ج: دوباره سازی (Rebuilding): گاه به معنای سازمان فضایی بر اساس آنچه از قدیم بوده استو گاه به معنای ایجاد سازمان فضایی جدید بر اساس ارزش های جاری و قابل انتقال به آینده می باشد.
۲-۲-۳ انواع بافت و تعریف بافت فرسوده
۲-۲-۳-۱ انواع بافت ها بر اساس رشد کالبدی فضایی
بافت کالبدی گستره ای هم پیوند است که از بناها، راه ها، مجموعه ها، فضاها، تجهیزات شهری و یا ترکیبی از آنها تشکیل شده باشد. البته بافت کالبدی در تعامل با بافت اجتماعی است. بافت اجتماعی مجموع تناسبات زیستی، معیشتی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است که توسط ساکنان در کالبد بافت جریان می یابد و دارای کیفیت و گستره ای متناسب با بافت کالبدی است. هرگونه تلاش برای تجدید حیات بافت کالبدی در فرسودگی ناشی از افت فعالیت های اجتماعی، مشروط به توانمندسازی و تجدید حیات اجتماعی بافت می باشد. با توجه به مراحل رشد کالبدی فضایی شهرها، می توان لایه های گوناگون بافت شهری به شرح زیر را تشخیص داد.

۱- بافت تاریخی، هسته اولیه شهر: قلعه، ارگ یا کهندژ و آنچه را به عنوان هسته اولیه شهر امروزی که در زمان های پیشین ساخته شده، می توان بافت تاریخی نامید.
۲- بافت قدیمی شهر: گرداگرد هسته اولیه شهر یا بافت تاریخی تنیده شده است و بخش هایی از شهر که از نظر زمانی شکل گیری آنها به اواخر دوره قاجار می رسد را شامل می شود. امروزه بخشی از جمعیت این بافت ها با گسترش بی رویه شهرنشینی تخلیه شده و مراکز خدماتی و تجاری جدید به نقاط پررونق انتقال یافته است. در نتیجه کمبود خدمات، زیرساخت ها و تأسیسات زیربنایی، عدم کشش مناسب شبکه ترافیکی و ناکارآمدی بافت های قدیمی در تأمین نیازهای امروزی شهروندان موجب شده تا این بافت ها روزبه روز فرسوده تر شوند و به عنوان بافت های دارای مشکلات، در نظر بسیاری از مدیران شهری و شهروندان مطرح باشند.
۳- بافت میانی شهر: این بافت از حدود سال ۱۳۰۰ تا اوایل دهه ۴۰ گرداگرد بافت قدیم شهر شکل گرفت. مرحله تخریب بافت قدیمی با ایجاد میدان هایی در مرکز شهرها و خیابان های مستقیم و غالباٌ عمود بر هم به شکل شطرنجی شروع شد. بافت میانی نیز به موازات این شبکه خیابانی که به تبعیت از راه های ارتباطی شهر به اطراف بود، گسترش یافت. از خصوصیات بارز بافت میانی، ساخت و سازهای غیربومی، پهن تربودن کوچه ها، وجود نشانه هایی از خیابان بندی ها به سبک مدرن و درختکاری و ساخت پیاده روها در حاشیه خیابان هاست.
۴- بافت جدید شهری: از دهه ۱۳۴۰ به بعد که تحولات اوضاع اجتماعی، اقتصادی و فناوری های نوین در کشور تشدید شد، یک بافت جدید به دور بافت قبلی شهرها شکل گرفت. افزایش آپارتمان سازی، رشد کارخانه ها، رواج گسترده معاملات زمین، تشدید فاصله طبقات اجتماعی و گسترش حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی در نتیجه افزایش مهاجرت به شهرها، از ویژگی های شهری این دوره است.
۵- بافت پیرامونی شهر: این بافت که از سال ۱۳۵۰ در ایران شکل گرفت، دربرگیرنده بخش های خوابگاهی یا حومه های وابسته به کلان شهرهاست. رشد جمعیت به ویژه ناشی از مهاجرت های بی رویه در نقاط حاشیه ای، بافت پیرامونی به صورت شهرک سازی را به وجود آورد.
۶- بافت اقماری یا گسترش ناپیوسته شهر: شکل گیری این بافت از سال ۱۳۶۰ آغاز شد و در اوایل دهه ۷۰ به اوج خود رسید. نقاط جمعیتی ایجاد شده یا گسترش یافته در این دوره به سه دسته تقسیم می شود:۱-شهرک های اقماری و خوابگاهی ۲- نواحی که با تغییر شکل روستاها و نقاط جمعیتی اطراف شهرها به صورت نقاط مسکونی بدون پیش بینی های لازم شهری ایجاد شده اند. ۳- پیامد توسعه بی رویه روستاها و نقاط جمعیتی اطراف شهرها به همان شکل اولیه روستایی.
رشد سریع این شهرگونه ها و رواج ساخت و سازهای بدون برنامه و اسکان جمعیت مهاجر، پیدایش مشکلات بسیاری از جمله عدم تعادل بین فضاهای شکل گرفته، گسترش مشکلات اجتماعی، روحی و روانی ناشی از تقابل بین فرهنگ ها و سنت ها را دامن زد.
۷- گسترش متروپلی شهر به همراه ایجاد شهرهای جدید: رشد سریع شهرهای بزرگ و پیدایش شهرهای جدید و پیوند شهرهای کوچک به مادر شهر به پیدایش شبکه شهری گسترده ای منجر شده که به علت نبود برنامه ریزی دقیق ساماندهی شهر را دچار مشکلات بسیاری کرده است. (پور جعفر، ۱۳۷۹ :۵۰ )
۲-۲-۴ شاخص های ارزیابی و شناخت بافت ها
ابنیه موجود در بافت را از لحاظ کیفیت ارزشی می توان به صورت زیر طبقه بندی نمود: (پور جعفر، ۱۳۷۹؛ ۵۰)
الف: معماری: در این طبقه بناهایی قرار می گیرد که از نظر سبک نمونه ای از سبک های گذشته می باشد. به عنوان مثال مساکن قدیمی از نظر نما، مقطع، طراحی، مصالح، تکنیک و سازه از مساکن جدید متمایز بوده و به عنوان بناهای واجد ارزش شناخته می شود.
ب: تاریخی: این ابنیه به دلیل وقوع یک حادثه مهم تاریخی اعم از اجتماعی، اقتصادی و سیاسی واجد ارزشند.
ج: مذهبی: نشانگر ابنیه ای که واجد ارزش های مذهبی برای حفظ و نگهداری می باشد.
د: قدمت: این بافت به دلیل قدمت و به عنوان یادگار نمونه ای از دوران گذشته واجد ارزش است. قدمت این بافت نشانگر ویژگی های خاص دوران گذشته است.
۲-۲-۴-۱ موقعیت قرارگیری در شهر
بافت از لحاظ موقعیت قرارگیری می تواند شامل بافت درونی (قدیم)، میانی، بیرونی و گسترشی باشد که هریک مشخصات خاص خود را دارا می باشد. ویژگی خاصی که معمولاٌ مشهود است، انسجاد شدید در بافت قدیم می باشد. هرچه به سمت بافت گسترشی پیش رویم از این انسجام کاسته می شود تا جائیکه در بافت گسترشی با اراضی باز مواجه خواهیم شد. (جدول ۲-۱)
جدول شماره۴: انواع بافت ها بر اساس موقعیت قرارگیری در شهر

