• • • • • 1. 1. محمدیان و همکاران(۱۳۹۲)

           

           

       

       

   

   

 

در مطالعه حاضر تأثیر بالقوه بازار­گرایی صادرکنندگان و مزیت رقابتی بر عملکرد صادرات بررسی‌شده است. جامعه این تحقیق صادرکنندگان نمونه کشوری در سال ۱۳۹۰ بودند که هرساله به مناسبت روز ملی صادرات از طریق وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان توسعه تجارت معرفی می‌شوند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد بازار­گرایی صادرات بر عملکرد صادرات و مزیت رقابتی تأثیر دارد. هم­چنین، مزیت رقابتی که در مدل تحقیق متغیر میانجی بین بازارگرایی صادرات و عملکرد صادرات نیز هست، بر عملکرد صادراتی تأثیر مثبت دارد. در این مدل (شکل ۲-۲) تعریف بازارگرایی صادرات از کوهلی و جاورسکی^[۵۷] گرفته‌شده است:” ایجاد هوشمندی در سراسر سازمان در ارتباط با نیازهای فعلی و آتی مشتری، نشر هوشمندی در بین بخش‌های سازمان و پاسخگویی سراسری به آن هوشمندی است"(ماری^[۵۸] و همکاران،۲۰۱۱).
این تعریف از سه عنصر کلیدی زیر تشکیل‌شده است:

 

• ایجاد هوشمندی^[۵۹]: هوشمندی نسبت به بازار؛ یعنی در اسرع وقت بتوان نیازها و خواسته‌های مشتری را در مقایسه با رقبا شناسایی کرد. لذا، هوشمندی بازار شامل بررسی دقیق اعمال رقبا، شناسایی اقدامات رقبا در شناخت نیازهای مشتریان و تجزیه‌وتحلیل نیروهای محیطی مانند قوانین و مقررات دولتی و فناوری است.

 

• توزیع هوشمندی^[۶۰]: پاسخ مؤثر به نیاز بازار مستلزم مشارکت تمامی بخش‌های سازمان است. به‌منظور انطباق بر نیازهای بازار، هوشمندی بازار باید به همه بخش‌ها و افراد منتقل شود.

 

• پاسخگویی^[۶۱]: به معنی پاسخ به هوشمندی بازار ایجادشده و نشر یافته است. پاسخگویی به هوشمندی بازار به شکل انتخاب بازار هدف، طراحی و ارائه محصولات/خدمات منطبق با نیازهای فعلی و آتی مشتریان می‌باشد، و از طرفی تولید، توزیع و ارتقای محصولات به‌گونه‌ای است که مدنظر مصرف‌کنندگان نهایی باشد (ماری و همکاران،۲۰۱۱).

 

با توجه به یافته‌های این مطالعه، به متصدیان و صاحبان فرایند پیشنهادهای کاربردی زیر ارائه می‌شود:

 

• • پیشنهاد می‌گردد برای ایجاد و تولید اطلاعات، کمیته­ها و تیم­هایی از خبرگان در شرکت با رویکرد بازارگرایی تشکیل شود تا بتوان برای شناخت مشتریان و رقبا و برنامه‌ریزی برای اجرای سیاست‌های راهبردی شرکت هماهنگ بود و استفاده بیشتر از فرصت‌های موجود در بازارهای بین‌المللی فراهم گردد. در این زمینه تیم­سازی یکی از موفق‌ترین رویکردها برای ارتقای بازارگرایی است.

 

• با توجه به رابطه مثبت بازارگرایی و عملکرد صادرات، به مدیران توصیه می‌شود در تدوین راهبردهای شرکت، به نیازهای مشتریان توجه داشته باشند و به‌صورت منظم رضایت مشتریان را بسنجند. سیستم رسیدگی به شکایت‌های مشتریان را پویا نگاه‌دارند و در این راستا به مواردی همچون خدمات پس از فروش توجه زیادی مبذول دارند.

 

شکل۲-۲ مدل تحقیق عملکرد صادراتی محمدیان و همکاران(۱۳۹۲)

 

• جهت بهبود عملکرد بازرگانی خارجی به مدیران پیشنهاد می‌شود به‌صورت منظم نقاط قوت و ضعف رقبای خود را شناسایی کنند. به بررسی منظم متغیرهای بازاریابی (قیمت ، محصول ، و غیره) رقبای خود بپردازند.

 

• هم­چنین، به مدیران توصیه می‌شود کارکنان، واحدها و دیگر منابع شرکت را به‌گونه‌ای هماهنگ سازند که به‌صورت هماهنگ و منسجم باهم به خلق ارزش برای مشتری بپردازند. سیستم اطلاعات بازاریابی را در شرکت خود دایر سازند.

  • • 1. 1. تحقیقات انجام‌گرفته در خارج

            1. 1. دوموسوگلو^[۶۲] و همکاران ( ۲۰۱۲ )

             

             

       

       

   

   

زاد، دانشمند آثار قلم

 

زاد صوفی چیست؟ آثار قدم

 

همچو صیّادی سوی اشکار شد

 

گام آهو دید و بر آثار شد

 

چند گاهش گام آهو درخور است

 

بعد از آن خود ناف آهو رهبر است

 

چون که شکر گام کرد و ره برید

 

لاجرم ز آن گام در کامی رسید

 

 

(۲/۱۶۰-۱۶۳)
«سالک چندی در جست و جوی راهبر است و چون او را یافت و از تعلیم وی مستفیض شد و قدر این موهبت را دانست خدا را سپاس می گوید و سپاس او موجب مزید نعمت می گردد که “لَئِن شَکَرتُم لَأزِیدَنَّکُم : اگر سپاس گفتید شما را زیادت می کنم” (ابراهیم، آیه ۷) و بدانجا می رسد که حقیقت را بی واسطه می یابد و دیگر نیازی به وسیلت برای رسیدن ندارد». ^۹

۶-۱-۴ . صبر و رضا
وقتی انسان در تنگنا قرار می گیرد، می خواهد سریعتر به پایان و فرجام آن برسد؛ در حالی که ممکن است در این عجله و شتاب به بیراهه برود و خود را گرفتارتر کند؛ اما اگر صبر پیشه کند و رضا به دادۀ الهی بدهد، یا زودتر و مناسب تر، از این مضیقه رهائی می یابد و یا در قبال رنج هائی که کشیده، خداوند چندین برابر آن، اجر و ثواب عطا می فرماید، چنانکه در قرآن فرمود: إنَّما یُوَفَّی الصّابِرُونَ أجرَهُم بِغَیرِ حِسابٍ ^۱۰ (به درستی که تمام بدهند شکیبایان را مزد ایشان بی شمار).

 

گفت صبری کن برین رنج و حرض ^۱۱

 

صابران را فضل حق بخشد عوض

 

 

(۵/۴۸۲)
«شیخ گفت: صبر را نیز جایگاهی منیع است و خداوند صابران را ستوده و در کتاب خود یاد کرده و گفته است: خداوند پاداش صابران را بی اندازه خواهد داد و جنید را از معنای صبر پرسیدند گفت : “کشیدن سختی برای خدا تا پایان روزگار ناخوشی ها” . ابراهیم خواص گفت:"بیشتر مردمان از کشیدن بار صبر می گریزند و به جست و جوی اسباب و تکیه بر آن ها می پردازند، گوئی که جست و جو و اسباب، خداوند ایشان است"». ^۱۲
در منازل السّائرین، صبر اینگونه توصیف شده است: «صبر، حبس نفس است از گنه مندی، با وجود جزع (ناشکیبائی)نهائی؛ و آن نیز از دشوارترین منازل است عامّه را و وحشت انگیزترین (سبب دوری) در طریق محبّت و ناگوارترین در طریق توحید». ^۱۳
مولانا معتقد است که صبر کردن بر سختی ها و ناگواری های زودگذر و قابل تحمل، تمرینی است برای تحمل مصائب بزرگتر:

 

دان که هر رنجی ز مردن پاره ای است

 

جزو مرگ از خود بران، گر چاره ای است

 

