

 

۴

 

 

 

علوم تجربی

 

۸۴

 

۶۲

 

%۸

 

۵۴

 

۸

 

 

 

آداب و مهارت‌های زندگی

 

—

 

۳۰

 

%۴

 

۲۰

 

۱۰

 

 

 

جمع

 

۷۰۰

 

۷۶۵

 

%۱۰۰

 

۶۱۱

 

۱۵۴

 

۸۵

 

۸۵۰

 

 

 

اقتباس از برنامه درسی ملی(۱۳۹۰)
براساس جدول شماره (۳-۲) که حوزه های یادگیری سه ساله دوم ابتدایی در آن مشخص گردیده، ۹ حوزه یادگیری سه سال اول ابتدایی ادامه پیدا کرده و حوزه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی بدان افزوده شده است اما این برنامه درسی که از سال تحصیلی ۹۲-۹۱ برای پایه ششم ابتدایی در حال اجراست حوزه آداب و مهارتهای زندگی علیرغم پیش بینی ۲۰ ساعت زمان کلاسی برای آن، به صورت مستقل از برنامه درسی این پایه غائب است و ۹ حوزه دیگر در حال حاضر تدریس می گردند.

اهمیت و ضرورت حوزه های یادگیری

 

 

• حوزه تفکر و حکمت: تأکید بر تفکر و تعقل از دو جهت اهمیت دارد ۱- تقویت این توانایی، باورها،دانش و عملکرد انسان را تحت تأثیر قرار داده و زمینه تعالی او را فراهم می سازد. ۲- به یکپارچه سازی برنامه‌های درسی مجزا کمک می کند(برنامه درسی ملی،ص۸۲). براین اساس تفکر و حکمت جهت پرورش تفکر و اندیشه ورزی به عنوان یک حوزه یادگیری مطرح گردیده است.

 

 

 

• قرآن و معارف اسلامی: در کشوری که اکثریت مردم آن مسلمان هستند و حکومت آن جمهوری اسلامی است پرداختن به تربیت دینی و آموزه های دین اسلام از اهداف آموزش و پرورش آن کشور محسوب می شود که لازم است به صورت دقیق و علمی به این رسالت مهم بپردازد. در برنامه درسی ملی(۱۳۹۰،ص۸۴) راجع به ضرورت و کارکرد حوزه یادگیری قرآن و معارف اسلامی آآاااااآمده است: « مهم ترین هدف تشکیل نظام اسلامی به طور اعم و نظام آموزشی به طور اخص تربیت دینی – به معنای گسترده- است. دین مقدس اسلام برنامه جامع تربیتی انسان برای عبودیت و تقرب الهی است تعمیق معرفت و ایمان متربیان به اعتقادات ، اخلاق و احکام الهی که همان معرفت و ایمان به دین اسلام است مهم ترین رسالت تعلیم و تربیت در نظام اسلامی است. حوزه یادگیری قرآن و معارف اسلامی بستری برای تقویت اندیشه، ایمان و عمل دینی و برنامه‌ریزی برای دستیابی به معرفت نسبت به برنامه جامع تربیتی انسان است تا به متربیان میزانی از آگاهی درباره اسلام را بدهد که بتوانند براساس آن زندگی فردی و اجتماعی خود را با محوریت بندگی خدا سامان بدهند.»

 

 

 

• زبان و ادبیات فارسی: این حوزه شامل دو بخش زبان و ادبیات فارسی است زبان فرایندی است که از درک و دریافت سخن آغاز می شود و به تولید کلام معنادار می انجامد و ادبیات تولیدی مرکب و چد سطحی است که واج، واژه، معنا و نحوه سطح و جنبه هنری را نیز شامل می شود. کارکرد هنری زبان در قالب ادبیات ظاهر می شود(برنامه درسی ملی،۱۳۹۰،ص۹۰).

 

 

زبان کارکردهای متعددی داشته که برقراری ارتباط با دیگران و تبادل افکار از بارزترین آنهاست(مفیدی و سبزه،۱۳۸۷) و چون برقراری تعامل با دیگران و تبادل اندیشه ها و افکار از نیازهای اساسی محسوب می شود زبان آموزی از حوزه های اصلی برنامه‌های درسی دوره ابتدایی کشورهای مختلف محسوب می شود و به لحاظ اهمیت آن در برخی کشورها علاوه بر زبان رسمی آن کشور زبان دوم نیز در دوره ابتدایی تدریس می گردد. از این رو در برنامه درسی ابتدایی ایران زبان و ادبیات فارسی یکی از حوزه های اصلی یادگیری می باشد و آموزش آن علاوه بر کارکردهای مختلف زبان برای افراد، به عنوان رمز هویت ملی و سبب پیوستگی و وحدت همه اقوام ایرانی و همچنین ارتباط دهنده گذشته، حال و آینده مطمح نظر می باشد(همان منبع،ص۹۰). از طرف دیگر تأثیر آن در یادگیری سایر دروس بر اهمیت آن افزوده است.(راهنمای برنامه درسی فارسی،۱۳۸۶).

 

 

• علوم انسانی و مطالعات اجتماعی: یکی از ساحت های وجودی انسان ساحت اجتماعی است و انسانها موجودات اجتماعی هستند که نمی توانند برای مدت طولانی تنها زندگی کنند(فوشی^[۴۷]،۱۹۷۴،ص۷) و چگونگی ارتباط با دیگران و محیط زیست دو تصمیم اساسی است که انسان در طی زندگی خود با آن مواجه است(قضاوی و دیگران،۱۳۸۹،ص۱۴۲). این ارتباط با دیگران برهمان ساحت اجتماعی تأکید داشته که انجام بهینه این ارتباط مستلزم تربیت مطلوب اجتماعی است.

 

 

فصل پنجم :

فصل اول
مقدمه وکلیات طرح تحقیق
۱-۱ مقدمه:
امروزه آشکار شده است که تبدیل علم به ثروت از طریق شکل گیری فرایند نوآوری و تولید و فروش محصولات جدید امکان پذیر است. شکل گیری و تحقق فرایند نوآوری مستلزم فراهم بودن عوامل مختلفی است که یکی از مهمترین آنها تامین منابع مالی است.دسترسی به ظرفیتهای سرمایه گذاری برای کار آفرینان و پژوهشگران عامل مهمی در ایجاد نوآوری و بهره برداری از توان فناوری است . زیرا اغلب کار آفرینان فاقد منابع مالی کافی برای سرمایه گذاری بوده و بسیاری از تلاشها برای راه اندازی کسب و کارهای جدید، مبتنی بر تحقیق و پژوهش بوده و به همین دلیل با شکست مواجه می شوند.