 

بافت درونی (قدیمی) Old Core	بافت میانی Transite Zone	بافت بیرونی Periphery Areas	بافت گسترشی Future Extention areas
کاملاٌ منسجم	نیمه منسجم	گسسته	اراضی باز

مأخذ: (پور جعفر، ۱۳۷۹؛ ۵۰)
۲-۲-۴-۲ وضعیت شبکه های دسترسی، زیر ساخت ها و تأسیسات شهری
بافت های شهری را به لحاظ برخورداری از شبکه دسترسی و زیرساخت ها می توان به دو دسته کارآمد و ناکارآمد دسته بندی کرد. بافت های قدیمی شهرها معمولاً به دلیل شبکه ارگانیک ارتباطی و معابر کم عرض از جمله بافت های ناکارآمد با نفوذپذیری کم می باشند.
۲-۲-۴-۳ وضعیت خدمات شهری
وضعیت بافت های شهری به لحاظ میزان برخورداری از خدمات شهری به دو دسته مناسب و نامناسب قابل دسته بندی است. بافت های قدیمی و مرکزی شهر و همچنین بافت های حاشیه ای از لحاظ برخورداری از خدمات در وضعیت نامناسبی قرار دارند.
۲-۲-۵ جمع بندی
سه شاخص مطرح شده توسط شورایعالی شهرسازی و معماری ایران برای تعریف و شناسایی بافت فرسوده یعنی ریزدانگی، نفوذ ناپذیری و عدم استحکام بنا به طور توأمان نیز تعریف جامعی از بافت فرسوده ارائه نمی دهد. پدیده فرسودگی در بافت های شهری نه تنها در وضع کالبدی بافت بلکه در فعالیت های اجتماعی و اقتصادی نیز اثر گذار است. فرسودگی کالبدی و فرسودگی حیات اجتماعی و اقتصادی بافت، در یک رابطه متقابل به تشدید یکدیگر کمک کرده و موجب رکود حیات شهری و تنزل شدید کیفیت محیط زیست شهری می گردد. در یک جمع بندی کلی و با توجه به شاخص های ارزیابی بافت، می توان گفت:
بافت فرسوده، عرصه هایی از محدوده قانونی شهرهاست که به دلیل فرسودگی کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، عدم برخورداری از شبکه دسترسی مناسب، کمبود خدمات و زیرساخت های شهری و معضلات زیست محیطی آسیب پذیر بوده و از ارزش مکانی، محیطی، اقتصادی و اجتماعی نازلی برخوردارند. این بافت ها به دلیل فقر ساکنین و مالکین آنان، امکان نوسازی خودبه خودی را نداشته و سرمایه گذاران نیز انگیزه ای برای سرمایه گذاری در آنها ندارند. با نزول ارزش های سکونتی، میل به مهاجرت و به تبع آن جایگزینی اقشار فرودست جامعه فزونی یافته که تغییر مستمر و سریع بافت اجتماعی را در پی خواهد داشت. بنابراین بافت هایی که عناصر اصلی ساختار فضایی آنها دچار ناکارآمدی می شود، در روند فرسودگی قرار می گیرد.
۲-۲-۶ نوع مداخله و مرمت شهری در تجربیات ایران در دهه های اخیر
مجموعه اقدامات اجرایی برای مواجهه با نابسامانی های کالبدی در بافت های شهری، در ۶ محور اصلی مورد بررسی قرار می گیرد. هر یک از این محورها متأثر از شیوه نگرش و زمینه های اتفاقات خاص در دوره زمانی خود بوده اند. این اقدامات شامل روانبخشی، بهسازی شهری، محورهای فرهنگی- تاریخی، نوسازی و بازسازی (تجمیع)، بافت مسئله دار شهری و عمران و بهسازی شهری می باشد. (ایزدی، ۱۳۸۰: ۳۵)

۲- ۵ سرویس های وب
معمولا واژه های معماری سرویس گرا و سرویس های وب اشتباها به جای هم، و به صورت معادل استفاده می شوند. لذا لازم است این دو مفهوم، به صورت دقیق تر بررسی شوند. سرویس های وب را باید عینیت بخش معماری سرویس گرا دانست] ۶[.
تعریف W3C از سرویس های وب عبارت است از : یک سرویس وب، نوعی سیستم نرم افزاری است که جهت تعامل ماشین با ماشین در سطح شبکه طراحی شده است، و دارای یک توصیف قابل پردازش توسط ماشین با نام، WSDL است. دیگر سیستم ها بر طبق این توصیف از قبل مهیا شده با سرویس دهنده تعامل خواهند داشت، پیام ها توسط پروتکلSOAP و یا سایر پروتکل های مربوطه منتقل می شوند] ۲۲ [.
از جمله ویژگی هایی که برای سرویس های وب مطرح هستند عبارتند از :

 

• • نرم افزارهای کاربردی که تحت وب منتشر شده، شناسایی و مورد فراخوانی قرار می گیرند.

 

• • مستقل از سکو و زبان هستند.

 

• • نوعی از پیاده سازی معماری سرویس گرا می باشند.

 

• • با منطق حرفه در تماس هستند، ولی هیچ شخصی مستقیم با آن ها ارتباط ندارد.