چون ز جزو مرگ نتوانی گریخت

 

دان که کلّش بر سرت خواهند ریخت

 

جزو مرگ ار گشت شیرین مر ترا

۲-۲- روش‌های رایج استخراج

از روش‌های جداسازی می‌توان ته‌نشینی، نوبلورسازی، انجماد، تبخیر، تقطیر، استخراج مایع- مایع، استخراج فاز جامد، استخراج قطره‌ای، میکرواستخراج با فاز جامد، استخراج با گاز، مبادله‌ی یونی، جذب سطحی، کروماتوگرافی، الکتروکروماتوگرافی، الکترودیالیز، دیالیز و … نام برد.
استخراج روش نسبتاً ساده‌ای است که در جدا کردن یک ترکیب از ناخالصی‌های مربوط یا تفکیک اجزای مختلف یک مخلوط مصرف زیادی دارد. انتقال یا جدا کردن ترکیبی از یک فاز توسط فاز امتزاج ناپذیر دیگر را استخراج می‌گویند. اصل این روش بر پایه ی قانون توزیع استوار است. استخراج روشی دیگر برای جداسازی است که یکی از مهمترین و سودمندترین روش‌های جداسازی و تلخیص مواد به شمار می‌رود.

۲-۲-۱-استخراج مایع- مایع

استخراج مایع-مایع^[۱۰] که به آن استخراج با حلال^[۱۱] هم گفته می شود، فرآیندی است که در آن اجزای یک محلول مایع به وسیله‌ی تماس با یک مایع نامحلول دیگر جدا می‌شود.از این تکنیک به وفور در صنایع مختلف استفاده می‌شود، به ویژه در مواردی که جداسازی با تقطیر امکان پذیر نباشد.
در این فرایند، هنگام انتخاب حلال جهت استخراج یک جزء از محلول باید چند اصل را در نظر گرفت:
- حلال استخراج‌کننده با حلال اصلی باید غیر قابل اختلاط باشند.
- حلال انتخابی باید برای جزء مورد نظر مناسب‌ترین ضریب پخش و برای ناخالصی‌ها یا اجزای دیگر ضرایب نامناسبی داشته باشد.
- حلال انتخابی باید از نظر شیمیایی با اجزای مخلوط، واکنش نامناسبی ندهد.
- پس از استخراج باید حلال به آسانی از جسم حل شده جدا شود [۲۵].
برای استخراج از یک قیف جدا کننده استفاده می‌شود. این روش به دلیل سادگی و قابلیت استفاده از آن در مقیاس صنعتی گسترش بسیار زیادی یافته است. اگر چه LLE یکی از قدیمی‌ترین و کاربردی‌ترین روش استخراج می‌باشد ولی دارای معایبی از قبیل مصرف زیاد حلال‌ها، احتمال آتشگیری و مضر بودن، زمان طولانی جهت استخراج‌های کمی، محدود بودن فاکتور تغلیظ، احتمال آلودگی و نیاز به چندین عملیات دستی و تکرارناپذیری می‌باشد [۲۶].

۲-۲-۲-استخراج با فاز جامد

استخراج فاز جامد^[۱۲] (SPE) ابزاری توانمند برای پیش‌تغلیظ و خالص‌سازی آنالیت‌های موردنظر از گستره زیادی از ماتریکس‌های نمونه است. این روش می‌تواند با به کارگیری ستون/کارتریج SPE یا به طور ساده با پخش جاذب در محلول و جمع‌‌آوری جاذبی که آنالیت را به خود جذب کرده است انجام می‌شود. این روش برای اولین بار در سال ۱۹۵۰ برای آنالیز آنالیت‌‌های آلی در آب انجام شد که در این روش از کربن‌‌ها به عنوان جاذب و از حلال‌‌های آلی به عنوان فاز شویشی استفاده شده است [۲۷].

شکل ۲-۱ شمایی از یک کارتریج مورد استفاده در استخراج با فاز جامد.

استخراج فاز جامد روش آماده‌سازی نمونه است که به طور گسترده هنگامی‌که آنالیز مستقیم نمونه امکان‌پذیر نیست، برای بهبود حساسیت و گزینش‌پذیری انجام می‌شود.
آماده‌سازی نمونه مرحله‌ای مهم در آنالیزهای شیمیایی است. این مرحله در آنالیز محیطی، به خاطر ماتریس پیچیده نمونه‌های محیطی و غلظت کم آلاینده‌ها اغلب مهمترین و پرزحمت‌ترین مرحله می‌باشد. استخراج فاز جامد به خاطر بازیابی بالا، زمان استخراج کم، فاکتور تغلیظ بالا، مصرف کم حلال‌های آلی و سادگی در اتوماسیون روشی مستعمل برای آماده‌سازی نمونه محیطی است. هسته این روش ماده جاذب است که انتخاب‌پذیری و حساسیت روش را تعیین می کند. بنابراین توسعه جاذب‌های جدید برای این کار اغلب ارزش زیادی دارد. از معایب این روش می‌توان به گرفتگی ستون یا دیسک و همچنین اثر حافظه ای^[۱۳] اشاره کرد [۲۸].

۲-۲-۳- میکرو استخراج با فاز مایع

امروزه روش‌های متعددی جهت کاهش حجم حلال استخراجی تا حد چند میکرولیتر ارائه شده و گسترش یافته‌اند. در این روش ها فاز آلی به صورت یک قطره یا یک فیلم نازک در تماس با نمونه یا فضای فوقانی آن قرار گرفته و گونه‌ها بین بافت نمونه و حلال آلی و یا فاز فضای فوقانی و حلال آلی توزیع می‌شوند. پس از گذشت مدت زمان مشخصی فاز آلی به سیستم اندازه گیری منتقل شده و اندازه‌گیری انجام می‌شود [۲۹].
مورای اولین بار در سال ۱۹۷۹ یک روش میکرو استخراج را جهت وارد سازی نمونه به دستگاه کروماتوگرافی گازی معرفی کرد. در این کار او از ۲۰۰ میکرولیتر از یک حلال آلی غیر قابل امتزاج با آب استفاده نمود. در سال‌های اخیر با ارائه روش‌های جدید حجم حلال آلی مصرفی به مقادیر خیلی کمتر کاهش یافته است.
از مزایای این تکنیک سرعت استخراج بالا، سادگی، ارزان بودن دستگاه های مورد نیاز و حجم کم حلال آلی مصرفی می باشد. از این روش برای استخراج کلروفنل‌ها، الکل‌ها، نیتروآروماتیک‌ها، کلروبنزن‌ها، داروها و ترکیبات آلی فرار در آب استفاده شده است [۳۰].

۲-۲-۴- میکرو استخراج با فاز جامد

این روش استخراج برای اولین بار توسط پاوئولیزین^[۱۴] و بلاریدا^[۱۵] در سال ۱۹۸۰ ارائه شد. در این روش آنالیت توسط فیبر پوشیده شده با لایه‌ی نازک پلیمری جذب می‌شود. میکرواستخراج فاز جامد یک تکنیک ساده در مقیاس میکرو می‌باشد. مزیتی که این روش دارد عبارت است از اینکه آنالیت‌ها در فاز جامد جمع شده و می­توان آنها را درون یک دستگاه کروماتوگرافی برای آنالیز تزریق کرد. این روش استخراج با بهره گرفتن از مقدار خیلی کم آنالیت طی جذب به داخل فیبر پوشانده شده با سیلیکا انجام می­ شود سپس فیبر را می­توان به کوره­ی گرم یک کروماتوگرافی تزریق کرد که آنالیت در اثر حرارت واجذب می­ شود.
اساس میکرواستخراج فاز جامد سرنگ اصلاح شده می­باشد، یک فیبر سیلیکای گداخته شده به وسیله­ یک فازی از پلی­سیلیکان یا برخی پلیمرهای دیگر پوشانده شده است. در میکرواستخراج با فاز جامد فیبر حجم کوچک و ویژه‌ای از فاز استخراجی می‌باشد که با چسب­های با تحمل دمایی بالا درون لوله زنگ نزن کوچک که انتهای آن به سوزن سرنگ امتداد می‌باید، چسبیده می‌شود. فیبر شکننده ابتدا درون سوزن سرنگ خودبند محافظت می‌شود سپس در مورد نمونه­های مایع، فیبر پوشش داده شده درون محلول برای یک دروه‌ی زمانی حدود ۱۵-۲ دقیقه فرو برده می­ شود. نمونه به داخل فیبر جذب سطحی شده سپس فیبر به درون سوزن برگردانده و سوزن از ظرف نمونه خارج می­گردد. و در این مرحله سوزن حاوی آنالیت استخراج شده به درون ورودی کروماتوگرافی تزریق می‌شود. فیبر در محفظه‌ی تزریق از درون محافظش خارج شده و سپس گرما باعث واجذب نمونه از فیبر گردد و آنالیت در راه ورودی ستون باریک کروماتوگرافی متمرکز می‌شود.
از میکرواستخراج فاز جامد می‌توان برای تزریق به هر سیستم (کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا وگروماتوگرافی گازی) به صورت تقسیمی^[۱۶] ، غیر­تقسیمی^[۱۷] و مستقیم^[۱۸] تزریق کرد [۳۱].