هر سال بالغ بر ۱۰۰۰ میلیارد دلار در دنیا صرف تحقیق و توسعه می شود که این رقم حدود ۲درصد تولید ناخالص داخلی دنیا را تشکیل می دهد و در برخی از کشورهای توسعه یافته این رقم به ۴درصد تولید ناخالص داخلی^[۵] آنها نیز بالغ می شود.
به طور کلی واحدهای تولیدی- صنعتی یا مراکز تجاری در صورتی حاضرند بودجه های هنگفتی برای تحقیق صرف کنند یا در اختیار دانشگاهها و انستیتوهای پژوهشی قرار دهند که یافته های پژوهشی قابلیت تجاری شدن را داشته باشند. نرخ توسعه تکنولوژی و پژوهش به دلیل اینکه توزیع گسترده دانش هزینه مرتبط با سازماندهی را کاهش داده ، تسریع یافته است (علمی, ۱۳۸۸).
توانایی تجاری کردن تکنولوژی اصلی مهم و حیاتی است که به معنای نقل مکان دادن از طرح آن تا بازار بصورت سریع و بهینه در محیط تجاری امروزی می باشد.در روند جدید اولین چیزی که به چشم می خورد ازدیاد و توسعه تکنولوژی های جدید و سرعتی است که با آن تکنولوژی های کهنه منسوخ شده و از بین می روند. دلایل این روند فراوان است و شامل چرخه عمر کوتاه خیلی از کالاها می شود. در هر حال بسیار مشکل است که تنها به یک واقعه تکنولوژیکی مهم اشاره شود که با اهمیت و مختص یک سازمان باقی مانده است.
کوچک بودن بازار و تلاش برای درآمدهای سرمایه ای بالاتر و مشتریان خبره تر از جمله عامل دیگری است که نشان دهنده اهمیت زیاد افزایش توانایی های تجاری است. شرکت هایی که توانایی آوردن تکنولوژی به بازار را دارند می توانند دارای رقیبان سر سختی شوند و شرکت هایی که فاقد این ویژگی هستند ، موقعیت برجسته بازار را خیلی زود از دست می دهند.
کاربردی کردن نتایج تحقیقات تولید شده در مراکز تحقیقاتی تجاری سازی تکنولوژی نامیده می شود. به تعبیری دیگر، فرآیندی که در آن نتایج و دستاوردهای تحقیقاتی تبدیل به تکنولوژی و نهایتا تولید محصول می گردد را تجاری سازی می نامند. در این فرایند چگونگی ارتباط مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی با مراکز صنعتی مورد بررسی قرار می گیرد.
تجاری سازی فرایند تبدیل تکنولوژی های جدید به محصولات موفق تجاری است(فکور،۱۳۸۵). به عبارت دیگر ، تجاری سازی دربرگیرنده آرایه های مختلفی از فرآیندهای مهم فنی ، تجاری و مالی است که باعث تبدیل تکنولوژی جدید به محصولات یا خدمات مفید می شود . این فرایند شامل فعالیت هایی از قبیل ارزیابی بازار ، طراحی محصول ، مهندسی تولید ، مدیریت حقوق مالکیت معنوی ، توسعه استراتژی بازاریابی ، افزایش سرمایه و آموزش کارگر می شود (Reamer & Others, 2003).
۱-۲بیان مسئله:
بطور کلی ، تجاری سازی یک فرایند پرهزینه و بلند مدت است ، مضاف بر اینکه خروجی آن نیز دارای عدم اطمینان بالایی می باشد (بندریان, ۱۳۸۸). هزینه تجاری سازی بطور متوسط ۱۰ تا ۱۰۰ برابر بیشتر از هزینه توسعه تکنولوژی جدید است . همچنین احتمال موفقیت بسیار کم است و در حدود کمتر از ۵ درصد از فعالیت های تجاری سازی تکنولوژی های جدید با موفقیت همراه بوده اند . اگر هم تجاری سازی تکنولوژی با موفقیت روبرو شود ، مدت زمان زیادی به طول می انجامد. تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی بطور متوسط ۶ سال زمان می برد (APCTT, 2005).
در سالهای اخیر ، بخش زیادی از سرمایه گذاری های دولتی به تحقیق و توسعه اختصاص یافته است. علی رغم این مطلب نرخ تجاری سازی حاصله از میزان انتظار کمتر بوده است . به منظور جلوگیری از چنین اتلاف هزینه ای ، اطلاعات بازخورد که از ارزیابی های پروژه های تکمیل شده تحقیق و توسعه بدست می آوریم را باید در پروژه های آینده استفاده کنیم.تکنولوژی اخیرا نه تنها تبدیل به بعد مهمی از توسعه و رشد ملی شده بلکه تبدیل به عنصری بسیار ضروری برای بقاء در دنیای رقابتی کنونی گشته است.
در تجاری سازی دستاوردهای پژوهشی در مرحله اول به تولید ایده پرداخته می شود. در این مرحله مهمترین دستاورد پژوهش ، تولید ایده^[۶] است. نخستین پرسشی که مطرح می شود آنست که « ایده » را چگونه باید تولید کرد؟
پس از « تولید ایده » توسط پژوهشگر یا افرادی که در مراکز تحقیق و توسعه فعالیت می کنند ضروری است که « ایده » ارائه شده از جنبه های مختلف مورد بررسی و ارزشیابی قرار گیرد، این مرحله که دومین مرحله تجاری شدن ایده است اصطلاحاً ارزشیابی ایده تولیدشده^[۷] نامیده می شود.
مرحله بعد توسعه « ایده » و بررسی کاربردی کردن آن می باشد . که در این مرحله نکات مهم بازاریابی مطرح می شود که لازم است برای روشن شدن آنها تحقیقات تکمیلی صورت گیرد.
سپس وارد مرحله تحلیل تجاری کالا می شویم. منظور از تحلیل تجاری آن است که بنگاه اقتصادی، قبل از تولید، از طریق بررسیهای آماری به این نکته پی ببرد که مناسب ترین میزان تولید کالا ، نقطه سربه سر تولید و سودآوری تقریبی آن در این نقطه چقدر است.
مرحله بعد بازار سنجی می باشد. در این مرحله یک مدل فیزیکی از کالا تهیه و نحوه استفاده از آن بررسی می شود. ممکن است نمونه نرم افزاری کالا نیز برای نظرخواهی از متخصصان تهیه و برای آنان ارسال شود تا نقاط ضعف احتمالی کالا قبل از مرحله تولید مشخص شود معمولاً نمونه اولیه کالا در نمایشگاه های تجاری کشورهایی که به مقررات کپی رایت متعهد هستند یا حقوق مالکیت معنوی را رعایت می کنند به معرض نمایش گذارده می شود تا مشتریان بالقوه در مورد آن اظهارنظر کنند و پس از گردآوری اظهار نظرها یا آگاهی از نقایص احتمالی کالا، اصلاحات و تعدیل های لازم در آن صورت می گیرد در این مرحله تعداد محدودی از کالا به صورت آزمایشی تولید و به یکی از بازارهای خوش آتیه ارسال می شود تا مشخص گردد مورد قبول مشتری واقع خواهد شد یا خیر؟
در مرحله جنبه های فنی و اجرایی به موارد زیر توجه می شود:
- برآورد اعتبار مورد نیاز برای تجاری سازی یافته تحقیق
- تهیه موارد تبلیغی (کاتالوگ، بروشور، پوستر ) مورد نیاز برای معرفی کالا و شناساندن آن
- تدوین برنامه ساخت کالا
- تشکیلاتی که برای تولید و عرضه کالا باید در بنگاه اقتصادی ذیربط ایجاد شود.
- امور لجستیکی مربوط به کالا
در مرحله تجاری سازی به موارد زیر توجه می شود:
- ایجاد شبکه های توزیع برای عرضه کالا (تماس باعمده فروش، خرده فروش، فروشگاه های زنجیره ای، ایجاد فروشگاه های اختصاصی، واگذاری نمایندگی فروش و …)
- اجرای یک برنامه تبلیغی کارآمد برای معرفی کالای جدید به خریداران بالقوه (علمی, ۱۳۸۸)
تردیدی نیست که برای تجاری سازی یافته های پژوهشی در همه موارد از روش های یکسانی نمی توان پیروی کرد. برخی از یافته های پژوهشی به گونه ای هستند که تجاری کردن آنها به فرآیندهای پیچیده ای نیاز دارد. همچنین با بهره گرفتن از برخی روش های ابتکاری می توان از تعدد مراحل یادشده کاست.
بسیاری از دانش های تولید شده در دانشگاه ها به شکل نتایج مکتوبی در نیامده است . از آنجایی که پرسنل مهارت دیده و فارغ التحصیلان شایسته با دانش های به روز از دانشگاه وارد صنعت می شوند ، بنابراین مهمترین کانال منحصر به فرد تبادل موفقیت آمیز دانش از دانشگاه ها به بخش تجاری می باشند .مهارت تجاری به طور معمول در خارج از دانشگاه یافت می شود و بنابراین برای پژوهشگران برقراری ارتباط با صنعت ضروری خواهد بود.