 

• • یک رهیافت کلیدی برای عینیت بخشیدن به معماری سرویس گرا هستند.

 

• • سرویس های وب دارای شرایطی از قبیل : دسترسی در سطح وب، استفاده از استانداردXMLجهت تبادل اطلاعات، عدم وابستگی به هیچ سکو و سیستم عاملی، تعامل با سرویس های تحت وب و با قابلیت شناسایی و خود توصیفی می باشند. این ویژگی ها در مقابل خصوصیاتی از قبیل استفاده از استاندارد HTML برای تبادل اطلاعات، وابستگی به سکو و فناوری و استفاده توسط اشخاص یا مرورگر وب که برای نرم افزارهای تحت وب می باشند از سرویس های وب متمایز می شوند] ۶ [.

 

۲-۶ مفاهیم مهم سرویس گرایی
در این بخش به ارائه مفاهیم مهم درارتباط باساختارسرویس وکلیات مطالب مربوط به آن می پردازیم.
۲-۶-۱چگونه سرویسها منطق را محصور میکنند
برای حفظ استقلال، سرویس ها منطق متن خاصی را محصور می کنند. آنچه در سرویس محصور می شود ممکن است کوچک یابزرگ باشد .بنابراین اندازه وحوزه منطقی که توسط سرویس محصورمی شود میتواند متنوع باشد. برای مثال آنچه توسط راه حل هایاتوماسیون ارائه میشود، معمولاًپیاده سازی یک فرایند عمده کاری است.این فرآیندازمنطقی تشکیل شده است که بارعایت ترتیب وتوالی یا توازی خاص عمل موردنظررا انجام می دهد. این منطق به مجموعه ای از مراحل شکسته می شودکه باتوجه به قواعد،باترتیب ازپیش تعریف شده ای اجرا می شوند. همانطورکه درشکل۲-۵مشاهده میشود درساختن راه حل متشکل ازسرویسها، هرسرویس میتواند وظیفه ای را که درهرمرحله اجرا می شودیایک زیرفرآیندرا محصور کند. سرویس حتی میتواندکل فرآیندی راکه توسط سرویسهای دیگر محصورشده است، محصورکند.

شکل ۲-۲٫ محصورسازی اندازه های مختلفی ازمنطق توسط سرویس] ۲۳[
۲-۶-۲ چگونه سرویس ها از وجود یکدیگر مطلع میشوند.
درSOA، سرویس ها می توانند توسط سرویس های دیگر، یابرنامه های دیگر مورد استفاده قرارگیرند .حال، استفاده کننده ازسرویس هرکه باشد،ارتباط میان سرویسهادرصورتی روی خواهددادکه سرویسها از وجودیکدیگرمطلع باشند. این امر با بهره گیری ازتوصیف سرویس ممکن است.
توصیف سرویس درپایه ای ترین حالت خود، نام سرویس و داده هایی راکه درحین ارتباط مورد نیازند یا بدست می آیند مشخص میکند. روشی که درآن سرویسها از توصیف سرویس استفاده میکنند، موجب می شود که ارتباط درطبقه اتصال سست قرارگیرد. برای تعامل سرویسها و معنی دار بودن آن، آنهاباید اطلاعاتی را مبادله کنند.بنابراین یک چارچوب ارتباطاتی که دارای قابلیت ایجاد ارتباط دارای اتصال سست باشد موردنیازاست. یک چارچوب برای این منظور، پیام رسانی است.
۲-۶-۳ چگونه سرویس ها با هم ارتباط برقرار می کنند.
پس ازآنکه سرویسی پیامی را میفرستد، دیگرکنترل آن رادراختیار ندارد. به همین دلیل است که سرویس هابه پیام ها نیاز دارند تا بعنوان واحد مستقل ارتباطی باقی بمانند. این به معنای آن است که پیام ها نیز مانند سرویس ها باید خود مختار باشند. به همین دلیل میزانی از هوشمندی را دارا هستند تا بتوانند در بخشهای مختلف پردازش خود را مدیریت کنند.
۲-۶-۴چگونه سرویس ها طراحی می شوند.
اصول سرویس گرایی مسائل مرتبط بامواردزیرراتحت پوشش قرارمی دهد(این اصول درادامه معرفی خواهند شد).
الف- چگونه سرویس هاطراحی میشوند؟
ب- ارتباط بین سرویسهاچگونه بایدتعریف شود؟ (شامل تعیین چگونگی تبادل پیامها یاهمان الگوی تبادل پیام MEP)
پ- چگونه باید پیامهاراطراحی کرد؟
ت–چگونه توصیف سرویس ها طراحی می شوند؟
۲-۶-۵ توصیفات سرویسها
هرسرویسی که می خواهد نقش دریافت کننده پیام را داشته باشد باید توصیف سرویس را به همراه داشته باشد. هرتوصیف پیام نقطه اتصالی ازفراهم کننده سرویس رادراختیارقرارمی دهد و دارای تعریفی رسمی از واسط این نقطه اتصال است (تا درخواست کنندگان بتوانند ازساختار پیامی که می بایست برای دریافت خدمات به سرویس دهنده ارسال کنند،آگاه شوند) وهمچنین محل سرویس را (که برای استفاده کنندگان شفاف خواهد بود) معین می کنند.
۲-۷ ویژگی های معماری سرویس گرا
از آنجایی که تعریف رسمی واحدی برای معماری سرویس گرا وجود ندارد، هیچ مجموعه رسمی واحدی از اصول طراحی بر مبنای سرویس گرایی وجود ندارد. با این حال، مجموعه ای از اصول طراحی در سطح سرویس توسط افرادی نظیر Erl و Mcgovern معرفی شده اند که بر سرویس گرایی انطباق مناسبی دارند و عبارتند از] ۲۹[ :

 

• • سرویس ها معمولا یک دامنه یا وظیفه کاری را نمایش می دهند.

 

• • سرویس ها دارای طراحی ماژولار (پیمانه ای) هستند.

 

• • سرویس ها دارای وابستگی ضعیف اند.

 

• • سرویس ها قابل کشف اند.

 

• • محل سرویس ها برای سرویس گیرندگان شفاف است.

 

• • سرویس ها مست

 

• • سرویس ها دارای استقلال داخلی اند.

 

• • قل از روش انتقال هستند.