۲-۲-۵-استخراج با سیال فوق بحرانی

این تکنیک استخراج برای خارج نمودن آنالیت از بافت‌های جامد مورد استفاده قرار گرفته است. یک سیال وقتی در شرایط فوق بحرانی است که دما و فشار آن از دما و فشار بحرانی آن بیشتر شود.
دمای بحرانی، حداکثر دمایی که در آن یک گاز می‌تواند با افزایش فشار به مایع تبدیل شود. همچنین، فشار بحرانی، حداکثر فشاری که در آن یک مایع می‌تواند با افزایش دما به گاز تبدیل شود. سیالات فوق بحرانی به دلیل خواص منحصر به فردی که دارند، فرآیندهای تولید مواد را بهبود بخشیده و می‌توانند مواد و محصولات جدیدتری را نیز تولید کنند.
شکل نمایی از یک نمودار فازی دما - فشار برای مواد را نشان می‌دهد. در این شکل، کلیه مناطق فازی اعم از جامد، مایع، بخار، گاز و سیال فوق بحرانی و مرزهای بین این فازها مشخص است.

شکل ۲-۲ نمودار فازی مواد.

از مزایای این روش استخراج، میتوان به مواردی از قبیل: سرعت عمل بالا، زمان استخراج کوتاه، حجم کم حلال‌های آلی و تغییر دادن قابلیت حل کنندگی سیال فوق بحرانی با تغییر دما، فشار یا دانسیته اشاره نمود [۳۲].

۲-۲-۶-استخراج با سوکسله

سوکسله یکی از ابزارهای آزمایشگاهی است که توسط شیمیدان آلمانی فرانس فون سوکسله در سال ۱۸۷۹ میلادی اختراع شد.
استخراج آنالیت‌ها و انتقال آنها داخل حلال آلی فقط به نمونه‌های مایع محدود نمی شود. برای استخراج آنالیت‌ها از نمونه‌های جامد، می‌توان از استخراج با سوکسله استفاده کرد. در استخراج با سوکسله، نمونه جامد در یک محفظه منفذدار، بالای مخزن حلال قرار می‌گیرد. با حرارت دادن، حلال تقطیر می‌شود و داخل ظرف محتوی نمونه می‌چکد و آنالیت‌ها را استخراج می‌کند. وقتی محفظه از حلال پر می شود، دوباره به مخزن حلال بر می‌گردد و این کار همچنان ادامه می‌یابد تا اینکه تمام آنالیت‌ها وارد حلال آلی می‌شوند.
از معایب این روش کند بودن آن است وگاهی عمل استخراج تا چندین ساعت به طول می‌ انجامد. همچنین این روش برای استخراج ترکیباتی که در برابر حرارت پایدار نیستند مناسب نیست. از این روش معمولاً برای استخراج آنالیت های غیر فرار و نیمه فرار استفاده می‌شود [۳۳].

۲-۳- میکرواستخراج مایع- مایع پخشی

میکرواستخراج مایع- مایع پخشی یک روش جداسازی و پیش تغلیظ جدید است که برای اولین بار توسط دکتر اسدی در دانشگاه علم و صنعت ایران ابداع شده است. این تکنیک یک روش ساده و سریع می­باشد که در این روش سه بخش مورد استفاده قرار می­گیرد.
۱- فاز استخراج کننده: دارای دانسیته­ی بالایی است مانند تتراکلرومتان، کلروفرم، کربن­دی­سولفید نیتروبنزن، برموبنزن، ۱و۲دی­کلروبنزن.
۲- حلال پخش کننده: حلالیت بالا در هر دو فار استخراج کننده و فاز آبی مانند متانول، اتانول، استونیتریل.
۳- فاز آبی
هنگامی که فاز استخراج­کننده و پخش­کننده مخلوط می­شوند و با سرعت در نمونه تزریق شوند یک آشفتگی ایجاد می­ شود که باعث ایجاد قطره­های امولوسیونی ابر مانند می­ شود. ویژگی امولوسیون­ کننده می ­تواند روی اندازه قطره­ها تأثیر داشته باشد [۳۴].
مایع پخشی نقشی قوی در جداسازی سیستم­های واکنش بازی می­ کند که به خاطر ناحیه­ی حد واسط بزرگ منجر به اندازه­ خطی پخش انتقال جرم و افزایش سرعت واکنش می­ شود. آشفتگی که در فاز آبی تشکیل می­ شود منجر به پخش خوب استخراج­کننده در نمونه­ آبی شده که با حلال پخش­کننده تسهیل داده می­ شود. بعد از تشکیل نقطه­ی ابری ناحیه­ی سطح بین محلول جدا کننده و نمونه­ آبی بسیار بزرگ شده و بنابراین تعادل سریع به دست آمده و زمان جداسازی بسیار کوتاه می­ شود.

شکل ۲-۳- طرح شماتیک میکرواستخراج مایع- مایع پخشی.

بعد از سانتریفوژ محلول ابرمانند در ته لوله­ی مخروطی ظاهر می­ شود و برای تکنیک­های تجزیه­ای مناسب استفاده می­ شود. مشکلات ناشی از افتادن قطره در این روش نیست ولی تعداد استخراج­کننده­ها محدود است، زیرا بایستی دانسیته­ی استخراج کننده بزرگ­تر از آب باشد و محلول اولیه را تشکیل دهد و به سهولت بتواند بعد از سانتریفوژ جمع­آوری شود با این حال تعداد کمی از حلال­های آلی با این خصوصیت وجود دارد. علاوه بر این خصوصیت همچنین استخراج­کننده بایستی حلالیت پایین در آب داشته باشد. شکل ۲-۳ نمایی از میکرواستخراج مایع- مایع پخشی را نشان می­دهد [۳۵].

۲-۳-۱- عوامل موثر بر بازده استخراج

میکرواستخراج مایع – مایع پخشی نیز همانند همه‌ی تکنیک‌های استخراج متاثر از پارامترهای مختلفی است که تغییر در آنها منجر به افزایش یا کاهش بازده می‌شود. از جمله این عوامل می‌توان به حجم حلال استخراجی، حلال پخش‌کننده، تأثیر نیروی یونی، حجم نمونه، دمای استخراج و زمان استخراج اشاره کرد [۱].

۲-۳-۲-کاربردهای میکرواستخراج مایع – مایع پخشی

۵-۲-مرور مختصر تحقیق

در تحقیق حاضر به منظور شناسایی و اولویت بندی بهترین استراتژی برای بقا در شرایط رکود اقتصادی، ابتدا ادبیات موضوع بررسی شد و سپس با بررسی ادبیات پژوهش و نظر خبرگان معیار ها و زیر معیار ها مشخص شد و استراتژی ها نیز با توجه مصاحبه اکتشافی از خبرگان و ادبیات پژوهش مشخص گردید. به منظور تعیین درجه اهمیت هر یک از عناصر، ماتریس مقایسات زوجی از طریق پرسشنامه در اختیار خبرگان مربوطه قرار داده شد. تجزیه و تحلیل داده های این مرحله و محاسبه هر یک از اوزان، با بکارگیری تکنیک FANP و نرم افزار اکسل و سوپردسیژن انجام پذیرفت. در مرحله آخر استراتژی های بهینه در شرایط رکود اقتصادی رتبه بندی شد.