۶ـ در بعضی از رشته ها مانند حمل و نقل دریایی طرفین دچار مشکل می شوند زیرا با تفسیرهای متفاوت در مورد مفاهیم بکاربرده شده در قراردادها مواجه هستند.
۷ـ در بعضی موارد بیمه گر واگذارنده به خاطر عدم وجود بازار هزینه های خود را نمی تواند تأمین نماید و برای پیدا کردن بازار هزینه های زیادی را متحمل می شود.^[۹۰]

۸ـ یکی دیگر از معایب عقد بیمه اتکائی اختیاری تعداد محدود این نوع بیمه هاست ، چون واگذارنده همیشه ریسکهای خطرناک و یا مازاد بعضی از بیمه های خود را از این طریق اتکائی می کند احتمال دارد از نظر بیمه گر اتکائی تعداد این گونه ریسکها به اندازه کافی زیاد نبوده و حق بیمه های دریافتی به آن اندازه نرسد که در صورت بروز خطر خسارتهای وارده از محل ذخایر مربوط جبران شده و منافعی نیزعاید بیمه گر اتکائی بشود. به طورکلی عقد بیمه اتکائی اختیاری را می توان مکمل عقد بیمه اتکائی اجباری محسوب نمود. به این معنی که هرگاه سرمایه یک یا چند مورد بیمه که طبق قرارداد اتکائی اجباری فقط مقدار معینی از آن به بیمه گر اتکائی واگذار می شود از مجموع سهم واگذارنده و بیمه گر اتکائی تجاوز نماید مازاد آن از طریق اتکایی اختیاری بیمه خواهد شد.^[۹۱]

گفتار دوم- عقد بیمه اتکائی قانونی(اجباری):