 

• • سرویس ها مستقل از پلت فرم هستند.

 

• • سرویس ها قابل استفاده ی مجدد هستند.

 

• • سرویس ها قابل ترکیب اند.

 

در معماری سرویس گرا منظور از اتصال سست، قابلیت تعامل بین سرویس ها به صورت مستقل از کد نویسی و مکان سرویس هاست. به گونه ای که سرویس ها در زمان اجرا می توانند تغییر مکان داده و روال های داخلی خود را تغییر دهند. سرویس ها ماژول هایی از کسب و کار هستند که می توانند توسط پیام هایی درخواست شوند و در نرم افزارهای مختلف مورد استفاده قرار بگیرند. یک نمونه از سرویس می تواند انجام یک درخواست روی داده مانند دریافت یا ذخیره ی اطلاعات باشد. سرویس ها در یک زبان استاندارد توصیف می شوند و فعالیت ها و فرایندهای کسب و کار را پشتیبانی می کنند. سرویس هایی که از استانداردهایی مثل یو دی دی آی^[۲]، دبلیو اس دی ال^[۳]، سواپ^[۴] استفاده می کنند، عمومی ترین نوع سرویس هایی هستند که امروزه در دسترس می باشند. این سرویس ها به راحتی می توانند ترکیب شوند تا مجموعه ای از فرآیندهای کسب و کار مستقل را شکل دهند. ویژگی مستقل از سکو بودن معماری سرویس گرا این امکان را فراهم کرده است تا هر کاربر، از هر سیستمی و یا هر نوع سیستم عامل و زبان برنامه نویسی می تواند به سرویس ها دسترسی پیدا کند] ۲۹ [.
سازمان های مختلف در بخش های گوناگون، معماری سرویس گرا را به دلیل قابلیت آن در بهبود فرآیندهای کسب و کار سریع، و انعطاف پذیری را ایجاد کنند.

خون‌بها خواهد بود (زراعت، ۲۶،۱۳۷۸).
«واژه اسامی» عقل، «ارش» و «دیه» متداول بوده و قرآن کریم از میان آن‌ ها، نام «دیه» را برگزید. «خفاره» نیز wergild در حقوق ژرمن قدیم، مبلغ خون‌بهایی بوده که توسط جانی به مجنی علیه و در صورت مرگ او به خانواده‌اش پرداخت می‌شد. واژه composition در میان مردم ژرمن، خون‌بهایی بوده که به عنوان جانشین قصاص، از سوی عامل جنایت به بستگان قربانی داده می‌شد. فلسفه پرداخت composition جلوگیری از قصاص بوده است. مال معین یا نامعینی که در ازای ایراد صدمه با ریختن خون قرار می‌گیرد. در نقاط مختلف عالم به تناسب اختلاف زبان اسامی گوناگون دیگری پذیرفته است. قبایل انگلیسی زبان، نام Blood Money را برای آن برگزیده بودند. در نزد برخی از قبایل صحرای غربی مصر، به اسم «سلاک» معروف است اعراب ساکن صحرای سینا در حالت قتل خطایی آن را «مده» و در حالت قتل عمد «دلیخه» می‌نامند. قبایل عراقی بر آن اسم «خشم» اطلاق می‌کنند و قبایل سومالیایی نام «جر» و قبایل سودانی نام «ابوک» بر آن می‌نهند. در میان قبایل عرب پیش از اسلام، در میان اعراب پیش از اسلام نوعی دیه محسوب می‌شود و میزان آن هفتاد شتر بود و موقعی پرداخت می‌گردید که کسی به دیگری پناه برده و سپس به علت عدم حمایت میزبان توسط ثالثی به قتل می‌رسید، در این صورت، میزبان مکلف به پرداخت خفاره به ولی مقتول بود (میر سعیدی، ۲۰،۱۳۷۳).