۵-۳-یافته ها

با توجه به یافته­های فصل چهارم، نتایج به شرح زیر می­باشد:

 

• • عوامل موثر بر بقا در شرایط رکود اقتصادی درکسب و کار های کوچک و متوسط:

 

طبق پیشینه تحقیق ذکر شده در جدول۱-۲ معیارها ی موثر برای بقا در شرایط رکود اقتصادی، حفظ مشتریان وفادار، افزایش سهم بازار و فروش، قابلیت قیمت گذاری،کاهش هزینه ها و مدیریت نقدینگی می باشد. از پاسخ دهندگان طی مصاحبه اکتشافی انجام شده خواسته شد هر یک از عناصر مدل را ، از لحاظ میزان مرتبط بودن تایید نمایند و چنانچه عنصر دیگری از نظر آنان مربوط بوده، اهمّیت دارد و در مدل نیامده را ذکر نمایند. پس از انجام مصاحبه اکتشافی با خبرگان برخی زیر معیارها حذف شده و مدل مذکور به صورت شکل(۳-۱) درآمد.

 

• • درجه اهمّیت هر یک از عوامل موثر بر بقا در شرایط رکود اقتصادی از دیدگاه کارشناسان و خبرگان :

 

درجه اهمّیت هریک از معیارهای موثر در انتخاب استراتژی مناسب در شرایط رکود اقتصادی به ترتیب به صورت معیار حفظ مشتریان وفادار و بهبود روابط با مشتریان با وزن نرمال( ۳۱۳/۰)، معیار افزایش سهم بازار و فروش با وزن نرمال (۲۱۸/۰)، معیار کاهش هزینه ها با وزن نرمال (۱۹۹/۰)، معیار بهبود قابلیت های قیمت گذاری با وزن نرمال (۱۸۴/۰) و معیار مدیریت نقدینگی با وزن نرمال( ۰۸۶/۰) می باشد.

 

• • اولویت استراتژی ها در شرایط رکود اقتصادی بر اساس دیدگاه خبرگان:

 

بهترین استراتژی برای بقا در شرایط رکود اقتصادی با توجه به معیارهای شناسایی شده و درجه اهمّیت آن­ها و نیز با توجه به شکل(۴-۴) بدین صورت است که استراتژی تمرکز مجدد بر بازار محصول با وزن نرمال ۴۳۲/۰ از بیشترین اهمیت برخوردار است. استراتژی رهبری هزینه با وزن ۳۵/۰ در اولویت میانی قرار دارد. از سوی دیگری استراتژی کاهش با وزن ۲۱۶/۰ از کمترین اولویت برخوردار است.
به این ترتیب فرضیه پژوهش که یکسان بودن استراتژی های تمرکز مجدد بر محصول- بازار، رهبری هزینه و کاهش می باشد رد می شود.

۵-۴-بحث و نتیجه گیری

در مجموعه مطالعات مطرح شده در فصل دوّم،‌ همانطور که مشاهده شد محققانی چون رولاینز ( ۲۰۱۴)، بورل اتیدیس و ترین تافی لوپولوس (۲۰۱۴)، تنسی و همکاران ( ۲۰۱۳) ،‌‌ میچیل اسکات (۲۰۱۱)، رسولی (۲۰۱۱)، لاتام و براون (۲۰۱۱) ، کیتچینگ و همکاران (۲۰۱۱)،کیتچینگ و همکاران (۲۰۰۹)، لسم(۲۰۰۹) ،‌ بریتانی کسلر (۲۰۰۸)،‌ تان و سی(۲۰۰۴)، لیتنن(۲۰۰۰)، دیدی و وریس (۱۹۹۸)، حسینی و همکاران(۱۳۹۰)، معصوم زاده زواره(۱۳۹۰)، به شناسایی و بررسی استراتژی های بازاریابی شرکت ها در شرایط رکود اقتصادی پرداختند، اما پژوهش حاضر به شناسایی معیارهای موثر برای بقای شرکت های کوچک و متوسط در شرایط رکود اقتصادی و نیز به اولویت بندی استراتژی بازاریابی شرکت های کوچک و متوسط برای بقا در شرایط رکود اقتصادی بر اساس این معیارها با بهره گرفتن از روش FANP پرداخته است.
در مقایسه پژوهش حاضر با سایر پژوهش­های نامبرده می­توان گفت که این تحقیق نقاط ضعف تحقیقات گذشته را پوشش داده و با در نظر گرفتن معیارهای موثر بر بقا مدلی جامع برای شرکت­ها جهت انتخاب استراتژی بهینه در شرایط رکود ارائه نموده است. درصورتی که تحقیقات گذشته فقط به بررسی استراتژی ها در شرایط رکود اقتصادی پرداختند، اما این پژوهش علاوه بر شناسایی استراتژی ها در شرایط رکود اقتصادی به اولویت بندی آن ها نیز پرداخته است. بورل اتیدیس و ترین تافی لوپولوس (۲۰۱۴) به بررسی استراتژی بازاریابی شرکت های کوچک ومتوسط به منظور بقا در بحران پرداختند و ۵ عامل مهم باعث که بقای شرکت دردوران رکود می شود: فرایند مهندسی مجدد محصولات – تاکید بر مشتریان جدید- تثبیت قیمت و ادراک از قیمت گذاری در دروان بحران – رویکرد متفاوت به تامین کنندگان و مدیدیت اطلاعات سهامداران را معرفی نمودند.اما بعضی از معیارهای مهم مانند عناصر حفظ مشتریان وفادار را در نظر نگرفت و توضیح مشروحی از فرایند انتخاب استراتژی ارائه نداد. تحقیقات گذشته با بهره گرفتن از روش تجزیه و تحلیل آماری به شناسایی استراتژی ها اقدام نمودند اما در پژوهش آنان، به اقتضای نوع روش،‌ درجه استراتژی های شناسایی شده مشخص نگردید. تحقیق حاضر، ‌تمامی این کاستی­ها را پوشش داده است. این پژوهش که مبنای کارش را بر پژوهش رحمان سرشت و همکارن(۱۳۸۹) و کیتچینگ و همکاران(۲۰۰۹) قرار داده است و از لحاظ متدولوژی پژوهش با آن متفاوت است. در اینجا از روش از تکنیک ANP انجام شده است. روش ANP قادر است به طور همزمان معیارهای کمّی و کیفی را مدنظر قرار داده و با وجود روابط متقابل بین معیارها، ‌نتایج واقعی­تری را منعکس نماید.همچنین پژوهش حاضر از تکنیک ANP فازی استفاده نمود که با بهره گرفتن از مفاهیم فازی، عبارت­های کلامی را به صورت عبارت­هایی با زبان طبیعی و محاوره­ای بکار برده و به خبرگان اجازه داده تا تحلیل­های مناسب­تر و دقیق­تری بر روی موضوع تحقیق اعمال نمایند. در این تحقیق ضمن شناسایی معیارهای موثر بر بقای شرکت ها و استراتژی برای بقا،‌ مدلی برای ارزیابی و انتخاب استراتژی ارائه داده است که این امر باعث جامعیت پژوهش شده و اگر شرکتی قصد دارد معیارهایی را در انتخاب استراتژی برای بقا در شرایط رکودی مدنظر قرار دهد می ­تواند از مدل ارائه شده در این پژوهش، بهره گیرد.
نتایج پژوهش کیتچینگ و همکاران (۲۰۰۹)بیانگر این است که استراتژی نمونه کارها (سرمایه گذاری، کسب، اتحاد، توسعه محصول جدید)، استراتژی رشد (به عنوان مثال، تثبیت، خروج، راه اندازی محصولات جدید، ورود به بازارهای جدید)، استراتژی کسب و کار (به عنوان مثال، تمرکز هزینه، تمایز یا ترکیبی) و استراتژی تامین مالی (برای مثال، تغییر زمان بدهی، بالا بردن حقوق صاحبان سهام) برای بقا در شرایط رکود اقتصادی مناسب است. در پژوهش رحمان سرشت و همکاران(۱۳۸۹) نیز مشابه پژوهش حاضر،‌ استراتژی های رهبری هزینه، تمرکز مجددبر محصول- بازار برای بقا در شرایط رکودی معرفی شدند. در پژوهش حاضر علاوه این استراتژی ها، استراتژی کاهش نیز بعنوان کمک کننده به بقا در شرایط رکود اقتصادی معرفی شد. و استراتژی تمرکز مجدد بر محصول بازار مهمترین استراتژی برای بقا در رکود می باشد و به ترتیب استراتژی رهبری هزینه و کاهش در اولویت های بعدی قرار دارند. همچنین معیارهای موثر بر بقا در شرایط رکود اقتصادی به ترتیب حفظ مشتریان وفادار و بهبود روابط با مشتریان ، افزایش سهم بازار و فروش، کاهش هزینه ها، بهبود قابلیت های قیمت گذاری و معیار مدیریت نقدینگی می باشد.