عقد بیمه اتکایی اجباری عبارت است از واگذاری های اتکائی که شرکتهای بیمه مقیم یک کشور طبق قانون ملزم به انجام آن می باشند بدون اینکه قراردادی بین واگذارنده و بیمه گر اتکائی منعقد شده باشد.
هدف این نوع عقد بیمه اتکائی بیشتر نظارت و کنترل معاملات بیمه ای بیمه گران مقیم کشور بوسیله دولت می باشد زیرا در این نوع بیمه، بیمه گر اتکائی معمولاً یک شرکت بیمه دولتی است. این شرکت می تواند از طریق سهم اتکائی واگذار شده از طرف بیمه گران معاملات بیمه ای آنها را تحت کنترل قرار داده و در صورت برخورد به موارد تخلف اقدامات لازم را انجام دهد.^[۹۲]
چنانکه در ایران طبق ماده ۷۱ قانون تأسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری، کلیه مؤسسه های بیمه که در ایران فعالیت می کنند باید ۵۰ درصد در رشته بیمه های زندگی و ۲۵ درصد در سایر رشته ها از معاملات بیمه ای مستقیم خود را نزد بیمه مرکزی ایران بیمه اتکائی نمایند. قبل از تأسیس بیمه مرکزی ایران، عقد بیمه اتکایی فوق بوسیله شرکت سهامی بیمه ایران انجام می گرفت.با این وجود بیمه مرکزی ایران نه تنها کار دیده بانی و نظارت بر فعالیتهای بیمه ای را برعهده دارد بلکه به عنوان یک صندوق بیمه اتکایی نیز عمل می کند که خود نوعی ابزار برای کنترل و دیده بانی بر فعالیت بیمه گران است. بیمه گران ایران وظیفه و الزام دارنده که بخشی از ریسکها و تعهدات بیمه ای خود را به سازمان دولتی بیمه مرکزی ایران واگذار کنند.^[۹۳]
بند نخست- مزایای بیمه اتکایی قانونی
مزایای بیمه اتکایی اجباری (قانونی) اینکه با توجه به نکات ذکر شده در فوق، نخست اینکه بیمه مرکزی در هر کشوری بزرگ ترین شرکت بیمه بوده و مورد توجه و حمایت کشورها می باشد لذا شرکت های واگذارنده ازاین بابت اطمینان دارند که هر چقدر هم که ضرر بدهند نیز شرکت های اتکایی مورد نظر قابلیت جبران خسارت را دارند و دوم آنکه یک کنترل کلی بر کل بیمه های انجام شده در جامعه را دارد که علاوه بر قانونمند تر شدن نرخ بیمه ها و حمایت از حقوق بیمه گران، می تواند در افزایش درآمد مالیاتی دولت و … نیز تاثیر به سزایی داشته باشد.
بند دوم- عیوب بیمه اتکایی قانونی
عیب کلی و بزرگ بیمه اتکایی آن است که شرکت های بیمه ای باید همه انواع بیمه نامه هایشان را نزد بیمه مرکزی بیمه کنند، در این صورت بیمه نامه هایی که سود زیادی دارند و یا آنهایی که خودشان از عهده خسارت برمی آیند و یا منفعت در اتکایی نکردن آن است باید اجباراً اتکایی کنند. بواسطه این نقص عیب دیگری نیز پدیدار میشود که آن هم بی انگیزه شدن شرکت های بیمه برای تحت پوشش قراردادن رشته های بیمه خاصی است که سود چشمگیر ندارند.
گفتار سوم- عقد بیمه اتکائی قراردادی:
این نوع بیمه اتکایی نیز ماننداتکایی قانونی، از نوع اجباری است لذا گاها از آن به اتکایی اجباری نام می بریم. بر پایه اینگونه قراردادها بیمه گر واگذارنده تعهد می کند که بخشی از معامله های بیمه ای خود را در مدت قرارداد بطور مرتب به بیمه گر اتکایی خود واگذار کند و بیمه گر اتکایی نیز تعهد و الزام دارد که بعد از انعقاد قرارداد، همه قراردادها را بپذیرد. در پوشش اتکایی قراردادی، بیمه گر واگذارنده موظف می شود که مبلغ ناشی از اتکایی رشته های خاصی را به بیمه گر اتکایی پیشنهاد نماید و در مقابل نیز بیمه گر اتکایی موظف است آن را بپردازد.
اگر مبنای توافق دو طرف بر مبنای سرمایه بیمه و میزان حق اتکایی که بیمه گر واگذارنده به بیمه گر اتکایی می دهد باشد، قرارداد اتکایی نسبی می باشد و اگر بر مبنای خسارت باشد به آن اتکایی مازاد خسارت گویند .
در اتکایی قراردادی بیمه گر واگذارنده موظف است درصدی را که بیمه گر اتکایی تعیین می کند به عنوان حق اتکایی به او بپردازد و در مقابل نیز بیمه گر اتکایی نمی تواند اعتراض کند که چرا با مبلغ کمی بیمه نامه اولیه را صادر کردی. زیرا بیمه گر واگذارنده در صدور بیمه نامه خود مختار است و می تواند با نرخ دلخواه خود بیمه نامه صادر کند (البته نباید بیشتر از آنچه قانون تعیین می کند، باشد) و بیمه گر اتکایی حق دخالت ندارد مگر در کلاهبرداری یا قصور بیمه گر واگذارنده.^[۹۴]
مطابق این اصل باید گفت که بیمه گر اتکایی در سیاست های مالی خود کاملاً متأثر از بیمه گر واگذارنده است . براساس قرارداد بیمه گر اتکایی متعهد به شرکت در خسارت هایی است که واگذارنده به موجب بیمه نامه و یا قرارداد متعهد به جبران آن است . ارزیابی ریسک ها و میزان خسارات با واگذارنده است و او در تصمیم گیری کاملاً آزاد است . این اقدامات را مقامات مسئول در شرکت واگذارنده انجام می دهند و یا به موجب قرارداد بیمه مشخص می گردد که بیمه گر واگذارنده مسئول جبران خسارت است و به تبع آن بیمه گر اتکایی مسئول جبران می باشد .
البته همان طور که گفته شد این آزادی عمل واگذارنده تا آن حدی است که از مفاد قرارداد تبعیت کند و این شرط نیز معمولاً در قراردادها گنجانده می شود .^[۹۵]
قرارداد عقد بیمه اتکایی بیانگر پیوند و رابطه حقوقی میان بیمه گر و بیمه گر اتکائی است و ارتباط مستقیمی با بیمه گذار و بیمه شدگان ندارد. به سخن دیگر بیمه گذاران و بیمه شدگان هیچ دخالتی در بستن قرارداد بیمه اتکایی ندارند و بیمه گر اتکائی نیز مسئولیتی در برابر بیمه گذاران ندارد. بنابراین بیمه گذاران به طور اصولی نمی توانند از بیمه گر اتکائی درخواست خسارت یا پرداخت سرمایه بیمه مورد تعهد بیمه گر خود را طلب کنند. هر ادعایی در این باره می باید به شرکت بیمه مستقیم و در صورت لزوم به بیمه مرکزی ایران داده شود یا در دادگاههای کشور مطرح شود. به طورکلی درخواست خسارت از بیمه گر اتکائی طبق شرایط قرارداد بیمه اتکائی از وظایف بیمه گر طرف پیمان است. با این همه از نظر حقوقی منعی ندارد که در قرارداد بیمه اتکائی، شرکت بیمه اتکایی موافقت کند که ادعای دارندگان بیمه نامه یا خسارت دیدگان را بپذیرند. زیرا به طور اصولی بیمه گذاران خسارت دیده و زیان دیدگان، بستانکاران شرکت بیمه مستقیم هستند و در صورتی که وضع مالی بیمه گر رضایت بخش نباشد یا بیمه گر در معرض انحلال یا ورشکستگی باشد بیمه گذار نسبت به سایر طلبکاران حق تقدم دارند.^[۹۶]
در عقد بیمه اتکائی قراردادی، شرکت بیمه واگذار کننده از قبل کلیه شکل ها، دوره زمانی و شرایط بیمه اتکائی را می پذیرد. عقد بیمه اتکائی قراردادی، ارتباط قراردادی با ثبات و مستحکم تری بین شرکت بیمه اصلی و شرکت بیمه اتکایی برقرار می کند اغلب شرکتهای بیمه، به نحو شدیدی به عقد بیمه اتکائی قراردادی وابسته اند، زیرا زمانی که یک شرکت بیمه با یک طبقه یا رشته ای از فعالیت بیمه ای سروکار دارد، بیمه اتکایی اختیاری کاربرد نخواهد داشت. در این روش، شرکت بیمه اتکائی هر ریسک را به صورت جداگانه و منفرد تحت بررسی قرار نمی دهد و همچنین نمی تواند از پذیرش ریسک های خاصی سرباز زند. روش عقد بیمه اتکایی قراردادی، هزینه کمتری دارد وسریعتر انجام می پذیرد. گرچه شرکت بیمه اتکائی براساس شرایط قرارداد، ناچار به پذیرش کلیه واگذاریها است، در صورتی که شزکت بیمه اصلی(واگذارنده) به برقراری یک ارتباط بلند مدت تمایل داشته باشد، احتمال بروز انتخاب نامساعد نیز کمتر می شود. در این حالت، شرکت بیمه اتکائی نتایج خوب یا بد شرکت بیمه واگذار کننده را در یک دوره زمانی طولانی تر تقبل می کند.^[۹۷]
این قرارداد برای بیمه گر اتکائی این مزیت را دارد که حجم کار بیشتری را نصیب خود می نماید که این امر به نوبه خود می تواند برای شرکت، مانده مثبتی را به دنبال داشته باشد.^[۹۸]
در عقد اتکایی، بیمه گر اتکائی دنباله رو سیاستهای حرفه ای بیمه گر واگذارنده است. براساس مفاد قرارداد بیمه گر اتکائی تعهد مشارکت در پرداخت خساراتی است که واگذارنده به موجب بیمه نامه یا قرارداد منعقده مسئول جبران آن است بدین لحاظ می تواند گفت که بیمه گر اتکائی بایستی از اقبال بیمه گر واگذارنده پیروی کند.^[۹۹]
بیمه گر اتکائی در مقابل انجام تعهدات خود سپرده تضمینی به واگذارنده می دهد. وثیقه مزبور معمولاً مبلغ معینی از حق بیمه های اتکائی می باشد (سپرده های تضمینی ممکن است مال دیگری غیر از مبلغ معینی از حق بیمه باشد مثلاً در بعضی از قراردادها ممکن است شرط شود که بیمه گر اتکائی مال دیگری مانند سهام کارخانه ها یا شرکتهای تجاری یا اوراق و اسناد بهادار و مانند آن را به عنوان وثیقه در اختیار واگذارنده قرار دهد) که واگذارنده از حساب بیمه گر اتکائی کسر می نماید و قاعده بر این است که سپرده های تضمینی در موقع فسخ قرارداد برابر سهم بیمه گر اتکائی از خسارات معوق باشد بنابراین در موقع فسخ قرارداد هرگاه وثیقه فوق کمتر یا بیشتر از اندوخته خسارت باشد به همان میزان تعدیل می گردد.^[۱۰۰]
در عقد بیمه اتکائی یک طرف قرار داد یعنی واگذارنده رأساً مبادرت به پذیرفت ریسک کرده بیمه نامه صادر می نماید سپس قسمتی از ریسکهایی را که بیمه کرده طبق قرارداد به بیمه گران اتکائی واگذار میکند. مثلاً هرگاه واگذارنده «الف» ده درصد از کلیه معاملات بیمه آتش سوزی خود را بحساب بیمه گر اتکائی «ب» منظور نماید، بیمه گر اتکائی «ب» بدون اینکه در صدور بیمه نامه ها دخالت کرده باشد در کلیه آنها نسبت به ده درصد شزکت خواهد داشت بنابراین بیمه گر اتکائی حق دارد از عملیات واگذارنده اطلاع داشته و مطمئن شود که واگذارنده تعهدات خود را تماماً انجام داده و موردی را بی جهت از قلم نینداخته یا ریسکهائی را که مشمول قرارداد واقع نمی شود بحساب اتکائی منظور نکرده است. علاوه بر آن، بیمه گر اتکائی احتیاج به اطلاعات دیگری نیز دارد که حایز اهمیت می باشند مثلاً باید بداند تاریخ شروع و خاتمه هر بیمه نامه چه موقع است یا نرخهای مختلفی که مأخذ محاسبه حق بیمه قرار گرفته اند چه میزان بوده و از هر ریسک واگذارنده چه مقدار را به حساب خود منظور کرده و چه مقدار را اتکائی کرده است و نیز در موقع وقوع خسارت اطلاعاتی از قبیل محل وقوع خسارت، میزان آن، سهم واگذارنده، سهم بیمه گر اتکائی و غیره برای بیمه گر اتکائی ضروریست. برای این منظور در قرارداد اتکائی پیش بینی می شود که واگذارنده سیاهه ای با اسم حاوی اطلاعات مختلف راجع به عملیات بیمه ای مشمول اتکائی باشد تنظیم کرده و به فاصله های معینی برای بیمه گر اتکائی ارسال دارد.^[۱۰۱]
بیمه گر واگذارنده در عملیات صدور خود مختار بوده و می تواند بیمه نامه را با انتخاب خود با نرخ دلخواه صادر کرده و خسارتهای مربوط را نیز بپردازد.^[۱۰۲]
تصمیم گیری در مورد ریسکهایی که در چارچوب عقد بیمه اتکائی، قرارداد با واگذارنده است و او برای ارزیابی و تصمیم گیری آنان عمل دارد این اقدامات باید رسماً توسط مقامات مسئول شرکت صورت بگیرند و باید مشخص شود که به موجب بیمه نامه، بیمه گر مسئول جبران خسارت بوده و به تبع واگذارنده بیمه گر اتکائی نیز مسئول است مگر اینکه ثابت شود واگذارنده برخلاف مقررات و مفاد قرارداد، منافع بیمهگر اتکائی را نادیده گرفته است.^[۱۰۳]
بیمه گر مستقیم (واگذارنده) در مقابل آن قسمت از ریسکهایی که به بیمه گر اتکائی واگذار می کند موظف است مقداری از حق بیمه دریافتی را نیز به او بپردازد. این مبلغ را حق بیمه اتکائی می گویند بنابراین وجود بیمه اتکایی و تعهدات متقابل بیمه گر اتکائی بستگی به دریافت این مبلغ دارد. حق بیمه ای که واگذارنده به حساب بیمه گر اتکائی منظور می کند با توجه به انواع مختلف قراردادهای اتکایی متفاوت می باشد. در بعضی از انواع قراردادها مانند قراردادهای مازاد حساب حق بیمه اتکائی درصد معینی از مجموع حق بیمه های واگذارنده می باشد. مثلاً هرگاه مجموع حق بیمه های یکسال آتش سوزی واگذارنده دویست میلیون ریال بوده و سهم اتکائی چهار درصد باشد در این صورت حق بیمه اتکائی هشت میلیون ریال خواهد شد.^[۱۰۴]