برای دیه اصطلاح «عقل‌« را هم به کار برده‌اند و عقل به معنی بستن و پا بندزدن به شتر و نیز منع است و از این روی پرداخت کنندگان دیه قتل خطئی را عاقله گویند، وجه تسمیه آن این است که در میان اعراب وقتی کسی مرتکب قتل می‌شود اهل و عشیره او شترانی فراهم می‌کردند و آن را به سرای اولیای مقتول می‌آوردند و آنجا می‌بستند بدین جهت به دیه، عقل نیز گفته‌اند ونیز گفته‌اند دیه را از آن جهت عقل می‌گویند که با دادن شتر زبان اولیای مقتول را می‌بستند و مانع از خون‌خواهی وی می‌شدند (گرجی، ۱۶،۱۳۸۰).
«مرحوم دهخدا می‌نویسد: دیه مالی است که بدل نفس مقتول به ولی او داده می‌شود و از باب تسمیه به مصدر است و گاه اطلاق می‌شود به بدل اعضاء، مثل دست و پا و آن را ارش نیز می‌گویند و ارش بر بدل نفس هم اطلاق می‌شود و به زبان فارسی آن را خون‌بها می‌گویند و عوام، پول خون نیز می‌گویند » (گرجی، ۱۵،۱۳۸۰).
بنابراین واژه معادل دیه در زبان فارسی «خون‌بها» یا «بهای خون» است و در اصطلاح مردم گفته می‌شود که بهای خون مقتول پرداخت شد، اما به معنای آن نیست که دیه در واقع بهای خونی بود که در مقتول وجود داشته است، زیرا خون انسان که مرکب از گلبول‌های سفید و گلبول‌های قرمز و پلاسماست خرید و فروش نمی‌شود و علت اینکه دیه را بهای خون می‌دانند آن است که خون عامل حیات انسان است و وقتی خون انسان از بین رفت، در حقیقت حیات انسان از بین رفته است و قاتل باید بهای از بین رفتن انسان را بپردازد. البته منظور از خون بها، دیه‌ای است که در مقابل نفس قرار می‌گیرد، اما برای دیه اعضا هم با تسامح به کار می‌رود.
گفتار دوم - مفهوم اصطلاحی دیه
در این گفتار سعی می‌شود اصطلاح دیه از نظر قرآن، فقهای سنی و شیعی و سپس از دیدگاه قانون‌گذار به بحث گذاشته شود.
دیه از نظر قرآن
دیه در آیه ۹۲ سوره نساء این چنین آمده است: «وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ یَقْتُلَ مُؤْمِنًا إِلَّا خَطَأً وَمَنْ قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً فَتَحْرِیرُ رَقَبَهٍ مُؤْمِنَهٍ وَدِیَهٌ مُسَلَّمَهٌ إِلَى أَهْلِهِ إِلَّا أَنْ یَصَّدَّقُوا فَإِنْ کَانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَکُمْ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِیرُ رَقَبَهٍ مُؤْمِنَه وَإِنْ کَانَ مِنْ قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُمْ مِیثَاقٌ فَدِیَهٌ مُسَلَّمَهٌ إِلَى أَهْلِهِ وَتَحْرِیرُ رَقَبَهٍ مُؤْمِنَه فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ تَوْبَهً مِنَ اللَّه وَکَانَ اللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمًا»
ترجمه : «هیچ مؤمنی حق ندارد از روی عمد مؤمنی را بکشد و هر کس مؤمنی را از روی خطا بکشد باید بنده مؤمنی را آزاد کند و خون‌بهای مقتول را به اولیای او بپردازد. مگر آنکه دیه را ببخشد اگر مقتول، مؤمن باشد اما اولیای وی از دشمنان وی باشند فقط بنده ای مؤمن آزاد می‌شود (و دیه به کفار پرداخت نمی‌شود چون کافر، وارث مسلمان نیست) اما اگر مقتول از طایفه ای باشد که میان شما و ایشان پیمانی هست، دیه ای به اولیای وی پرداخت می‌شود و بنده مؤمنی آزاد می‌گردد و هر کس که توان چنین کاری را ندارد دو ماه پی در پی روزه بگیرد و این توبه او به سوی خداست و خدا دانای حکیم است».
نکاتی چند در این آیه قابل توجه است که در موارد زیر خلاصه می‌شود:
الف- کلمه دیه، به صورت نکره به کار رفته است و این نشان می‌دهد که از دیدگاه قرآن مقدار مشخصی برای دیه وجود ندارد و گر نه آن را به صورت معرفه (الف و لام عهد) به کار می‌برد و این نکته‌ای مهم در تعیین مقدار دیه است.
ب- ظاهر آیه بیانگر آن است که دیه مالی است که در مقابل نفس یا عضو قرار می‌گیرد و مجازات نیست، زیرا اولاً قابل مصالحه است؛ ثانیاً دیه به قتل کافر ذمی تعلق نمی‌گیرد چون غیر مسلمان از دیدگاه اسلام ارزشی ندارد؛ ثالثاً به ارث می‌رسد (به جز دیه جنایت بر مرده).
ج- در مورد قتل خطایی، دو چیز بر عهده قاتل قرار گرفته است، آزاد کردن بنده و پرداخت دیه، که آزاد کردن بنده قطعاً وظیفه شخص قاتل است و پرداخت دیه نیز به آزاد کردن بنده عطف شده است. بنابراین ظاهر آیه، آن است که پرداخت دیه نیز بر عهده خود قاتل است که دیه قتل خطایی رخ داده باشد و این قرینه‌ای بر تضعیف سخن کسانی که دیه قتل خطایی را بر عهده عاقله می‌دانند اما دلایل قوی دیگری نیز وجود دارد که دیه قتل خطا را بر عهده عاقله قرار می‌دهد.
د- ظاهر آیه بیانگر آن است که به کشتن مسلمانی که در میان کفار زندگی می‌کند و وارث مسلمان ندارد، دیه تعلق نمی‌گیرد اما برخی از فقها برای چنین شخصی نیز دیه را برقرار می‌دانند و دلیلشان عموماً احادیثی است که در این مورد وجود دارد مانند روایتی از پیامبر (ص) که می‌فرماید «لایبطل دم امریءمسلم».
هـ- علت اینکه خداوند در پایان آیه به دو صفت علم و حکمت خود اشاره کرده آن است که در این آیه حکمی وجود دارد که ممکن است به نظر عجیب بیاید و آن اینکه قتل خطایی دیه دارد، در حالی که شخص خطاکار گناهی را مرتکب شده است. خداوند اشاره می‌کند که فهم شما از درک علت آن عاجز است و جز خدا کسی حکمت آن را نمی‌داند.
و- صدر آیه می‌فرماید: «هیچ مؤمنی نمی‌تواند انسان مؤمن دیگری را بکشد، مگر اینکه از روی خطا باشد». ممکن است چنین تصور شود که پس قتل خطایی را خداوند تجویز فرموده است و انسان‌ها می‌توانند به شکار خطایی یکدیگر بروند اما بطلان چنین استنباطی کاملاً روشن است چون اولاًٌ خداوند مجازات چنین قتلی را نفی کرده است؛ ثانیاًٌ قتل خطایی از روی اراده انجام نمی‌شود تا مردم در ارتکاب آن آزاد باشند و معمولاً آزاد گذاشتن یا نفی کردن دیگران برای ارتکاب یک عمل، هنگامی است که اراده و اختیار برای آن‌ ها باشد. در این جا مفسران گفته‌اند که «الا خطاء» استثناء منقطع است و معنای آیه چنین می‌شود که قتل مؤمن چه از روی خطا چه از روی عمد جایز نیست، اما اگر از روی خطا صورت گرفت، خداوند عذر مرتکب را می‌پذیرد.
ز- این آیه صراحت دارد که اولیای مقتول می‌توانند از گرفتن دیه گذشت کنند و حتی بر این امر تأکید شده است، زیرا گذشتن از دیه صدقه دانسته شده و صدقه امری نیکو در شریعت است.
ح- در این آیه برای قتل کافر ذمی نیز دیه بر قرار شده است و کافر ذمی کسی است که با دولت اسلامی قرارداد همزیستی مسالمت‌آمیز دارد و دیه‌ی کافر ذمی مانند دیه‌ی مسلمان به صورت نکره به کار رفته است.
ط- قتل حتی اگر از روی خطا باشد مستلزم پرداخت کفاره است، اما چون کفاره یک حکم شرعی محض است بنابراین در متون قانونی اشاره‌ای به آن‌ ها وجود ندارد بلکه یک حکم شرعی محض است بنابراین در متون قانونی اشاره‌ای به آن‌ ها وجود ندارد، بلکه یک حکم شرعی است که تخلف از آن فقط عقاب اخروی دارد و مجازات بر آن مرتکب نیست.
تعریف دیه از دیدگاه فقها
فقهای سنی و شیعی با بهره گرفتن از روایات، احادیث و عقاید مذاهب خود تعاریف مختلفی از دیه ارائه داده‌اند که در ادامه به تشریح آن می‌پردازیم:
الف- دیدگاه فقهای اهل سنت
فقهای حنفی
فقهای این مذهب با تعریف از دیه به عنوان بدل نفس و قیاس آن با بدل سایر متعلقات، دیدگاه خود را به ماهیت دیات به طور صریح مشخص کرده و پذیرفته‌اند که دیه در اصل به منظور جبران خسارت اولیای دم و یا مجنی علیه تشریح شده است. در واقع می‌توان گفت در موارد متعددی از دیه به عنوان موضوعی ‌که ماهیتی جبران و غیر جزایی دارد یاد کرده و بر این نکته نیز تصریح نموده‌اند که دیه در مقابل تلف حاصل شده از جنایت و به عبارت دیگر «اثر جنایت» وضع شده است نه در مقابل «ارتکاب جنایت» و به عنوان مجازات آن، چون فعلی که منجر به خسارت و تلف شده است اگر به وصف خطا متصف بوده است نباید موجب باز خواست فاعل آن شود به این جهت که خطا شرعاً عذر به حساب می‌آید و موجب سقوط تکلیف می‌شود اما این امر مانع از الزام فاعل و موجب تلف به جبران خسارت نمی‌گردد (عارفی مسکونی، ۲۳،۱۳۸۲).