۵-۵-پیشنهادهای پژوهش

در این قسمت ابتدا پیشنهاد های مستخرج از تجزیه و تحلیل ها و سپس پیشنهاد هایی برای تحقیقات آتی ارائه شده است. بر اساس نتایج حاصل از مصاحبه و تجزیه و تحلیل داده ها، به منظور بقای شرکت ها در شرایط رکو اقتصادی پیشنهاد های زیر ارائه می شود؛

۵-۵-۱-پیشنهاد های برخاسته از پژوهش

همانطور که در نمودار(۴-۱)آمده است مهمترین عنصر در راستای بقای شرکت ها ،‌ معیار حفظ مشتریان وفادار و بهبود روابط با مشتریان با وزن نرمال (۳۱۳/۰) بوده و معیار افزایش سهم بازار و فروش با وزن نرمال (۲۱۸/۰‌) در رتبه دوم، معیار کاهش هزینه ها با وزن نرمال (۱۹۹/۰) در رتبه سوم، ‌معیار بهبود قابلیت های قیمت گذاری با وزن نرمال (۱۸۴/۰)در رتبه چهارم، معیار مدیریت نقدینگی با وزن نرمال( ۰۸۶/۰) در رتبه پنجم است. لذا به مدیران پیشنهاد می­ شود جهت بقای شرکت در شرایط رکودی، با توجه به رتبه بندی انجام شده در ابتدا باید با بالابردن کیفیت محصولا ت وایجاد خدمات و ضمانت نامه های پس از فروش و امتیازات خاص برای اینگونه مشتریان، وفادرای مشتریان خود را افزایش دهند و روابط خود را با مشتریان بهبود بخشند. درگام بعدی می توانند با گرفتن سهم بازار رقبای ضعیف و عملیات پیشبردی همچون تشویق مصرف کنندگان از طریق نمونه مجانی، کوپن های تخفیفی، حراج جایزه هایی برای خرید سهم بازار و فروش خود را برای کوتاه مدت افزایش داد. همچنین با کاهش هزینه ها از طریق خرید مواد اولیه ارزانتر و صرفه جویی در مقیاس، قیمت محصولات را کاهش داده به گونه ای که کیفیت محصولات حفظ گردد و شرایط متنوعی برای پرداخت در نظر گرفته شود و برای مدیریت نقدینگی در شرکت نیز میتوان از طریق فروش دارایی های غیرعملیاتی و مدیریت وام و اعتبارات بر نقدینگی شرکت افزود.
باتوجه به اینکه راهبرد تمرکز مجدد بر محصول- بازار در رتبه اول قرار گرفت، پیشنهاد می شود شرکت های واقع در راهبرد تغییر در عرضه محصول، به ویژه با هدف توسعه موفقیت آمیز محصول جدید را اجرا کنند. همچنین انتخاب موفق روش ورود به بازار بر بقای شرکت واقع در رکود وحتی بر بهبود عملکرد آن تاثیر می گذارد. بنابراین پیشنهاد میشود که شرکت های واقع در رکود با انتخاب دقیق بازار جدید و خلاص شدن از بازارهای زیان ده، فرصت تجاری بهتری را برای ورود به بازارهای جدید و همچنین با رهایی از بازارهای زیان آور زمینه افزایش کارایی را فراهم کند.
با توجه به اینکه راهبرد کاهش هزینه در رتبه دوم قرار دارد. این راهبرد در مراحل ابتدایی ایجاد رکود منجر به افزایش فروش و سهم بازار و نیز بهبود کارایی شرکت می شود. بنابراین پیشنهاد می شودکه شرکت های دچار راهبردهایی کاهش تعداد کارمندان و کاهش حقوق که منجر به کاهش هزینه نیروی کار می شود، کاهش هزینه های مواد اولیه و هزینه های بالاسری را به منظور توقف رکود در شرکت اجرا کنند ولی در مرحله بهبود آن را ادامه ندهند.
با توجه به اینکه استراتژی کاهش در رتبه سوم قرار گرفت این استراتژی برای ایجاد نقدینگی برای شرکت در زمانی که به شدت به پول نقد مورد نیاز است بکار گرفته می شود بنابراین پیشنهاد می شود شرکت های بحران زده در حالی که مازاد بلااستفاده دارایی ها را از سر باز کنند، بطور همزمان کارایی در سطح عملیاتی و به کار گیری دارایی ها را بهبود بخشند.

۵-۵-۲-پیشنهادات جانبی

شرکت هایی که با بحران در دروان رکود مواجه می شوند در صورتی که می خواهند هر چه سریعتر ازرکود خارج شده و بقا داشته باشند باید ابتدا از از شرایط و ویژگی های رکود اقتصادی و تغییرات رفتار مصرف کنندگان اطلاعاتی بدست آورند و بعد راهبردهای کارایی محوری ،کاهش هزینه و کاهش دارایی عملیاتی به اجرا درآورند و سپس راهبردهای اثر بخش محوری مانند تغییر در محصول و تغییر در بازار را دنبال کنند.
تعامل خوب با دولت، سهامداران، بانک ها و عرضه کنندگان و تقویت سامانه ها و رویه های مدیریتی می تواند احتمال موفقیت شرکت های بحران زده را تقویت کند.
با توجه به اینکه دولت در سایر کشورهای جهان در شرایط رکود اقتصادی سیاست ها و حمایت هایی در جهت بقا و احیای شرکت های بحران زده انجام می دهد، مسولان دولتی با الگو برداری از تجارب موفق این کشورها به بقای شرکت های بحران زده کشور کمک نمایند. بطور مثال در کشورهای مالزی و اندونزی دولت کمیته تجدید ساختار بدهی را تشکیل داد و در آن بدهی شرکت های بحران زده به سیستم بانکی مورد نظر تجدید نظر قرار می گیرد و با باز پرداخت بدهی این گونه شرکت ها با مدارا و ارفاق برخوردار می شود. یا اینکه دولت می تواند با کمک به تشکیل انجمن مدیریت بقا و احیا به فعالین حوزه بقا و بهبود شرکت های بحران زده، از جمله دانشگاهیان، مدیران و مشاوران برای هم اندیشی در مورد مدیریت بقا و احیا کمک کند.
تعدیل ساختار بدهی ممکن است منجر به افزایش یا کاهش نسبت بدهی در ساختار سرمایه شرکت شود، استقراض نقدینگی را بهبود می بخشد و انگیزه لازم برای انجام اقدامات اصلاحی را در مدیریت ایجاد می کند. شرکت های بحران زده ای که افت عملکرد شدید را تجربه می کنند به سختی به منابع اعتباری دسترسی پیدا می کنند و موسسات مالی و اعتباری رغبتی به پرداخت وام به آنها ندارند. چنین شرکت هایی برای کاهش فضار آنی تعهدات مالی، برای تغییر تاریخ سررسید و تقسیط دیون معوقه با بستانکاران به مذاکره مجدد می پردازند. اگر شرایط بنگاه استقراض و تجدید ساختار دیون را ندارد تامین سرمایه از طریق فروش سهام ضروری به نظر می رسد. در بعضی شرایط تجدید ساختار از طریق سهام پیش نیاز تجدید ساختار بدهی است، یکی دیگر از روش های تجدید ساختار دیون حذف تخصیص پاداش به سهامداران است. از این طریق، سرمایه داخلی برای عملیات داخلی شرکت حفظ می شود.