در قرارداد یا پوشش اتکایی اجباری، واگذارنده موظف می شود که مبلغ ثابتی از اتکایی، رشته ای خاصی را به بیمه گر اتکائی پیشنهاد کند و در مقابل بیمه گر اتکائی مجبور است که آنرا بپذیرد. اگر رابطه بیمه گر واگذارنده و بیمه گر اتکائی بر مبنای سرمایه بیمه شده باشد به آن قرارداد اتکایی مازاد سرمایه میگویند و اگر براساس خسارت استوار باشد به آن قرارداد اتکایی مازاد خسارت اطلاق میگردد که به تفصیل بررسی خواهد شد.^[۱۰۵]
بدین صورت می بینیم عقد بیمه اتکائی اجباری معایبی را که در مورد عقد بیمه اتکائی اختیاری برشمرده شد در برندارد. یا این حال از نظر بیمه گر اتکائی جنبه اجباری بودن آن خالی از اشکال نیست. زیرا بیمه گر اتکائی نمی تواند در مورد هر خطر آن طور که صلاح و مقتضی می داند عمل کند بلکه مجبور است سهم اتکائی خود را با همان شرایط و مقرراتی که قبلاً به موجب قرارداد قبول کرده بپذیرد. مثلاً بیمه گر اتکائی نمی تواند از پذیرفتن خطرهای بزرگ یا پرخطر که امکان بروز خسارت در آنها زیاد است امتناع ورزیده و یا اینکه تقاضای سهم کمتری بنماید. در واقع آزادی او در این خصوص محدود است. در حالیکه در بیمه اتکائی اختیاری بیمه گر اتکائی کاملاً آزاد بوده و می تواند بعضی از پیشنهادات واگذارنده را نپذیرد و یا در میزان سهم خود و شرایط قبول آن اظهار کرده به میل خویش رفتار نماید. با توجه به این مسأله در عقد بیمه اتکائی اجباری لازم است بیمه گر اتکائی هنگام انعقاد قرارداد جزئیات را به دقت مطالعه نموده تعهداتی را بپذیرد که قادر به انجام آنها می باشد، زیرا پس از قبول و امضای قرارداد تعهدات جنبه اجباری پیدا کرده و بیمه گر اتکائی ملزم به اجرای آن خواهد بود.
مبحث سوم- روش های اجرای عقد بیمه اتکایی
بعد از اینکه حالات کلی قراردادهای اتکایی(اجباری، قراردادی، اختیاری) را مورد مطالعه قرار دادیم باید بدانیم که شرکت های بیمه در این دو قالب کلی ، برای جذب بازار بیشتر و به تبع آن کسب درآمد و سود بالاتر فرمول هایی ایجاد کرده اند و به واسطه ی آن قراردادهای مختلف بسته به کشش بازار منعقد می کنند. این قراردادها ممکن است نسبی باشد یا غیر نسبی (مازاد خسارت) .
درقراردادهای نسبی بیمه گر اتکایی سهم توافق شده ای از حق بیمه ی اصلی را منهای کارمزد پذیرفته و در زمان بروز خسارت پرداخت همان درصد از خسارت را برعهده دارد و خود به چند شاخه تقسیم می گردد :
۱- مشارکت ۲- مازاد سرمایه ۳- پوشش اتکایی اختیاری – اجباری ۴- پوشش اتکایی باز ۵- پوشش اتکایی نیمه اتوماتیک ۶- پوشش اتکایی اجباری – اختیاری ۷- پوشش اتکایی مختلط مشارکت و مازاد سرمایه .
قراردادهای اتکایی غیر نسبی (مازاد خسارت) نیز بر چند نوع است : ۱- مازاد خسارت برای هر ریسک،
۲- مازاد خسارت برای حوادث فاجعه آمیز، ۳-مازد خسارت در مدت معین که همه ی انواع این بیمه ها بصورت جداگانه مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت .
گفتار نخست- قراردادهای اتکایی نسبی
به این قرارداد مبلغ بیمه شده و حق بیمه و میزان خسارت به نسبت درصدی که از قبل مشخص شده است بین بیمه گر واگذارنده و بیمه گر اتکایی تقسیم می شود . در قراردادهای اتکایی نسبی سیستم هایی وجود دارد که نحوه ی عمل آن ها بسته به هدف های مورد نظر است :
بند نخست- عقد بیمه اتکایی مازاد سرمایه
برپایه این نوع پوشش اتکائی، طرف های قرارداد توافق می کنند که هرگاه سرمایه بیمه یا مبلغ بیمه شده از اندازه و مبلغ معینی تجاوز کند، مازاد آن برعهده بیمه گر اتکائی باشد. آن بخش از سرمایه بیمه را که به بیمه گر مستقیم با توجه به ظرفیت و توانایی مالی و فنی خود نگه می دارد، سهم نگهداری یا توان نگهداری و آنچه را که بیمه گر اتکائی می پذیرد «مازاد» یا سهم اتکائی می گویند. برای مثال در صورتی که بیمه گر واگذارنده خطرهای بیش از ده میلیون ریال را به بیمه گر اتکائی واگذار کند تمام بیمه نامه هایی که سرمایه بیمه یا مبلغ بیمه شده آن کمتر از ده میلیون ریال باشد در تعهد خود او و مازاد بر آن قابل واگذاری خواهد بود. بنابراین بیمه گر اتکائی نسبت به سرمایه های کمتر از ده میلیون ریال نه حق بیمه ای دریافت می کند و نه خسارتی می پردازد.^[۱۰۶]
در حقیقت برای اینکه واگذارنده از یک طرف شریکی برای بیمه سرمایه های بزرگ پیدا کند و بتواند در صورت قبول بیمه چنین سرمایه هایی قسمتی را که خارج از توانایی اوست واگذار نماید، و از طرف دیگر در مورد سرمایه های کوچک که خود قادر به نگهداری تمام یا مقدار زیادی از آنها می باشد، مجبور نباشد درصد مشخصی را به اتکائی واگذار کند قرارداد مازاد سرمایه به وجود آمده که جوابگوی احتیاجات واگذارنده می باشد.^[۱۰۷]
در این نوع بیمه، بیمه گر اتکائی یک قسمت یا تمام سرمایه بیمه شده (خطر) را در ازاء مبلغی به عنوان بیمه اتکائی به عهده می گیرد. حق بیمه اتکائی معمولاً با مقدار سرمایه ای که بیمه گر اتکائی به عهده گرفته متناسب می باشد ولی قسمتی از آن به عنوان کارمزد کسر می شود. این کمیسیون برای مخارجی است که بیمه گذار اتکائی (واگذارنده) برای تهیه و اداره کردن مورد بیمه متحمل می شد. مانند هزینه های اداری، حق دلالی و … بدین ترتیب چون بیمه گر اتکائی یک قسمت از سرمایه هر یک از مورد بیمه های واگذارنده را به عهده گرفته هرگاه خسارتی نیز به هر یک از مورد بیمه ها وارد شود در جبران آن سهیم خواد بود. بدیهی است مبلغی که بیمه گر اتکائی به عنوان خسارت می پردازد متناسب با سهمی است که به عهده گرفته است. به طوری که ملاحظه می شود در این نوع بیمه چون بیمه اتکایی یک قسمت از سرمایه ای که بیمه شده است را به عهده گرفته همیشه در پرداخت خسارت سهیم است. به عبارت دیگر برای اینکه بیمه گر اتکایی در پرداخت خسارت شرکت کند لازم نیست که حتماً رقم خسارت بزرگ باشد بلکه خسارتهای جزئی نیز مشمول عملیات اتکائی واقع می شود و بیمه گر اتکائی در کلیه خسارات اعم از بزرگ و کوچک به نسبت سهم خود شرکت می کند.^[۱۰۸]
در این قرارداد واگذارنده موظف است مبلغ معین طبق جدول ظرفیتها را که به قرارداد الحاق شده و جزء آن به شمار می آید به حساب خود نگه دارد. همچنین واگذارنده متعهد می شود که سهم ثابتی از عملیات خود را که در شرایط مخصوص مشخص شده به بیمه گر اتکائی واگذار نماید و بیمه گر اتکایی نیز موظف است آن را بپذیرد.^[۱۰۹]
پس ملاحظه می شود که با اجرای این نوع قراردادها واگذارنده مجبور نیست یک قسمت از حق بیمه های خود را که مربوط به خطرهای کم اهمیت است و اصولاً احتیاج به اتکائی کردن آنها نیست به بیمه گران اتکائی بدهد. همچنین در مورد بیمه ای که سرمایه آنها زیاد است واگذارنده مقداری را که قادر به نگهداری آن می باشد خود پذیرفته و مازاد را واگذار می کند. در حالیکه طبق فرمول مشارکت مجبور است سهم معینی را در تعهد داشته باشد و چه بسا ممکن بود این سهم خارج از توانایی او باشد. عقد بیمه اتکائی مازاد سرمایه موازنه قابل ملاحظه ای در معاملات بیمه ای کمپانی ها بوجود آورده و از لحاظ حساب احتمالات، انحراف را به حداقل تقلیل می دهد. عیب این قسم قراردادها این است که هزینه اداری آنها زیاد می باشد زیرا واگذارنده مجبور است در مورد خطر جداگانه عمل اتکائی انجام دهد چون سهم نگهداری هر مورد بیمه ای با مورد دیگر فرق میکند و واگذارنده مجبور خواهد بود ابتدا اطلاعات لازم را در مورد یکایک خطر های بیمه شده بدست آورده سپس سهمی رابرای خود نگهداری کرده و مازاد را اتکائی کند و این عمل مستلزم صرف وقت و هزینه زیاد است. البته واگذارنده می تواند خطرهای بیمه شده را تقسیم بندی کرده و بیمه های مشابه را در یک گروه قرارداد برای هر دسته طرح نگهداری در نظر بگیرد لیکن این عمل نیز چندان کم خرج نیست بخصوص اینکه مرتب بیمه های جدیدی بوجود میآید که واگذاری آنها محتاج طرح گذاری است. با این همه از قرارداد مازاد سرمایه در انواع مختلف بیمه بخصوص آتش سوزی و حمل و نقل استفاده می شود.^[۱۱۰]
بند دوم- عقد بیمه اتکایی مشارکت
قرارداد مشارکت ساده ترین نوع عقد بیمه اتکائی است و عبارت از قراردادی است که به موجب آن بیمه گر واگذارنده تعهد می کند یک قسمت از معاملات بیمه ای مشخصی را از تاریخ معینی به بیمه گر اتکائی واگذار کند و بیمه گر اتکائی نیز متقابلاً تعهد به پذیرفتن آن می نماید. سهمی که به این ترتیب تعیین می شود نسبت به تمام خطرهای مورد قرارداد یکسان است.
مثلاً شرکت بیمه «الف» شصت درصد مجموع بیمه های اتومبیل خود را بطریق مشارکت به بیمه گر اتکائی «ب» واگذار می کند. بنابراین اگر شرکت «الف» در مدت یکسال یک میلیارد ریال حق بیمه دریافت کند ششصد میلیون ریال آن متعلق به کمپانی «ب» خواهد بود (توضیح اینکه از سهم حق بیمه اتکائی مبلغی بعنوان کمیسیون و سایر مخارج کسر می شود). به همین ترتیب اگر مجموع خسارتهای یکسال بالغ بر پانصد میلیون ریال باشد سیصد میلیون ریال آن به عهده بیمه گر اتکائی «ب» خواهد بود. قرارداد مشارکت بیشتر به بیمه مشترک^[۱۱۱] شباهت دارد. زیرا هدف هر دوی آنها این است که سرمایه بیمه شده نسبت به تمام مورد بیمه ها به نحو متحد الشکلی تقلیل داده شده و یک قسمت از آن را بیمه گر اتکائی بعهده بگیرد. منتها در بیمه مشترک این عمل تقسیم خطر بوسیله بیمه گذار انجام می گیرد. در حالی که در قرارداد مشارکت بیمه گر اتکائی سرمایه بیمه شده را تقسیم می کند. در قراردادهای مشارکت بین حق بیمه ای که واگذارنده از بیمه گذار دریافت می کند و آنچه را که به نام سهم اتکائی می پردازد هم آهنگی و تناسب وجود دارد زیرا بیمه اتکائی از لحاظ شرایط و مقررات تابع بیمه مستقیم است. بعبارت دیگر بیمه مستقیم شالوده و پایه اتکائی می باشد و تعهداتی که بیمه گر اتکائی بعهده می گیرد به هیچ وجه از تعهداتی که بیمه گر مستقیم (واگذارنده) ملزم به اجرای آن است تجاوز نمی نماید. البته ممکن است تعهدات بیمه گر اتکائی با دریافت حق بیمه بیشتر، افزایش داده شود لکن نباید فراموش کرد که هیچگاه نسبت و هماهنگی از بین نمی رود. همچنین از لحاظ تعهدات واگذارنده در مقابل بیمه گذار و تعهدات بیمه گر اتکائی در مقابل واگذارنده نیز هماهنگی وجود دارد. به این ترتیب می گویند حق بیمه اتکائی برپایه حق بیمه مستقیم بنا شده است ولی باید دانست که بیمه گر اتکائی به هیچ وجه حق دخالت و نظارت در اجرای عملیات بیمه مستقیم ندارد. بنابراین دست بیمه گر تا حد امکان بازگذارده شده و می تواند هر نوع عمل بیمه ای انجام دهد مشروط براینکه آن قسمت از خطر را که می خواهد اتکائی کند داخل قلمرو قرارداده بوده و مقررات مربوط به پلن گذاری و تعیین سهم اتکائی نیز رعایت شود. از مطلب فوق چنین استنباط می شود که قرارداد مشارکت ساده ترین نوع عقد بیمه اتکائی است و عبارت از قراردادی است که به موجب آن بیمه گر واگذارنده تعهد می کند یک قسمت از معاملات بیمه ای مشخصی را از تاریخ معینی به بیمه گر اتکائی واگذار کند و بیمه گر اتکائی نیز متقابلاً تعهد به پذیرفتن آن می نماید. سهمی که به این ترتیب تعیین می شود نسبت به تمام خطرهای مورد قرارداد یکسان است.
، بلکه طبق قرارداد موظف است آنچه را که به او واگذار می شود در صورتیکه از شرایط مقرر تخلف نشود بپذیرد.^[۱۱۲]
از این نوع قراردادهای اتکائی معمولاً در موارد زیر استفاده می گردد:
ـ زمانی که شرکت در رشته بیمه ای برای اولین بار شروع به فعالیت می کند و در آن رشته هیچ نوع اطلاعات آماری موجود نیست. لذا بیمه گر اتکائی در کلیه بیمه نامه های صادره شرکت بیمه اعم از بیمه نامه های بزرگ و کوچک به نسبت معینی مشارکت کرده به همان میزان حق بیمه دریافت و خسارت مربوط را می پردازد.