فقهای شافعی
فقهای این مذهب نیز غالباً از یک تعریف پیروی کرده‌اند و دیه را مالی دانسته‌اند که به سبب جنایت بر نفس یا بر اعضا واجب می‌شود و همان تعریفی است که اکثر فقهای شیعی از دیه ارائه نموده‌اند (عارفی مسکونی، ۲۳،۱۳۸۲).
فقهای حنبلی
فقهای این مذهب نیز دیه را طریق جبران آنچه به سبب جنایت تلف شده دانسته‌اند و در اثبات سایر احکام دیات نیز این موضوع را لحاظ کرده و بر اساس آن به استدلال و اظهار نظر پرداخته‌اند و دیه را به ازای تلف حاصل از جنایت، یعنی اثر جنایت دانسته و تشریع آن را طریقی برای جبران خسارت وارد شده برمجنی علیه و اولیای او می‌دانند و تعاریفی که از دیه می‌کنند چندان تفاوتی با تعریف غالب فقهای شیعی و شافعی ندارد (عارفی مسکونی، ۲۵،۱۳۸۲).
فقهای مالکی
فقهای مالکی چون فقهای سایر مذاهب اسلامی دیه را تعریف نکرده‌اند و فقط بر آن نام (عقل) نهاده‌اند، بدون آنکه هیچ تعریف معینی از آن به دست دهند اینکه آنچه در جنایت بر نفس و به عوض آن داده می‌شود، عقل نامیده شده به جهت آن است که معمولاً شترانی را به عنوان دیه شبانه به پیشگاه خانه اولیای مقتول می‌بردند و در بامداد آن شب اولیای مقتول شتران را بسته شده در آنجا می‌یافتند و بدین خاطر دیه به نام عقل مرسوم شده است^[۱] (عارفی مسکونی، ۲۵،۱۳۸۲).
چنانچه به کسی که دیه را می‌پردازد (عاقل) گویند و عاقله نیز از همین معنی گرفته شده است.
به طور کلی در کتب فقهی مالکی مباحث مربوط به دیات در کتابی تحت عنوان «کتاب العقول» طرح شده است.
بدین ترتیب می‌توان گفت فقهای مالکی با بینشی مشابه به بافت‌های سایر مذاهب اسلامی موضوع دیه را مطرح نموده و با قبول آن به عنوان جبران کننده‌ی (اثر جنایت) مجازات بودن آن را نفی کرده‌اند.
ب- دیدگاه فقهای شیعی
اکثر قریب به اتفاق فقهای شیعه، تعریفی خاص از دیه ارائه نداده‌اند، بلکه بحث خود را پیرامون مسائل دیه مانند نوع، میزان، نحوه‌ی پرداخت دیه و… آغاز کرده‌اند. تعاریف مزبور نیز همچون تعاریف ارائه شده از سوی فقهای اهل سنت، دیه را مال دانسته و بر خسارت بودن آن تأکید دارند.
«عده‌ای از فقهای شیعه همچون احمد ادریس عوض دیه را چنین تعریف کرده‌اند: دیه نام مالی است که به سبب جنایت بر نفس یا عضو واجب می‌شود» (عارفی مسکونی، ۲۲،۱۳۸۲).
مرحوم صاحب جواهر، دیه را چنین تعریف کرده‌اند: منظور از دیه، مالی است که به خاطر جنایت بر نفس یا اعضای انسان حد واجب می‌شود چه میزان مشخصی برای آن باشد و چه نباشد هر چند دیه معین را اصطلاحاً دیه و دیه نامعین را ارش و حکومت می‌نامند (عارفی مسکونی، ۲۲،۱۳۸۲).
امام خمینی (ره) نیز تعریفی مشابه تعریف مرحوم صاحب جواهرالکلام برای دیه ارائه داده است: دیه مالی است که به خاطر جنایت بر نفس یا کمتر از آن واجب می‌شود، چه میزان آن معین باشد، چه معین نباشد و چه بسا که دیه‌ی غیر معین را ارش و حکومت نامیده و دیه نامعین را دیه نام‌گذاری کرده‌اند (عارفی مسکونی، ۲۳،۱۳۸۲).
غرامت‌های مالی را که شخص جانی در جنایت‌های غیر عمدی باید بپردازد دیات گویند، همان‌طور در جنایت‌های عمدی در صورتی که مجنی علیه یا اولیای او به جای قصاص به دریافت غرامت مالی صلح کنند. مقدار این غرامت‌ها در شریعت اسلام غالباً تعیین شده است ولی مجنی علیه یا اولیای او می‌توانند از لحاظ مقدار با جانی صلح کنند (گرجی، ۵۱،۱۳۸۰).
طرد از مسئولیت مدنی، جریمه نقدی و غرامت مالی است که قانون‌گذار اسلام عوض جنایت بر نفس یا جنایت بر یکی از اعضاء در صورتی که خطا یا شبه عمد باشد واجب گردانیده است (فیض، ۱۳۵،۱۳۷۲).
«شهید ثانی در کتاب مسالک الافهام تعریفی از دیه ارائه نموده است، ایشان دیه را چنین تعریف می‌کند: دیه مالی است که به سبب جنایتی که بر انسان آزاد وارد شده واجب می‌شود خواه این جنایت نسبت به جان شخص واقع شده باشد، خواه به پایین‌تر از این حد و گاه این لفظ تنها بر مقادیر معین شده (از طرف شارع) اطلاق شده است و بر سایر موارد لفظ ارش اطلاق شده است و این تعاریف به هم نزدیک هستند و تنها اختلافی که ممکن است میان آن‌ ها مشاهده گردد تفاوت دیه نفس با دیه اعضاء است» (عارفی مسکونی، ۲۴،۱۳۸۲).
دیه از نظر قانون و معادل‌های آن
اولین بار ماده ۱۰ قانون راجع به مجازات اسلامی که در تاریخ ۲۱/۷/۱۳۶۱ با تصویب کمیسیون امور قضایی مجلس رسیده بود، ‌مقرر می‌داشت: دیات جزای مالی است که از طرف شارع برای جرم تعیین شده است. این تعریف حاوی واژه های اشتباهی بود^[۲]. شاید به همین سبب بود که ماده یک قانون دیات ۲۴۴/۹/۱۳۶۱ کمیسیون فوق دیه به این صورت تعریف می‌کرد: دیه مالی است که به سبب جنایت بر نفس یا عضو به مجنی علیه یا به ولی یا اولیای دم داده می‌شود (حاجی ده آبادی، ۴۲،۱۳۸۷).
قانون‌گذار در قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۷۰ در مواد ۱۵ و ۲۹۴ برای دیه دو تعریف بیان کرده بود:
ماده ۱۵ - دیه مالی است که از طرف شارع برای جنایت تعیین شده است.
ماده ۲۹۴- دیه مالی است که به سبب جنایت بر نفس یا عضو به مجنی علیه یا به ولی یا اولیاء دم او داده می‌شود.
نکاتی که در این دو ماده حائز اهمیت است:
۱- دیه مال است و مال هر چیزی است که دارای ارزش و مالیت باشد اطلاق کلمه مال شامل تمامی موارد اموال می‌شود اما این اطلاق به موجب مواد بعدی، منصرف به مال خاص می‌شود که عبارت از شتر، گاو، گوسفند، حله یمنی، درهم و دینار است.
۲- مرجع تعیین دیه، شارع است، بنابراین قانون‌گذار خود نمی‌تواند نوع دیه و میزان آن را مشخص کند.
۳- در هر دو ماده جنایت، علت دیه معرفی شده است و منظور از جنایت ایراد صدمه عمدی یا غیر عمدی بر جسم و جان دیگری است.
۴- گر چه در این ماده به مجنی علیه اشاره شده است و مجنی علیه می‌تواند انسان یا غیر انسان باشد، اما از قرینه‌ی خارجی به دست می‌آید که منظور از مجنی علیه فقط انسان است هر چند که تفاوتی میان انسان مرده و زنده نیست و دیه‌‌ی صدمات وارده بر جسد مرده مسلمان نیز باید پرداخت شود.
۵- کسانی که مستحق دریافت دیه‌اند در این ماده به مجنی علیه و اولیای دم منحصر شده‌اند در حالی‌که این انحصار، صحیح نیست بلکه ممکن است دیه به اشخاص دیگری پرداخت شود و به ورثه یا اولیای دم تعلق نگیرد.
۶- کلمه نفس، ظهور در جان و کلمه عضو، ظهور در اعضای ظاهری انسان دارد و ممکن است با تسامح کلمه عضو را شامل منافع نیز دانست اما پیداست که موضوع دیه منحصر به جان و اعضای بدن نیست بلکه برای زیان‌های معنوی نیز می‌توان دیه تعیین کرد.
۷- اگر کسی بر نفس یا عضو خود صدمه‌ای وارد کند، دیه به آن تعلق نمی‌گیرد زیرا اگر چه کلمه نفس و عضو در این ماده به صورت مطلق به کار رفته است و شامل عضو و نفس خود جانی و دیگری می‌شود اما عقلایی نیست که کسی به خودش دیه بپردازد یا از اموالش چیزی برداشته شود و به ورثه او داده شود.
۸ - گر چه از نظر معنای دقیق فقهی و حقوقی میان دیه و ارش تفاوت وجود دارد اما در تعریف ماده ۲۹۴ کلمه‌ی دیه به صورت مطلق به کار رفته است. بنابراین هم شامل دیه می‌شود و هم ارش و حکومت را در بر می‌گیرد.
۹- دیه مجازات نیست که با مرگ مجرم ساقط شود بنابراین اگر اولیای دم، قبلاً خواهان قصاص بوده‌اند با مرگ قاتل که دادگاه عمل او را شبه عمد تشخیص داده می‌توانند مطالبه دیه نمایند.
۱۰- دیه تبدیل به حبس نمی‌شود و حبس محکوم علیه هرگز بابت دیه محسوب نمی‌شود و از مقدار آن نمی‌کاهد.