۵-۵-۳-پیشنهاد به پژوهشگران آتی

اکثر پژوهش هایی که در حوزه رکود و بقا در آن صورت گرفته در مورد شرکت های بخش خصوصی بوده است و کمتر به فرایند بقا در رکود اقتصادی در سازمان های عمومی پرداخته اند. باتوجه به تفاوت هایی که سازمان های عمومی و خصوصی دارند از لحاظ محیط خارجی جو و اتمسفر داخلی پیشنهاد می شود محققان آتی میزان امکان پذیری و قابلیت اجرای راهبردهای بقا در شرایط رکود اقتصادی در سازمان های دولتی و مدل مناسب برای خروج از رکود را مورد بررسی قرار دهند.
نوع صنعت ممکن است که در رابطه بین استراتژی های شرکت و بقا در شرایط رکود به عنوان متغیر تعدیل گر موثر باشد، پیشنهاد می شود که محققان آتی با کنترل کردن متغیر نوع صنعت رابطه بین استراتژی های شرکت و بقا در شرایط رکودی را مورد آزمون قرار دهند.
رتبه بندی استراتژی ها با استفاده سایر روشها مانند FVIKOR و TOPSISبه منظور یافتن بهترین استراتژی برای بقا در شرایط رکو داقتصادی.
شناسایی معیارهای موثر بر بقای شرکت ها در شرایط رکود اقتصادی و رتبه بندی استراتژی ها در صنعت خاص و در محدوده زمانی دیگر.
انجام پژوهشهایی با عنوان شناسایی استراتژی بازاریابی برای بقای شرکت ها در دوره تورم، یا در دوره رکود تورمی. برای انجام این گونه پژوهشها بایستی به شناسایی دوره تورم پرداخت که کشور ما نیزکما بیش آن روبرو بوده است.
انجام پژوهشهایی در زمینه بررسی رفتار مشتریان و مصرف کنندگان در دوران رکود اقتصادی

۵-۶-محدودیت های پژوهش

هیچ مطالعه و پژوهشی، خالی از محدودیت و مانع نیست. در این مطالعه نیز، محدودیت هایی، وجود داشته است که در ادامه به برخی از آن ها اشاره می شود؛
در حالت کلی، راهبرد و مفاهیم راهبردی، مفاهیم انتزاعی و ذهنی هستند و به آینده و چشم انداز سازمان بر می گردند. به همین دلیل، در بسیاری از مواقع، جدا کردن مرز بین واقعیت و خیال دشوار می شود، به نظر می رسد در این پژوهش باید این نکته را مد نظر قرار داد که به احتمال زیاد، مدیران ارشد شرکت های مورد بررسی در پاسخگویی به سوالات نتوانسته باشند به طور کامل از پیش فرض های ذهنی خود رهایی یابند در نتیجه چیزهایی را به عنوان واقعیت موجود بیان کرده باشند که تنها ادراک مثبتی از آن، در ذهنشان وجود داشته است. استفاده محقق از روش کمی و کیفی به دلیل کاستن از این ادراکات ذهنی بوده است، با این وجود، این امر را باید یکی از محدودیت های تحقیق دانست.
با توجه به اینکه جامعه آماری پژوهش خبرگان شرکت های کوچک و متوسط شهرک های صنعتی استان مازندارن بوده اند لذا در تعمیم یافته های این پژوهش به سایر سازمان ها و موسسات باید احتیاط کرد. علاوه بر این، محدودیت تعداد جامعه آماری و به تبع آن، پایین بودن حجم نمونه تحقیق نیز، تعمیم این نتایج را با احتیاط همراه می سازد.
ارز ش ها، ادراکات، ذهنیات، تصورات، علایق، آگاهی و خصوصیات و دانش پژوهشگر و سایر ویژگی های شخصی او مانند قدرت تعامل با دیگران و … در ارتباط با دیگران و تحلیل اثر می گذارد. این تحقیق نیز از این اثرات در امان نیست و دانسته ها و علایق محقق بر این تحقیق نیز اثر داشته است که این اثرات را باید از محدودیت های تحقیق بر شمرد.
زیاد بودن تعدادمعیارها و زیر معیار های مورد بررسی در این تحقیق، تعداد سوالات پرسشنامه را افزایش داد و نوع خاص پرسش نامه پژوهش نیز، باعث می شدافراد برای پاسخ دادن به تامل و تفکر بیشتری نیاز داشته باشند. این موضوع، در برخی موارد، سبب شد پاسخگویان با دقت کامل به سوالات پاسخ ندهند، و محقق را در برخی موارد به مصاحبه های تکمیلی و صرف وقت بیشتر برای رفع این مساله وادار ساخت.
در کنار محدودیت ها بد نیست به موانع و مشکلات اجرایی تحقیق اشاره شود. از آنجاکه پاسخگویان به سوالات پژوهش، اعضای هیئت مدیره و مدیران ارشد شرکت های شهرک هی صنعتی استان مازندران بودند، جمع آوری اطلاعات به فرآیندی زمانبر تبدیل شد. علاوه بر این جلب همکاری این عزیزان نیز کاری دشوار بود که محدودیت های زمانی پژوهش را بیشتر کرد، برخی از مدیر عاملان شرکت به دلایلی چون اجازه ندادن سیاست های شرکت برای مشارکت در تحقیقات، مشغله زیاد و عدم تمایل در پژوهش مشارکت نکردند یا به سختی به انجام مصاحبه رضایت دادند.در نتیجه محقق نتوانست رکود را در دوسال گذشته در شرکت تست نماید و با توجه به گفته مدیران به رکود پی برد.

منابع و مأخذ

منابع فارسی
اصغرپور, محمدجواد. (۱۳۸۹). تصمیم گیری های چند معیاره . تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران .
اعرابی, محمد و رضوانی, رضا. (۱۳۸۷). استراتژی بازاریابی (چاپ اول). تهران: انتشارات انیستیتو ایزایران.
امیری , الهه. (۱۳۸۹, آذر و دی). ۵ گام برای افزایش فروش در دوران رکود. فصلنامه توسعه مهندسی بازار(۸).
ایراندوست, منصور. (۱۳۹۲). الگوی رابطه بین راهبردهای احیا و عملکرد شرکت در شرایط رکود اقتصادی. پایان نامه منتشر نشده کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده مدیریت و حسابداری،گروه مدیریت بازرگانی.