جدول(۳-۱۶). شرح جلسات ۷۲
جدول (۴-۱). میانگین و انحراف استاندارد نمرات آزمودنیها را در پرسشنامه سازگاری زناشویی(نمره کل) ۷۴
جدول(۴-۲). نتایج آزمون لوین ۷۵
جدول(۴-۳). نتایج تحلیل کوواریانس برای مقایسه نمره کل گروه آزمایش و کنترل در مرحله پس آزمون ۷۵

جدول(۴-۴). میانگین و انحراف استاندارد نمرات عامل توافق پرسشنامه سازگاری زناشویی ۷۶
جدول(۴-۵). نتایج آزمون لوین ۷۶
جدول(۴-۵). نتایج تحلیل کوواریانس برای مقایسه میزان توافق در مرحله پس آزمون ۷۷
جدول(۴-۶). میانگین و انحراف استاندارد نمرات رضایت در مرحله پیش آزمون و پس آزمون ۷۸
جدول(۴-۷) . نتایج آزمون لوین ۷۸
جدول (۴-۸). نتایج تحلیل کوواریانس برای مقایسه میزان رضایت در مرحله پس آزمون ۷۹
جدول(۴-۹). میانگین و انحراف استاندارد نمرات انسجام در مرحله پیش آزمون و پس آزمون ۸۰
جدول(۴-۱۰). نتایج آزمون لوین ۸۰
عنوان صفحه
جدول(۴-۱۱). نتایج تحلیل کوواریانس برای مقایسه انسجام گروه آزمایش و کنترل در مرحله پس آزمون ۸۱
جدول(۴-۱۲). میانگین و انحراف استاندارد نمرات آزمودنیها در مرحله پیگیری ۸۲
جدول(۴-۱۳). نتایج آزمون لوین ۸۲
جدول(۴-۱۴). نتایج تحلیل کوواریانس چندمتغیره(آزمون لامبدای ویلکس) ۸۳
جدول(۴-۱۵). تاثیر غنی سازی بر کیفیت روابط در مرحله پیگیری ۸۴