** همبستگی در سطح ۰۱/۰ معنی­دار است.
فرضیه۶: تبلیغات دهان به دهان نقش میانجی در رابطه بین تاثیر ترفیع سبز بر ارزش ویژه برند دارد.
برای تعیین رابطه این فرضیه، ضریب همبستگی پیرسون را محاسبه می­کنیم. اگر سطح معنی­داری از ۰۱/۰ کمتر باشد، نتیجه می­گیریم که میان متغیرها از نظر آماری، ارتباط معنی­داری وجود دارد. برای محاسبه ضرایب تآثیر (ارتباط) غیر مستقیم هر یک از متغیرها، کافی است تمام مسیرهایی که به طور غیر مستقیم با متغیر وابسته ارتباط می­یابد در همدیگر ضرب شود. ارتباط غیر مستقیم ترفیع سبز بر ارزش ویژه برند برابر است با ارتباط محصول سبز بر تبلیغات دهان به دهان (۸۸۰/۰) در ترفیع سبز بر تبلیغات دهان به دهان بر ارزش ویژه برند (۳۸۷/۰) که حاصل ضرب آن مساوی با (۳۴۱/۰) می­ شود و سطح معنی­داری ۰۰۰/۰ است، که از ۰۱/۰ کمتر است. بنابراین میان این متغیرها ارتباط مثبت و معنی­داری وجود دارد.