تهاجمات فرهـنگی اجانب در طول تاریـخ، علیه مذاهب حقه و مقـدسات و ارکان اعتقـادی جوامع
دینی و شخصیت های دینی وملی و مذهبی جهان سوم از طریق تلقین اندیشه های شوم و افکار زهرآگین آنان صورت می گیرد. معاویه ی ملعون با تلقین اکاذیب به مردم شام آن چنان آنان را علیه حضرت امیر المومنین علی (ع) بسیج نمود که توانست به کمک آن ها جنگ بزرگی را در مقابل سپاهیان حضرت در صفین به راه انداخته و بیش از یکصد هزار مسلمان را به خاک و خون بکشد، تبلیغات مسموم و دور از واقع مزدوران او، مردم را علناً و عملاً در مقابل حضرت علی (ع) قرار داده بود به طوری که با لعن و ناسزا و دشنام به ساحت مقدس آن بزرگوار، به خیال خود به خدا تقرب می جستند.
مربی می تواند با توجه به تأثیر زیاد تلقین به ویژه بر روی کودکان و نوجوانان، از این روش جهت آموزش ارزش ها و تحکیم جایگاه مثبت آن ها در اذهان متربیان استفاده نماید و همچنین با بهره گرفتن از تلقینِ مناسب ،ضد ارزش ها رادر ذهنیت آن ها منسوخ و نابود سازد.
۶-۳-۲-۲۷٫روش فراگیر :
کایرس چن بام^[۱۸]( ۱۹۹۲) معتقد است که ما همه، خواسته یا ناخواسته در برابر انتخاب های سخت و
دشواری قرار می گیریم که حتی موفق ترین تلقین های آموخته شده (از طریق روش سنتی یا تلقینی) هم نمی توانند به ما در حل آن ها یاری رسانند، انتخاب های ارزشی و بروز معضلات اخلاقی خاصی درباره ی دوستان، خانواده، مواد مخدر،مواد الکلی، مسائل جنسی و سایر مسائلی که دانش آموزان، به ویژه دانش آموزانِ مقطع متوسطه با آن مواجه هستند را نمی توان صرفاً با کمک تلقین ها و مدل سازی های آموخته شده بر طرف نمود.
پس یک مادر ، پدر یا مربی بایستی چه کاری انجام دهد؟
«کایرس چن بام» معتقـد است که در ایـن طـور مواقع ،« راه حل » دور انداختـن تجـربیات قدیمی
نیست ؛بلکه بایستی روش جدیدی برای حل مشکلات پیدا کنیم. وی می گوید: هر دو روش قدیمی و روش های جدید آموزش ارزش ها و اخلاقیات وجود دارد، پس چرا ما بهترین عناصر هر یک را نمی گیریم و آن ها را سنتز نمی کنیم و بهبود نمی بخشیم؟