فصل اول
کلیات پژوهش

۱-۱- مقدمه
خانواده اولین، مهمتربن و والاترین نهاد اجتماعی در تاریخ بشری است که زمینه تکوین، رشد و شکوفایی عاطفی و اجتماعی اعضای خود را فراهم میکند و ازدواج حساسترین تعهد عاطفی است که انسان برای برخورداری از آرامش روانی و روابط گرم و صمیمی آن را میپذیرد. نتایج پژوهشها نشان میدهد که مسائل و مشکلات خانوادگی روز به روز در کشورمان در حال افزایش یافتن است وکیفیت روابط زناشویی افت پیدا میکند. افزایش طلاق و کشمکشهای خانوادگی نه تنها اساس خانواده ها را تهدید میکند، بلکه تهدیدی جدی برای جامعه و نظامهای اجتماعی میباشد. چرا که تربیت نسلی سالم و برخوردار از سلامت روان که بتواند آینده جامعه را بر دوش بکشد، در محیطی که آرامش و امنیت در آن کم باشد، میسر نمیشود. درکشور ما زوجها مشکلات شدید و فراگیری را در حین برقراری رابطه و حفظ آن تجربه میکنند. در واقع مشکل درماندگی زناشویی بیش از هر مقوله دیگری سبب مراجعه برای دریافت خدمات مشاورهای و بهداشت روانی میگردد(فقیرپور، ۱۳۸۳). این عوامل نشانگر کیفیت روابط زناشویی پایین و ضعف در مهارتهای زناشویی است.
بسیاری از اینگونه مشکلات زناشویی به صورتی پنهان در بستر خانواده ادامه مییابند و موجودیت خانواده را مورد حمله قرار میدهند. در چنین خانوادههایی زوجها از رضایتمندی برخوردار نیستند و به دلیل قبح طلاق از نظر شرعی و اجتماعی خود را مجبور به زندگی در شرایط عدم رضایت میدانند و تدریجاً اندوه و درماندگی بر زندگی آنها مستولی میشود و در برخی موارد طلاق پنهان یا طلاق عاطفی رخ میدهد. پیامد این گونه زندگی کردن ممکن است به صورت مشکلات روانی-فیزیولوژیکی، اختلالات عاطفی، اختلالات اضطرابی و غیره بروز کند. طبیعتاً آسیبهای اجتماعی همچون اعتیاد، بزهکاری و روسپیگری نیز مستقیم یا غیرمستقیم با این مسائل ارتباط پیدا میکنند. کیفیت روابط زناشویی پایین و عدم رضایتمندی زناشویی و درماندگی ناشی از فشارهای زندگی زناشویی ضمن اینکه زن و شوهر را در معرض اینگونه آسیبها قرار میدهد، باعث ایجاد محیط ناامنی میشود که در آن زمینه لازم برای رشد مناسب فرزندان فراهم نیست.
مسائل فوقالذکر اهمیت آموزش و پیشگیری را روشن میکند. جامعهی ما از نداشتن یک برنامه منظم و الگوی کارامد برای آموزش زوجها رنج میبرد. هرچند طی سالهای متمادی آموزش خانواده به صورتهای مختلف انجام گرفته، اما این آموزشها بیشتر به انتقال اطلاعات و دانش پرداخته و در سطح نگرش و رفتار کمتر مداخله نموده است. در این پژوهش ضمن معرفی رویکردی نوین در زمینه آموزش مهارتهای زناشویی، میزان اثربخشی این رویکرد در ارتقای سطح نگرش و رفتار زوجها و در ارتقای کیفیت روابط زناشویی مورد بررسی قرار میگیرد.
۱-۲- بیان مساله:
مطالعه‌ی روابط زوجین به روشن شدن چهارچوبهای ساختاری که روابط زوجین در آن شکل می‌گیرد کمک می‌کند. در اکثر جوامع بررسی کیفیت روابط^[۱] زناشویی نقش اساسی در ارزیابی کیفیت کلی ارتباطات خانوادگی دارد. کیفیت روابط زناشویی مفهومی چند بعدی است و شامل ابعاد گوناگون ارتباط زوجین مانند سازگاری، رضایت، شادمانی، انسجام و تعهد میشود( لیوایز واسپنیر^[۲]، ۱۹۷۹، به نقل از پالیری، ریگالیا و فینچام^[۳]، ۲۰۰۵).
سه رویکرد عمده برای مفهوم سازی کیفیت روابط زناشویی وجود دارد. رویکرد اول مربوط به لیوایز و اسپنیر(۱۹۷۹؛ به نقل از ویتنبورن^[۴]،۲۰۰۷) است که کیفیت زناشویی را ترکیبی از سازگاری و شادمانی زناشویی می داند. رویکرد دوم مربوط به فینچام، بیچ و کیمپ-فینچام^[۵] (۱۹۹۷) است. بر اساس این رویکرد کیفیت زناشویی منعکس کننده ارزیابی کلی فرد از رابطه زناشویی است. رویکرد سوم نظریه مارکس^[۶](۱۹۸۹) است. او چهارچوب نظریه خود را چنین توضیح می دهد: یک فرد متاهل دارای سه زاویه شامل «زاویه درونی ، زاویه همسری و زاویه فرد ذی نفوذ» است. بر این اساس مارکس کیفیت زناشویی را این چنین تعریف می کند: «کیفیت زناشویی نتیجه شیوههایی است که افراد متاهل به طور نظاممند خود را در این مثلث (سه زاویه) سازماندهی می کنند»(مارکس،۱۹۸۹).
از جمله روشهایی که برای ارتقای روابط زناشویی قابل استفاده‌ است، شیوه‌های غنی سازی است. غنی‌سازی حرکت برای رشد رابطه‌ی زناشویی است و به تقویت رابطه از طریق ایجاد اهداف و جهت‌هایی برای ازدواج می‌ انجامد (برگر و هانا^[۷]، ۱۹۹۹). غنیسازی به سبکها و شیوه‌های مختلفی صورت می‌گیرد و هر کدام از این شیوه‌ها میزان تأثیر گذاری متفاوتی دارند. ولی بر اساس تحقیقات صورت گرفته (گیبلین^[۸] ۱۹۸۶؛ به نقل از برگر و هنا،۱۹۹۹) شیوه‌ی ارتقاء روابط ^[۹] بیشترین میزان اثر گذاری و مطلوبیت را داشته و نتایج پژوهشها در مرحله‌ی پیگیری نیز پایایی و اثر گذاری این شیوه‌ را بیشتر از سایر روشها نشان داده است.
دراین رویکرد مهارتهایی آموزش داده می شوند که به ارضای نیازهای اساسی خانواده مانند عشق، مهربانی، تعلق، اعتماد، وفاداری، امنیت و لذت کمک می کند(سوکا^[۱۰]،۲۰۰۵).
بنابراین با توجه به آنچه در مورد اهمیت کیفیت زناشویی ذکر شد و با توجه به کارآیی و تأثیر گذاری بسیار مناسب شیوه‌ی ارتقائ روابط، پژوهش حاضر در نظر دارد تا اثر بخشی شیوه‌ی ارتقائ روابط را بر بهبود کیفیت روابط زناشویی بررسی کند.
۱-۳- اهداف تحقیق:
-تعیین میزان تاثیر غنی‌سازی روابط زناشویی بر بهبود کیفیت روابط زناشویی
-تعیین تاثیر غنی‌سازی روابط زناشویی بر بهبود ابعاد کیفیت روابط زناشویی(توافق، انسجام و رضایتمندی)