جدول ۴-۱۲ همبستگی ترفیع سبز ، تبلیغات دهان به دهان و ارزش ویژه برند

 

		ارزش ویژه برند
ترفیع سبز و تبلیغات دهان به دهان	ضریب همبستگی	**۳۴۱/۰
	سطح­معنی داری	۰۰۰/۰
	تعداد	۲۱۰

** همبستگی در سطح ۰۱/۰ معنی­دار است.
۴-۳-۲ تحلیل عاملی تأییدی هر یک از متغیرها(آزمون مدل اندازه گیری):
آزمون مدل اندازه گیری در نرم افزار آموس شامل تحلیل تأییدی می باشد. این مفهوم اشاره به این امر دارد که متغیرهای مشاهده شده یا گویه ­های یک پرسش­نامه تا چه حدی دقیقاً سازه مورد نظر خود را می سنجند. یکی از شاخص­ های سنجش صحت مدل اندازه گیری، بررسی روایی سازه مدل است. در آزمون تحلیل مسیر ابتدا باید مدل اندازه گیری و سپس تحلیل مسیر مدل پیشنهادی ارائه شود.
۴-۳-۲-۱: مدل اندازه گیری محصول سبز
شکل(۴-۱) مدل اندازه گیری محصول سبز
با توجه به شکل (۴-۱)، تمامی گویه ­ها بار عاملی استاندارد بیشتر از ۵۰/۰ را کسب کرده اند و دارایی روایی سازه مدل می­باشند.
جدول۴-۱۳ شاخص­ های برازش تحلیل عاملی تأییدی شاخص­ های محصول سبز

 

شاخص برازندگی	RMR	RMSEA	AGFI	GFI	CFI	NFI	IFI
نتیجه	۰۳۰٫	۱۳۵٫	۸۶۶٫	۹۸۲٫	۹۸۴٫	۹۸۰٫

۰

 

۰

 

۰

 

 

 

Part 8

 

۱۲۰۰

 

۸۰۰۰

 

۱۰۰۰

 

۰

 

۰

 

۱۰۰

 

 

 

همان طور که مشاهده می گردد این تغییر در ماکسیمم تقاضا، باعث کاهش قابل ملاحظه­ای در تقاضای برآورده شده در هر سه دوره و در مقابل افزایش نزدیک به ۱۰۰ درصدی قیمت ( به غیر از دوره اول) گشته است که این تغییرات در ماکسیمم تقاضا، قیمت هر قطعه و تقاضای برآورده شده هر قطعه را میتوان در جدول ۸-۴ مشاهده نمود. . همچنین جدول ۹-۴ نشان می دهد که این تغییر چگونه باعث تغییر شکل سلول­ها می گردد.
در­واقع مدل با تغییر(افزایش) قیمت کالاها در دوره­ها تغیرات بوجود آمده ( کاهش ناگهانی تقاضا به یک دهم) را کنترل کرده و با پاسخ­گویی به تقاضا­ها در قیمت بالاتر توانسته بخشی از کاهش سود را ( در مقایسه با قیمت ثابت) جبران نماید. به بیان دیگر با کمک گرفتن از ابزار قیمت در جهت کنترل بازار اقدام شده است.
از دیگر سوی می­توان مشاهده کرد که میزان افزایش قیمت ایجاد شده و در پی آن ( با توجه به تابع تقاضا بر حسب قیمت نزولی) کاهش تقاضا،‌ نتوانسته میزان کاهش سود حاصل را به طور کامل جبران نماید و .با مقایسه تغییرات در میزان سود و درآمد بین دوجدول ۱۰-۴ و ۶-۴ مشاهده می­ شود که سود کاهش یافته است همچنین نسبت سود به درآمد نیز در این مثال کاهش یافته است . میتوان اینطور نتیجه گرفت که تولید این کالا در تیراژ بالاتر و با قیمت پایین تر مقرون به صرفه تر می­باشد و به بیان دیگر کالای ۴ یک کالای سود آور بوده که با کاهش ماکسیمم تقاضای بازار و در پی آن کاهش تقاضای برآورده شده ، سود کاهش یافته است.
برای نشان دادن صحت مطالب ارائه شده در بالا به صورت زیر عمل می­نماییم:

با توجه به تابع تقاضا بر حسب قیمت ارائه شده در این مثال داشتیم:
اگر R(Pr)‌را درآمد حاصل از فروش قطعه بنامیم، ‌می­توان آن­را بصورت زیر تعریف نمود:
با گرفتن مشتق از رابطه بالا (محاسبه شیب) خواهیم داشت:
همان­طور که از عبارت بالا استنباط می­ شود،‌ تا زمانی­که D(Pr)>0 باشد، مسیر شیب بوسیله عبارت تعیین می­ شود و خواهیم داشت:
بدین معنی خواهد بود که فروشنده(تولید کننده) می ­تواند درآمد خود را با افزایش قیمت افزایش دهد.
و تفسیر آن بدین صورت خواهد بود که فروشنده می ­تواند با کاهش قیمت، درآمد را افزایش دهد.
در این حالت به ازای هر مقدار از قیمت (Pr) درآمد تغییر نخواهد کرد.
با توجه به تفسیر ارائه شده در بالا و تابع تقاضا بر حسب قیمت ارائه شده برای این کالا
مشاهده می­ شود که در دسته دوم قرار خواهد گرفت و به ازای قیمت پایین­تر و تقاضای پاسخ داده شده بیشتر میزان درآمد افزایش خواهد داشت که تصدیق کننده تحلیل حساسیت انجام شده در بالا می­باشد.
جدول ۶-۴: اطلاعات بدست آمده مربوط به میزا نتقاضای پاسخ داده شده و قیمت کالا در هر دوره در مثال ۲

 

 

P8

 

P7

 

P6

 

P5

 

P4

 

P3

 

P2

 

P1

 

Part:

 

 

 

Pr

 

Dp

 

Pr

 

Dp

 

Pr

 

Dp