«کایرس چن بام» با ترکیب عناصر مثبت روش قدیمی و روش های جدید روش جدیدی به نام روش فراگیر را پیشنهاد می دهد.
این روش تلفیقی از دو روش محافظه کارانه و روش های مترقی است.
روش محافظه کارانه همان روش تلقین یا مدل سازی است که توسط بزرگسالان بویژه پدر و مادر صورت می گیرد و در آن از تکنیک خاصی استفاده نمی شود وروش ها ی مترقی و پیش رونده روش هایی هستند که در آن ها به متربیان کمک می کنیم که خودشان فکر کنند و تصمیم بگیرند.
«کایرس چـن بام »معتقـد است که وقـت آن رسیـده تا بچـه های ما، خودشـان به نتیجـه ی اخلاقی
برسند، وقت آن است که الگو بگیرند و در عین حال به سخن عقلشان گوش دهند، بپرسند و تصمیم بگیرند و عمل کنند؛ اما چگونه و چه موقع؟
چگونه می توان انتخاب موثری داشت؟درست است که تلقین و مدلسازی صحیح، امر آموزش ارزش ها را تسهیل می بخشد؛ اما وقت آن است که خود تصمیم بگیرند.
این روش(روش فراگیر) در محتوا کامل است یعنی شامل همه ی موضوعات مربوط به روش ها می باشد (از انتخاب شخصی تا سوالات و موضوعات اخلاقی).
روش فراگیر، در« روش» هم جامع است؛ یعنی شامل تلقین و مدلسازی ارزش ها ، به همراه آماده کردن فـرد برای استقـلال با تأکید بر اخـذ تصمیم مسئولانه و منطقی و سایر مـهـارت های زنـدگی
می باشد.
وی معتقد است که صرفاً نبایستی از شیوه های پاداش و تنبیه جهت تقویت ارزش های خوب و نابود کردن ضد ارزش ها اجرا کنیم ؛بلکه به آن ها یاد دهیم با انجام اعمال مراقبتی (یعنی جوانان مراقب همدیگر باشند و از انجام اعمال خلاف یکدیگر ممانعت بورزند و نسبت به همدیگر بی رحم نباشند ) وبا پروژه های خدمـات جمعی و همچنین تدارک ملاقات هایی با افـراد ارزشمند
جامعه، قادر شوند تا خود، حس رضایت را تجربه کنند.
در روش فـراگیر ، متربیـان به سمت ایـجـاد و صـدور رفتارهـای اخـلاقی سـوق داده می شوند و یـاد می گیرند در جایی که تقلین ها و مدل سازی ها کمکی به رفع مشکل نمی کند ،باید خود قضاوت کنند و تصمیم بگیرد.
به آن ها یاد دهیم که عـلاوه بر به کار بـردن روش «نه گفتن» روش «بله گفتن» را نیز به کـار بـبرند.
«نه گفتن» به سیگار، مواد مخدر، انحراف جنسی، مواد الکلی، تقلب و سایر رذایل اخلاقی امری بسیار پسندیـده است؛ اما صرفِ «نه گفتن کافـی نیست؛ بلکه باید به آن ها آموزش دهیم که به شیوه ی سالمِ زندگی، جواب مثبت دهند. به حضور در زیارتگاه ها، مساجد، مکان های سالم تفریحی، ورزشی و مراسم مذهبی، «بله» بگویند. بایستی با تحلیل و قضاوت منطقی ،تصمیم درست را اتخاذ کنند. دیر یا زود جوانان ما به دنبال موقعیت هایی هستند که نیاز داشته باشند خودشان تصمیم بگیرند. این فوق العاده است .باید تلقین و مدلسازی آن ها را پرورش دهیم تا محتاط، مراقب و افرادی آبرومند ومؤدب باشند وهمچنین به آن ها بیاموزیم که با سنجیدنِ همه ی جوانب و تحلیل مسائل،باقضاوت و استدلال منطقی و معقولانه، موضعی محکم را در رابطه با مقوله ی ارزش ها اتخاذ کنند. در این روش به متربیان می آموزیم که آزاد باشند و در کنار این آزادی تصمیمات منطقی و عاقلانه اتخاذ کنند.
۶-۳-۲-۲۸٫روش قرار گرفتن در محیط ارزشی:
یکی از روش های مناسب جهت آموزش، ارزش ها قرار گرفتن متربیان در محیط های ارزشی است. بِیلی^[۱۹]( ۲۰۰۴ :۱۰ )محیط را که اعم از محیط طبیعی و محیطی که توسط بشر ساخته می شود و همچنین روابط حاکم میان افراد به عنوان یک عامل مهم برای رشد و شکوفایی خودو دیگران و ساختن یک جامعه خوب می داند.
محیط بیرون تأثیر زیادی در انواع آموزشی ها دارد. و به طور اخص، می تواند تأثیر بسزایی در آموزش اخلاق داشته باشد. بسیاری از کارشناسان تربیتی معتقدند که محیط بیرون ،عامل مهمی در ساخت و تکمیل شخصیت افراد می باشد. وی همچنین به محیط های هنری ،و شعر و شاعری اشاره می کند و از تأثیر زیاد آن ها در آموزش اخلاق نام می برد (کارر^[۲۰]، ۲۰۰۴) .
هایدون^[۲۱] (۲۰۰۴ :۱۱۶)معتقد است در این که محیط ها با هم متفاوتند جای بحثی نیست مثلا محیط یخبندان جنوب با محیط مرکز لندن متفاوت است ؛اما نکته قابل توجه این است که محیط ها از هم مجزا نیستند و بر هم اثر می گذارند. مثلاتغییرات اقیانوس جنوبی از طریق جریان آب و هوایی اقیانوس بر آب و هوای اروپای شمالی اثر می گذارد و انتشار گاز دی اکسید کربن در آن منطقه سهم به سزایی در ایجاد گاز های گلخانه ای و در نتیجه گرم شدن زمین دارد که بر قطب جنوب اثر می گذارد. (البته ذکر مثال مربوط به شرایط آب و هایی تنها یکی از جنبه های محیطی است).
هر کدام از محیط های اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و سیاسی به نوعی در بردارنده ی ارزش های خاصی می باشد. مربی می تواند با فراهم نمودن شرایطی جهت حضور متربیان درمحیط هایی همچون مساجد، زیارتگاه ها، مراسم مذهبی و اجتماعی و مکان های فرهنگی و تاریخی، ارزش های مقتضی موجود در این مکان ها را به شیوه ای ملموس، به آن ها آموزش دهد.
به طور مثال مربی می تواند با حضور متربیان در بارگاه ملکوتی حضرت علی ابن موسی الرضا (ع) درباره ی شخصیت و منش والای آن حضرت و نحوه ی زندگی و فضائل اخلاقی ایشان و همچنین تلاش هایی که آن حضرت به انحناء مختلف در جهت مبارزه با ضد ارزش های حاکم بر زمان خویش انجام دادند و درنهایت در این راه به شهادت رسیدند،سخنان مفصلی را بیان کند.
حضور در چنین مکان های باعث ارتقاء روحیه اخلاقی ومعنوی گشته و متربی با خلوص بیشتری به درک مسائل و فضایل نائل می آید.
۶-۳-۲-۲۹٫روش همدلی : زمانی که انسان خود را به جای دیگران احساس کند، هرگز به آن ها ظلم نمی کند و به گفته ی مولای متقیان حضرت علی (ع) آن چه را که بر خود نمی پسندد بر دیگران هم نمی پسندد و عمل به این اصل موجب می شود که انسان هرگزگامی از
فراتـر از حدود ارزش ها بـر ندارد و دچـار تخطـی در ورود به محـدوده ضـد ارزش ها و رذائـل
نگردد. ایشان در نامه ی ۳۱ می فرمایند:
«این پسرم! نفس خود را میزان میان خود و دیگران قرار ده، پس آن چه را که برای خود دوست داری برای دیگران نیز دوست بدار، و آنچه را که برای خود نمی پسندی برای دیگران نیز مپسند، ستم روا مدار، آن گونه که دوست نداری به تو ستم شود. نیکوکار باش، آن گونه که دوست داری به تو نیکی کنند، و آن چه را که برای دیگران زشت می داری برای خود نیز زشت بشمار، و چیزی را برای مردم رضایت بده که برای خود می پسندی.»
بِیلی^[۲۲](۲۰۰۴: ۱۱) معتقد است که« توسعه یکدلی» جزء ضروری، در آموزش ارزش ها به شمار می آید. یکدلی و همدلی نه تنها باعث افزایش درک و فهم ما از دیگران شده و آستانه ی تحمل ما را نسبت به آن ها بالا می برد، بلکه به عنوان انگیزه ی اصلی عمل ما نیز محسوب می شود.
عقلانیت و یکدلی و عمل باید در یک راستا باشند ممکن است که عقلانیت و یکدلی تنها منجر به «انگیزه ی انجام عمل »گردد که در این صورت می توان گفت همچنان بین عقلانیت، یکدلی و عمل، فاصله وجود دارد، یعنی ممکن است فرد درک کاملی از یک مشکل داشته باشد و با دیگران هم ا حساس همدلی و یکدلی کند؛ اما اقدامی برای دیگران انجام ندهد؛ زیرا ممکن است افرادچنین احساس کنند که قادر به انجام عمل نیستند. می توان گفت که قسمت عمده ی انگیزه ی عمل در احترام به نفس فرد قرار دارد.منظور از اعتماد به نفس این است که افراد خودشان را چگونه می بینند و چگونه با خود رفتار می کنند. کسانی که دارای احترام به نفس پایینی هستند احساس عدم امنیت و احساس عدم دوست داشته شدن می کنند و معمولاً آخرین کسانی هستند که به دیگران کمک می کنند پس احترام به نفس و توانمند سازی فرآیندهایی هستند که شدیداً به هم مرتبط هستند ؛لذا می توان گفت که یکی از پیش نیازهای آموزش ارزش ها این است که متربیان احساس امنیت و اعتماد کرده و احساس کنند که می توانند به دیگران کمک کنند. ایجاد همدلی و در نتیجه افزایش حس مشارکت به متربیان موجب افزایش یادگیری می شود.
دی ویلیامز، سی یانچار و سی جنسن^[۲۳]( ۲۰۰۳: ۲۷و ۲۵) معتقد اند که تدارک برنامه های مشارکتی وحس همدلی ،میل و علاقه به یادگیری را افزایش می دهد. قرار گرفتن در محیط های واقعی و طبیعی و ایجاد گروه های مشارکتی و همدلی منجر به افزایش یادگیری می شود.بدین ترتیب که متربیان عضو یک گروه می شوند، مسئولیت هایی را قبول می کنند، از روی صداقت کارهایشان را انجام دهند و به دیگران کمک می کنند و به همین نسبت دیگران هم، به آن ها کمک می کنند. دانش آموزان تجربیاتی را کسب می کنند. آن ها در یادگیری خود و در یادگیری دیگران مؤثرندویکدیگر را به رعایت اصول اخلاقی دعوت می کنند. دانش آموزان زندگی واقعی را لمس می کنند ،مثل دیگران بحث می کنند، تجربه می کنندوهمکاری وخدمات رسانی را یاد می گیرند. آن ها می توانند گروه های بازی تربیت دهند، با هم مسابقه بدهند، غذا درست کنند و … این تجربیات، ارزش هایی چون همکاری، احساس، مسئولیت، احترام به خودو ارج نهادن به طبیعت را افزایش می دهد و این مستلزم همکاری در محیط های طبیعی است. مربی با ایجاد چنین شرایطی می تواند ارزش های بسیاری را از طریق تجربه ی عملی به همراه مشارکت و همدلی به متربیان آموزش دهد.
ایجاد همدلی به دو طریق ممکن امکان پذیر است:
۱- ایجاد زمینه ی مشارکت برای کسب تجربه ی عملی در حیطه ی ارزش ها
۲- قرار دادن خود به جای دیگران
۶-۳-۲-۳۰٫روش توضیح و تبیین ارزش ها :
یکی از رایج ترین روش های آموزش ارزش ها، توضیح و تبیین آن هاست. متربی در صورتی می تواند به ارزش ها عمل کرده و از ضد ارزش ها دوری بجوید که آن ها را به خوبی بشناسد و قادر به تمایز میان آن ها باشد.
خسروی و باقری( ۱۳۸۷: ۹۲) معتقد است که پیش فرض این روش آن است که یکی از دلایل روی نیاوردن افراد به رفتار اخلاقی و درونی نشدن ارزش ها، نداشتن تصور روشنی از رفتارهای اخلاقی و مزایا و معیارهای آن است. به عبارت دیگر، افراد مرزهای مخدوشی را که بین فضیلت ها و رذیلت ها وجود دارد به خوبی تشخیص نمی دهند و به این ترتیب تصور درستی از رفتارها ندارند .مقصود از این روش آن است که بتوانیم در مورد رفتارهای اخلاقی و غیر اخلاقی داوری صحیح را افزایش دهیم. هر گاه فرد برداشتِ مناسبی از رفتار اخلاقی داشت، یکی از زمینه های درونی شدن فراهم شده است. وی معتقد است که به طور مثال مربی بایستی مرز های میان ریاکاری و ابزار خود، ترس و تواضع، گستاخی و شجاعت ، هوس بازی و عشق و … را برای شاگرد بیان کند.
۶-۳-۲-۳۱٫روش بیان معیارها:
زمانی که معیارها و حدود و مرزها مشخص باشند، تخطی از این معیارها- به راحتی - خطای مرتکب شده را بـارز می نـماید. بیـان مـعیارها به فرد کمک می کند تـا مسیر حرکت را بـه راحتی
شناختـه و از آن خارج نشود. مـعیارها به عنوان میزان و ملاکی برای سنجش عمل به شمار می آیند
که براساس آن ها ارزشمند بودن یانبودن عملی ،مشخص می گردد.
در سوره ی مبارکه رعد آیه ۲۸ می فرماید: آگاه شوید که تنها یاد خدا آرام بخش دلهاست.
در سوره ی مبارکه ابراهیم آیه ۱۱ می فرماید: مؤمنان باید در هر حال به خدا توکل کنید.