۱-۴- اهمیت و ارزش تحقیق:

انجام این پژوهش باعث گسترش حیطه های دانش می شود. با توجه به این که یافته های پژوهش های قبلی نشان داده است که ارتقاء روابط شیوهای موثر برای بهبود و ارتقای ابعاد مختلف زندگی زناشویی است، انتظار می رود نتایج این پژوهش کارایی این شیوه را برای ارتقاءکیفیت روابط زناشویی در فرهنگ ایرانی نشان دهد. همچنین با توجه به این که تاکنون تعریف مناسبی از کیفیت روابط زناشویی ارائه نشده است و ابعاد آن نیز به درستی شناخته نشده است، نتایج این پژوهش به شناخت ابعاد کیفیت روابط زناشویی و نیل به تعریفی جامع در مورد این سازه کمک خواهد کرد.
۱-۵- فرضیه های تحقیق:
- غنیسازی به شیوه ارتقای روابط بر بهبود کیفیت روابط زناشویی موثر است.
- غنیسازی به شیوه ارتقای روابط بر بهبودتوافق زناشویی موثر است.
- غنیسازی به شیوه ارتقای روابط بر بهبود رضایت زناشویی موثر است.
- غنیسازی به شیوه ارتقای روابط بر بهبود انسجام زناشویی موثر است.
۱-۶- تعریف متغیرهای پژوهش:
۱-۶-۱- کیفیت روابط زناشویی:
الف)تعریف نظری: کیفیت روابط زناشویی، هم سازگاری زناشویی^[۱۱] و هم شادمانی زناشویی^[۱۲] را در بر میگیرد. سطح بالای کیفیت نشان دهندهی وجود ویژگیهای عینی رابطه( بین همسران ) همچون همراهی، ارتباط خوب و عدم تضاد است، که مشخصه رابطه سازگارانهاند. همچنین میزان رضایتمندی از رابطه و همسر را نیز در بر میگیرد. سازه کیفیت زناشویی این سازگاری و رضایتمندی را در یک مفهوم وسیعتر و جامعتر ترکیب میکند(لوی و کتز^[۱۳]، ۲۰۰۲). بدین ترتیب کیفیت زناشویی مفهومی چند بعدی است که نه تنها شامل ویژگیهای دورن فردی، بلکه شامل ویژگی های بینفردی همسران نیز هست. بر این اساس گونگ^[۱۴] (۲۰۰۷) توافق نسبی زن و شوهر درباره موضوعهای مهم، شریک شدن درکارها و فعالیتهای مشترک و ابراز محبت به یکدیگر را کیفیت زناشویی میداند.
ب)تعریف عملیاتی: منظور از کیفیت روابط زناشویی در این پژوهش نمرهای است که فرد در فرم تجدید نظر شده پرسشنامه سازگاری زناشویی^[۱۵] (RDAS ؛ باسبی، کران، لارسن و کریستنسن^[۱۶] ، ۱۹۹۵) بدست میآورد.
۱-۶-۲- غنیسازی روابط زناشویی:
الف) تعریف نظری: غنیسازی روابط زناشویی مجموعه مهارتهایی هستند که برای ارضای نیازهای اساسی خانواده مانند عشق، مهربانی، تعلق، اعتماد، وفاداری، امنیت و لذت آموزش داده میشوند. حساسیت دلسوزانه میتواند مهمترین عامل در ارتقای امنیت و اعتبار بخشیدن به رابطه زوجها و ایجاد صمیمیت سازنده و جو سالم برای رشد فردی باشد. بطور اختصاصیتر، عواملی که این رویکرد برای حفظ روابط سالم وطولانی آنها را لازم می داند عبارتند از توانایی حل مشکلاتی که برای هر دو همسر بعنوان عامل فشارزا به حساب میآید، توانایی ایجاد جو حمایتی در هنگام گفتگو برای حل مسئله، توانایی درک دیدگاه دیگری و ارتباط با همسر، توانایی دیدن خود ودیگری به طور روشن و بدون تحریف، توانایی مدیریت تبادل ارتباط منفی و کنترل خشم، توانایی تغییر الگوهای رفتاری که شخص خواهان آن است و توانایی کمک به همسر تا الگوهای ارتباطی خود را به طور مطلوب تغییر دهد. در این راستا نه مهارت به هم پیوسته به زوجها آموزش داده می شود که عبارتند از :۱- مهارت ابرازگری ۲- مهارت همدلی ۳- مهارتهای بحث و مذاکره ۴- مهارت حل مسئله و حل تعارض ۵- مهارت آسان سازی وتساهل ۶- مهارت تغیر خود ۷- مهارت کمک به تغییر همسر ۸- مهارت انتقال و تعمیم ۹- مهارت نگهداری وتداوم (سوکا،۲۰۰۵).
ب) تعریف عملیاتی: در این پژوهش متغیر مستقل غنی سازی روابط زناشویی است که در ۸ جلسه و در مدت ۱ ماه(هر هفته ۲ جلسه) به زوجها آموزش داده شد. در ۸ جلسه، ۹ مهارت ذکر شده در قالب جلسات روانی آموزشی، به صورت گروهی به زوجها آموزش داده میشود.
۱-۶-۳- توافق زناشویی:
الف)تعریف نظری:توافق زناشویی برداشت افراد را از توافق آنها در مورد حیطه های مختلف روابط زناشویی(مانند مذهب، روابط جنسی، سبک فرزندپروری و … ) نشان میدهد. به لحاظ نظری این سازه بعد عینی کیفیت رابطه زناشویی را نشان میدهد(نیلسون^[۱۷]، ۲۰۰۵).
ب)تعریف عملیاتی: منظور از توافق زناشویی، نمرهای است که فرد در عامل توافق پرسشنامه سازگاری زناشویی بدست میآورد.
۱-۶-۴- رضایت زناشویی: